Sociale Plattegrond Syllabus

2013 Sociale Plattegrond | Syllabus

Provinciebestuur West-Vlaanderen Dienst Welzijn | Sociale Planning 24-10-2013

Inhoud Inhoud ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 1 Inleiding ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5 DEEL I: Welzijn en Welvaart in verandering ----------------------------------------------------------------------------------------- 6 1. Evolutie nachtwakerstaat – moderne welvaartstaat – actieve welvaartstaat---------------------------------------- 6 2. Het welzijnsbeleid: een kluwen ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 7 3. Tendensen ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8 3.1 Van aanbod- naar vraag-gestuurde zorg ----------------------------------------------------------------------------------- 8 3.2 Professionalisering van de zorg --------------------------------------------------------------------------------------------- 11 3.3 Vermaatschappelijking van de zorg ---------------------------------------------------------------------------------------- 11 3.4 Schaalvergroting versus decentralisering --------------------------------------------------------------------------------- 12 3.5 Vermarkting van de zorg ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 14 3.6 Matteüseffect -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14 3.7 Kwaliteitszorg -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15 3.8 Hulpverlening en ICT ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15 3.9 Integraal werken ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17 3.10 Preventie / proactief werken ----------------------------------------------------------------------------------------------- 18 DEEL 2: Hulpverlening: een schets van diverse sectoren en diensten ------------------------------------------------------ 20 1. Leefbaarheid --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20 1.1 Opbouwwerk --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20 1.1.1 Referentiekader Samenlevingsopbouw ----------------------------------------------------------------------------- 20 1.1.2 Korte historiek ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22 1.1.3 Structurering van de sector--------------------------------------------------------------------------------------------- 23 1.1.4 Programma sporen ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 23 1.1.5 Methoden, technieken, instrumenten ------------------------------------------------------------------------------ 26 1.2 Buurtwerk ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 1.2.1 Beknopte historiek -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 1.2.2 Missie en opdrachten ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 1.2.3 Methodische principes--------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 1.2.4 Afstemming en samenwerking ---------------------------------------------------------------------------------------- 28 1.3 Straathoekwerk ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 28 1.3.1 Definitie en doelgroep --------------------------------------------------------------------------------------------------- 28 1.3.2 Maatschappelijke positie ------------------------------------------------------------------------------------------------ 29 1.4 Literatuurlijst --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 30 2. Het Algemeen Welzijnswerk ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 31 2.1 Het private Algemeen Welzijnswerk (AWW) ---------------------------------------------------------------------------- 31 2.1.1 Historiek --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 31 2.1.2 Twee types van CAW’s --------------------------------------------------------------------------------------------------- 32 2.2 Het openbaar algemeen welzijnswerk: het OCMW -------------------------------------------------------------------- 36 2.2.1 Historiek --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 36 2.2.2 Werking en taken --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37 2.3 Het lokaal sociaal beleid en het Sociaal Huis ---------------------------------------------------------------------------- 38 1|S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

2.4 Uitdagingen voor de toekomst ---------------------------------------------------------------------------------------------- 39 2.5 Interessante websites ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 40 3. Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) ---------------------------------------------------------------------------------------------- 41 3.1 Historiek --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 41 3.2 Beleid ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 42 3.3 Actoren ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 42 3.3.1 Psychiatrische ziekenhuizen (PZ) -------------------------------------------------------------------------------------- 42 3.3.2 Psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen (PAAZ) ----------------------------------------------- 43 3.3.3 Psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT) -------------------------------------------------------------------------- 43 3.3.4 Beschut wonen (BW) ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 43 3.3.5 Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) ----------------------------------------------------------------- 43 3.3.6 Psychiatrische zorg in de thuissituatie (ambulant) --------------------------------------------------------------- 44 3.3.7 Mobiele teams ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 45 3.3.8 Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg. ------------------------------------------------------------------ 45 3.3.9 Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheidszorg (VVGG) --------------------------------------------- 45 3.4 Actoren middelengebruik ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 46 3.4.1 Mantelzorg en zelfhulp -------------------------------------------------------------------------------------------------- 46 3.4.2 Straathoekwerk ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 47 3.4.3 De eerstelijnszorg --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 47 3.4.4 Ambulante alcoholen drughulpverlening ------------------------------------------------------------------------- 47 3.4.5 Semi-residentiële alcoholen drughulpverlening ---------------------------------------------------------------- 48 3.4.6 Residentiële alcoholen drughulpverlening ----------------------------------------------------------------------- 49 3.5 Tendensen en recente initiatieven ----------------------------------------------------------------------------------------- 50 3.5.1 Preventie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 50 3.5.2 KOPP (Kinderen van Ouders met Psychiatrische Problematiek) ---------------------------------------------- 51 3.5.3 Integrale zorg: Outreach teams --------------------------------------------------------------------------------------- 51 3.5.4 Buddywerking -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 52 3.5.5 Ontstaan koepel belangenbehartigingsorganisatie -------------------------------------------------------------- 52 3.6 Uitdagingen voor de toekomst ---------------------------------------------------------------------------------------------- 52 3.6.1 Mattheuseffect ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 52 3.6.2 Stijging van het aantal psychische problemen -------------------------------------------------------------------- 52 3.6.3 Beeldvorming van de GGZ verbeteren ------------------------------------------------------------------------------ 52 3.7 Interessante websites ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 53 4. Hulp aan personen met een handicap ------------------------------------------------------------------------------------------ 54 4.1 Historiek --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 54 4.2 Beleid ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 55 4.3 Actoren ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 55 4.3.1 Het Vlaams agentschap voor Personen met een handicap ---------------------------------------------------- 55 4.3.2 Zorgaanbod ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 56 4.4 Tendensen en vernieuwingen in de sector ------------------------------------------------------------------------------- 66 4.4.1 Zorgregie--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 66 4.4.2 Zorggradatie ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 4.5 Uitdagingen voor de toekomst ---------------------------------------------------------------------------------------------- 68 4.6 Interessante websites ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 68 5. Het woon- en zorgbeleid ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 69 5.1 Structurering --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 70 5.1.1 De informele zorg --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 70 2|S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

5.1.2 De formele zorg ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 70 5.2 Ouderenzorg---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 73 5.2.1 Missie / toegangspoort -------------------------------------------------------------------------------------------------- 73 5.2.2 Structurering van de sector--------------------------------------------------------------------------------------------- 73 5.2.3 Woonzorglijn --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 73 5.2.4 Ambulante diensten ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 73 5.2.5 Semi-residentieel ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 74 5.2.6 Residentieel ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 74 5.3 Uitdaging naar de toekomst -------------------------------------------------------------------------------------------------- 75 5.4 Geraadpleegde en interessante bronnen -------------------------------------------------------------------------------- 75 6. Kinderen, jongeren & gezin -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 76 6.1 Opvoedingsondersteuning --------------------------------------------------------------------------------------------------- 76 6.1.1 Actoren ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 76 6.2 Jeugdhulp ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 77 6.2.1 Integrale Jeugdhulp ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 77 6.2.2 Modulering van de jeugdhulp------------------------------------------------------------------------------------------ 78 6.2.3 Rechtstreekse en niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp ------------------------------------------------- 78 6.2.4 Cliëntoverleg---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 79 6.3 Kind & Gezin ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 79 6.3.1 Beknopte historiek -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 79 6.3.2 Missie en visie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 80 6.3.3 Preventieve gezinsondersteuning ------------------------------------------------------------------------------------ 80 6.3.4 Kinderopvang --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 83 6.3.5 Adoptie ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 84 6.3.6 Uitdagingen voor de toekomst ---------------------------------------------------------------------------------------- 84 6.3.7 Geraadpleegde en interessante bronnen --------------------------------------------------------------------------- 84 6.4 Leerlingenbegeleiding --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 84 6.4.1 Structurering---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 85 6.4.2 Opdracht en werkdomeinen ------------------------------------------------------------------------------------------- 86 6.4.3 Uitdagingen voor de toekomst ---------------------------------------------------------------------------------------- 87 6.4.4 Geraadpleegde bronnen en interessante sites -------------------------------------------------------------------- 87 7. Justitie en Hulpverlening ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 88 7.1 Slachtoffers ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 88 7.2 Het Hulpaanbod ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 88 7.2.1 Slachtofferzorg ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 88 7.2.2 Slachtofferbejegening bij de politie ---------------------------------------------------------------------------------- 89 7.2.3 Slachtofferonthaal -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 89 7.2.4 Slachtofferhulp ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 90 7.2.5 Slachtoffertherapie ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 90 7.3 Het Justitiehuis------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 91 7.4 JUSTITIEEL WELZIJNSWERK --------------------------------------------------------------------------------------------------- 94 7.4.1 Justitieel Welzijnswerk binnen de gevangenis -------------------------------------------------------------------- 95 7.4.2 Justitieel welzijnswerk buiten de gevangenis ---------------------------------------------------------------------- 95 7.5 DE PSYCHOSOCIALE DIENSTEN BINNEN DE GEVANGENIS ------------------------------------------------------------ 96 7.5.1 Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden ---------------------------------------------------------------------- 96 7.5.2 Psychosociale dienst (PSD)---------------------------------------------------------------------------------------------- 96 8. Etnisch-culturele minderheden --------------------------------------------------------------------------------------------------- 98 3|S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

