STAD NEEMT INDUSTRIEEL ERFGOED WEL DEGELIJK TER HARTE TWEE SCHOUWEN VAN SCHOTTE WORDEN GERESTAUREERD

STAD NEEMT INDUSTRIEEL ERFGOED WEL DEGELIJK TER HARTE TWEE SCHOUWEN VAN SCHOTTE WORDEN GERESTAUREERD AALST DRAAGT ZORG VOOR ZIJN BELFORTEN VAN DE ARBEID

I. SITUERING In de 19de eeuw evolueerde Aalst van een middeleeuwse stad naar een zwaar geïndustrialiseerde fabrieksstad. Deze industrialisatie en de daarmee gepaard gaande sociaal-economische moeilijkheden lagen aan de basis van het Daensisme. Als geen ander wist Louis Paul Boon dit te vertalen naar een literair verhaal dat tot ver buiten onze stad indruk maakte. Het stadsbestuur beschouwt het industriële verleden van Aalst als een wezenlijk element van ons erfgoed. Een stad is echter in voortdurende evolutie en het grootste deel van de industriële activiteit is uit Aalst verdwenen. In de loop der decennia moesten heel wat waardevolle gebouwen plaats ruimen voor nieuwe gebouwen. Behoud van gebouwen is ook niet altijd mogelijk omwille van vervuilingsproblematieken en de soms erbarmelijke bouwfysische toestand. Daar bovenop komen nog eens de financiële lasten om dergelijke gebouwen te hergebruiken en ze te laten voldoen aan de hedendaagse normen. De middelen zijn helaas niet onbeperkt, maar we leveren dus wel een grote inspanning en dus moeten er dikwijls keuzes worden gemaakt. Het stadsbestuur deelt de bekommernis van vele Aalstenaars (cfr ook de open brief van 16 november van het L.P. Boongenootschap, het Priester Daensfonds en V.VAK) om zorg te dragen voor ons erfgoed en – specifiek wat het industriële erfgoed betreft – voldoende te bewaren voor de komende generaties. We durven beweren dat we belangrijke inspanningen leveren en dat we het behoud van ons industrieel erfgoed wel degelijk ter harte nemen.

II. ALGEMENE BEKOMMERNIS OM ONS ERFGOED We vestigen graag de aandacht op twee belangrijke initiatieven die het huidige stadsbestuur heeft genomen om belangrijke historische gebouwen in onze stad te bewaren en te herstellen. Als één van de weinige steden in Vlaanderen heeft Aalst een meerjarige subsidieovereenkomst kunnen afsluiten met de Vlaamse Regering, zodat er nu al subsidies toegezegd zijn voor de verschillende restauratiefasen van de Sint-Martinuskerk, zodat de restauratie doorlopend tot 2027 kan doorgaan. Dit stadsbestuur is ook overgegaan tot de aankoop van de Pupillensite, zodat we absolute zeggenschap behouden over de toekomst van dit markant complex in het hart van onze stad. Op het deel ‘Gerechtelijke Politie’ moet er tegen 2018 een nieuwe bibliotheek+muziekacademie komen. Bij de evaluatie om tot het winnende project te komen, staan niet minder dan 30 van de 100 punten op de visie op de ruimtelijke, functionele en erfgoedkundige kwaliteit van het project. Dit garandeert dat het historisch karakter van de site bewaard zal blijven. Het winnende ontwerp zal binnen enkele weken voorgesteld worden. Ook op andere terreinen is dit stadsbestuur actief om ons erfgoed in ere te houden. We verwijzen naar het plan om de oorlogsgedenktekens over de Eerste Wereldoorlog te restaureren. We verwijzen ook naar het stadsaandeel bij verschillende restauraties van gebouwen waar we geen eigenaar zijn (bv. kerk van Hofstade, dakwerken Lyceum, molenromp Van Mosseveldemolen…)

