Stadslandbouw: een groene motor voor het stedelijk ecosysteem. Marie-Christine Van Labeke Vakgroep Plantaardige Productie, Ugent

Stadslandbouw: een groene motor voor het stedelijk ecosysteem

Marie-Christine Van Labeke Vakgroep Plantaardige Productie, Ugent

Stadstuinbouw is hip Stadsboerderij op dak van slachthuis Anderlecht – 3000 m²

Eerste oogst voor daktuin Albertina Le Petit Botanique, 7000 m², Gent Vert d’Iris International, Brussel Stadslandbouw – 8 mei 2014

Stadslandbouw – geen nieuw concept in de Westerse urbane gebieden I believe the city should own tracts of land for the growing of vegetables and fruits, where the citizens can see and understand that their real existence comes out of Mother Earth, and that the merchant is only a means of delivery Jens Jensen, A greater west park system, Chicago, 1920

Stadslandbouw – 8 mei 2014

Definitie Stadslandbouw = De productie van voedsel binnen de stad (intraurbaan of intra-muros) en langs de randen van de stad (peri-urbaan). Commerciële en niet-commerciële productiemethoden en hun afzetkanalen kunnen hieronder vallen. Stadslandbouw – 8 mei 2014

Productielandbouw versus stadslandbouw Productielandbouw

Stadslandbouw

Internationaal, anonieme klant

Lokaal, bekende klant

Kostprijsbeheersing

Toegevoegde waarde creëren

Ongebonden aan omgeving

Gebonden aan omgeving

Onderdeel productieketen

Onderdeel maatschappelijke keten Jansma et al, 2010


Een andere benadering van land- en tuinbouw:

• Niet de productie is het eindproduct • De productie is de basis voor diensten aan de stad: – Belangrijke waarden • • • • • •

Rust Ruimte Levensprocessen Voedsel Gezondheid Natuur

– Herstellen relatie boer/ producent en burger/ consument Stadslandbouw – 8 mei 2014

Stadslandbouw • Geeft de mogelijkheid voor voedselproductie (meestal groenten en fruit) aan lage kosten  gezonde levenstijl • Realiseert een korte keten producent-consument  bevoorrading van de lokale winkels, ocmw, ziekenhuizen, restaurants • Geeft training en verhoogt het potentieel aan werkplaatsen (langdurig werklozen) • Betrokkenheid van burgers staat centraal: zelf doen, samen leren  Verhoogt de burgerzin en het sociaal engagement • Kan de buurt een ‘groene boost’ geven door gebruik van planten, heesters en bomen


Community gardening Volkstuinen Samentuin (VELT)

Stadstuinen

Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven in de peri-urbane zone

Initiatieven van de stad en lokale organisaties Community supported agriculture (CSA)


Stadstuinen • Ruimte naast een huis dat ofwel in privé-eigendom is of wordt gehuurd • De bewoners van het huis zijn autonoom over wat in de tuin gebeurd • UK studie: stadstuinen omvatten 22 tot 36 % van de stadsoppervlakte • Vlaanderen: 8.2% van het areaal is een privé-tuin (urbaan, peri-urbaan, landelijk) Stadslandbouw – 8 mei 2014

Stadstuinen • Voortuinen – Visuele aantrekkelijkheid

• Achtertuinen – Functioneel

• Oppervlakte sterk variabel: – 3.6 m² tot 2290 m² in UK met mediaan van 96 m² - 213 m²

Procentuele oppervlakte van de tuin

35 30

25 20 halfopen

15

gesloten

10 5 0


gras

bomen

Stadstuinen

• Welke invalshoeken/diensten? – Algemeen gevoel van welzijn en gezondheid: fysisch en psychologisch – Milieu-aspecten – hoe gezond is voedsel uit de stadstuin – Agronomisch – welke mogelijkheden, welke teeltechnieken? – Eco-systeemdiensten


Raamtuinen – Urban window farming


Vierkante meter tuin


Studie bodemvruchtbaarheid in Vlaamse tuinen Geografische verdeling van de respondenten ( N = 1138)

Dewaelheyns et al, 2013, Landscape and Urban Planning, 116, 25 - 35


Passion for gardening and degree of ecological gardening (n = 1138).