8.1 Voor een goed begrip ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 98 8.1.1 Inleiding ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 98 8.1.2 Terminologie---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 98 8.2 (Gemeentelijke) integratiediensten -------------------------------------------------------------------------------------- 100 8.2.1 Kerntaken ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 100 8.2.2 Kader------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 100 8.2.3 Werking -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 101 8.3 Integratie, inburgering, sociaal tolken en vertalen ------------------------------------------------------------------- 101 8.3.1 Vzw deSOM --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 101 8.3.2 Integratie ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 102 8.3.3 Inburgering (onthaalbureaus) ---------------------------------------------------------------------------------------- 103 8.3.4 Sociale tolken en vertalen -------------------------------------------------------------------------------------------- 105 8.3.5 Telefonisch tolken ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 105 8.4 Taallessen voor etnisch-culturele minderheden ---------------------------------------------------------------------- 106 8.4.1 Huis van het Nederlands ---------------------------------------------------------------------------------------------- 106 8.5 Rechtshulp voor etnisch-culturele minderheden --------------------------------------------------------------------- 106 8.6 Vluchtelingen, asielzoekers en mensen zonder papieren ---------------------------------------------------------- 107 8.6.1 Asiel in België ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 107 8.6.2 Asielprocedure ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 107 8.6.3 Opvang asielzoekers ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 108 8.6.4 Mensen zonder papieren --------------------------------------------------------------------------------------------- 110 8.7 Doelgroep zigeuners, woonwagenbewoners en voyageurs ------------------------------------------------------- 111 8.7.1 Mensen van de weg ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 111 8.8 Specifieke thema’s ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 111 8.8.1 Racismebestrijding ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 111 8.8.2 Noord-Zuid-samenwerking ------------------------------------------------------------------------------------------- 111 8.9 Zelfzorg -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 112 8.10 Informatie, overleg, federaties en koepels --------------------------------------------------------------------------- 112 8.11 Bronnen ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 112 Info ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 114

4|S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

INLEIDING

Het welzijnswerkveld is ruim en complex. Alleen al in West-Vlaanderen zijn er honderden organisaties, instanties, werkvormen… actief. Dat een kat er haar jongen niet meer in vindt, hoeft dus niet te verwonderen. Om aan dat euvel te verhelpen, werd door de Vlaamse provincies en de VGC in 2001 het initiatief genomen om een sociale kaart uit te bouwen. Deze sociale kaart bevat alle voorzieningen werkzaam in het brede welzijnswerkveld in Vlaanderen en Brussel. Al gauw bleek dat de databank met bijhorende zoekmodule op zich niet volstond om soelaas te bieden aan het ondoorzichtige kluwen dat het welzijnswerkveld geworden is. Vandaar dat 6 jaar geleden de idee geopperd werd om vorming te organiseren met de sociale kaart als vertrekpunt: de sociale plattegrond. Bedoeling van deze vorming was om de verschillende welzijnssectoren die ‘fichegewijs’ in de sociale kaart zijn opgenomen een gezicht te geven. Het vormingspakket bestond uit 2 delen. Enerzijds was er syllabus, waarin de verschillende sectoren kort beschreven werden: historiek, beleid, actoren, tendensen en vernieuwingen in de sector en uitdagingen voor de toekomst. Voor de opmaak van deze syllabus werd een beroep gedaan op de sociale hogescholen in West-Vlaanderen. Anderzijds was er een tweedaagse vormingssessie waarin de syllabus gepresenteerd werd. De vormingssessies werden in samenwerking met de regionale welzijnsraden opgezet, om zo geografisch spreiding in de provincie te garanderen, de hogescholen stonden in voor de sprekers. Het grote succes van 2008 vroeg om een herhaling. De syllabus, die u voor u hebt, werd intussen meermaals en in verschillende provincies herwerkt. In 5 jaar tijd is de sector immers sterk geëvolueerd. Relevante vernieuwingen werden mee opgenomen. Een aantal rubrieken – die ook in de sociale kaart zijn opgenomen, maar nog niet in deze syllabus – zullen later aan deze syllabus toegevoegd worden: tewerkstelling, huisvesting en onderwijs. Ook nu weer vormt de syllabus de leidraad voor een tweedaagse vormingsreeks, die uitdrukkelijk bedoeld is voor startende beroepskrachten en vrijwilligers uit de private en openbare welzijnssectoren die naast de eigen sector ook andere welzijnssectoren beter willen leren kennen. We vonden in de welzijnsraden weer een bereidwillige partner voor de praktische organisatie, lectoren van Howest en Vives nemen opnieuw het inhoudelijke deel voor hun rekening. We hopen hiermee een bijdrage te leveren aan uw exploratie van het welzijnswerkveld.


DEEL I: WELZIJN EN WELVAART IN VERANDERING 1 1. EVOLUTIE NACHTWAKERSTAAT – MODERNE WELVAARTSTAAT – ACTIEVE WELVAARTSTAAT Tot het einde van de 19e eeuw was België een zogenaamde nachtwakerstaat. De overheid stond enkel in voor de fysieke veiligheid. Ze mengde zich niet met het maatschappelijke leven van haar burgers. Het waren aanvankelijk vooral private initiatieven, zoals religieuze gemeenschappen, die de armenzorg en de gezondheidszorg op zich namen, maar ook ‘steden’ waren vrij vroeg actief in de ‘armenzorg’ en ‘gezondheidszorg’. 2 Vanaf het begin van de 20e eeuw zien we de eerste tekenen van een zich ontwikkelende welvaartstaat. Herman Deleeck omschrijft de welvaartstaat als “de samenlevingsvorm waarbij een aantal grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk raamkader, effectief gewaarborgd worden. Dit alles binnen het raam van de parlementaire democratie en met behoud van de markteconomische productiewijze”. (Deleeck, 2008).3 De wet van de openbare onderstand van 1925 is daar een voorbeeld van. Na de Tweede Wereldoorlog spreken we van de moderne welvaartstaat. In deze periode van economische bloei grijpt de overheid verregaand in, in de economie en het maatschappelijk leven, met als doel voor iedereen een welzijn te garanderen. Middelen daartoe zijn bijvoorbeeld het sociale herverdelingssysteem en de bescherming tegen grote sociale risico’s. De gevolgen blijven niet uit. Om er enkele te noemen: de lonen stijgen, het onderwijs wordt gedemocratiseerd, de welzijnssector wordt sterker ontwikkeld. De jaren zeventig van de vorige eeuw kondigen een nieuw welzijnstijdperk aan. De economische crisis noopt de overheid te besparen. De welzijnssector is één van de slachtoffers, met als gevolg veel schaalvergroting in een poging tot meer efficiëntie, de introductie van een registratie en kwaliteitszorgsysteem ook in functie van efficiëntie en effectiviteit, maar evenzeer het ontstaan van lange wachtlijsten in bepaalde sectoren – zoals de sector van personen met een handicap. In de jaren negentig waait er een nieuwe beleidswind. De idee dat de burger actief moet streven naar zijn participatie en sociale integratie, wint stilaan veld. De actieve welvaartstaat is geboren. De burger moet zijn verantwoordelijkheid opnemen en arbeid is hierbij het centrale begrip. Participatie

1

Dit hoofdstuk is voornamelijk en vrij integraal gebaseerd op de syllabus ‘Sociale Plattegrond 2012’ van de provincie Vlaams-Brabant en de KH Leuven, Departement Sociale School Heverlee. Hier en daar werden aanpassingen gemaakt op basis van verdere actualisering, van klemtonen en van vertaling naar de situatie in de provincie West-Vlaanderen. 2

Denk aan het Sint Janshospitaal in Brugge of De Bijloke-site in Gent.

