TIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING
NUMMER 4 AUGUSTUS 2014
VOLKSHUISVESTING OVER DE GRENS
SPAREN OF LENEN? DE ONTWIKKELING VAN DE RATIO ACHTER HET BOUWSPAREN Nu er door de verlaging van de maximale LTV gespaard moet w o r d e n voor de aanschaf van een w o n i n g , neemt de roep toe om de introductie van een gesubsidieerde vorm van bouwsparen. Een kijkje over de grens en in de geschiedenis laat zien dat het traditionele bouwsparen niet de enige manier is w a a r o p de overheid sparen voor de aanschaf van een eigen w o n i n g kan stimuleren.
DOOR KEES DOL EN HARRY VAN DER HEIJDEN, FACULTEIT B O U W K U N D E , 0 T B O N D E B Z O E K V Ü O B DE G E B O U W D E O M G E V I N G , T U DELFT
te gaan t o t 80% (Commissie s t r u c t u u r Nederlandse banken, 2013). D i t h o u d t i n dat huishoudens eigen geld moeten i n b r e n g e n bij de aankoop van een w o n i n g . Tegen deze achtergrond w o r d t gepleit voor het i n t r o duceren v a n 'bouwsparen' (zie bijvoorbeeld Verhagen, 2013;
I
n de afgelopen j a r e n heeft de crisis een f u n d a m e n t e e l risico op
Commissie s t r u c t u u r Nederlandse banken, 2013). Daarbij spaart m e n
de Nederlandse k o o p w o n i n g m a r k t blootgelegd. Door een t r a d i -
(al dan niet gesubsidieerd) voor een aanbetaling op een w o n i n g , waar-
tie v a n hoge Loan-To-Values (de hypothecaire l e n i n g ten opzich-
door de LTV lager k a n z i j n en het risico op onder water staan na een
te v a n d e waarde v a n d e w o n i n g ) b l i j kt dat na enkele j aren v a n
periode van p r i j s d a l i n g e n w o r d t gereduceerd. Maar w a t is bouwsparen
p r i j s d a l i n g e n ongeveer 800.000 w o n i n g e n 'onder water' staan
precies? W a a r o m is het ontstaan, hoe heeft het z i c h o n t w i k k e l d en kan
(Ministerie BZK, 2013). De w o n i n g is daarbij m i n d e r waard dan de u i t -
het een n u t t i g e r o l gaan spelen op de Nederlandse w o n i n g m a r k t ? We
staande hypotheekschuld, zodat huishoudens te maken hebben m e t
proberen deze vragen te beantwoorden door te k i j k e n naar (de geschie-
een p o t e n t i ë l e restschiJd. Bij een v r i j w i l l i g e v e r h u i z i n g w o r d t deze
denis van) het bouwsparen i n ons omringende landen en naar de ont-
niet gedekt door de Nationale Hypotheekgarantie, zo m e n al een der-
w i k k e l i n g v a n de ratio achter het bouwsparen^.
gelijke garantie heeft: velen kochten i n de j a r e n v ó ó r de crisis een w o n i n g met een 100% aflossingsvrije hypotheek waarop geen
NHG-
BOUWSPAREN VOOR DE AANBETALING OP EEN WONING
garantie w e r d verschaft. O m het risico op 'onder water staan' te redu-
Het 'Idassieke' bouwspaarmodel, zoals dat i n D u i t s l a n d w o r d t gehan-
ceren, w o r d t de maximale LTV bij de aankoop v a n een w o n i n g i n stap-
teerd, kent een contractueel spaarsysteem w a a r b i j m e n een vooraf
p e n teruggebracht t o t 100%'.
afgesproken bedrag spaart en w a a r b i j m e n vervolgens recht heeft op
Daarnaast z i j n er voorstellen gedaan o m op t e r m i j n nog verder t e r u g
een l e n i n g ter grootte v a n ongeveer 1,5 maal de waarde van het opge-
1 O l ö
TIJDSCHRIF VOOR DE VOLKSHUISVESTING
NUMMER 4 AUGUSTUS 2014
ILKSHUISVESTING OVER DE GRENS
bouwde spaargeld. D i t Idassieke bouwspaarsysteem is afgeschermd
v o r m gebruiken. I n Oostenrijk z i j n de (kleine) bouwspaarpremies ook
van de kapitaalmarlrt, waardoor het niet a f h a n k e l i j k is van bewegin-
niet direct gekoppeld aan een woningaanlroop, waardoor er maar Hefst
gen van kapitaalmarktrentes. Bouwspaarkassen Icunnen vaste (lenings)
zes m i l j o e n actieve bouwspaarcontracten z i j n op een b e v o l k i n g van
rentes aanbieden, w a t t e n t i j d e van de i n t r o d u c t i e v a n de bouwspaar-
nog
geen t i e n m i l j o e n .
