g^*i:»«p
w-^'iP^'"^
r,i^i ¥
é^ï.'
SPOORWECi-LEENING BESCHOUWINGEN
VAN
OECONOfflUS,
---£<^*n5?É?ï'rg3'^'>a—
AMSTERDAM,
IL W.
WEIJTTNOIT 1858.
l'rijs ƒ 0 , 3 0
^
f>
_' J
V ^ -
% ï *^
.^ l x »
4
\
I
ONZE
SPOOUWEG-LEENINa,
Bij tie menigvuldige discussion in den laatslen tijd over spoorwegen en spoorwoglecningen gevoerd, wenscht OECONOMUS, die van do stelling uitgaat, «dat de slaat de spoorv/ogcn behoort aan te leggen," zijne meoning daarover bloot te leggen en aan te wijzen, hoc eene spoorwegleening in ons land, in den tegenwoordigcn tijd behoort te zijn. Hij is overtuigd, dat de zaak van te groot belang is, dan dat niet ieder welgezinde, die een nieuw gozigtspunt meent te ontdeitken, daarop opmerkzaam zou maken. OECONOMUS neemt de vrijheid zijne beschouwingen te doen voorafgaan door eene inleiding over staatsleeningen en staatscredict, om zoo de slotsom zijner redenering helderder aan het licht te doen komen. Terwijl private personen slechts fondsen zoeken, om die produktief te maken, hebben staatsleeningen in den regel slechts ten doel de geleende sommen uit Ic geven, somtijds te verkwisten; staatsleeningen vinden gewoonlijk plaats, wanneer gevaren afgewend of onvoorziene behoeften bestreden moeten worden; de geleende sorn is in deze gevallen gebruikt, verlorene Avaarde, on de staat blijft met de interesten van het kapitaal belast.
2
Om Iccucrs Ic bekomen bclooven de regeringen óf altijddiirendc rente, of do terugbelaling vindt, in verscliillendo vormen'plaats, liet laatste kan nu eens door bet betalen van rente en jaarlijks aflossen van een gedeelte van bet kapitaal, dan eens door loterij geselüeden. Tegenwoordig worden door do regeringen bijna geene aflosktrc leeningen meer gesloten, maar aan den staatsscluildeiseher wordt slccbts eene altijddurende rente verzekerd. Wil deze dus zijn kapitaal op cene andere wijze beleggen, dan blijft bem niets over, dan de obligatie, waardoor de staat erkent voor eene zekere som zijn scbuldenaar te zijn, Ie verkoopen, dat bij met meer of minder voordeel doen kan, naar male het crediet van den schuldenaar grooter of kleiner is. Andere soorten van leoningen zijn de stortingen voor ambten en de anticipaties, die minder tot ons onderwerp behooren. Iedere staatsleening beeft dit nadeel, dat het kapitalen of gedeelten van kapitalen aan de productie onttrekt en dat de rentetax stijgt, daar de vraag naar kapitalen is toegenomenj tol groot nadeel van den akkerbouw, van handel en fabrieken, voor welke het veel moeijelijker is kapitalen te vinden , wanneer do staat steeds hoogere rente aanbiedt. 1) Door staatsschuldbrieven vermeerdert de massa der waarde niet5 wel beeft men beweerd, dat staatseffeclen Avaarden waren, die de circulatie der overige waarden hielpen verligten. i^Iaar cone circulatie is slechts dan produktief, wanneer zij door nuttige werkingen wordt begeleid, b. v. wanneer ruwe sloffen in handen der industrie overgaan, om daar eene nieuwe waarde te verkrijgen, of wanneer een consument door aankoop van een produkt aan den producent een kapitaal geeft, dat
1) Spoorwoglocmiigen maken Iiicrop cciio gunstige uitzondering waarbij de stoal lie plaats van private personen inneemt en sleelits kapitalen zoekt, oiw die produldief ie maken; zie pn:;. t niidd.