3

Deleeck, H. De architectuur van de Welvaartstaat opnieuw bekeken. Acco, Leuven, 2008.


in de maatschappij kan het best bereikt worden via arbeid, zo gaat de redenering. Toch blijft België een welvaartstaat: de overheid moet de burgers kansen aanreiken om maatschappelijk te participeren. Dat ze dat doet, blijkt uit de cijfers: 40% van het Belgische BNP gaat naar sociale uitkeringen en diensten. De actieve welvaartstaat berust dus op de idee van een evenwicht tussen rechten en plichten: de burger heeft sociale rechten, maar daartegenover staat dat hij ook de plicht heeft zich actief in te zetten in de maatschappij. De evolutie naar de actieve welvaartstaat zien we bijvoorbeeld overduidelijk in de introductie van een inburgeringscursus voor nieuwkomers in ons land. Nieuwkomers hebben, onder bepaalde voorwaarden, het recht om naar België te komen. Maar ze hebben ook de plicht om zich actief te integreren in onze maatschappij. Daartoe zijn ze verplicht om een inburgeringscursus te volgen. 2. HET WELZIJNSBELEID: EEN KLUWEN Zeggen dat België een ingewikkelde overheidsstructuur heeft, is een open deur intrappen. Ook het welzijnsbeleid weerspiegelt dit kluwen. Dit beleid wordt immers door verschillende overheden gevoerd. Het probleem is dat de grenzen van hun bevoegdheden niet altijd even duidelijk zijn, wat soms leidt tot bevoegdheidsconflicten. Ten eerste is er het Europese beleidsniveau. Net zoals vele andere domeinen, wordt het welzijnsbeleid meer en meer door de Europese Unie bepaald. Het departement Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke kansen van de EU legt in haar vernieuwde sociale agenda de nadruk op thema’s zoals gezondheid, werkgelegenheid, de bestrijding van armoede (de reductie van de armoede met 20% tegen 2020 is één van de hoofddoelstellingen van Europa 2020) en discriminatie en op de doelgroep van kinderen en jongeren. Ten tweede voert ook de Federale Overheid een sociaal beleid. Door de staatshervorming van 8 augustus 1980 werden de persoonsgebonden materies, waaronder welzijn, naar de gemeenschappen overgeheveld. De niet-persoonsgebonden welzijnsmateries bleven een bevoegdheid van de federale overheid. Een derde beleidsniveau is de Vlaamse Gemeenschap. Sinds de tweede staatshervorming is ze bevoegd voor het welzijn van haar inwoners. De belangrijkste beleidsmakers op dit niveau zijn de minister, zijn kabinet, de administratie en de Strategische Adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid, opgericht binnen de SERV. De provincie is het vierde beleidsniveau van welzijn. In mei 2013 werden enkele decretale opdrachten voor de provincies omschreven: sociale planning, sociale kaart, netwerking en impulsbeleid. Het beleidsakkoord tussen Vlaanderen en de provincies vult dit impulsbeleid verder in. Ten slotte is er het lokale niveau. Zoals in steeds meer beleidsdomeinen wordt ook binnen het welzijnsbeleid aan de gemeenten een coördinerende en/of regisseursrol opgelegd, bijvoorbeeld in het woonbeleid, lokaal sociaal beleid, het flankerend onderwijsbeleid, … Over de jaren heen zien we dat de positie die de verschillende beleidsniveaus innemen, kan veranderen. Algemeen genomen kunnen we stellen dat het lokale niveau het belangrijkste was tot 7|S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

ongeveer midden vorige eeuw. Nadien trok de federale overheid het welzijnslaken naar zich toe. Sinds de tweede staatshervorming is het dan weer de beurt aan het gemeenschapsniveau om de eerste viool binnen het welzijnsveld te spelen. Met het Vlinderakkoord staat een zesde staatshervorming voor de deur, met o.a. gevolgen voor de welzijns- en gezondheidssector. Zo voorziet dit akkoord ten eerste in een homogenisering van het beleid ten aanzien van personen met een handicap, door een overheveling naar de deelstaten van de mobiliteitshulpmiddelen en de tegemoetkoming hulp voor bejaarden. Ook het ouderenbeleid wordt integraal naar de Gemeenschappen overgeheveld. Ten derde wordt de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) gehomogeniseerd, door de overlegplatformen GGZ naar de gemeenschappen over te dragen alsook de volledige bevoegdheid over de psychiatrische verzorgingstehuizen en Beschut Wonen. Ten slotte gaan ook het preventiebeleid, waaronder middelenpreventie, en de organisatie en ondersteuning van de eerstelijnsgezondheidszorg over naar de deelstaten. Verder regelt het Vlinderakkoord enige communautarisering binnen justitie. Enerzijds zullen strafuitvoering, slachtofferonthaal, eerstelijnshulp en betoelaagde opdrachten worden verschoven naar de gemeenschappen. Anderzijds versassen een aantal materies van het jeugdsanctierecht (bv. de regels m.b.t. de uithandengeving en het plaatsen in een gesloten instelling) eveneens naar de gemeenschappen. De decentralisering van het sociaal beleid zien we niet alleen in het overhevelen van federale welzijnsbevoegdheden naar de deelstaten. De laatste jaren komen de lokale overheden meer en meer (opnieuw) op de voorgrond als welzijnsbeleidsactor. Het Witboek Interne Staatshervorming van de Vlaamse overheid zegt het in niet mis te verstane woorden: “een essentieel onderdeel van de interne staatshervorming bestaat in het versterken van de lokale besturen en het vergroten van hun autonomie en bevoegdheden (p.66)”. De decentralisering van het beleid rond de kinderopvang, met de recente aankondiging dat elke gemeente een lokaal loket kinderopvang zal voorzien, is hier een voorbeeld van. Tegelijkertijd wil de Vlaamse overheid de planlast van lokale besturen aan de band leggen, door, via het kaderdecreet planlastvermindering, vanaf 2013 de sectorale plannen af te schaffen en te vervangen door één strategische meerjarenplanning. 3. TENDENSEN In dit punt overlopen we enkele recente en minder recente evoluties die van belang zijn voor de hulpverlening. 3.1 VAN AANBOD- NAAR VRAAG-GESTUURDE ZORG Sinds het ontstaan van onze welvaartstaat heeft de overheid heel wat geïnvesteerd in de uitbouw van de welzijns- en gezondheidsvoorzieningen. Echter, vaak werd daarbij uitgegaan van het belang van de aanbieders van de zorg. Of de cliënt deze zorg daadwerkelijk nodig had, was zelden het hoofdmotief. Het aanbod stuurde m.a.w. de zorg. Het is pas de laatste decennia dat er meer en meer aandacht gaat naar vraag-gestuurde zorg, waarbij vertrokken wordt van de vraag van de cliënt. Het is niet langer zo dat de zorgaanbieders een standaard pakket van zorg ‘mogen’ aanbieden, dat op maat is gesneden van de gemiddelde cliënt. Vraaggerichte zorg houdt in dat de cliënt, in samenspraak met de hulpverlener, de hulp ontvangt die


tegemoet komt aan zijn wensen. Hij behoudt maximaal de regie over zijn zorg. De hulpverlener luistert, informeert, adviseert en stimuleert. In de sector van de personen met een handicap is deze evolutie van cliëntgerichte zorg goed merkbaar. Vroeger vertrok de hulpverlening van een zorgaanbod, bijvoorbeeld een residentiële voorziening voor personen met een fysieke handicap, en keek men of de cliënt daarin paste. Nu vertrekt men meer en meer vanuit de vraag van de cliënt zelf. Aan welke zorg heeft hij behoefte? Om aan deze vraaggerichte zorg te kunnen beantwoorden, heeft het beleid o.a. het Persoonlijk Assistentiebudget (PAB) en nadien het Persoonsgebonden Budget (PGB) ontwikkeld (zie later). In dezelfde sector zijn onlangs de Diensten Ondersteuningsplan (DOP) geïntroduceerd. Deze diensten hebben als doelstelling via vraagverduidelijking te komen tot een ondersteuningsplan. Bij de overgang van aanbod- naar vraag-gestuurde zorg, zijn drie evoluties belangrijk: 

Het bestaan van een gediversifieerd en flexibel aanbod aan hulpverleningsmogelijkheden. Heel wat sectoren zijn in die richting geëvolueerd. Nemen we bij wijze van voorbeeld de ouderensector. Ongeveer dertig jaar geleden was het aanbod in deze sector beperkt tot residentiële hulpverlening. Vandaag de dag is dat aanbod veel ruimer: het woonzorgdecreet somt maar liefst negen verschillende diensten in de thuiszorg en vier types van ouderenvoorzieningen op.