Hoe worden Vlaamse tuinen bemest



Bodemvruchtbaarheid in Vlaamse tuinen

Tuiniers gebruiken 0.07 kg meststoffen en verwijderen 2.3 l grasmaaisel per m2 tuin. Tuinbodems hebben een hogere pH en P, gazons hebben een lagere C dan de optimale landbouwkundige standaarden Dewaelheyns et al, 2013, Landscape and Urban Planning, 25 - 35 Stadslandbouw – 8 mei 2014

Stadstuinen en koolstofopslag in bodem en vegetatie Bovenste 10 cm

Vegetatie van 33 stedelijke tuinen

Cameron et al, 2012 Stadslandbouw – 8 mei 2014

De stad groener maken


Verticaal bos - Milaan

‘Bosco Verticale’: 2 woontorens van 111 en 79 meter hoog met daarop 900 bomen en andere beplantingen


Muurtuinen


Tuinen in de stad en peri-urbaan • Positief: – Koolstofsequestratie – Afvalrecyclage door compostering – Temperatuursregeling, maar moeilijk kwantificeerbaar voor de individuele tuintjes – Biodiversiteit vnl. van lagere dieren – Algemeen welzijn gevoel van de tuinier

• Negatief: – Risico van een te sterk gebruik van chemicaliën (bijna niet gedocumenteerd) • Nutriënten • Gewasbeschermingsmiddelen



Stadstuinen

Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven

Initiatieven van de stad en lokale organisaties Community supported agriculture (CSA)


Volkstuinen • Eerste volkstuinen in België in 1861 in Gistel aangelegd • Volkstuinen zijn zelden solitair, maar meestal verzameld in een volkstuincomplex • International Congress of Allotment and Leisure Gardeners 2830 augustus 2014 in Utrecht, Ndl Stadslandbouw – 8 mei 2014

Studie 2007, vervolgstudie 2009-10 • Toestandsbeschrijving van de volkstuinen in Vlaanderen vanuit een sociologische en ruimtelijke benadering’ – –

Opdrachtgever: Departement Landbouw en Visserij, Afdeling Monitoring en Studie Opdrachtnemer: Universiteit Gent, Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning

 beleidsaanbevelingen en ook een vervolgstudie rond de implementatie van de beleidsaanbevelingen


Nood aan volkstuinen rond de grote steden

Bron: Handleiding voor gemeenten over de aanleg van een volkstuinpark Stadslandbouw – 8 mei 2014

Volkstuinieren in Vlaanderen (studie 2007)

•

Verdere info bij Interbestuurlijk Plattelandsoverleg http://www.ipoonline.be/Home/Pages/default.aspx Stadslandbouw – 8 mei 2014

Actieplan ‘Korte Keten’ • In 2012 – Minister-president Kris Peeters geeft stimulans aan de volkstuinen

• In 2013: – 46 volkstuinprojecten goedgekeurd in Vlaanderen – 500.000 EUR vrijgemaakt

• In 2014 – 300.000 EUR vrijgemaakt aanleg, inrichting en modernisering van volkstuinen – Ingediende projecten kunnen voor 75% gesubsidieerd worden, met een plafond van 15.000 euro per project Stadslandbouw – 8 mei 2014


Stadstuinen


Initiatieven van de stad en lokale organisaties

Community supported agriculture (CSA)


Community-supported agriculture • CSA staat voor land- en tuinbouw gedragen door een gemeenschap. Als deelnemer neem je mee verantwoordelijkheid op: – Je kiest voor ecologische landbouw. – Je betaalt niet zozeer voor landbouwproducten maar draagt bij om de werkingskosten van het bedrijf en de loonkosten van de boer voor te schieten. – Je deelt dus ook mee in het landbouwrisico. Bron: http://www.csa-netwerk.be/wat-is-csa


Community-supported agriculture – CSA is gebaseerd op een aantal belangrijke principes (Strochlic & Shelley, 2004): • • • • • •

rechtstreekse verkoop aan de consument; afzetzekerheid; risicospreiding tussen consument en landbouwer; milieubewuste duurzame landbouw; lokale voedselproductie; familiebedrijven.

– Alhoewel niet stedelijk gebonden biedt de peri-urbane zone goede mogelijkheden voor deze vorm van landbouw Stadslandbouw – 8 mei 2014

Community-supported agriculture • Er bestaan verschillende CSA-structuren (Melanson, 2001): – ‘Farmer managed’: De landbouwer organiseert en vermarkt het CSA-programma. Hij werft leden en neemt alle managementbeslissingen, zoals bijvoorbeeld welke groenten er worden geteeld en wanneer de leveringen plaatsvinden. – ‘Shareholder/subscriber’: Lokale burgers organiseren het CSAprogramma en zoeken een landbouwer die de specifieke gewassen en producten produceert. De abonnee maakt de meeste managementbeslissingen. – ‘Farmer cooperative’: Een aantal bedrijfsleiders organiseren en vermarkten tezamen het CSA-programma. Dit laat de landbouwer toe om een ruimere variëteit aan landbouwproducten aan te bieden aan de abonnees. – ‘Farmer-shareholder cooperative’: Lokale burgers en landbouwers werken samen aan het programma en nemen in samenspraak beslissingen over alle aspecten van het programma. Stadslandbouw – 8 mei 2014

