14
Breedbeeld
De Colorieten Hof Een Antwerpse samentuin Tekst en foto’s Natascha Boudewijn
Op een koude dag in maart 2011 fietst Elisabeth De Coninck toevallig een iets andere route naar haar huis op het Zuid in Antwerpen. Tussen de nog kale bomen en hoge flatgebouwen ziet zij plots een groene oase: een grote binnentuin. Ze weet het meteen, dit is de plek waar haar droom werkelijkheid zal worden, de plek waar ze al een poosje naar op zoek is. Een jaar later leidt Elisabeth mij trots rond door de zonovergoten Colorieten Hof.
Anno 2010 is de droom van Elisabeth De Coninck een gemeenschappelijke moestuin, waar mensen van allerlei leeftijden, rangen, standen en culturen elkaar ontmoeten en samen plezier beleven aan het zaaien, verzorgen en oogsten van groenten en kruiden. Die moestuin mag niet zomaar ergens liggen. Nee, Elisabeth wil de moestuin midden in de volgebouwde
stad Antwerpen, het liefst in de buurt van het Zuid, waar Elisabeth een aantal jaren geleden zelf is komen wonen. Digitaal lapje grond Als bedreven en gepassioneerd moestuinierster, had zij zelf tuinen in onder andere de Ardennen. Van zodra ze in Antwerpen komt wonen, kweekt Elisa-
beth in potten op haar terras. Toch mist ze het moestuinieren. Ze schrijft daarom een moestuinblog waar ook anderen een ‘digitaal lapje grond’ kunnen krijgen om te bloggen over belevenissen in het groen. Het concept is een doorslaand succes. Elisabeth wint er zelfs een prijs van ‘De week van de smaak’ mee: een jaar lang een lesgever van Velt, in te zetten in een tuin naar keuze. Hof ter Beke Elisabeth: ‘Ik was natuurlijk heel blij met de erkenning en de prijs, maar ik had destijds alleen mijn digitale tuin, de blog, en geen tuin waarin een lesgever van Velt aan de slag zou kunnen. De prijs was op die manier een extra stimulans om mijn droom te realiseren. Ik moest snel op zoek naar een geschikte locatie!’ De tuin kreeg als naam ‘De Colorieten Hof ’, een verwijzing naar het palet aan kleuren van enerzijds de bloemen, groenten en kruiden en anderzijds de deelnemers. Elisabeth: ‘Omdat ik het interculturele aspect zo belangrijk vind, vroeg ik het Intercultureel Vrouwencentrum Antwerpen (IVCA), waar ik al actief was, of zij mee wilden doen. De volgende stap was de gemeente Antwerpen om hulp vragen bij het vinden van een geschikt stuk grond. We zijn in de loop van maanden naar een paar stukken grond gaan kijken, maar helaas lukte het steeds niet’. Tot die dag in maart vorig jaar dus. Het grappige is dat Elisabeth de plek waar De Colorieten Hof nu is gevestigd, de tuin van Dienstencentrum* Hof ter Beke, al wel kende. Ze had er daarvoor echter nooit mogelijkheden in gezien. Ook de centrumleider, Guy Plas, kende zij al en toen Elisabeth een paar dagen later bij hem langs ging om hem over haar droom te
4 | 2012
vertellen, bleek hij net op zoek te zijn naar een dergelijke invulling van de tuin. De vier wormen Guy Plas: ‘Elisabeth kwam precies op het juiste moment bij me. Onze binnentuin stond vol bodembedekkers en het was er eigenlijk maar een saaie boel. We waren al wel begonnen met een gemeenschappelijke composthoop, ‘de 4 wormen’ (vernoemd naar de vier bedenkers, onder wie Guy Plas, red.). Buurtbewoners en de bewoners van de serviceflats hier in Hof ter Beke, kregen een emmertje om hun afval naar de composthoop te brengen. Dat liep heel goed, de mensen waren enthousiast. Het idee van Elisabeth vonden we geweldig. Niet alleen zouden we zo de tuin een prachtige nieuwe invulling kunnen geven, ook onze bewoners en de buurtbewoners – mensen van verschillende leeftijden en afkomsten – zouden we op deze wijze met elkaar in contact kunnen brengen. Op Hof ter Beke hechten wij daar waarde aan. Wij hebben hier bijvoorbeeld vaak kinderen van de wereldschool over de vloer. Op deze school is 45 procent van de kinderen van Belgische