Registratie van de zorgvraag. Tot voor enkele jaren werden de zorgvragen niet of nauwelijks op een uniforme manier opgetekend. Dit had tot gevolg dat er geen algemeen beeld kon worden gevoerd over de zorgvragen. Stilaan komt hierin verandering. De sector van de personen met een handicap was één van de eerste sectoren die een beeld kon geven van de zorgvraag op macroniveau. Dit gebeurt via de provinciale Centrale Registratie Zorgvraag (CRZ). Sinds begin 2009 kan de registratie van de zorgvraag ook elektronisch gebeuren. Ook de Centra Algemeen Welzijnswerk beschikken sinds 2003 over een eenvormig registratiesysteem: Tellus. Meer recent startten de Centra Geestelijke Gezondheidszorg in 2007 met een elektronisch patiëntendossier (EPD), met als doel de zorgvraag op een eenvormige wijze op te tekenen. In de beleidsbrief van Vandeurzen 2011-2012 staat uitdrukkelijk de doelstelling vermeld om te investeren in een verbeterde elektronische registratie, gegevensverzameling en – uitwisseling.



Participatie van de zorgvrager in het beleid. De participatie van de doelgroep in het beleid is lange tijd miskend. Niet zozeer de cliënten, maar wel de werkgevers en werknemers werden lange tijd beschouwd als partner van de overheid in


het beleid. De cliënt liet zich vooral horen via allerlei belangengroepen, zoals de Gezinsbond, ziekenfondsen, GRIP 4,… De laatste jaren doet zich ook hier een kentering voor. In de in 2007 gestarte Strategische Adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid (SAR WGG), de opvolger van de Vlaamse Gezondheidsraad en de Welzijns- en Gezinsraad, zijn cliënten vertegenwoordigd. Samen met vertegenwoordigers van voorzieningen, van het personeel, van sociaaleconomische organisaties en onafhankelijke deskundigen, brengen zij in deze raad advies uit voor de Vlaamse overheid en doen ze beleidsvoorstellen. In verschillende zorgsectoren merken we eenzelfde ontwikkeling: de zorgvragers krijgen een stem bij het uitstippelen van het beleid. Zo heeft het ouderenparticipatiedecreet van 2004 ertoe geleid dat de Vlaamse Ouderenraad de representatieve gesprekspartner van de Vlaamse overheid is en de opdracht heeft advies uit te brengen over ouderenaangelegenheden. In deze raad zetelen vertegenwoordigers van ouderenorganisaties, van instellingen die met ouderen werken, van lokale en provinciale besturen en deskundigen. Een laatste voorbeeld halen we uit de Integrale Jeugdhulp. In de IJH wordt de inbreng van cliënten belangrijk geacht: “De jeugdhulp voltrekt zich in dialoog en in volwaardig partnerschap met de personen tot wie de jeugdhulp zich richt (decreet van 7 mei 2004 betreffende de IJH)”. Dit komt tot uiting in het organogram van de IJH. Elke vijf jaar stelt het Managementcomité een Vlaams Beleidsplan IJH op. Hierbij wordt het bijgestaan door de Adviesraad, bemand door zowel hulpverleners als (vertegenwoordigers van) cliënten. Op het regionale niveau werkt de Regionale Stuurgroep dit Vlaamse beleidsplan uit in een Regioplan. Ook in de Regionale Stuurgroepen zetelen cliënten, naast hulpverleners en vertegenwoordigers van de provincie. Er gaat niet alleen meer aandacht naar participatie van de zorgvrager in het macrobeleid; de cliënt participeert ook meer en meer in zijn concreet hulpverleningsproces. Een voorbeeld hiervan is het cliëntoverleg in de IJH. De jongere en/of zijn ouders zitten samen met zijn hulpverleners rond de tafel. Een externe, onpartijdige voorzitter leidt het gesprek. De doelstelling van cliëntoverleg in de IJH is te komen tot een geïndividualiseerd zorgplan, wat ook samen uitgevoerd wordt. Het principe van cliëntoverleg in IJH werd zo waardevol bevonden dat in WestVlaanderen dit cliëntoverleg openstaat voor alle doelgroepen/sectoren. In het nieuwe decreet IJH, dat op stapel staat, zal een apart hoofdstuk worden gewijd aan participatie. 

De overtuiging dat de cliënt in staat is zijn eigen keuzes te maken, al dan niet met hulp van hulpverleners. In het kader hiervan wordt vaak gesproken over empowerment. Van Regenmortel omschrijft empowerment als “een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving”. Het komt dus neer op de versterking van de maatschappelijke weerbaarheid van de cliënten, organisaties en de

4

GRIP staat voor Gelijke Rechten voor Iedere Persoon met een handicap.

10 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

samenleving. Dit gebeurt via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en via het stimuleren van participatie. In die zin is deze paragraaf niet los te zien van de vorige. 3.2 PROFESSIONALISERING VAN DE ZORG Over de eeuwen heen is de zorg steeds meer geprofessionaliseerd. Oorspronkelijk was de zorg hoofdzakelijk een familiale aangelegenheid en in handen van religieuze ordes. Ook lokale besturen bouwden de zorgsector mee uit. Naderhand werd de zorg meer en meer geprofessionaliseerd. Niet zozeer religieuzen, maar professionele hulpverleners bemanden hoe langer hoe meer de hulpvoorzieningen. Ook de laatste jaren zien we de tendens van professionalisering verder gaan. De demografische situatie, met de vergrijzing (binnen de vergrijzing) en de verdunning van de huishoudens voorop, gekoppeld aan het feit dat het aandeel vrouwen op de arbeidsmarkt stijgt, noopt tot meer professionele zorg in vervanging van de ‘familiale zorg’. Dit zien we bijvoorbeeld in de kinderopvang. Het percentage kinderen dat in een professionele voorziening opgevangen wordt, stijgt. Ook de thuiszorg is een sector die in een aantal jaar sterk geprofessionaliseerd is. Een laatste voorbeeld zijn de Centra Algemeen Welzijnswerk. Vaak gestart als initiatieven van geëngageerde vrijwilligers, zijn ook zij sterk geprofessionaliseerd, ondanks het feit dat ze nog steeds met vele vrijwilligers werken. Iedereen weet dat de vraag naar personeel in de zorg het aanbod veruit overtreft. Zorgpersoneel is schaars. Daarom startte de overheid met verschillende campagnes. ‘Wordt zorgverlener, en beteken echt iets voor mensen’ is daar één van. Daarnaast is in de meeste provincies een samenwerking gestart met de VDAB, met als taak werkzoekenden of zij die zich willen herscholen, toe te leiden naar een zorgopleiding. 3.3 VERMAATSCHAPPELIJKING VAN DE ZORG De verschillende overheden beschouwen vermaatschappelijking van de zorg als één van de speerpunten van hun welzijnsbeleid. De enge invulling van vermaatschappelijking van de zorg wijst op veranderingen in de organisatie van de zorg, de zogenaamde de-institutionalisering. Dit is het proces waarbij grootschalige instellingen worden hervormd tot kleinschalige hulpverleningsmogelijkheden, geïntegreerd in de maatschappij. Maar vermaatschappelijking van de zorg kan ook ruimer gedefinieerd worden als de combinatie van veranderingen in de organisatie van de zorg en in de visie op zorg, nl. de evolutie naar een cliëntgericht ondersteuningsmodel, ten koste van het medische model. De aanleiding voor deze evolutie is een geheel van factoren met o.a. de veranderende zorgvraag – zorgvragers zijn vragende partij om meer in de maatschappij zelf geholpen te worden – , nieuwe ideeën over wat de ideale zorg is, medische en therapeutische ontwikkelingen en de vraag naar meer kostenbeheersing. De geestelijke gezondheidszorg vormt het typevoorbeeld van vermaatschappelijking in Vlaanderen. In een eerste fase lag de nadruk op de uitbouw van grote instellingen, ver weg van de natuurlijke 11 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

