ST. ANTONIUS VRUCHTBAARHEIDSCENTRUM
Ovulatie-inductie
BEHANDELING
Ovulatie-inductie In deze folder leest u meer over de gang van zaken rond ovulatie-inductie. Dit is een behandeling voor vrouwen die graag zwanger willen worden, maar die geen of een heel onregelmatige eisprong (ovulatie) hebben. De medische term voor het uitblijven van de eisprong is anovulatie. De behandeling bestaat uit tabletten of injecties die de eisprong stimuleren.
Menstruatiecyclus
Ovulatie-inductie: voor wie?
Een menstruatiecyclus duurt gemiddeld tussen de 26 en 32 dagen. Het hormoon FSH zorgt ervoor dat de eicel rijpt. FSH betekent follikel stimulerend hormoon. Een follikel is een eiblaasje. Follikels groeien in de eierstok en daarin zit de eicel. Het eiblaasje groeit net zolang totdat de eicel rijp is voor de eisprong (dit blaasje wordt dan tussen de 18 mm en 30 mm groot). Het hormoon LH (luteïniserend hormoon) zorgt er uiteindelijk voor dat de eisprong plaatsvindt. De eicel ‘springt’ uit de eierstok en wordt opgevangen door de eileider. Daarna kan het eitje bevrucht worden. Wanneer het eitje bevrucht wordt, komt het via de eileider in de baarmoeder terecht waar het zich in kan nestelen in het baarmoederslijmvlies. Wanneer het eitje niet bevrucht wordt, volgt 10 tot 14 dagen na de eisprong de menstruatie. Het opgebouwde baarmoederslijmvlies wordt dan afgestoten en de cyclus begint opnieuw.
Vrouwen met PCOS PCOS is de afkorting van polcysteus ovarium syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) eiblaasjes in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn. Bij PCOS is de hormoonhuishouding verstoord: vaak is er teveel van het hormoon LH en/of testosteron aanwezig. Daardoor vindt er heel onregelmatig een eisprong plaats of zelfs helemaal niet.
Figuur 1. Echo van een eierstok bij PCOS
1
Vrouwen met normale hormoonhuishouding, maar geen of onregelmatige eisprong
computergestuurd pompje (LHRH-pomp, merknaam Lutrelef®).
Bij deze vrouwen zijn alle hormonen die van invloed zijn op de menstruatiecyclus in normale hoeveelheden aanwezig, maar vindt er toch geen of een heel onregelmatige eisprong plaats.
Clomifeentabletten Wanneer het uitblijven van de eisprong wordt veroorzaakt door PCOS, kan de arts u het medicijn Clomid® (werkzame stof: clomifeen) voorschrijven. Dit is een niethormonaal middel dat veel lijkt op het natuurlijke hormoon oestrogeen. Eenmaal in de bloedbaan komt het in de hersenen bij de hypothalamus terecht. Daar blokkeert Clomid® het effect van oestrogeen. De hypothalamus wordt nu als het ware voor de gek gehouden: het lijkt immers of er helemaal geen oestrogeen is en dus gaat de hypothalamus de hypofyse aanzetten om meer LH en FSH te maken. Hierdoor gaan de follikels (eiblaasjes waarin een eitje zit) groeien.
Vrouwen met lage LH- en FSHwaardes Een deel van de hersenen, de hypothalamus, maakt het hormoon LHRH. Dit hormoon komt in een ander deel van de hersenen terecht: de hypofyse. Die gaat dan de hormonen LH en FSH maken. Wanneer de hypothalamus niet goed werkt of het transport van de hormonen naar de hypofyse niet goed verloopt, kan dit leiden tot verstoring van de menstruatiecyclus en het helemaal uitblijven van de eisprong.