kassen n o g een u i t z o n d e r i n g was. Bovendien Icunnen bouwspaarkassen vaak lagere rentes rekenen dan de ( c o m m e r c i ë l e ) kapitaalmarktrente. Voor de bouwspaarlening is d i t uiteraard gunstig, t e r w i j l de relatief lage spaarrente veelal gecompenseerd w o r d t door overheidson-
De geschiedenis van het bouwsparen begint bij de
dersteuning i n de v o r m v a n spaarsubsidies o f belastingvrijstelling op het rendement. I n het verleden was de hypotheekrente van c o m m e r c i -
Engelse industriële revolutie
ële banken veelal hoger dan die van bouwspaarkassen, maar op d i t m o m e n t z i j n de hypotheelcrentes h i s t o r i s c h laag en is lenen bij een bouwspaarkas niet a l t i j d voordeliger. Een bouwspaarcontract w o r d t veelal afgesloten voor een periode v a n
BUILDING SOCIETIES AAN DE WIEG VAN HET BOUWSPAREN
m i n d e r dan l o jaar, waardoor het ingelegde spaargeld (met subsidies)
De geschiedenis v a n het bouwsparen begint bij de Engelse i n d u s t r i ë l e
en de daaraan contractueel verbonden l e n i n g veelal onvoldoende is o m
revolutie. Rond 1770 ontstonden grote m i g r a t i e s t r o m e n r i c h t i n g de
een w o n i n g te l o m n e n kopen. Daarom w o r d t ook een hypotheek afge-
nieuwe i n d u s t r i ë l e centra r o n d B i r m i n g h a m , Manchester, Leeds en
sloten bij een reguliere (hypotheek)banl< en is er dus sprake v a n c o f i -
Sheffield. Daarbij ontstonden er nieuwe (landloze) Idassen v a n
nanciering door een bouwspaarkas en een bank. De banIc verstrelct de
ambachtslieden en Ideine middenstanders die zich betere huisvesting
eerste hypotheek en de bouwspaarkas verstrekt een (achtergestelde)
konden veroorloven. ICrediet voor de b o u w v a n een eigen w o n i n g was
tweede hypotheek. Samen met het spaardeel v a n het bouwsparen k a n
echter nauwelijks beschikbaar, omdat de eerste consumenten(spaar)
dan de w o n i n g w o r d e n gekocht.
banken pas vanaf 1810 werden opgericht. Bovendien verstrekten deze banlcen nauwelijks hypothecaire leningen aan particulieren. P o t e n t i ë l e
Schema 1
Klassieke Duitse woningfinanciering via bouwspaarkas en liypotlneekbank
eigen woningbezitters moesten dus l a n g d u r i g sparen. O m aan deze p r o b l e m a t i e k tegemoet te k o m e n w e r d i n 1775 Ketley's B u i l d i n g Society opgericht w a a r b i j m e n collectief geld spaarde voor de f i n a n ciering v a n een w o n i n g . De leden spraken af dat zij b i n n e n een vastge-
Circa 20%
Bouwsparen
stelde l o o p t i j d een bepaald bedrag bij eUcaar zouden sparen. I n p r i n c i pe k a n na de eerste inleg v a n de groep al een l e n i n g w o r d e n verstrelct aan é é n (of meer) v a n de leden. De eerste Engelse B u i l d i n g Societies waren ' t e r m i n a t i n g ' : na afloop
Bouw spaarrekening (lage rente)
van de spaarcontracten w e r d de vereniging opgeheven. O m twee reden e n ontstonden vanaf 1845 'permanente' varianten. Allereerst was er interesse v a n u i t andere p o t e n t i ë l e bouwspaarders o m zich aan te sluiten b i j een bestaande B u i l d i n g Society: d i t is i m m e r s eenvoudiger dan zelf een nieuwe B u i l d i n g Society oprichten. De tweede reden was dat B u i l d i n g Societies steeds meer begonnen te f u n c t i o n e r e n als algemene
Lening hypotheekbank (Marktrente)
spaarinstituten. I n i860 w a r e n er al 2.750 B u i l d i n g Societies aanwezig die n u ook reguUere spaarders accepteerden (BSA,
2001), t e r w i j l de
spaarbankensector hier n o g b e h o o r l i j k bij achterliep en net een aantal schandalen te verwerken h a d gekregen (Hensmans, 2010). B u i l d i n g Societies groeiden dus u i t t o t omvangrijke spaarinstituten die door de ruimschootse aanwezigheid van spaargeld afstapten v a n een stelsel m e t vaste spaarcontracten. De B u i l d i n g Societies werden, gestimuHet traditionele bouwsparen m e t gekoppelde 'leemechten' is slechts
leerd door de Britse overheid, de u i t v e r k o r e n i n s t i t u t i e s voor de f i n a n -
een v o r m van bouwsparen. Zo heeft Noorwegen een eenvoudige
ciering v a n het eigen woningbezit.