leefomgeving van de zorgvragers. Vanaf midden jaren 70, met de invoering van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, werd begonnen met de geleidelijke afbouw ervan. Twintig jaar later daalde, naar aanleiding van de reconversiebesluiten, het aantal bedden in de psychiatrische residentiële sector en zagen alternatieve voorzieningen het licht, zoals initiatieven van beschut wonen. Artikel 107 van de federale ziekenhuiswet uit 2008 levert een financieringstechniek die nog meer vermaatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg toelaat. Psychiatrische ziekenhuizen kunnen sindsdien flexibeler omspringen met de middelen die ze ontvangen van de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. De mogelijkheid bestaat om de middelen te behouden, ook wanneer het gedeeltelijk andere zorgvormen en –inhouden organiseert. Ten slotte is ook de psychiatrische thuiszorg een factor in de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg. Eenzelfde evolutie van vermaatschappelijking vinden we terug in de ouderensector, met daarbij oog voor dementerende ouderen, de bijzondere jeugdzorg en de sector van personen met een handicap. De minister van Welzijn, Jo Vandeurzen formuleert vermaatschappelijking als de baseline van Perspectief 2020, het witboek m.b.t. personen met een handicap: “Zoveel mogelijk gewoon in de samenleving en zo weinig mogelijk uitzonderlijk en afzonderlijk”. In de context van vermaatschappelijking van de zorg kunnen we ook zorgboerderijen als voorbeeld aanhalen. Een zorgboerderij is een land- of tuinbouwbedrijf waar mensen uit kwetsbare groepen (bv. jongeren uit de Bijzondere Jeugdzorg, personen met een handicap, ouderen, psychiatrische patiënten) opgevangen kunnen worden. Zij functioneren mee in het bedrijf via allerhande activiteiten. Maar belangrijker is dat ze in de maatschappij een zinvolle dagbesteding krijgen. Het steunpunt voor de zorgboerderijen heet Groene Zorg. Een laatste recent voorbeeld van vermaatschappelijking van de zorg vinden we in de pleegzorg. Het welzijnsbeleid vindt dat pleegzorg de belangrijkste hulpverleningsvorm moet zijn voor kinderen, jonger dan 6 jaar. 3.4 SCHAALVERGROTING VERSUS DECENTRALISERING Het huidige welzijnsveld is voor een groot stuk het resultaat van verschillende herstructureringen. Over de jaren heen verplichtte de overheid de voorzieningen tot samenwerking en zelfs samensmelting. Het gevolg was dat één organisatie verantwoordelijk werd voor de zorg in een breder gebied. De redenen voor deze schaalvergroting zijn drievoudig. Ten eerste leidt het tot een beter professioneel en kwaliteitsvol bestuur. Ten tweede biedt het een betere positionering aan de voorziening. En ten derde leidt het tot een meer hedendaags financieringsmodel, namelijk ‘de enveloppenfinanciering’. Deze schaalvergroting heeft zich bijvoorbeeld voorgedaan in het private algemene welzijnswerk, met name de Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW). In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw ontstonden kleinschalige welzijnsdiensten uit bestaande bewegingen, veelal als reactie op de beleidsvisie waarin grote residentiële zorgvormen centraal stonden. Midden jaren tachtig telde men een kleine 250 dergelijke initiatieven. Dit leidde onvermijdelijk tot overlappingen, zowel van doelgroepen als van taken; maar ook de transparantie en de toegankelijkheid van deze sector werd door de overheid gehekeld. Haar reactie bleef dan ook niet uit en was er een van poging tot 12 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

harmonisering. Dit gebeurde in verschillende stappen. Het decreet van 1991, dat de verschillende diensten sterk aanmoedigde om te fusioneren, reduceerde het aantal voorzieningen in 1995 van 244 tot 100. Er bleef wel een cesuur tussen de ambulante en residentiële hulp. In 1997 ging de herstructurering nog een stap verder: van dan af mochten maximaal 35 autonome CAW’s erkend worden. De scheiding tussen ambulante en residentiële voorzieningen werd opgeheven. Over de jaren heen zijn CAW’s blijven samensmelten. Anno 2012 zijn 25 autonome CAW’s erkend. Dit is nog niet het einde van de schaalvergrotingsronde van de CAW’s. Vanaf 2014 zal slechts één CAW erkend worden per werkingsgebied, wat neerkomt op in totaal 11 CAW’s in Vlaanderen en Brussel. Voor West-Vlaanderen betekent dit dat er drie CAW’s overblijven: 1 voor de regio Oostende-Brugge, 1 voor de regio Ieper en Westhoek, 1 voor de regio Kortrijk-Menen-Waregem. Ook de sector van de geestelijke gezondheidszorg, met name de Centra Geestelijke Gezondheidszorg (GGG), heeft een schaalvergroting ondergaan. Het Koninklijk Besluit van 18 mei 1999 reduceerde het aantal centra van 84 tot 26, met een maximum van twee per werkgebied en maximum twee in Brussel. Een erkend CGG kan wel, net zoals bij de CAW’s, verschillende vestigingsplaatsen hebben om een vlotte bereikbaarheid te garanderen. Ten slotte willen we ook het voorbeeld van de CLB’s meegeven. Op zich is een CLB al een samensmelting tussen een PMS en een MST (zie later). De herstructurering van de sector leerlingenbegeleiding reduceerde het aantal centra van zowat 300 PMS- en MST-centra tot het huidige aantal van 73 CLB’s. Naast die evolutie van schaalvergroting doet zich in de zorgsector de laatste jaren ook een ontwikkeling van decentralisering voor. Dit houdt in dat werkzaamheden en bevoegdheden om beleidsbeslissingen te nemen naar een lager bestuursorgaan overgaan. Na een tijd van centralisering van de welzijnsmateries, tot 1980, begon dat jaar, met de tweede staatshervorming, de decentralisering. Op 8 augustus 1980 werden de persoonsgebonden materies, waaronder welzijn, overgedragen van het federale beleidsniveau naar het gemeenschapsniveau. Meer recent is er nog een verdere stap in de richting van decentralisering gezet, door de lokale beleidsniveaus meer verantwoordelijkheid te geven, met als doel zorg op maat van de lokale realiteit te kunnen voorzien. We zien dit zowel in de sector van de kinderopvang als in de ouderensector. Maar het ultieme voorbeeld hiervan is ongetwijfeld het Lokaal Sociaal Beleid. Centraal hierbij staat de creatie van een sociaal huis, met een één loketfunctie waar de burger terecht kan met al zijn zorgvragen (zie later). Met de Vlaamse interne staatshervorming zal de decentralisering van het beleid in een stroomversnelling geraken. Zo zal het beleid m.b.t. de kinderopvang eveneens naar het lokale niveau verhuizen. Deze decentralisering binnen België gaat dan weer gepaard met een centralisering naar het Europese beleidsniveau. Europa bepaalt hoe langer hoe meer het beleid in haar lidstaten. Dit is niet anders voor de sociale sector. Het Directoraat-generaal Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen van de Europese Commissie legt de nadruk op drie thema’s: werkgelegenheid, armoedebestrijding en gelijke kansen voor iedereen.