komaf en 55 procent komt uit landen als Marokko, Turkije, Polen, Azerbeidzjan, Oezbekistan, Mexico en Bosnië. De eigen grootouders van deze kinderen wonen ver weg en zij vinden het heerlijk om hier met onze oudere bewoners en bezoekers van het dienstencentrum samen te kunnen zijn. En zo slaan we twee vliegen in een klap: de bewoners genieten er ook met volle teugen van.’ Vervuilde grond De beslissing wordt snel genomen: de tuin van Hof ter Beke biedt ruimte aan het project De Colorieten Hof, een moestuin waar Velt-lesgever Marijke Vandierendonck, mensen van diverse pluimage les zal geven over ecologisch tuinieren. Er breken drukke tijden aan: sponsors worden gezocht, materialen en bessenstruiken besteld, de oude begroeiing in de tuin geruimd. Enthousiaste sponsors leveren biologische en historische zaden, tuinmateriaal en ecologisch behandeld hout waarmee grote perken worden gemaakt. Elisabeth: ‘Omdat er een vermoeden bestond dat de grond van de tuin vervuild was, eiste de stad dat er verhoogde perken
15
kwamen. Die zijn vervolgens gevuld met twee derde tuingrond en een derde compost. Intussen moest er ook bekendheid aan het initiatief worden gegeven, om deelnemers te vinden die dit tuinseizoen al van start konden gaan.’ Dat lukte uitstekend: in totaal zijn er al 22 mensen die van Marijke en Elisabeth les krijgen en helpen. Op 15 maart 2012 vond de officiële opening van het tuinseizoen plaats. Het project krijgt meer en meer bekendheid, ook op radio en TV. Hofdames Speciaal voor deze reportage heeft Elisabeth een aantal van de ‘Hofdames’, zoals zij de deelneemsters liefkozend noemt, weten op te trommelen. Het is een mooie afspiegeling van de diversiteit van de hele groep. Er zijn twee bewoonsters van Hof ter Beke, beiden actieve tachtigers. Er zijn drie Hofdames via IVCA, uit Nigeria en Marokko. Marijke en Elisabeth maken het af. De deelneemsters stralen enthousiasme uit. Hun ogen glinsteren als ze over het project vertellen. Rita uit Nigeria: ‘Dit project biedt mij de gelegenheid om nieuwe mensen te leren
16
Breedbeeld
kennen en te leren hoe ik zelf groenten en kruiden kan verbouwen. In Nigeria woonde ik in de stad, daar was geen ruimte voor een moestuin. Ik verheug me elke week om op donderdagochtend weer samen aan de slag te gaan.’ De oudere Belgische Hofdames helpen de IVCA-Hofdames met de taal en cultuur en andersom brengen de IVCA-deelneemsters een hoop levendigheid voor de twee oudere bewoonsters. De overige bewoners van het dienstencentrum zijn ook enthousiast, al moeten sommigen nog wat wennen aan de regels van het spel. Zo komt tijdens de fotosessie een bejaarde mevrouw met een plastic tasje om ook wat van die heerlijke knapperige radijzen te oogsten. Elisabeth legt haar geduldig uit dat dit helaas niet de bedoeling is: ‘De oogst is bestemd voor de deelnemers aan het project en niet voor de 272 bewoners. Er zou niets overblijven! Je kunt met ons meedoen en dan mag je natuurlijk mee oogsten.’ De mevrouw druipt teleurgesteld weer af, hoewel ze begrip heeft voor deze regel. De prachtige groene botersla viel ook al bijna ten prooi aan het oogstenthousiasme van de bewoners. Binnenkort kunnen ze wellicht even allemaal delen in het oogstplezier. Marijke: ‘Guy Plas had het briljante idee om aan het einde van het seizoen van de resterende oogst samen met de bewoners een grote pot soep te koken. Zo kunnen alle bewoners straks toch meegenieten.’ De Hofdames zaaien, verzorgen en oogsten dat het een lieve lust is. Zij zijn echt een team, hebben zichtbaar plezier samen en een mooie oogst op de koop toe. Daarmee is niet alleen de droom van Elisabeth De Coninck uitgekomen, maar ook die van alle anderen die bij dit unieke project betrokken zijn. *Voor de lezers in Nederland: een dienstencentrum in Vlaanderen geeft ouderen de kans om zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te blijven wonen. Het is een ontmoetingsplaats waar mensen terechtkunnen voor advies en informatie, in een gemoedelijke sfeer en waar men de gelegenheid krijgt om zich creatief te ontplooien en zich zinvol bezig te houden met ontspannings- en vormingsactiviteiten.