III. SPECIFIEKE AANDACHT VOOR INDUSTRIEEL ERFGOED De focus ligt op dit ogenblik op twee specifieke sites: de site Schotte en de Tragel-site. In beide sites speelt het stadsbestuur een actieve rol om het bestaande erfgoed te bewaren, én tegelijk aan de troosteloze plekken met vervallen gebouwen een nieuwe functie en een aangenaam uitzicht te geven. III.1. Site Schotte Van 1922 tot 1996 bevond zich op de ‘site Schotte’ aan de Kapellekensbaan de gelijknamige leerlooierij. Op de gemeenteraad van 27 mei 2003 werd in het kader van het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan beslist: “Bij Schotte worden een aantal beeldbepalende gebouwen behouden, en eventueel aangevuld met een nieuwbouw op de plaats van de gesloopte gebouwen.” Deze intentie werd nog eens bevestigd in het recent goedgekeurde ‘Masterplan Erembodegem’ (2015) waarin uitdrukkelijk vermeld staat: “het behoud van enkele beeldbepalende fabrieksschouwen, de zogenaamde belforten van de arbeid. Zeker te behouden elementen: schouw UCE, schouwen (2) Schotte, schouw L’Eolienne, schouw elektriciteitsfabriek (eventueel). Het erfgoed moet het aanhechtingspunt vormen voor het collectief geheugen van Erembodegem. Ook de Kapellekensbaan, die een hoofdrol speelde in de gelijknamige roman van Louis Paul Boon, mag meer uitgespeeld worden.” De stad nam het initiatief tot herontwikkeling van de site tot een Multifunctioneel Sportcomplex via een DBFM-formule1. In aanloop naar het Louis Paul Boonjaar (2012) werd in 2012 reeds de buitenzijde van de karakteristieke lange muur langs de Kapellekensbaan hersteld. Op maandag 23 november jl. besliste het CBS om ook over te gaan tot restauratie van de binnenzijde van de muur (vrijgekomen door de sloop van een aantal gebouwen) en de twee markante schouwen. Tegelijk werd de beslissing genomen om op de Site Schotte een informatiepunt te installeren, waarin aan toeristen, scholen en andere bezoekers het verhaal van de site – en bij uitbreiding het verhaal van het industrieel verleden van onze stad - zal verteld worden. (Aalst levert daarbij een mooie bijdrage aan ‘2015 : Europees Jaar van het Industrieel en Technisch Erfgoed’). Na de restauratie van de grote schouw zal bekeken worden in welke mate deze een bijkomende functie kan krijgen, als uitkijkpunt of klimmuur. III.2. Site Tragel Op de Tragelsite staan heel wat gebouwen die refereren naar ons industrieel verleden. Alhoewel geen enkele van de gebouwen op de site werden opgenomen in de (door Vlaanderen opgestelde) Inventaris van het bouwkundig erfgoed, heeft het stadsbestuur toch in verschillende beleidsdocumenten verwezen naar het industrieel verleden. In 2007 keurde de Gemeenteraad het RUP Tragel goed dat zich uitstrekt over de beide Denderoevers. Hierin werd onder meer gewezen op het industrieel verleden van de voormalige site Filature et Filteries Réunies (FFR): “[hier] zijn enkele gebouwen aanwezig die het historische industriële karakter 1

Een DBFM-contract is een geïntegreerde contractvorm, waarbij de uitvoering van diverse onderdelen van een infrastructuurproject aan één opdrachtnemende private partner worden overgelaten: Design (ontwerpen), Build (bouwen), Finance (financieren) en Maintenance (het onderhoud).