3.5 VERMARKTING VAN DE ZORG Sinds de jaren tachtig rukt de commercialisering van de zorg op in het Europese continent. Het Verenigd Koninkrijk heeft zijn gezondheidszorg vermarkt en in Nederland zien we eenzelfde tendens. Ook in België komen sindsdien steeds meer marktprincipes op in de tot nu toe grotendeels publiek getinte sector. De jaren tachtig stond voor economische crisis en te weinig geld voor de steeds groter wordende vraag naar zorg. De overheid slaagde er niet in om zelf voldoende initiatieven te nemen of de social-profit voldoende te subsidiëren (Vogels, 2005, p.30). Als reactie hierop ontstonden commerciële initiatieven. De sector van de kinderopvang en de ouderensector waren hierbij de pioniers. Momenteel is zowat 15% van de rusthuizen in commerciële handen; voor de kinderopvang is dat zowat 25%. De laatste jaren ontstaat er ook in andere sectoren een voorzichtige stap naar commercialisering. Een voorbeeld hiervan zijn de zogenaamde Thomashuizen in de sector van de personen met een handicap. Een Thomashuis is een kleinschalige woonvoorziening voor zes à acht mensen met een verstandelijke beperking. Elk huis wordt geleid door in principe twee zorgondernemers. Dit zijn meestal echtparen/partners die zelf ook in het Thomashuis wonen. Zij zijn eindverantwoordelijk voor de zorg en ondersteuning aan hun klanten. Een Thomashuis krijgt geen subsidies. De bewoners kopen hun zorg met hun persoonlijk assistentiebudget en een deel van hun integratietegemoetkoming. In Nederland is dit type van voorziening al ingeburgerd: momenteel zijn er een negentigtal Thomashuizen. Ook in ons land en in onze regio zoeken ‘ouders’ steeds meer om dit soort initiatieven vorm te geven, vanuit een zoeken naar een antwoord op de lange wachtlijsten. Buiten enkele uitzonderingen, waaronder een waarborg voor de te bouwen gebouwen, kunnen commerciële initiatieven vandaag de dag niet rekenen op enige financiële bijdrage van de overheid. De overheid staat in sommige gevallen in voor de kwaliteitscontrole van de commerciële voorzieningen. Dit zien we bijvoorbeeld in de commerciële kinderopvang. In ruil voor de mogelijkheid om fiscaal aftrekbare facturen te kunnen geven, voert Kind & gezin toezicht uit op de kwaliteit. Vanuit verschillende hoeken komt er kritiek op de vermarkting van de zorg. Een drietal jaar geleden kwam er vanuit het middenveld verzet tegen de commerciële zorginitiatieven die winst beogen ten behoeve van aandeelhouders of vennoten. Deze zouden immers leiden tot een daling van de kwaliteit, met name via besparingen op het personeel, de veiligheid en de hygiëne. Ook de betaalbaarheid zou achteruitgaan omwille van de noodzaak aan hogere cliëntenbijdrages, dat de sociale ongelijkheid in de zorgverlening zou vergroten. Voorstanders zien vermarkting dan weer als de oplossing voor de wachtlijsten en wijzen op de mogelijkheid van meer flexibilisering binnen het aanbod. Als dusdanig beschouwen ze het als een gepast antwoord op de steeds groter wordende roep naar vraag-gestuurde zorg. 3.6 MATTEÜSEFFECT Het Mattheüseffect, een term die wijlen professor Herman Deleeck introduceerde in het debat over het sociaal beleid, verwijst naar een passage van het evangelie van Mattheüs, waarin staat dat “hij die heeft, zal gegeven worden”. Kort gezegd komt het in de welzijnssector hierop neer: in onze welvaartstaat plukt de middenklasse het meest de vruchten van de sociale voordelen, terwijl de mensen die het eigenlijk meer nodig hebben, er minder gebruik van (kunnen) maken. 14 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

Dit is overduidelijk in de sector van de gesubsidieerde kinderopvang. Deze kent een lange wachtlijst. Al smalend wordt soms gezegd dat men eerst een plaats moet reserveren in de kinderopvang vooraleer aan een zwangerschap te denken. Cijfers tonen aan dat hoog- en midden-geschoolden relatief gezien veel meer een beroep doen op de gesubsidieerde kinderopvang dan laaggeschoolden, allochtonen en één ouder gezinnen. Eén van de grootste oorzaken hiervan zou liggen in het feit dat kortgeschoolden later aan de nood aan opvang denken, wanneer de plaatsen in de gesubsidieerde opvangsector al bezet zijn. Binnen het gezinsbeleid zijn er nog een reeks voorbeelden te geven van het Matteüseffect. Denken we maar aan ouderschapsverlof of zorgverloven. Diegenen die daarvan gebruik maken, zijn al te vaak gezinnen uit de middenklasse of de hoge klasse. Alleenstaande ouders vinden we slechts heel beperkt terug in deze statistieken. Het Mattheüseffect doet zich ook overduidelijk voor in de sector van de ambulante geestelijke gezondheidzorg. Laaggeschoolden zijn relatief gezien ondervertegenwoordigd in deze hulpverleningsvorm. Om iets te ondernemen tegen het Mattheüseffect binnen de welzijnssector, hebben een aantal sectoren bepaalde doelgroepen expliciet naar voor geschoven. Dat zien we bijvoorbeeld bij Kind en Gezin, bij CLB’s en het algemeen welzijnswerk. Alle drie schuiven ze kansarmen als specifieke doelgroep naar voor. 3.7 KWALITEITSZORG Om kwaliteitsvolle zorg te verzekeren, bepaalt de overheid erkenningsnormen en subsidievoorwaarden. In het kader hiervan eist de Vlaamse overheid dat de zorginstellingen een kwaliteitsbeleid voeren. Het meest recente decreet dat de kwaliteitszorg in de welzijns- en gezondheidssector regelt is dat van 17 oktober 2003. Dit decreet legt de nadruk op twee punten. Ten eerste moet het kwaliteitsbeleid vertrekken vanuit de participatie van de drie betrokken partners: de voorziening, het personeel en de cliënt. Ten tweede moet elke voorziening op regelmatige basis zichzelf evalueren. Als ondersteuning voor de voorzieningen, richtte de Vlaamse overheid een centrum voor kwaliteitszorg op. Dit heeft als taak kennis te ontwikkelen en verdelen over kwaliteitszorg. 3.8 HULPVERLENING EN ICT Vele mensen zoeken hun informatie op het internet, ook voor vragen op medisch, psychologisch of sociaal gebied. In de hulpverlening zoekt men daarom naar manieren om doelgroepen, die momenteel weinig of laattijdig contact zoeken met de bestaande hulpverlening, via het internet te bereiken. De meeste organisaties werken inmiddels al enkele jaren met e-mail in hun hulpverlening. Ze bieden daarbij informatieve websites aan, soms interactief uitgebouwd. Anderen proberen drempelverlagend te werken door hun specifiek doelpubliek aan te spreken via het organiseren van zelfhulpfora, zoals vele zelfhulpgroepen doen. Wie directer contact wil met een ONLINE hulpverlener kan ook kiezen voor een chat-sessie of een skype-sessie. Betrokkenen hoeven op die manier voor internethulpverlening het HUIS niet uit. Onlinehulpverlening heeft voor- en nadelen. Voordelen zijn ongetwijfeld de drempelverlagende werking, de mogelijke anonimiteit, het feit dat de fysieke bereikbaarheid niet belangrijk is en het feit dat het een voor welzijnsorganisaties doorgaans moeilijk te benaderen doelgroep, nl. jongeren, kan 15 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

bereiken. Het grootste nadeel is dan weer het bestaan van een digitale kloof. Hiermee willen we niet zozeer wijzen op het al dan niet bezitten van een computer en vaardigheden om deze te gebruiken. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat hooggeschoolden de pc meer gebruiken om informatie op te zoeken, laaggeschoolden eerder met het oog op sociale netwerken (facebook, chat). Organisaties die onlinehulpverlening voorzien, dienen hier zeker rekening mee te houden. Uiteraard blijven er op ‘communicatief’ vlak toch ook blijvende verschillen tussen een ‘persoonlijke ontmoeting’ en een ‘virtuele ontmoeting’. Een bruikbaar instrument om online hulpverlening beter te doen slagen, is het boek Niet alle smileys lachen, onder de redactie van Philippe Bocklandt, docent aan de Arteveldehogeschool in Gent. Online hulpverlening maakt vandaag deel uit van het opleidingsprogramma van studenten in het sociaal-agogische werkveld. Om de online hulpverlening binnen de sociale sector meer bekend te maken, kennis en ervaring te delen, startten 11 organisaties, die gebruik maken van dit type van hulpverlening, in 2006 het OnlineHulp UitwisselingsPlatform (OHUP; www.ohup.be): Teleonthaal, de Zelfmoordlijn, Slachtofferchat, Holibifoon, JAC, de Druglijn, Alcoholhulp, Teleblok, Childfocus, Awel (Kinder- en jongerentelefoon) en Boysproject maken deel uit van dit platform. Het merendeel van de online hulpverlening situeert zich op de eerste lijn. Nochtans kan deze vorm van hulpverlening ook ingezet worden in tweedelijnszorg, bv. in afwisseling met face to face gesprekken tussen de hulpvrager en –verlener. Doordat meer en meer organisaties de online hulpverlening toepassen, is het Expertisenetwerk Onlinehulp Vlaanderen (www.online-hulpverlening.be) boven de doopvont gehouden. Deze organisatie biedt de volgende diensten: -

advies aan organisaties of individuele hulpverleners die een internetproject willen opstarten;

-

ontwikkeling van een internetproject;

-

beveiliging;

-

onderhoud en support.