Doe mee! Woon je in de buurt en heb je groene vingers of wil je die krijgen? Wil je in contact komen met de Hofdames en kijk je uit naar een rijke oogst om lekkers van te bereiden? Meld je dan aan via IVCA/Isabel, Paleisstraat 39, 2018 Antwerpen (03 238 16 93), of breng een bezoekje aan De Colorieten Hof op donderdagochtend tussen 9.30 en 12 u: Dienstencentrum Hof ter Beke, Balansstraat 23A, 2018 Antwerpen.
Breedbeeld
17
Van Labbelaer tot Leilekkerland Samentuinen in opmars Tekstbijdragen door Luc Vanhoegaerden, Lieven David, Reej Masschelein e.a. Redactie Bart Coenen Foto’s Filip Claessens, Stefan Jacobs en Lander Depypere
Samen groenten kweken is hip. De Colorieten Hof, waar je in het voorgaande artikel over las, is lang niet de enige tuin waarin mensen van diverse pluimage samen op een milieuvriendelijke manier tuinieren. De behoefte aan samentuinen blijkt groot. Velt maakt je graag wegwijs in een aantal van haar samentuinen…
Wat is een samentuin? Op de website www.samentuinen.org omschrijft Velt een samentuin als ‘een tuin waarin mensen samen ecologisch tuinieren’. Samentuinen zijn er zowel voor gezinnen als voor individuele tuiniers, voor jong en oud, autochtoon en allochtoon. Mensen met een fysieke beperking, zoals senioren met een beperkte mobiliteit, kunnen ook deelnemen, via de teelt in verhoogde bakken bijvoorbeeld. In sommige samentuinen tuinieren mensen individueel op hun eigen perceel én zetten ze zich in voor de gezamenlijke inrichting en het onderhoud van paden, bergingen en compostbakken, terwijl in andere samentuinen de volledige oppervlakte als een gemeenschappelijke tuin wordt beschouwd. Een belangrijk aspect van een samentuin is dat mensen samen leren door ervaringen uit te wisselen, samen cursussen te volgen, etc. Persoonlijke mission impossible Voor Fabienne De Jonge ( foto) uit Tremelo was meedoen met een samentuin geen grote stap. Fabienne De Jonge: ‘Ik tuinier in mijn vrije tijd en kom graag “onder de mensen”, zoals ze zeggen. Maar ecologisch groenten kweken is toch wel wat anders dan de Lonicera scheren. Ineens moet ik leren timen. Geduld hebben of net een tandje bijsteken in functie van de weersomstandigheden, omgaan met te veel water of met te weinig water, en mijn beperkte kennis van de dierenwereld aanscherpen. Tot slot is er nog mijn persoonlijke mission impossible: mijn twee tienerzonen opnieuw groenten leren eten met smaak. Als baby aten ze alles wat ik vers klaarmaakte. Nu, 14 en 19 jaar later, probeer ik variatie te brengen
18
Breedbeeld