3 hij met voordeel kan omzetlen. Bij verkoop van slaatspapiercn heeft noch het eene noch het andere plaats j het kapitaal van den verkooper wordt vrij en daarentegen dat van den kooper gehondenj met andore ^YOordcn: de eene slaatsschuldeischcr neemt de plaats van den anderen in en eene zoodanige operatie gaat steeds met kosten gepaard. Be winst ontslaan door het veranderen van koers herust steeds op een overeenkomstig verlies, dat anderen lijden. Indien eene regering voor f TO,—, f80,— , f 90,— eene rente van f5,— verkoopt (— als rente van f 100 kapitaal — ) , maakt zij daardoor de natie lol schuldenaar van eene waarde van f 100,— , welker hezit den leener slechts f70,— , fSO,-, f90,— gekost heeff. Alle winst door speculanten op stijging van den koers behaald, is dus in werkelijkheid verlies, dat ten laste van belastingschuldigen komt. Even verkeerd is de meening van sommigen, dat staatsleeningen daarom nullig zijn, omdat zij aan de kapitalen een middel van belegging verschaffen, dat hunnen afvoer naar het buitenland verhindert, daar men niet bedacht, dat het buitenland die kapitalen niet om niet ontvangt, maar dat hel daarvan veeleer tot aan hunne terugbetaling, den interest betaalt. Kapitalen voor slaatslceningen in het land Icrug te houden, is dus niets anders, dan ze met geweld aan de verwoesting prijs gevon, en niet tevreden daarmede, de belastingschuldigen met hunnen interest te belasten. liet hoofdvooidcel van slaatslceningen zal slechts daarin beslaan, dat het aan eene natie er door mogelijk gemaakt wordt de behoefte van hel oogenblik over eene reeks van jaren Ie verdeden. Maar tevens is hel gemak, waarmede de toekomst belasl wordt i ) , dikwijls in handen van gewetenlooze
1) Türcü,l iLLcIt mcu da.a-uiu bUkii=iiai,iaou wd cciib 5!,cuoümJ. '/wisselt hü li.il l^.3(Jll\^,üvldl^;t. ^,o.4ac!il lu-lJ j|> hü tuLki.iu-l.ii;e."
4
regeringen een wapen geworden om de volken te onderdrukken; en wat de betere regeringen betreft, ook deze hebben zich niet zelden tol uitgaven laten verleiden, die gevoegelijk hadden kunnen vermeden worden. Hoe menige onzedelijke oorlog zou niet gevoerd zijn, wanneer de volken het volle gewigt der daardoor op zich geladen last terstond gevoeld hadden, liet is niet alleen onregt, maar eene vergiftiging der wortels van het staatsieven, wanneer het tegenwoordige geslacht het kapitaal der nakomelingschap verpandt voor zaken, die voor hen niet onbetwistbaar belang hebben. Spoorwegleeningen maken dus eene gunstige uilzondering op de overige, waarvan de waarde reeds verbruikt is vóór zij gesloten worden; de Avaarde is daarvan niet verloren. Indien de slaat zelve zich met den aanleg belast, voor eene goede administratie zorg draagt en daardoor het kapitaal produktief maakt, worden de vruchten er van inkomsten van den staat, terwijl de renten der leening, zoo die op b i l i y k e v o o r w a a r d e n gesloten is, gemakkelijk door de opbrengsten bestreden worden. Wanneer een privaat persoon of een staat eenen leener vinden kan, hebben zij crediet. Naarmate het vertrouwen in de regtvaardigheid en de bezittingen van dien persoon of die regering grooler is; slaat hun crediet vaster en kunnen zij onder voordeeliger voorwaarden een kapitaal opnemen. In vroegere tijden, loen het staats-crediet nog op losse schroeven stond, was het ophoopen van schatten niets ongewoons 1); lot aan het einde der achttiende eeuw leende men slechts ongaarne, dikwijls gedwongen, aan de regeringen;
1) In lioevcrre dit gevaarlijk zijn kan voor den staat keren de oorlogen in tateren tijd gevoerd voor de seliatteu door EHEDEUU^ II, ter bevestiging der Pruissisclie mouarcliie, bijeengeLragt.
