Sportblessures en Blessure-preventie Maarssen; 6 nov. 2014 Prof. dr. F.J.G. Backx, sportarts Afd. Revalidatie, Verplegingswetenschap & Sport
2014: WK-voetbal, WK-hockey en TdF
Preventie-sequentie
Omvang van sportblessures Risico-sporten Aard en ernst van sportletsels Maatschappelijke gevolgen Oorzaken en risicofactoren Preventie cq. risico-reductie
Blessures te over
Sportblessures (1) • 4,4 miljoen sportblessures/ jaar in Ned. (VeiligheidNL, 2012). - 3,3 miljoen acuut en - 1,1 miljoen geleidelijk ontstaan (onderschatting!) • 1,7 miljoen (39%) medisch behandeld (=de helft van alle ongevalsletsels die medische behandeling behoeven) Kenmerken van die geleidelijk ontstane blessures: • Door ↑↑ trainingsomvang (recidiveren regelmatig) • Door spierdysbalans: chronische overprikkeling (‘ontstekingen’) van pezen, spieren en gewrichtskapsels.
Sportblessures (2) Top 10 van sportblessures naar lokalisatie* 1. Knie 860.000 (19%) 2. Enkel 770.000 (17%). 3. Schouder/arm/pols 464.000 (11%) 4. Romp & rug 420.000 ( 9%) 5. Onderbeen & kuit 330.000 ( 8%) 6. Voet/hiel/tenen 330.000 ( 8%) 7. Bovenbeen 260.000 ( 4%) 8. Hand/vingers 190.000 ( 4%) 9. Achillespees 160.000 ( 4%) 10. Hoofd 100.000 ( 2%) * bron: OBiN = Ongevallen en Bewegen in Nederland (VeiligheidNL, 2012)
No 1: Enkelverzwikking
Top-10 qua Risicosporten (per 1.000 uur sport)
1. Zaalvoetbal 2. Basketball 3. Hockey 4. Veldvoetbal 5. Skien 6. Handbal 7. Atletiek 8. Squash 9. Volleybal 10.Hardlopen
5.5 3.2 2.0 2.0 2.0 1,9 1,8 1,8 1.8 1.8
bron: Kemler, Schmikli, Backx, 2007
Definitie Overbelastingletsel • Een overbelastingsletsel is een blessure, die ontstaan is in relatie tot sport, maar zonder dat sprake is van een duidelijk (macro)trauma, hetgeen aanleiding geeft tot: - sportverzuim en/of arbeidsverzuim en/of medische behandeling - pijn en/of stijfheid van spier, pees of botweefsel, die >10 dgn achtereen aanhoudt. • Synoniemen: overuse injury; Dauerschade; surmenage
Overuse injury
Chronische Overbelasting
Blessure Blessure
Musculaire dysbalans?? Single leg squat
Blessure-preventie Primair: voorkomen van het ontstaan van blessures Secundair: vroegtijdig opsporen en behandelen van blessures om erger te voorkomen Tertiair: restverschijnselen van de blessure tegengaan en een herhaling voorkomen Wet op het continue risico
Preventieve maatregelen
warming-up, cooling-down, rekoefeningen persoonlijke beschermingsmiddelen tapen en braces sportmateriaal training ‘fair play’ begeleiding van sporthervatting sportkeuring kwaliteit sportaccommodaties regelgeving
Toepassing Preventieve maatregelen (bron:OBiN 2004) • Warming-up
• Cooling-down • Enkelband • Knieband • Scheenbeschermer • Gebitsbeschermer • Kniebeschermer • Elleboogbeschermer • Helm
57% - fitness 74% 32% - fitness 51% 2% - voetbal 5% 1% - tennis 2% 11% - voetbal 67% 1% - hockey 44% 5% - skeeleren 69% 2% - skeeleren 39% 5% - paardesport 48%
Trends • Meer sporters, vooral ouderen (> 40 jr) • Plotse (hart)doden in de sport (vnl. mannen)
Acties: • UEFA-FIFA-KNVB • Werkgroep Cardiovasculaire Screening (NVVC-VSG) • Gevolg: revival Sportkeuring
Plotse (hart)dood (1)
Plotse (hart)dood (2) • 150-200 gevallen per jaar in Nederland (Dolmans, 1983)
1) < 35 jaar: vnl. aangeboren hartziekte 0.5–2.0 SCD per 100.000 sporters/jaar (Bille et al., 2004)
2) > 35 jaar: vnl. kransslagvaten • 7–13 SCD per 100.000 sporters/ jaar (Hoogsteen, 2004)
Recent
Plotse (hart)dood (3) • ca 11 traumatische doden/jaar
Plotse hartdood in de sport • Onafhankelijke predictoren van SCD (sudden cardiac death)
Sports activity Male gender
R.R.