van de site Tragel nog goed weergeven. Het is van belang om deze gebouwen in die vorm te bewaren teneinde de identiteit van het gebied te versterken.” Voor de voormalige Tupperware-site staat vermeld: “De fabrieksgebouwen van Tupperware hebben op zichzelf weinig architecturale of historisch waardevolle kwaliteiten. We stellen toch voor om een aantal gebouwen te behouden in de transformatie naar een nieuw stadsdeel of woonwijk.” In de stedenbouwkundige voorschriften wordt in het bijzonder verwezen naar de loods aan de Pierre Corneliskaai en een fragment van de fabriekshallen met sheddaken voor een zinvolle integratie en hergebruik. Het RUP vermeldt verder een aantal waardevolle gebouwen, met het voorstel om deze te behouden: “Deze gebouwen verlenen aan het gebied een zekere identiteit vanwege hun historische en/of industrieel karakter.” (lijst op aanvraag) Door een vernietigingsarrest van de Raad van State (2010) werd het gedeelte op de linkeroever uitgesloten uit het RUP. Hierdoor kwam ook de rechtsgrond tot verankering van de aanwezige industriële waarden te vervallen. Voor het uitgesloten gebied zal de stad twee nieuwe RUPs opmaken, waarbij we de geest van het oorspronkelijke RUP inzake het behoud van erfgoed zeker willen behouden. In 2012 werd een conceptstudie “Aalst Tragel: een raamwerk voor de Tragelsite” uitgewerkt (Masterplan Palmbout). Ook in dit document werd gewezen op het belang van het industriële karakter van bepaalde gebouwen. Centraal staat: ‘behoud door ontwikkeling’. Meer nog: ook als de gebouwen een nieuwe functie krijgen, kan het behoud van de essentiële historische kenmerken de gebouwen interessanter en waardevoller maken.

IV. INITIATIEVEN DOOR PRIVATE EIGENAARS Het is zeker correct om te stellen dat de voorbije decennia niet alle private eigenaars aandacht hadden voor het erfgoedkundig karakter van hun eigendom. Daardoor is veel industrieel erfgoed verloren gegaan. We willen echter ook wijzen op de talrijke voorbeelden waarbij nieuwe functie, economisch rendement en respect voor het industrieel erfgoed hand in hand gaan. Heel wat eigenaars beseffen dat het behoud van het authentieke karakter van hun gebouw een duidelijke meerwaarde heeft. Voorbeelden (niet limitatief) : Kaai 17, Redt U Zelven, De Wolf Cosyns, SULB, de Filatuur, …

V. INDUSTRIEEL ERFGOED : ARCHIEVEN EN DOCUMENTATIE Via het D.A.D.D. (Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek) en ’t Gasthuys / Stedelijk Museum speelt de stad een grote rol bij het verzamelen, bewaren en valoriseren van het industriële erfgoed van de Denderstreek. Recente initiatieven zijn D.A.D.D. en het museum zijn o.a.: Publicatie van het boek ‘Geweven, geklost en gesponnen’ over het textielverleden van Aalst, in opvolging van een gelijknamige tentoonstelling in ‘t Gasthuys (2013/2014) Samenwerking met Aalst.tv over Schotte (2013), met Canvas ‘Publiek Geheim’ : 23 april 2014 : volledige uitzending aan DuParc: enz… Aandacht voor ontstaan van de industrie in tentoonstelling en boek ‘Aalst 1815-1830’ (Volledige lijst van alle activiteiten sinds 1999 in bijlage). Het D.A.D.D. staat ook in voor het bewaren van verschillende bedrijfsarchieven. Er is ondertussen een indrukwekkende collectie aangelegd, onder meer van de Bonneterie Bosteels-De Smeth, de leerlooierij Schotte, FFR, Filterie Ghésquiere, mouterij De Wolf-Cosyns, textielververij Teinturia. VI. INDUSTRIEEL ERFGOED VANUIT TOERISTISCH STANDPUNT Het verleden van Aalst als fabrieksstad trekt toeristen aan die net omwille van dit verleden onze stad bezoeken. Voor deze groep bezoekers is er een fiets- en wandeltocht (10 km) met een bijhorende brochure ‘Belforten van de Arbeid’. De tocht brengt de bezoeker langs de overblijfselen van het industrieel verleden van Aalst en wat daarvan nog zichtbaar is in het huidige straatbeeld. Vooral de overgebleven ‘schouwpijpen’ van de vroegere fabrieken langs de Dender spreken tot de verbeelding van de bezoeker. Na de uitbouw van het informatiepunt op de Site Schotte kan de brochure geactualiseerd worden.

VII. BESLUIT Het stadsbestuur heeft wel degelijk aandacht voor ons industrieel erfgoed. Meer nog: we vinden het een belangrijke troef en willen het goede voorbeeld geven. Dit blijkt uit de ontwikkeling van de site Schotte, met behoud van de karakteristieke lange muur langs de Kapellekensbaan, en de twee schouwen, en de uitbouw van een informatiepunt over ons industrieel verleden. Ook elders, bijvoorbeeld op de Tragelsite, willen we zowel vanuit het standpunt van erfgoed als vanuit het oogpunt van ruimtelijke ordening, absoluut rekening houden met het bestaande industrieel erfgoed van onze stad. De RUPs en de stedenbouwkundige voorschriften zijn belangrijke instrumenten om dit te bereiken. Door zelf het goede voorbeeld te geven (cfr. de site Schotte) wil het stadsbestuur ook private eigenaars stimuleren om aandacht te hebben voor de erfgoedkundige waarde van de panden die ze willen verbouwen of omvormen. Heel veel eigenaars hebben dit reeds gedaan.

Bijlage - Erfgoed – initiatieven DAVS (Daensmuseum en Archief van de Vlaamse Strijd) / DADD (Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek) 1999

20012003

2003

20032004 2005

20062008

Wat Tentoonstelling Fabrieksstad Aalst, L.P. Boon 1912-1979: Omschakeling van DAVS ( Daensmuseum en archief van de Sociale Strijd) naar DADD (Documentatiecentrum en archief van het daensisme en de sociaaleconomische geschiedenis van de Denderstreek Tentoonstelling 'De Kapellekensbaan zoals het was'. Waar is de Tijd, 18delige publicatie (i.s.m. Archief en Museum) Meert Jeroen. Archiefgids voor de economische geschiedenis van de Denderstreek, 1850-1940 Project Bonneterie Bosteels-De Smeth (Du Parc)

Inhoud



Opkomst van treinen  Stoomkracht en impact op industrialisering in Aalst  Nieuwe technieken  Industrialisering van ‘het eiland Chipka’ Heroriëntering, niet enkel meer focus op het daensisme , maar een verruiming naar de sociaaleconomische ontwikkeling van Aalst in de 19de en 20ste eeuw, focus op industrieel verleden en erfgoed.

een beeld van het naoorlogse Aalst (ca.1945-1958), de fabrieksstad in volle expansie en verandering O.a. aflevering ‘Verkeer en vervoer’ en ‘Van ambacht tot Fabriek’

Overzicht van archieven die nuttig zijn om het industrieel verleden van de Denderstreek te onderzoeken

  

20082009

2009

 20122014

Project Schotte



Inventarisatie van het bedrijfsarchief Webpagina Bosteels-De Smeth: http://www.aalst.be/default.asp?siteid=1&rubriekid=875 Interviews met ex-werknemers

Inventarisatie bedrijfsarchief tentoonstelling ‘Leerlooierij Schotte: HEDEN versus VERLEDEN’. prestigieuze fotografische tentoonstelling met werk van gerenommeerd urban explorer-fotograaf Henk Van Rensbergen  Publicatie: Troch Pieter, Schotte onder de loep : fragmenten uit het roemrijke verleden van een Aalsterse leerlooierij.  openluchttentoonstelling van fotovergrotingen aan de industriële site  lezing ‘Schotte: van succesvolle leerlooierij naar een ‘abandoned place’’. ‘Belforten van de Arbeid.  Brochure met fietsroute of wandeling Ontdek het industriële  Podcast bij de wandeling verleden van Aalst’  Raamtentoonstelling 2010-2013: aandacht op daensistische thematiek, niets rond industrieel erfgoed Dossier ingediend om in  Bij de opnames in 2012 werd er een kluis opengemaakt (hier aanmerking te komen voor werd nog zo’n 25 meter archief aangetroffen), het archief het programma Publiek werd geschonken aan het DADD Geheim, Site van Du Parc werd gekozen, opname in 2012, pas uitgezonden in 2014. Initiatief lag wel bij 

20132014

Canvas. Textielproject

   

Tentoonstelling: Geweven, geklost en gesponnen. Een geschiedenis van de textielnijverheid te Aalst: 12 oktober – 22 december 2013, Stedelijk museum Publicatie: ‘Geweven, geklost en gesponnen. Het rijke textielverleden van Aalst.’ (mei 2014) Studiedag over Textiel in Aalst (mei 2014) Wandeling in Aalst m.b.t. het textielverleden (werd tijdens OMD 2015 hernomen)