'bouwspaarregeling', waarbij Jongeren t o t 33 Jaar een fiscaal voordeel ontvangen als zij sparen en daarvoor een w o n i n g kopen. De regeling
EEN LATERE START IN DUITSLAND
w o r d t uitgevoerd door de consumentenbanken zonder dat er speciale
De Engelse B u i l d i n g Societies ontstonden dus i n een periode dat er
bouwspaarkassen voor z i j n opgericht. F r a n l « i j k kent een variant m e t
nog nauwelijks consumentenbanken aanwezig waren, t e r w i j l er bij de
sparen en leenrechten, maar deze w o r d t eveneens door de reguliere
vestiging v a n de eerste Duitse Bausparkasse al een o m v a n g r i j k stelsel
banken uitgevoerd zonder speciale bouwspaarkassen.
van ( c o ö p e r a t i e v e en publieke) spaarbanken aanwezig was (zie oa.
Verder is i n Duitsland, Franlcrijk en Oostenrijk de overheidsondersteu-
Guinnane, 2001). H e t verstrekken v a n hypothecaire leningen aan de
n i n g op bouwspaarregelingen n i e t per d e f i n i t i e gekoppeld aan een
'gewone m a n ' was i n deze periode n o g een stap te ver voor de spaar-
woningaankoop. Er w o r d t i n deze landen dus ook veel 'gewoon'
banken. De eerste Duitse 'Bausparkasse' w e r d opgericht i n 1885, maar
gespaard i n de bouwspaarregelingen, w a t extra m i d d e l e n levert voor
pas i n de Jaren '20 v a n de t w i n t i g s t e eeuw begonnen zij een belangrijke
het verstrekken v a n bouwspaarleningen. Zo ontvangt m e n i n Franlarijk
rol te spelen. D i t w e r d mede gestimuleerd door de o p r i c h t i n g van een
geen speciale overheidsbonus als m e n m e t het spaargeld geen w o n i n g
bouwspaarkas i n 1928 door het Verband van Duitse Spaar- en
k o o p t , maar de opgebouwde rente is w e l belastingvrij, waardoor vele
Postbanken. Hiermee hielden de Duitse spaarbanken de w o n i n g f m a n -
Fransen het Plan d'Epargne Logement als een fiscaal voordelige spaar-
ciering dus gescheiden van h u n normale activiteiten.
TIJDSCHRIFT VOORDE VOLKSHUISVESTING
NUMMER 4 AUGUSTUS 2014
VOLKSHUISVESTING OVER DE GRENS
De Duitse (onafhankelijke) bouwspaarkassen ambieerden dezelfde r o l
SPAREN OF LENEN?
als de Britse B u i l d i n g Societies, maar i n 1938 besloot de Duitse over-
Zoals hiervoor al w e r d aangegeven, verschoof de ratio achter het
heid dat de c o m m e r c i ë l e hypotheekbanken deze taak zouden moeten
bouwsparen i n de loop van de t i j d van noodzaak, omdat geen h3fpothe-
vervullen (Boleat, 1985). De eerste Duitse hypotheekbanken werden
cair krediet aan de gewone m a n w e r d verstrekt, naar bouwsparen voor
opgericht vanaf 1862 en financierden hypotheken middels de u i t g i f t e
een aanbetaling: de hypotheekbanken waren inmiddels overstag, maar
van Pfandbriefe, waarop een wettelijk m a x i m u m v a n 60% LTV g o l d
wensten een aanbetaling o m h u n kredietrisico te reduceren.