met geraspte wortelen, aardappelen en gemixte spaghettisaus.’ Het eerste tuinjaar leverde Fabienne De Jonge alvast één overwinning op. ‘Mijn jongste vraagt nu steevast naar de pastinaakpuree, zelfgemaakte aardappelpuree met een beetje pastinaak erin. Die zoete en romige smaak vindt hij heerlijk. Toen ik mijn oudste vertelde dat ik opnieuw aardappelen had geplant zei hij: “Ik hoop weer van die knobbelpatatjes, die zijn zalig.” Hij bedoelde de Corne de Gatte die ik eerst al dente kook in de schil en dan lichtjes bruin bak in olijfolie met wat kruiden. Ik denk dat ik het tweede tuinjaar opnieuw kan scoren, met postelein misschien of met een kleurrijke broccolimix. Of gaan ze toch eens voor het eerst een rauwe tomaat proeven? Och, ik zie wel, er is keuze te over…’ Handen in elkaar slaan Ecologische groepsmoestuinen zijn niet nieuw voor Velt. Voorbeelden van projecten waar leden samen tuinieren vinden we bij de afdelingen Brasschaat, Bergeyk, Polders en Dodoenstuin. Sinds enkele jaren komen er vanuit verschillende hoeken van de Vlaamse bevolking en van lokale overheden vragen om nieuwe groepsmoestuinen op te starten, te begeleiden of een meer ecologische invulling te geven. Zo realiseerden de Velt-medewerkers Luc Vanhoegaerden en Lieven David initiatieven in de provincies Limburg, Vlaams-Brabant en het Brussels Gewest. Lieven David: ‘We krijgen 1 à 2 vragen per week binnen van burgers en besturen die een samentuin willen opzetten. Voor ons is dit een teken dat er een grote behoefte is en dat mensen zelf de handen in elkaar slaan. Alleen al daarom ontwikkelen we verder onze expertise en netwerken, en investeren we in de opleiding van begeleiders.’ Bree: De Labbelaer Op zondag 17 juni werd in Bree het ecologisch volkstuinencomplex ‘De Labbelaer’ ingehuldigd. Het is al de negende volkstuin in Limburg die wordt opgericht binnen de meerjarige samenwerking tussen Velt en de afvalintercommunale Limburg.net. Het doel van deze samenwerking: tien ecologisch werkende volkstuinen realiseren in Limburg. Onder
begeleiding van een Velt-praktijkbegeleider kweken tuiniers er milieuvriendelijk geteelde groenten, elk op een eigen perceel. Velt coördineerde in de voorbije maanden, samen met de duurzaamheidsambtenaar van de stad Bree, de praktische realisatie van de volkstuin. Gedurende de twee eerste groeiseizoenen biedt Velt tweewekelijks praktische begeleiding aan de tuiniers in de volkstuin. Er wordt nu al nagedacht over de uitbreiding van de volkstuin in 2013, als zich straks meer kandidaat-tuiniers zullen aanbieden. Genk: charter tegen pesticiden Julien Meyvisch, voorzitter van Velt Genk legt in de krant Het Belang van Limburg uit hoe samentuiniers op een gezonde en milieuvriendelijke manier kunnen omgaan met de natuur: ‘Door ecologisch te tuinieren in de moestuin, houd je de grond het best vruchtbaar. Groenbemesting brengt voeding (stikstof ) in de grond. Stalmest en compost zijn voeding en bodemverbeteraars; ze bevatten organismen en minerale elementen die voedsel zijn voor planten.’ De groendienst van Genk zal de Genkse paden, stoepen en parken op dezelfde ecologische manier aanpakken. Het krantenartikel verscheen naar aanleiding van de ondertekening van de eerste intentieverklaring die Velt Genk afsloot met de stad Genk en de tuiniers van de volkstuinen in Sledderlo. Daarin staat dat de tuiniers en de stad zich verbinden om geen pesticiden te gebruiken.