Ook de overheid probeert drempelverlagend en efficiënter te werken door haar informatie te digitaliseren in het kader van e-governement. Gewone websites evolueren van louter informatie naar interactieve platforms voor sociale dienstverlening en transactie. Enkele handige voorbeelden: Digitale sociale kaart – www.desocialekaart.be De digitale sociale kaart geeft het totale en actuele overzicht van alle diensten en organisaties op het vak van welzijn, gezondheid, sociale huisvesting, inkomen en zorg. De sociale kaart werd ontwikkeld door de 5 provincies en het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Ze wijst de weg op het internet naar de eest gepaste dienstverlening. 16 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

Centra voor kortverblijf online – www.kortverblijven.be Via deze website krijg je een overzicht van alle centra voor kortverblijf. Je kan op een eenvoudige manier zoeken naar vrije kamers voor een bepaalde periode of plaats en hierop een optie nemen. Binnen de vijf werkdagen wordt je aanvraag bevestigd. Rechtenverkenner – www.rechtenverkenner.be De Vlaamse Overheid heeft de website www.rechtenverkenner.be ontwikkeld. Op deze site vind je een overzicht van alle voordelen en tegemoetkomingen op het vlak van onderwijs, arbeid, inkomen, welzijn, cultuur… Je kunt zien hoe en waar je alle voordelen en tegemoetkomingen kan aanvragen. In de nabije toekomst zal men met zijn identiteitskaart inpluggen en meteen krijgt men dan zijn eigen rechten te zien op de computer, zonder zelf op zoek te moeten gaan op de website. De volgende stap zou dan de rechten-toekenner zijn. In plaats van je eigen rechten te gaan verkennen, zouden die rechten dan automatisch toegekend moeten worden. Dit is nog toekomstmuziek. Een ruimer idee is om dit later te integreren in de interdienstelijke productencatalogus (IDPC) die vanuit de verschillende overheden federaal, Vlaams, Provinciaal en Lokaal de 'totale dienstverlening' in kaart zal brengen. Dus niet enkel op vlak van sociaal welzijn, maar ook milieu, cultuur, sport, onderwijs en ander producten van de overheid worden hier online gezet. In het kader van hulpverlening en ICT willen we ook wijzen op Flanders’ Care. Deze opvolger van het Medisch Centrum Vlaanderen, heeft als opdracht via innovatie het aanbod van kwaliteitsvolle zorg te verbeteren en verantwoord ondernemerschap in de zorgeconomie te stimuleren. Momenteel zijn vijf demonstratieprojecten goedgekeurd, waarbij ICT een belangrijke rol spelen. Zo bestaat er het project van het zorgslot, waarbij hulpverleners met een digitale kaart in het huis van de zorgvrager binnen kunnen komen, zonder dat de zorgvrager zich moet verplaatsen naar de deur. Een laatste e-initiatief dat we hier willen vermelden is eHealth. Via eHealth wil de federale overheid een elektronische dienstverlening en informatie-uitwisseling verwezenlijken tussen alle actoren in de gezondheidszorg, en dit met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de patiënt, zorgverlener en met respect voor het beroepsgeheim (www.ehealth.fgov.be) Op Vlaams niveau bestaat iets soortgelijks: Vitalink is een platform voor elektronische gegevensdeling tussen verschillende eerstelijns zorgen welzijnsactoren (www.vitalink.be). Momenteel lopen twee proefprojecten rond het gebruik van Vitalink in het medicatieschema. 3.9 INTEGRAAL WERKEN We hebben er in de inleiding van deze syllabus al op gewezen: ons welzijnsveld is nog sterk categoriaal opgedeeld. De verschillende sectoren staan als kokertjes naast elkaar. Gelukkig zien we de laatste jaren allerlei initiatieven opduiken, al dan niet op aandringen van de overheid, die maken dat welzijnsorganisaties over de muurtjes gaan kijken, gaan samenwerken. Eén van de taken die de Provincie West Vlaanderen ter harte neemt is het bevorderen en ondersteunen van intersectorale netwerken in het welzijnswerk. De ondersteuning van 17 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

woonzorgprojecten, waarbij in 1 project zowel doelstellingen op vlak van wonen, werken en welzijn moeten gerealiseerd worden, zijn hier een mooi voorbeeld van. Ook met een initiatief zoals de vormingsreeks ‘sociale plattegrond’ wil ze mensen aanzetten over de muren van de eigen sectoren te kijken. Ook de Vlaamse overheid zet de sociale organisaties aan tot integraal werken. Denken we maar aan het concept van de IJH (waarover later meer). De bedoeling hiervan is dat de zeven sectoren die jongeren als doelgroep hebben, samenwerken. Naast de IJH zijn nog tal van voorbeelden van integraal werken op te sommen. We beperken ons tot enkele. De beleidsbrief 2011-2011 van Jo Vandeurzen wijst op een intersectorale harmonisering van de pleegzorg. Momenteel bieden verschillende sectoren pleegzorg aan, en dit met elk hun regelgeving. De bedoeling is dat dit geharmoniseerd wordt in een intersectoraal decreet pleegzorg. Het Vlaams welzijnsbeleid pleit bovendien voor een sterkere samenwerking tussen de sector van personen met een handicap enerzijds en de thuiszorg anderzijds. Dit komt tot uiting in de hierboven reeds aangehaalde Diensten Ondersteuningsplan (DOP). Hulpverleners van een DOP gaan, samen met de hulpvrager, kijken welke ondersteuning kan geboden worden door ten eerste hun omgeving en vervolgens de algemene welzijnsdiensten zoals de thuiszorg. De Vlaamse overheid heeft onlangs het initiatief genomen om een uniform basis-instumentarium voor het Vlaamse zorgbeleid op te stellen, met eenvormige definities en basisvereisten. 3.10 PREVENTIE / PROACTIEF WERKEN Last but not least willen we ingaan op de tendens van preventie of proactief werken. Zowel het gezondheids- als het welzijnsbeleid is grotendeels curatief van inslag. Er wordt meer opgetreden als een probleem zich voordoet, i.p.v. het probleem zoveel mogelijk te voorkomen. Stilaan zien we een verandering: preventie wordt meer en meer belangrijk. Ook in de welzijnssector. Denken we bijvoorbeeld aan de steeds groeiende (beleids)aandacht voor opvoedingsondersteuning. De redenering hierachter is dat een vroeg ingrijpen, via opvoedingsondersteuning, erger voorkomt (lees: terechtkomen in de BJZ). Uit het verslag van de commissie BJZ van juli 2011 blijkt dat het aantal kinderen en jongeren in de BJZ tussen 2000 en 2009 gestegen is met 65%, tot bijna 25 000. De commissie zag een amalgaam aan oorzaken hiervan, zoals de teloorgang van buurtnetwerken, de toenemende individualisering, het toenemend aantal echtscheidingen, de grotere verstedelijking, de groeiende kansenarmoede, enz. Vanuit deze cijfers en om het aantal kinderen in de BJZ te verminderen, zet de overheid in op preventie, met name via opvoedingsondersteuning. Preventie zien we ook meer en meer opduiken in het domein van de gezondheidszorg, zowel van de fysieke als van de geestelijke gezondheidszorg. Op vlak van de lichamelijke gezondheidszorg denken we bijvoorbeeld aan het nieuwe initiatief van het screenen op dikke darmkanker. Ook de vrij recente campagne van 10 000 stappen per dag is hier een voorbeeld van. Voor wat de preventie van de geestelijke gezondheid betreft, zet de Vlaamse overheid in op het voorkomen van zelfdoding. We weten het allemaal: Vlaanderen behoort tot de Europese top op vlak van zelfdoding. Per dag sterven drie personen door suïcide in Vlaanderen. Op 17 december 2011 18 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

vond de Gezondheidsconferentie over suïcidepreventie plaats. Op basis hiervan is een nieuwe doelstelling geformuleerd, alsook een actieplan. De nieuwe doelstelling luidt als volgt: een daling van het aantal zelfdodingen met 20% tussen 2000 en 2020. Enkele strategieën om dit te bekomen, zijn: 

het verhogen van de ondersteuningsvaardigheden van ouders;



het verstevigen van het sociaal netwerk



het stigma doorbreken;



speciale aandacht voor kwetsbare groepen: nabestaanden, leeftijdsgroepen (75-plussers, mannen tussen 35 en 45 jaar, meisjes tussen 15 en 19 jaar, kansarmen, holibi’s, gedetineerden.