(VPB,
I n de loop van de 20ste eeuw w e r d het bouwsparen i n een aantal
2013)3. Deze Pfandbriefe z i j n vanwege het geringe risico aantrek-
k e l i j k voor investeerders. H e t bouwsparen sloot hier p r i m a bij aan en
Europese landen, zoals Duitsland, O o s t e m i j k en F r a n l a i j k , o m a r m d
zo ontstond het systeem van c o f i n a n c i e r i n g door bouwspaarkas en
door de overheid en ' g e ï n s t i t u t i o n a l i s e e r d ' . Daarbij leverde de overheid
hypotheekbank, zoals weergegeven i n schema 1.
een bijdrage aan deelnemers, veelal via premies o f fiscale voordelen. Achtergronden daarvan waren, naast het beschikbaar k r i j g e n van
EN IN DE REST VAN EUROPA EN NEDERLAND
(goedkope) f i n a n c i e r i n g e n voor koopwoningen, het bevorderen het
Ook i n verschillende andere Europese landen z i j n vanaf 1920 p a r t i c u -
eigen w o n i n g b e z i t en het s t i m u l e r e n v a n sparen.
liere bouwspaarkassen opgericht, maar deze z i j n n o o i t echt succesvol
I n p r i n c i p e is 20 a 30% aanbetaling bij de f i n a n c i e r i n g v a n een w o n i n g
geweest. W a a r s c h i j n l i j k vooral omdat zij, i n tegenstelling t o t i n
een internationale standaard bij hypotheelcverstrekking, maar er z i j n
D u i t s l a n d (en Oostenrijk), geen ondersteuning Icregen van de reeds
naast (bouwjsparen i n veel landen verschillende manieren o m deze
gevestigde f i n a n c i ë l e instituties. De Franse overheid zag potentieel i n
' a a n b e t a l i n g s b a r r i è r e ' geheel o f gedeeltelijk te slechten en u i t e i n d e l i j k
het bouwsparen, maar de bestaande bouwspaarkassen functioneerden
op een hogere LTV u i t te k o m e n . Zo is het
niet goed, waarop i n de jaren '60 een bouwspaarsysteem
hypotheelcverstrekkers i n een aantal landen pro-cyclisch van aard. I n
(Epargne
financieringsbeleid
van
Logement) w e r d o n t w i k k e l d dat op v r i j w i l l i g e basis door de reguliere
economisch goede t i j d e n , m e t stijgende huizenprijzen, w o r d e n l e n i n -
banken w o r d t uitgevoerd (zie oa. T a f f m , 1997). Een vergelijkbare vari-
gen met hogere LTV's verstrekt. Zodra de p r i j z e n dalen w o r d t de aan-
ant is ook aanwezig geweest i n Denemarken t o t i n de j a r e n '90 v a n de
betalingseis weer verhoogd en dalen de LTV's voor nieuwe h3q30thecai-
twintigste eeuw.
re leningen. Daarnaast kan i n een aantal landen de aanbetaling w o r d e n
I n Nederland o n t w i k k e l d e n zich private bouwspaarkassen vanaf de
gefinancierd. I n de VS en Denemarken geldt bijvoorbeeld dat huizen-
j a r e n '30, maar ook hier k a n gesproken w o r d e n v a n een moeizame
kopers een eerste l e n i n g l o m n e n nemen van 80% LTV en deze Icunnen
geschiedenis die geen ondersteuning kreeg van de f i n a n c i ë l e sector o f
aanvullen met een tweede, achtergestelde financiering tegen een
overheid. Zo was na de Tweede Wereldoorlog de r o l van de overheid
hogere rente.
groot i n de w o n i n g v o o r z i e n i n g en maakte de middenldasse ook gebruik v a n de sociale huursector. I n de perifere, dunbevolkte gebieden, was echter de schaal voor corporatieprojecten w a t Idein en was er wel een m a r k t voor particuKere bouwspaarkassen. Maar het ongeduld
In principe is 20 a 3 0 % aanbetaling bij de
van beleidsmakers was i n de naoorlogse periode groot: daarom werden publieke bouwkassen opgericht die werden voorzien van l i q u i d e m i d -
financiering van een w o n i n g een internationale
delen door lokale overheden, waardoor 'leden' m i n d e r lang hoefden te sparen. Hiermee konden de particuliere bouwspaarkassen m o e ü i j k
standaard bij hypotheekverstrekking
concurreren. Deze publieke bouwkassen o n t w i k k e l d e n zich t o t het Bouwfonds Nederlandse gemeenten, waar u i t e i n d e l i j k h3rpotheelcverstrekking belangrijker w e r d dan sparen.