Zemst: buurtbewoners betrekken In Zemst startte vorig jaar op vraag van enkele buurtbewoners de nieuwe samentuin ‘Het Gulderijtje’. De buurtbewoners vroegen aan het gemeentebestuur om op een nabijgelegen beschikbare landbouwgrond van 80 a een buurttuin te mogen aanleggen. Het gemeentebestuur vroeg daarop financiële ondersteuning aan bij de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en kwam via Velt terecht bij de plaatselijke afdeling Zennevallei. In april 2011 kon Jos Noppen als begeleider met de buurtbewoners aan de slag. Nu heeft de samentuin een moestuin van 30 are. De rest werd een weide voor dieren en speeltuigen. Jos Noppen, voorzitter van Velt Zennevallei vertelt: ‘Het werd een heuse kinderboerderij. Het was al april, dus werd de tuin gauw in percelen verdeeld. Een wafelbak bekostigde de eerste lading compost, zaden en tuinmateriaal. Er kwamen ook een tuinhuis en een compostplek: daar komt al het buurt-GFT nu naartoe. Iedere zaterdag werkten de buurtbewoners door en ook op woensdag hielden we werknamiddagen.’ Van de 80 buurtgezinnen engageerden er zich 40 om minstens een paar uren mee te komen werken. Jos Noppen: ‘Als beginnende tuiniers maakten ze natuurlijk fouten, maar dat is normaal in een leer-jaar. De tuiniers leerden de meest uiteenlopende, ook minder bekende, groenten telen. Allemaal ecologisch, uiteraard! Er werd samen geoogst onder het motto: er is voldoende voor iedereen; we kunnen alles delen.’ → www.gulderijtje.org
→ www.buurtwerk-waterschei.be
Kessel-Lo: Monte Rosa Op een steenworp van de Zavelhof, aan de Heidebergstraat in Kessel-Lo, tuinieren enkele gezinnen samen in de samentuin van de vzw Monte Rosa, een begeleidingstehuis binnen de Bijzondere Jeugdbijstand. Het perceel dat de buren van deze instelling mogen bewerken, is een licht naar het noorden hellende leemgrond, omgeven door bomen, maar met een vrij open zonnezijde. Projectcoördinator samentuinen Lieven David voedt deze tuiniers met informatie over bodem, bodembewerking, bemesting en teeltschema’s. → www.tuinierenmonterosa.wikispaces.com
Schilde: een nieuwe start In Schilde doet een tiental kruidenkenners De Dodoenstuin heropleven. De Dodoenstuin werd in 1977 ingericht volgens de instructies van de Vlaamse kruidendeskundige Rembert Dodoens (1517-1585). ‘De laatste jaren keek er niemand meer om naar de Dodoenstuin. Daardoor lijkt het hier op een wildernis’, vertelt Velt-lid Mieke Vanderhaeghen aan de krant Het Nieuwsblad. ‘Dat is jammer, want het is een historische reconstructie van een geneeskruidentuin uit de zestiende eeuw. Hier staan enkel kruiden die voorkomen in het Cruydenboeck dat Dodoens in 1554 schreef. We kregen van de gemeente Schilde carte blanche om de grote om-
Breedbeeld
19
muurde tuin helemaal naar onze hand te zetten.’ De vrijwilligers zullen de zowat 500 kruiden die Dodoens destijds oplijstte opnieuw samenbrengen en deze collectie aanvullen met tientallen andere en mindere bekende keuken-, cosmetica- en verfkruiden. Mieke Vanderhaegen: ‘Dit wordt een laboratorium voor herboristen. Moderne koks zoals Sergio Herman, Roger Van Damme en Bart de Pooter geven het voorbeeld door veel met wilde en soms onbekende kruiden te werken. Dat willen wij ook promoten.’ → www.velt.be/werkgroepdodoenstuin
Samentuinen.org Velt biedt advies en ondersteuning aan personen, groepen en besturen die een samentuin willen oprichten of zich bij een bestaande tuin willen aansluiten. We bundelen alle informatie op de website samentuinen.org. Hoe vind je een perceel? Waar vind ik budgetten en ondersteuning? Hoe werf en begeleid je tuiniers? Moet ik een overeenkomst opstellen? Alle ingrediënten voor een geslaagd samentuinproject komen op de website aan bod. Daarnaast biedt de site achtergrondinformatie in de vorm van downloadbare beleidsteksten, studies, draaiboeken en tijdschriftartikels. Ten slotte vind je op samentuinen.org een handige overzichtskaart met een hele reeks actieve samentuinen in Vlaanderen en Nederland. → www.samentuinen.org