Clomid® moet u vijf dagen innemen. U begint het medicijn te slikken op de derde dag van uw menstruatie en gaat hiermee door tot en met de zevende dag. Controle van de behandeling kan bestaan uit echoscopisch onderzoek, urinetesten of bloedonderzoek of een combinatie van deze. Uw arts geeft per cyclus aan welke controles gewenst zijn. Als één tablet Clomid® per dag niet werkt, wordt de dosering verhoogd naar 2 of uiteindelijk 3 tabletten per dag. Als er dan nog steeds geen eisprong is, wordt overgegaan op een andere behandeling.
Behandeling De behandeling hangt af van de precieze oorzaak van het uitblijven van de eisprong. Het kan blijken dat u vervroegd in de overgang bent. Als de vervroegde overgang de oorzaak is van het feit dat de eisprong uitblijft, dan is daar meestal niets aan te doen. In andere gevallen kan de arts u met medicijnen behandelden. Zo’n behandeling gebeurt overigens alleen als u zwanger wilt worden. Anders is behandeling van anovulatie niet nodig. De uitrijping van een eicel kan gestimuleerd worden met tabletten (Clomid®), injecties met gonadotrofines of met behulp van een
2
Bijwerkingen Bij het innemen van Clomid® hebt u bij een zwangerschap een licht verhoogde kans (< 10%) op een meerlingzwangerschap. Dit komt doordat de eierstokken wat overgestimuleerd worden en er soms meerdere eicellen vrijkomen. Andere bijwerkingen die kunnen optreden zijn: tijdelijke cysten in de eierstokken, stemmingswisselingen, hoofdpijn, opvliegers, stoornissen in de gezichtsscherpte, duizeligheid en (tijdelijke) haaruitval.
Als u niet of zeer onregelmatig ongesteld bent, moet de menstruatie eerst worden opgewekt. Dit gebeurt via een kuur met een progesteronachtig hormoon (Provera®). Deze kuur duurt 5 dagen. Het effect van Clomid® op de eisprong kunt u eventueel zelf controleren door een temperatuurcurve bij te houden of ovulatietesten in de urine uit te voeren. Het effect kan ook worden beoordeeld door het hormoon progesteron in uw bloed te meten.
Gonadotrofines Injecties met gonadotrofines (FSH) stimuleren de eierstokken om eicellen te rijpen. FSH zorgt ervoor dat er een eiblaasje gaat groeien. Dit hormoon wordt gebruikt bij de behandeling van vrouwen bij wie de eigen afgifte van FSH en LH uit de hypofyse gestoord is, maar kan ook worden toegepast bij andere oorzaken van verminderde vruchtbaarheid.
Als u na vijf dagen met de Clomid® stopt, gaat de ontwikkeling van de follikels gewoon door en loopt de hele cyclus af. Als u wel een eisprong hebt, maar weer ongesteld wordt, dan is weer een nieuwe kuur van vijf dagen nodig. Als er geen eisprong optreedt krijgt u een kuur met Provera® om een menstruatie op te wekken. Daarna begint een nieuwe Clomid®-kuur in een hogere dosering dan de voorgaande.
Deze behandeling start op de derde, vierde of vijfde dag van de cyclus. Voordat u begint met de behandeling wordt eerst een echo gemaakt om te zien of er geen cysten in de eierstok aanwezig zijn. Wanneer dit niet het geval is dan start u met de injecties. Dit stimuleert de follikelgroei en eicelrijping. De dosering verschilt van patiënt tot patiënt. De gehele periode dat een eicel aan het uitrijpen is, dient u zichzelf iedere dag een injectie toe.
Iedere vrouw reageert verschillend op een behandeling. Met behulp van Clomid® lukt het bij 80% van de patiënten om een eisprong op te wekken. Van deze vrouwen wordt 40 tot 50% uiteindelijk binnen 6 maanden zwanger.