Een andere methode o m een hogere LTV te k r i j g e n ontstond i n de Verenigde Staten tijdens de crisis van de jaren '30 door overheidsgaranties op de top v a n de l e n i n g af te geven tegen een premiebetaling. Het b e t r o f i n feite een crisismaatregel v a n de Federal H o u s i n g
In de loop van de 20ste e e u w w e r d het
A d m i n i s t r a t i o n o m de w o n i n g m a r k t weer v l o t te trekken, maar het w e r d voor de A m e r i k a n e n een blijvende methode o m het eigen
bouwsparen in een aantal Europese landen, zoals
w o n i n g b e z i t te stimuleren onder groepen die weinig geld konden inbrengen voor een aanbetaling. Overigens was i n de eerste j a r e n een
Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk, omarmd door de
aanbetaling van ongeveer 10% nog a l t i j d noodzakelijk. De premies op de F H A gegarandeerde leningen betreffen een eenmali-
overheid en 'geïnstitutionaliseerd'
ge premiebetaling plus een jaarlijkse renteopslag. H e t garantiestelsel leverde u i t e i n d e l i j k zelfs w i n s t op voor de Amerikaanse overheid, wat vervolgens ook leidde t o t aanbod van c o m m e r c i ë l e garanties/verzeke-
De bouwspaarcontracten bij de publieke bouwspaarkassen werden
r i n g e n door de marktsector (Green en Wachter, 2005). Sparen voor een
ondergebracht bij de lokale spaarbanken (Van der Schaar, 1987). M e t de
w o n i n g i n de VS k a n echter voordelig z i j n omdat de r e n t e k o r t i n g b i j
eerste aanzetten t o t een systeem van overheidsgaranties op hypotheken
een aanbetaling 'concurreert' m e t de FHA-premie o f c o m m e r c i ë l e ver-
in 1956 werden echter steeds hogere LTV's mogelijk, waardoor de nood-
zekeringspremies.
zaak tot bouwsparen steeds Ideiner werd. Het onderwerp 'bouwsparen'
I n Nederland w e r d m e t i n v o e r i n g van een garantiesysteem gekozen
IS nog een paar keer teruggekomen i n beleidsdiscussies i n Nederland.
voor voUedige f i n a n c i e r i n g die door de overheid werd gegarandeerd.
De laatste rapporten van Heerma (1991) en de Ravo (1992) meldden onder
Het verstrekken van garanties is een alternatief voor bouwsparen i n de
meer dat een bouwspaarsysteem leidt tot latere toetreding tot het eigen
zin dat het eveneens de risico's beperkt voor financiers en dus leidt t o t
Woningbezit dan bij een garantiesysteem en dat ten t i j d e van snel s t i j -
een vergroting van de beschikbaarheid van voldoende (goedkope)
gende w o n i n g p r i j z e n het sparen voor een aanbetahng m o e i l i j k w o r d t .
financieringsmiddelen voor de aanschaf van een eigen w o n i n g . De
TIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING
20
NUMMER 4 AUGUSTUS 2014
VOLKSHUISVESTING OVER DE GRENS
keuze i n Nederland voor garanties heeft, i n combinatie m e t l a n g d u r i g
Bronnen
stijgende w o n i n g p r i j z e n , volledige hypotheekrenteaftrek en daarop
Boleat M. (1985) National housing finance systems. A comparative study. Croom
toegesneden financieringsproducten, geleid t o t LTV's van r u i m boven
Helm, London.
de 100%. Verder is i n Nederland het rentevoordeel op NHG-leningen
BSA (2001) The history of Building Societies. Factsheet Building Societies
groot; een N H G - l e n i n g heeft een n o g lagere rente dan een 6o% LTV
Association, April 2013.
l e n i n g zonder N H G . Bovendien betaalt m e n voor de N H G erg w e i n i g
Commissie Structuur Nederlandse Banken (2013) Naar een dienstbaar en stabiel
p r e m i e i n vergelijking m e t de Amerikaanse FHA-garanties en c o m -
bankwezen, Den Haag.
m e r c i ë l e verzekeringsproducten.