95% CI
P value
2.1
1.5-2.8
<0.0001
2.8
2.1-3.7
<0.0001
Bron: Corrado et al. J Am Coll Cardiol 2003; 42:1959-63
Oude Sportkeuring (<1983)
Keuren: 10 diepe kniebuigingen
Nieuwe Sportkeuring Keuren vlgs Lausanne protocol (A; LO; bloed; rust-ECG) - Verplicht voor topsporters - Ook amateursporters periodiek screenen? * Gezondheidsraad stelt: Nee! * Praktijk: vraag naar BSMO ↑
Preventief Sportmedisch Onderzoek Verschillende pakketten: * Basiskeuring t/m * Topsportonderzoek (fietsergometer of tredmolen; met ademgasanalyse) - * CT-scan van de kransslagvaten - * Spierkrachtmeting
Zoeken naar de zwakste schakel(s)
Preventie van Plotse Hartdood
CT-scan Kransslagvaten
Interne defibrillator (ICD)
Conclusie: Sport = Gezond! (ondanks risico’s)
Winst en verlies liggen dicht bij elkaar
Preventie van risico’s (1) -- Sportkeuringen -- Getraindheid totale bewegingsketen!
Preventie van risico’s (2) • Fair play • Voldoende voedingstoffen (bananen) • Herstelbevordering (o.a. zuurstof)
Preventie van risico’s (3) door bescherming: Kleding Gebitsbeschermer Borstprotector Braces
Verbetering materiaal? Materiaal: - Instrumenteel = spel ; bv. tennisracket - Beschermend: bv. neusbeschermer - Beschermend en instrumenteel: bv. schoeisel, kleding
Effectiviteit?
Effect van scheenbeschermers op onderbeenblessures (trendanalyses 1986-2010)
Preventief oefenprogramma “De 11” • • • •
FIFA (F-MARC) 10 oefeningen (11 min.) + fair play Onderste ledematen (hamstring, knie, enkel) Toename in stabiliteit, coördinatie, spierkracht en wendbaarheid
(Bron: Junge e.a., 2002)
Resultaten Effectiviteitsstudie (1) (Vriend e.a., 2001; 2010)
Effectiviteit onbekend van: rekoefeningen, cooling-down enkele persoonlijke beschermingsmiddele skatehelm, rugbyhelm knie- en (zachte) elleboogbeschermers opvulstukken tok tape of brace voor knie, vingers, duim; eigenschappen sportschoenen training sportspecifieke sportkeuring
Resultaten Effectiviteitsstudie (2) (Vriend e.a., 2001; 2010; vd Horst e.a., 2014)
Altijd doen: • Fietshelm, • Polsbeschermers skaten, • Enkeltape/brace, • Oefentherapie (oefentolprogramma; balanstraining), • Nordic hamstring curl • Scheenbeschermer Sterk aanbevolen: • warming-up • gebits-, oog-, elleboogbeschermers • patellatape en -brace • schokdemping schoen
Richten op Gedrag!
BRACES; Veelgestelde Vragen
Is een brace niet slechter dan tape?
Wordt een brace vergoed door de zorgverzekeraar?
Hoelang moet je een brace gebruiken?
Worden je enkelspieren niet zwakker door tape/brace?
Stabiliteit gewrichtsstabiliteit
ossale stabiliteit
passieve stabiliteit
actieve stabiliteit
vormgeving botuiteinden
gewrichtkapsel gewrichtsbanden
spiercorset
Preventie enkel sprains 1) Schoeisel 2a) Enkeltape 2b) Enkelbrace 3) Oefentherapie (balanstraining)
1,2a,2b: ondersteuning passieve stabiliteit 3: ondersteuning actieve stabiliteit
To tape or not to tape?
• Preventie: Enkeltape = Enkelbrace • Therapie: Enkelbrace is minstens even effectief als enkeltape
Is dit zinvol…..een beetje wel…..…..of niet?
Patellabandje (ter behandeling van een apexitis patellae)
Is dit zinvol…..een beetje wel…..…..of niet?
Duimbrace (ter behandeling van een skiduim)
https://www.youtube.com/watch?v=eHamHLbDUN4
Take home messages • Wijs een bestuurslid aan die Gezondheid in zijn/haar portefeuille heeft. • Zorg voor adequate sportmedische begeleiding en korte lijnen naar fysiotherapie en z.n sportgeneeskunde en orthopedie. • Stel goed opgeleide (jeugd)trainers aan, die geïnstrueerd zijn t.a.v. WU, herstel en blessurepreventie. • Een preventieve sportmedische screening (zeker bij sporters van 35+) om de 5jaar is nuttig. • Laat periodiek schoeisel en scheenbeschermers controleren.
Dank voor de aandacht