deels tlaiir deze liunnc inkomsten en uitgaven gcliuim lüeldon, deels daar de Icener sleclits lot borg had den goeden wil van vorsten of ministers, en dal wel slechts zoo lang zij leefden 1). Sedert is echter het openbaar crediet bevestigd, vooral door hel stipte nakomen der interest betalingen, en daar later ])ij vele staten de leeningen door de volksvertegenwoordiging werden goedgekeurd 2), waardoor het land de garantie door lusschcnkomst zijner wcttolijkc vertegenwoordigers op zich nam. Nogtnns blijft do staat altijd ecu gevaarlijk schuldenaar; want wanneer die tengevolge van eene onverwachte gebcurlenis (hel vc!liezen van Belangrijke bronnen van inkomst of onvoorziene omstandigheden), niet meer bij magie is, aan hare verpligtingen Ic voldoen, van reglsmiddelen is dan geen sprake. 1)0 private persoon ziel zijne bijeengegaardo gelden in den
'j .; | !' !j '• ' ^
i
afgrond der staatsuilgaven gestort, en moet zich in zijn lot zoeken te troosten. Hoe voordeeliger dus de voorwaarden der leening zyn, d. i. hoe minder rente er gevorderd wordt, hoe meer vertrouwen een slaat verdient; en niet zelden zien wij, dat in denzelfden staat do schuldbrieven, die legen hoogeren interest zijn uitgegeven, naar evenredigheid lager in prijs zijn dan die, welke tegen minderen interest zijn geplaatst. Wanneer tegenwoordig eene regering een kapitaal wil opncmen en daarvoor slechts ecnc jaarlijksche rente betalen, b.v. f 5.— , dan biedt bij het te koop aan en wijst hel toe aan
1) ITuMii zegt: "liet is iiiot sdiaÜBlijker eeaon jüiigen verkwister opene crcilietLüevcn fian alle Londeiisclie bankiers to geven, dan aan ecnc nalatige regering het sluiten van staalblocuingen ter dispositie te stellen. 2) Als een l)cv^ijs lioe weiaig vertrouwen men soms stelJo in regeringen kan dicuen, dat Koningin ANNA van Engeland, slechts door opoircriug v.ui 2 milliocn C ecnc leoning van O niiUiüon C tot stand kon brengen; dat tijdens de oocnuiauluyeii vau S t a r l b o r o u g h de Engelsche sohalkistbilletten 40 % verloren. In l'rankrijk kwam het dikwijls zou ver dat het ho* al zijn cdül metaal naar do munl zond ora do ledige sclialkist Ic vullen.
i ' '^| ,' | 1!' J * |
6 hom, die daarvoor het meest biedt 1). Zoo echter het hoogste bod / 70,—, f 80,—, f 90,— is, en dit bod toegewezen wordt, bekent de staat, daar ellce obligatie luidt f 100,— kapitaal, niet slechts schuldenaar te zijn der f 70,— f 80,— /"OO,—, die hij ontvangen heeft, maar ook van de f 10,—, f 20,— , f 30,—, die hij niet heeft ontvangen. Dit is inderdaad niets anders dan eene bedekte hoogere rente, en daar op zulk eene wijze de rente naar welgevallen kan worden verhoogd, is het ligt te begrijpen, dat het eenen slaat steeds mogelijk is eenen leener te vinden, daar hetgeen de leener boven de gewone rente ontvangt, door hem als eene verzekerings-premie voor de betaling beschouwd wordt. Met het beste gevolg wordt de weg der loterij gebruikt om kapitalen te verkrijgen. In plaats van eene zekere som als premie voor de leening te geven, verdeelt de staat die in den vorm van loterij-winsten. Yan loterij-leeningen bestaat het voordeel vooral daarin, dat door betaling van gelijke rcnle als men zou bedingen voor eene gewone, slechts rente gevende Iccning, levens de schuld gedelgd wordt, door het aflossen der met prijzen uitlotende obligation. In lateren lijd heeft men dan ook met uitstekend gevolg die leeningen toegepast, en zij konden met beter gevolg worden aangewend, naarmate het crediet van den staal, waar de uitgifte plaals had, grooler was. Hoezeer echter misbruik van crediet, het opeenstapelen van schulden zich wreekt, blijkt vooral duidelijk in Engeland. Daar drukt de schuldenlast zoozeer, daar zijn de voorwerpen van consumlie zoo door belastingen in prijs gestegen, dat de arbeid der armere klassen niet meer voldoende is, om 1) PiTT schijnt de eerste te zijn geweest, die met compngnien van speculanten oen generaal contract van eene lecning gesluten heeft en lum j)artiaal-obligaticn tur liaud -itekle, opilnl zij die ^\cder bi] ))nr(ijen aan >'idprcn kond< n vcrkoojicii.