Dol, K. en H. van der Heijden (2013) Bouwsparen bij de buren, 0TB, Delft. Green, R. & S. Wachter (2006) The American mortgage in historical and internatio-
EEN NIEUWE MOTIVATIE VOOR BOUWSPAREN?
nal context The Journal of Economie Perspectives, Voi. 19, No. 4 (Autumn, 2005),
I n de afgelopen jaren is i n Nederland het beperken van de LTV actueel
pp. 93-114.
geworden i n verband m e t het beperken v a n de risico's van het eigen
Guinnane (2001) Cooperatives as Information Machines: German Rural Credit
w o n i n g b e z i t voor de eigenaar-bewoner. De economische crisis m e t
Cooperatives, 1883-1914. The Journal of Economie History, Vol. 61, No. 2, R366-383
dalende w o n i n g p r i j z e n was hiervoor de aanleiding. Een hoge LTV i n
Hensmans, M, (2010) A Republican settlement theory of the firm. Applied to retail
combinatie m e t dalende w o n i n g p r i j z e n leidt i m m e r s t o t een situatie
banks in England and the Netherlands (1830-2007). PhD thesis, Erasmus Universiteit
w a a r i n vooral voor 'recente kopers' de uitstaande hypotheekschuld
Rotterdam.
groter is dan de waarde van de w o n i n g . H e t hanteren van lagere (maxi-
Heerma (1991) Ontwerp-nota bouwsparen. Een globale analyse. Directoraat
male) LTV's t o t (ruim) onder de i o o % is daarmee niet langer vooral een
Generaal Volkshuisvesting, Zoetermeer.
m i d d e l o m financieringsmogelijkheden voor eigen w o n i n g b e z i t te ver-
IVIinisterie van BZK (2013) Wonen in ongewone tijden. De resultaten van het
groten via het verldeinen van risico's voor financiers, maar w o r d t ook
Woononderzoek Nederland 2012. Ministerie van Binnenlandse Zaken en
van belang voor het beperken v a n de risico's voor eigenaar-bewoners.
Koninkrijksrelaties, Den Haag.
Een verlaging van de maximale LTV betekent dat er (meer) gespaard
Raad voor de Volkshuisvesting (1992) Advies inzake de ontwerp-nota 'Bouwsparen;
moet w o r d e n voordat een w o n i n g k a n w o r d e n gekocht. Als de over-
een globale analyse'. Advies nummer 190, RaVo, Zoetermeer.
h e i d d i t w ü faciliteren, dan k a n ondersteuning van het bouwsparen
Schaar, J. van der, (1987) Groei en bloei van het Nederlandse volkshuisvestingsbe-
via premies en/of fiscale maatregelen een bruikbaar i n s t r u m e n t z i j n .
leid. Delftse Universitaire Pers, Delft.
D i t h o e f t niet i n de v o r m van het 'traditionele' bouwsparen, w a a r b i j
Taffin, C. (1998) Epargne logement in France. Housing Finance International 1998, p.
sparen en lenen contractueel aan elkaar gekoppeld z i j n i n een gesloten
27-33.
systeem; de ratio daarvoor is niet meer aanwezig. Er k a n ook w o r d e n
Verhagen, M.J.M. (2013) Maatregelen voor de woningmarkt Brief aan de Tweede
gedacht aan andere v o r m e n v a n bouwsparen, zoals het Noorse m o d e l ,
Kamer, Commissie Wonen en Rijksdienst dd. 1 november 2013 van Bouwend
w a a r b i j het sparen is losgekoppeld van het verlcrijgen van een b o u w -
Nederland, Neprom en NVB.
spaarlening. Een dergehjke v o r m van bouwsparen heeft meer het
VPB (2013) The "Bauspar" system in Germany. Verband der Privaten
karakter van doelsparen voor de aanschaf v a n een eigen w o n i n g , waar-
Bausparkassen, European Office German Bausparkassen, Brussels.
b i j (een deel v a n de) overheidsondersteuning gekoppeld kan z i j n aan de feitelijke besteding v a n het gespaarde bedrag voor de aankoop v a n een eigen w o n i n g o f voor andere (consumptieve) bestedingen.
Noten 1.
Daarnaast geldtvanaf1-1-2013voor nieuwe hypothecaire leningen dat aflossen volgens minimaal een annuïtair schema een voorwaarde is voor hypotheekrente aftrek.
2..
Deze bijdrage is gebaseerd op het rapport 'Bouwsparen bij de buren' (Dol en Van der Heijden, 2013), dat in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken is uitgevoerd.
3.
Overigens investeerden spaarbanken in deze Pfandbriefe en waren daarmee op indirecte wijze betrokken bij de woningfinanciering.