Community-supported agriculture

• Binnen CSA zijn er verschillende concepten: – Zelfoogst: De deelnemers oogsten zélf op het veld hun groenten en/of fruit. – Pakketten: De tuinder oogst de groenten en zet pakketten klaar op de boerderij of in een afhaalpunt. Dit concept is ook mogelijk voor zuivel, eieren en vlees.


CSA aangesloten bedrijven in Vlaanderen • • • • •

Vlaams-Brabant: 6 Antwerpen:4 Oost-Vlaanderen: 3 West-vlaanderen: 3 Limburg:3

http://www.csa-netwerk.be/csa-be Stadslandbouw – 8 mei 2014


Stadstuinen

Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven In de peri-urbane zone Initiatieven van de stad en lokale organisaties

Community supported agriculture (CSA)


Differentiatie van land- en tuinbouw in het peri-urbane gebied • Beheersovereenkomsten – Vb. Parkbos – Landschapskwaliteit

• • • •

Pluktuinen Zorgboerderijen Kinderboerderij Thuisverkoop Stadslandbouw – 8 mei 2014


Stadstuinen


Initiatieven van de stad, lokale organisaties en personen Stadsboerderijen

Community supported agriculture (CSA) Stadslandbouw – 8 mei 2014

Stadsboerderijen

• Drie case-studies – Plant factories – Urban farmers – Agrimere


Kleinschalige, commerciële projecten in de stad: plant factories (Japan, Korea, China)


Urban Farmers

• Projecten in Basel, Den Haag, Zurich en Berlijn


Start of construction

July 2012

Start of production

Jan 2013

Greenhouse

250 m²

Annual production volume

5 tons of vegetables, 850 kg of fish


De stad als motor voor stadslandbouw • A taste of tomorrow: Vb. Agromere binnen het stedelijk gebied van Almere, NDL – Stad met180.000 inwoners in 2002  350.000 inwoners in 2030: – Stadslandbouw als onderdeel van duurzame stedelijke ontwikkeling

– Strategie bij het ontwerp: • • • •

Geen emissie van gewasbeschermingsmiddelen Energievriendelijk Attractief: keuzes ivm met teelten, diversiteit kleinschalig Stadslandbouw – 8 mei 2014

Functies van stadslandbouw volgens bewoners (studie WUR)


Agromere: de ontwerp principes • • • • •

Ondernemerschap Sluiten kringlopen in gebied (ook met wijk) Zoveel mogelijk lokale voedselproductie Lokale energieproductie: zelfvoorzienend Landbouw integrale functie (naast voedsel): – Educatie: basisschool, crèche, buitenschoolse opvang – Zorg: dagopvang diverse groepen zorgvragers – Groenbeheer van de wijk – Ontmoetingsplek/cultureel centrum – Restaurant, recreatiemogelijkheden,… Stadslandbouw – 8 mei 2014

4 landbouwbedrijven als basis voor de wijk Pergola – 25 ha Tuinbouw producten (wijk)+ graan (kippen) Fruit Kippen

Natuur, groenbeheer en recreatie – 84 ha CSA constructie: Veel vrijwilligers Centraal in de woonwijk Inzet van zorgvragers

Melkvee Melkgeiten Schapen (wegbermen) Paarden Alle melk in zuivelproducten

Sociale voorzieningen - 65 ha

Cultuurkas - 6 ha

Graanverbouw (brood) Aardappels Vleesvee (zoogkoeien in natuurgebieden)

Exotische groenten en vruchten Bloemen Energie voor de wijk (warmte en electriciteit)



Bejaarden huisvesting Zorg Crèche Bakkerij Streeksupermarkt

180 ha beschikbaar voor landbouw. Stadslandbouw – 8 mei 2014

Landschaps- en Groenonderhoud Recreatie / sport Kleine horeca ZZP, MKB huisvesting

Restaurant Openstellen kas voor recreatie Cultureel centrum Basischool


Stadslandbouw: een groene motor voor het stedelijk ecosysteem. Marie-Christine Van Labeke Vakgroep Plantaardige Productie, Ugent

Recommend Documents