I 7
haar levensonderhoud te verzekeren, en dat, niettegenstaande de meest rustelooze werkzaamheid en de bewonderenswaardstc industrie, zelfs een gedeelte der burgerij zich de menigvuldigste onlbeeringen moet getroosten 1). Zal dit kaartenhuis der moderne staatsschulden aan groolc politieke stormen kunnen weerstand bieden? Zullen volgende geslachten geneigd zijn eenen last Ie lorschen, die grootendeels door de hartstogten en dwaasheden van het verledene zijn opeengestapeld? Zulke vragen komen bij ons op, wanneer wij het oog vestigen op de herhaalde en ongehoorde staatsleeningen van laleren tijd. Om deze bezwaren uit den weg te ruimen, voerde men do amortisatie-kassen in. Men beweerde, dat men overschotten moest aanwenden om staatsschuld in te koopon, terwijl men die overschollen jaarlijks kon vermeerdercu met den interest der ingekochte stukken. Voor zooverre door den staat de inlossing al pari is voorbehouden , is dit voorzeker aan Ie bevelen; maar zoo de inkoopsprijs door den staat niet vooraf bepaald is, zullen de schuldbrieven daardoor stijgen. In dit geval is eene amortisatie-kas in lianden der regering, een middel om den prijs der staatspapieren hoog te houden en daardoor gunstige voorwaarden te bedingen, zoo zij later leeningen willen sluiten; maar wanneer eene leening ii 100 "/^ is uitgegeven en zij wordt gedeeltelijk voor 120, 130 "/g ingekocht, bedraagt het verlies van den slaat respeclievlijk 20 en 30 "/oj '^'^ schuldenlast neemt toe en men stelt latere koopers aan verliezen bloot, 1) En hebben zelfs niet sommige steden in andere staten, door liet opeenstapelen hunner schulden, tot allerlei drukkende belastingen en kunstgrepen den tocvlugt moeten nemen, om hare schuldcischers te kunnen bevredigen ; en hebben die verhoogde belastingen niet de inkomsten van vele, vroeger gegoede inwoners zoo zeer verminderd, en bovendien de prijzen der leveusbolioeftcn dermate doen stijgen, dat velen hunner naauwelijks nicer h\ 'lun onderhoud kunnen voorzien ?
8 zoo d(j amorlisaUo mogl verminderen; terwijl eindelijlv de uilvocr der schuldbrieven naar buiten in omgekeerde rede der stijging afneemt, j a , geheel ophoudt; terwijl do invoer der schuldbrieven de inwoners, die de uit het buitenland terugkomende schuldbrieven hoog inkoopen, bij latere daling verarmt 1). Na bovenstaande beschouwingen zal niemand ontkennen, dat aan het oude stelsel van lecningen Ie sluiten groote gebreken aankleven, en dat elke leening, dus ook cenc spoorweglccning, die aan de eisclien van den lijd zal voldoen, aan het volgende moet beantwoorden: 1". Zij behoort do gelden zoo spoedig mogelijk aan de industrie weder te geven, en dus voor korten lijd Ie worden gesloten; 2°. De hoeveelheid van amortisatie en de inkoopsprijs der schuldbrieven behoort te zijn bepaald, waardoor bovenmatige stijging en daaruit voorvloeijendo nadeden worden voorkomen; 3°. De rente mag hoogstens Si % zijn en -| "/o amortisatie 2 ) ; 4°. De uilgifle moet al pari geschieden, kan hel zijn bij wijze van inschrijving voor rekening van den staat. Eene lolerij-leening voldoet aan al deze vereischten. Op verschillende wijzen kan die v^^orden geregeld. Zoo is bij sommige loterij-leeningen gedeeltelijk rente, voor een ander deel prijzen bedongen, bij andere zijn slechts prijzen vastgesteld; sommige loten viermaal, andere twee of eenmaal 1) Vóór KoBERT HAMILTON {Jn inquiry on national debt) en DAVID RlCAKDO {Tlie liUjh price of hulüon a proof of the depreciation of hanlinotes) de araortisatie-kassen in het ware daglicht hadden gcsield, sehroef men wonderen toe aan die instelling; maar na hen zijn er weinigen meer, die niet inzien, dat het beter ware, dat Engeland en sommige andere staten overgingen, tot de opheffing van hunne buitengewone belastingen, dan met deze de amortisatie-kassen te vullen; daar dan niet alleen de houders der schuldbrieven, maar ook de arraereu zouden worden gebaat. 2) Van garantie is geen spiake, daar ÜIICONOMUS meent, dat de staat /elvc den aanleg van spoorwcgeu behoort op zich te nemen.
9 's jaars, nog andero eenmaal in de i^ juar. Met hel meeöle succes worden deze zoo ingerigt, dal zij eene kleinere renle bedingen en bovendien met premiën oilloten. Wanneer men b.v, loten van f 100,— uügeefl, kan men daaraan 21 "/o rente toekennen, ze binnen 50 jaar aflossen door 4 jaarlijkschc lotingen, met prijzen van f 105,— tot f 100,000, daarbij de minste prijzen doen stijgen lot f 150.— , zelfs tot / 200.— en het getal uit te loten obligation regelmatig doen klimmen, zonder dat men meer rente van liet kapitaal behoeft te geven, dan 3 i of 4 Vo gedurende die 50 jaren, Mogt men willen beweren, dat eene dergelijke lecning niet te plaatsen zijn zou, antwoordt OECONOJIUS vooreerst, dat ons staatscrcdiet tegenwoordig gunstiger staat dan ooit, en dus gunstiger bedingingen dan anders kunnen worden gemaakt; vervolgens, dat de Badensche Spoorweg-Leening van 1845, groot 14 raillioen (eene voor Baden betrekkelijk groote som), in loten a Fl. 35, voor circa 110 ^/j "/o is uitgegeven 1); ofschoon deze leening slechts 3^/^ % zuivere rente geeft, en dat wel alleen in prijzen; welk succes voor een deel aan het 4 maal 's jaars trekken is toe te schrijven; daar' andere niet minder solide staten, waar de trekking slecbts 1 of 2 maal 's jaars plaats heeft, hunne obligatie-loten op zoo voordeelige voorwaarden niet konden plaatsen 2). Ik behoef slechts te wijzeri op de laatste Pruissischc loterij-leening, rentende S'/Ü % met Ya °/o amortisatie, die in den loop van 1854 uitgcgeveu in vier jaren ruim \Q°/o boven pan is gestegen 3). De mindere 1) Eu dit had plaats uadat rucdo duüi' Badeu eciio loterij-Iccumg gruüt 5 milliüeu (1840) geslüteii was. 2) Kcur-IIcsscn (Iceiiiug 1545 van 0,7a5,U0ü Tlilr.) 8) Deze loening was groot 15 milliocn tLaler. 'lAh de Weeucr 4 °/^ leuning a l'l. 250 van 1854 , (groot 50 millioen Couv. Alunt) die a 90 7 „ is uitgegeven, verhief üieh binnen 4 jaar, niettegenstaande den lagen btaud der overige Oostenrijlcsche ciTeclen tot 1 1 5 1 % » N. W. (Koers van 23 Nov. te Vi'eeuou); daö ruim 30 % hoven Jou prijs va'n uilgifte, on dat ,vel niettegenstaande de houders gedurende 4 jaren rcuto outvint;en.
10 rente voor de bczillers dier schuldbrieven wordt rijkelijk vergoed deels door de aanhoudende rijzing, die dergelijke obligation ondergaan, deels door het stijgen van den minsten prijs 1). Met even weinig regt zou men kunnen onderstellen, dat men door eene dergelijke leening de speelzuchl meer zou opwekken en, dat onzo staatsloterij daardoor zou worden benadeeld5 de ondervinding toch leert, dat de spcclzucht, zoo het dien naam verdient, zich tegenwoordig uit door het deelnemen aan de Poolsche (Fl. 500 4 % , 1835) Pruissische en Oostcnrijkschc (Fl. 250, 1838; FL 250 4 % , 1854; Fl. 100, 1858) loterijleeningen; uit dat oogpunt zou men de Russische leeningen en ons amortisaliesyndikaat, waarbij evenzeer loting met kans van winst en verlies is, moeten afkeuren. Dat onze slaals-loterij er niet door zou worden benadeeld blijkt genoegzaam uit hel feit, dat in Pruissen, vooral Ie Berlijn en Frankfurt a/M, twee steden, waar groolo handel in obligatie-loten gedreven wordt, bij elke lands- of stads-loterij een veel grooter getal loten geplaatst wordt, dan bij ons. 2) Eindelijk zou eene dergelijke spoorwegleening dit groote voordeel boven eene gewone hebben, dal gedurende de aflossing, die mindere uitgaven zou vcreischen, dan eene gewone loening met enkele rente, hel crediet van het land zou toenemen, terwijl na de aflossing de spoorwegen eigendom zijn zouden van den staat; geen spoorweg toch of hij bestrijdt zijne kosten van onderhoud; verlies is dus bijna niet denkbaar. Overwegende, dat op deze wijze eene in' de gevolgen zoo 1) Zoo waren b. v. op 23 Nov. 185S de M. 50 Hessen-Darmstadsclie oul. loten van 1.827 122|- genoteerd; de Badensclie PI. 35 oW. loten, Fl. SS^(l]cide te li'rankfart); de Oostenrijksohe ï l . 500 leening van 1835 3 1 6 % (ueueWahrQng322a323) te Woonen.— Bij obl. loten, die niet door siaien Nvorden uitgegeven, is uit den aard dor zaak de rijzing niet zoo groot. 2) Worden ook te Amsterdam geene groote partijen Oostcnrijksclie, Pruissisclic en roülsclio loten geplaatst, die gevoegelijk door iulaudsclu jWigatio-lolou kuiulcu vervangen wurdeu'-
11 heilrijke onderneming, als de aanleg van spoorwegen ^ou kunnen worden lot stand gcbragt, zonder dat de staat zich opofferingen behoefde te getroosten, terwijl integendeel, na verloop van lijd, eene nieuwe en rijke bron van inkomslen zou worden geopend, beveelt OCCONOMÜS zijne beschouwingen aan hen, dien het waarachtig belang van het vaderland ter harte gaat, ter overweging aan; overtuigd, dat, zoo eene spoorwegIccning onder de boven aangewezene voorwaarden wordt uitgevoerd, zoo Avij al niet zelve de meeste vruchten der aan te leggen spoorwegen plukken, het volgende geslacht ons dank aal weten voor het groote en onbelaste erfgoed, hun nagelaten.
^ife-
s.i«« '^;