3
Foliumzuuradvies
Bij deze behandeling krijgt u regelmatig een echo om te zien of de eicellen zich ontwikkelen. Als de follikel groot genoeg is wordt de eisprong opgewekt met een injectie HCG-hormoon (Ovitrelle ® of Pregnyl ®). Dit is een middel dat sterk lijkt op het hormoon hCG (humaan Chorion Gonadotrofine). In een normale cyclus zorgt het hormoon LH hiervoor. Ongeveer 36 tot 42 uur na het toedienen van de injectie met het HCGhormoon volgt er een eisprong. Om de kans op een zwangerschap zo groot mogelijk te maken, adviseren wij om op de dag van het toedienen van deze injectie en de dag erna, gemeenschap te hebben.
Sinds 1993 krijgen alle vrouwen die zwanger willen worden het advies om foliumzuurtabletten te gebruiken. Foliumzuur zorgt er niet voor dat u gemakkelijker zwanger wordt, maar het verkleint de kans op afwijkingen aan het zenuwstelsel van het ongeboren kind. Foliumzuur is een B-vitamine die van nature voorkomt in onder andere groente, fruit en volkorenproducten. Men vermoedt sterk dat vrouwen aan het begin van hun zwangerschap een verhoogde behoefte aan foliumzuur hebben. U kunt meer informatie krijgen bij de apotheek of uw arts.
Controles
Emotionele ondersteuning
Maak op de eerste dag van uw menstruatie een afspraak voor een uitgangsecho op de 3e of 4e dag van uw cyclus. Voordat u start met FSH-injecties bent u dus eerst bij het Vruchtbaarheidscentrum geweest. Als u mag starten met injecteren wordt er direct een afspraak gemaakt voor een week daarna. Dan komt u voor een echo om de groei van de follikel te controleren (follikelmeting). Afhankelijk daarvan worden de volgende afspraken gemaakt.
Proberen zwanger te worden, heeft niet alleen met uw lichaam te maken, maar doet ook veel met uw emoties. Het is belangrijk dat u daar voldoende aandacht aan schenkt. Het St. Antonius Vruchtbaarheidscentrum heeft ook de mogelijkheid om extra emotionele ondersteuning te bieden. Als u behoefte heeft aan extra ondersteuning, geef dit dan aan bij uw arts.
LHRH-pomp (Lutrelef®) Wanneer de productie van het hormoon LHRH vanuit de hypothalamus verstoord is kan gekozen worden voor een pompje. Dit pompje zorgt ervoor dat automatisch iedere 90 minuten een hormoonpuls wordt afgegeven aan het lichaam. Dit gaat via een naaldje dat onder de huid is aangebracht. Deze behandeling wordt niet vaak toegepast. Als het voor u van toepassing is krijgt u daarover uitgebreidere uitleg.
Digitale Poli Het St. Antonius Vruchtbaarheidscentrum biedt, naast de gebruikelijke zorg, ook een Digitale Poli op de website van Mijnzorgnet.nl. Deze Digitale Poli is een besloten, online ontmoetingsplek voor patiënten, partners en zorgverleners van het St. Antonius Vruchtbaarheidscentrum.
4
Hiermee willen we de zorg nog beter afstemmen op uw wensen en de communicatie tussen u en het behandelteam verder verbeteren. We nodigen u daarom van harte uit om u aan te melden. Meer weten? Vraag naar de flyer over de Digitale Poli.
Vragen Als u na het lezen van deze folder nog vragen hebt, neem dan gerust contact op met het St. Antonius Vruchtbaarheidscentrum. Voor het vragen is een speciaal telefoonnummer beschikbaar, namelijk: 06 - 132 091 48. Dit nummer kunt u op werkdagen bellen van 08.00 - 12.00 uur en van 13.30 - 16.00 uur. Op zaterdag en zondag kan dit van 09.30 - 11.30 uur.
Afspraak Een afspraak maken met het St. Antonius Vruchtbaarheidscentrum kan bij de balie en via de telefoon.
5
St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E
[email protected] www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 St. Antonius Vruchtbaarheidscentrum 088 - 320 62 50
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern
6
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
GYN 14/09-’13
Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis
