18-2-2014
Spasticiteit bij Multiple Sclerose Sven Slikkerveer revalidatiearts
MSMS 2 december 2013, Ede. MS multidisciplinair, dat doe je zo!
Spasticiteit bij Multiple Sclerose • • • • • • • • •
Definitie spasticiteit Andere stoornissen bij MS Beïnvloedende factoren Presentatie Gevolgen Behandeldoelen Behandeling Conclusie (casus)
Spasticiteit Spieractiveringsstoornis ten gevolge van een aandoening van het centrale zenuwstelsel. • Stationair (CP, CVA, TBI, dwarslesie) • Infecties en tumoren CZS • Progressief (MS, ALS)
1
18-2-2014
Definitie spasticiteit (oud) Stoornis in de motoriek • snelheidsafhankelijke toename van weerstand op passieve rek • op basis van een verhoogde prikkelbaarheid van de rekreflex • onderdeel van bovenste motorneuron syndroom (spieractivatiestoornis).
Spieractivatiestoornis UMN • Centraal – Excess – Deficit
• Verandering spierbiomechanica
Spieractivatiestoornis UMN • Centraal – Excess – Deficit • • • •
Krachtsverlies Traagheid Vermoeibaarheid Verlies selectiviteit, vaardigheid
• Verandering spierbiomechanica • •
Spierstijfheid Spierverkorting
2
18-2-2014
Spieractivatiestoornis UMN • Centraal – Excess – Deficit
• Verandering spierbiomechanica
Spieractivatiestoornis UMN • Centraal – Excess • Passief bewegen - Spasticiteit (dynamische rekreflex) - Hypertonie (statische rekreflex)
• Actief bewegen -
Hyperreflexie, clonus Extensiespasme, ontremde steunreactie Co-contracties Geassocieerde bewegingen
• Abnormale respons - Flexiespasme, ontremde terugtrekreactie - Abnormale musculocutane reflexen (Babinski)
– Deficit
•
Verandering spierbiomechanica
Definitie spasticiteit (nieuw) SPASM werkgroep: een verstoorde controle van motoriek en sensibiliteit door het bovenste motor neuron syndroom die zich manifesteert als een wisselende of permanente onwillekeurige spieractivatie. Omvat alle positieve spieractiveringsstoornissen uit vorige tabel
3
18-2-2014
Multiple Sclerose • Schade UMN spinaal en hersenen • Progressief • Vaak grillig beloop
SPINAAL
CEREBRAAL
Flexiepatroon in onderste extremiteiten “Knipmes fenomeen” algemeen aanwezig
Overheersende tonus anti-zwaartekracht musculatuur “Knipmes fenomeen” minder overheersend
Clonus prominent aanwezig
Clonus minder frequent
Massale exteroceptieve reflexen
Afwezige abdominale en cremasterreflexen
Autonome dysreflexie
Geen autonome reflexen
Whitlock (1990)
Stoornissen MS • • • • • • •
Spasticiteit Paresen Sensibiliteitsstoornissen Ataxie Sfincter dysfunctie Vermoeidheid Temperatuurgevoeligheid
4
18-2-2014
Uitlokkend / onderhoudend • • • • • • • • • •
Schub (nieuwe laesie) Koorts, infecties (blaas) Obstipatie, urineretentie, nierstenen Hormonaal (menstruatie) Lokale druk (kleding, orthese, rolstoel), pijn Wonden, decubitus Fractuur, DVT Seks ‘Bijwerking’ medicatie (Rebif, Tysabri; PML) Angst, stress, stemmingsstoornis
Presentatie / klacht • • • • • • •
Spierzwakte Kramp, Stijf, Zwaar, Moe, Pijn Functie / activiteit bemoeilijkt Drukplekken, orthese Incontinentie Slaapstoornissen Seksuele problematiek
• Soms ook onterecht; “spasme”
Beoordeling • • • • • • •
Dagschommeling Omgevingstemperatuur Vermoeidheid Uitgangshouding Beloop ziekte Medicatie Z.n. nadere evaluatie; – – – –
zitdrukmeting, gangbeeldanalyse, handfunctie evaluatie, multidisciplinaire evaluatie
5
18-2-2014
Mogelijke gevolgen spasticiteit • • • • • •
Verminderde functie Verhinderde functie antagonisten Pijn Vergroeiing Decubitus Bemoeilijkte hygiëne, verzorging
Spasticiteit kan ook functioneel zijn! • Stafunctie • Grijp- / steunfunctie hand
Doel behandeling • Verbeterde motoriek (mobiliteit, behendigheid)
• Verbetering symptomen (pijn / spasmen beperken, dragen orthesen)
• Verminderen last zorgdrager (zorg en hygiëne, positioneren, aankleden)
• Voorkomen complicaties • Voorkómen ingrijpender behandeling (bijv. chirurgie)
• Esthetisch (zelfbeeld)
Behandeling spasticiteit • Beloop MS behandelbaar? • Voorkomen of behandelen uitlokkende prikkels • Houdingsadviezen, rektechnieken • Oefentherapie • Elektrostimulatie • Orthesiologie (spierlengte, functioneel) • Orale medicatie • Perifere invasieve neuromodulatie • Intrathecale baclofenpomp • Operatief
6
18-2-2014
Beslisboom spasticiteitsbehandeling nee
Spasticiteit belemmerend? ja behandeling 1 of 2 bewegingssegmenten Perifere invasieve neuromodulatie Neurolyse: fenol
Geen behandeling
Oefentherapie e.d. onvoldoende effect orthesen
Orale medicatie
Multisegmentale chirurgie
bijwerkingen
chirurgie
Neuromusculaire blokkade: botulinetoxine
3 of meer bewegingssegmenten
Centrale invasieve neuromodulatie
Intrathecale baclofen
conclusies • • • • •
Complex Niet altijd makkelijk objectiveerbaar Hinder goed navragen Behandeldoelen definieren Behandelplan o.h.a. combinatiebehandeling
bronnen •
Spasticiteitsprotocol bij volwassen CVA patiënten, Arnhem / Nijmegen. http://www.grootklimmendaal.nl/volwassenen/aandoeningen/spasticiteit.aspx#.Uo0PL5EnE 2w
•
Bandi S, Ward AB. 2010. Spasticity. In: JH Stone, M Blouin, editors. International Encyclopedia of Rehabilitation. http://cirrie.buffalo.edu/encyclopedia/en/article/32/
7
18-2-2014
Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven • Sponsoring of onderzoeksgeld • Honorarium of andere (financiële) vergoeding • Aandeelhouder • Andere relatie, namelijk …
Geen
• geen • geen • geen • geen
8