In het kader van de preventie van de GGZ heeft de overheid het initiatief genomen van een website, zowel voor volwassenen (www.fitinjehoofd.be) als voor jongeren (www.noknok.be)


DEEL 2: HULPVERLENING: EEN SCHETS VAN DIVERSE SECTOREN EN DIENSTEN 1. LEEFBAARHEID 1.1 OPBOUWWERK 1.1.1 REFERENTIEKADER SAMENLEVINGSOPBOUW 5 Het referentiekader Samenlevingsopbouw zegt wie we zijn. Drie elementen bepalen onze identiteit: 1. onze maatschappelijke opdracht 2. onze kernopdrachten 3. onze werkprincipes 1) Maatschappelijke opdracht Onze maatschappelijke opdracht is onze ultieme doelstelling, onze missie: realiseren van het recht op een menswaardig leven voor iedereen. We pakken situaties van maatschappelijke achterstelling en sociale uitsluiting aan. Onze doelgroep zijn maatschappelijk kwetsbare groepen. Mensen die omwille van financiële, sociale, lichamelijke en andere redenen kwetsbaar zijn: mensen in armoede, laaggeschoolde langdurig werklozen, asielzoekers, … Samen met hen werken we concreet aan: 



5

De toegang tot grondrechten. Volgens de Grondwet heeft elke burger recht op: arbeid - sociale zekerheid, bescherming van gezondheid en sociale, geneeskundige en juridische bijstand – behoorlijke huisvesting – bescherming van een gezond leefmilieu – culturele en maatschappelijke ontplooiing – onderwijs. De leefbaarheid in gebieden met slechte leef condities. We pakken materiële aspecten in de woon- en leefomgeving aan (bv. de inrichting van straten en pleinen, groenvoorziening) en verbeteren het leefklimaat (bv. samenleven in de buurt, sociale voorzieningen in de wijk). We stimuleren het beleid en de doelgroep tot duurzame maatschappelijke verandering door ‘politiek’ en ‘agogisch’ te werken. Dat zijn onze kernopdrachten.

www.samenlevingsopbouw.be


2) Twee kernopdrachten A. Agogische kernopdracht We ondersteunen maatschappelijk kwetsbare groepen bij het werken aan gemeenschappelijk ervaren problemen van uitsluiting en achterstelling. We versterken deze groepen waardoor mensen terug meer greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving. Mensen kunnen deelnemen aan de samenleving en het beleid. 



deelnemen aan de samenleving = maatschappelijke participatie o participatie aan het dagelijks leven, bv. moeders die een babbeltje slaan aan de schoolpoort o participatie aan de civiele samenleving, bv. lid worden van het wijkcomité deelnemen aan het beleid = beleidsparticipatie; bv. mee aan tafel schuiven bij de bevoegde schepen, een inbreng doen en samen onderhandelen

B. Politieke kernopdracht Om onze maatschappelijke opdracht waar te maken doen we ‘aan politiek’. We willen veranderingen qua inhoud en werkwijze: 



de inhoud van het beleid = sociaal gecorrigeerd beleid Resultaat: de inhoud van beleid (maatregelen, financiële tegemoetkomingen, …) betekent een verbetering voor maatschappelijk kwetsbare groepen de manier waarop beleid tot stand komt = participatief gecorrigeerd beleid. Resultaat: maatschappelijk kwetsbare groepen kunnen op hun maat deelnemen aan de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van deze maatregelen.

We spreken van Samenlevingsopbouw als beide kernopdrachten aan bod komen: niet noodzakelijk gelijktijdig, niet noodzakelijk evenveel. Maar beiden moeten aanwezig zijn. Het agogische werk heeft een link met het politieke werk. 3) Werkprincipes A. Participatief werken met de doelgroep We betrekken de doelgroep voor het volle pond. We werken niet voor hen, we doen het niet in hun plaats, maar we doen het samen met hen. B. Autonomie We bewaken steeds onze identiteit, nl. onze politieke en agogische kernopdracht realiseren en werken met maatschappelijk kwetsbare groepen. C. Partners zijn belangrijk Samenlevingsopbouw is een kleine sector die werkt aan ingewikkelde maatschappelijke problemen waarbij de oplossing niet voor de hand ligt. We hebben anderen nodig om onze doelstellingen te 21 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

bereiken. Daarom gaan we samenwerking aan met partners die gelijkaardige doelstellingen nastreven. 1.1.2 KORTE HISTORIEK 6 Eind de jaren ’50 ontstaan de eerste buurthuisinitiatieven met een religieuze insteek in de volksbuurten van de grotere steden. Vanaf 1968 werd een federatie van Buurtwerken opgericht. Door ervaringsuitwisseling en vorming verschoof hierdoor de werkwijze van individuele hulp naar zelfhulp en vorming. Gemeentelijk- en streekopbouwwerk is ontstaan in de jaren 1965-1966. Oa. in het Heuvelland. Het was de bedoeling om nieuwe initiatieven in het verarmd plattelandsgebied tot stand te brengen. Hieruit kwam de Federatie Territoriaal Opbouwwerk tot stand. Daarna werd het categoraal opbouwwerk gecreëerd. Hierbij werden specifieke doelgroepen (migranten, woonwagenbewoners, ex-psychiatrische patiënten, enz.) ondersteund. Wat opnieuw tot een nieuwe Federatie van Organisaties voor Categoraal Opbouwwerk leidde (1975). Daaropvolgend werd de klemtoon oa. gelegd op het functioneel opbouwwerk, waarbij het opbouwwerk aan de wieg stond van het oprichten van de welzijnsraden in Vlaanderen. Om dit alles te kunnen ondersteunen en de kwaliteit van de lokale initiatieven te verbeteren, werd in 1981 het Centrum voor Methodiekontwikkeling in de Samenlevingsopbouw in het leven geroepen. De herstructurering in 1983 (beleidsnota van Minister Poma) zorgde dat de versnipperde sector herleid werd tot één Vlaams ondersteuningsinstituut (VIBOSO) en verschillende regionale instituten (RISO’s). Op methodisch vlak werd de klemtoon gelegd op lange termijn planning en projectmatig werken. De samenlevingsopbouw werd welzijnsmaterie en op 26 juni 1991 werd het decreet ‘maatschappelijk opbouwwerk’ goedgekeurd. Nu valt dit onder de Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin: Jo Vandeurzen. Vanaf 2006 streven VIBOSO en de RISO’s naar een sterkere profilering van de sector samenlevingsopbouw en een meer samenhangende en kwalitatieve werking. Dit streven vertaalt zich onder meer in een nieuwe naam: RISO West-Vlaanderen wordt bv. Samenlevingsopbouw WestVlaanderen.

6

Wegwijs in Samenlevingsopbouw, 2009, Samenlevingsopbouw Vlaanderen.


1.1.3 STRUCTURERING VAN DE SECTOR De sector Samenlevingsopbouw bestaat uit:   

8 regionale instituten: 5 provinciale en 3 grootstedelijke (bv. www.samenlevingsopbouwwvl.be ) Het ondersteuningsinstituut: Samenlevingsopbouw Vlaanderen (www.samenlevingsopbouw.be ) De belangenbehartiger: beleidsgroep sector Samenlevingsopbouw

Samenlevingsopbouw Vlaanderen zorgt voor:    

overleg (regionaal, Vlaams, internationaal), inhoudelijke, methodisch en organisatorisch overleg, vorming, documentatie

Samenlevingsopbouw Antwerpen, Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant, Limburg, West-Vlaanderen + Brussel, Antwerpen, Gent hebben de volgende taken:     

Opmaak meerjarenplan Overleg lokale actoren - beleidsbepalend Opbouwprojecten bevorderen, voorbereiden, uitvoeren Inhoudelijke en methodische werkbegeleiding Ondersteuning aan derden

1.1.4 PROGRAMMA SPOREN 1) Samenlevingsopbouw Vlaanderen7 In het meerjarenplan van Samenlevingsopbouw Vlaanderen voor 2009-2015 zijn er twee sporen te onderscheiden: het profiel van Samenlevingsopbouw en de thematische werking. A. Profiel In het kader van de politieke kernopdracht versterkt Samenlevingsopbouw Vlaanderen opbouwwerkers zodat ze meer invloed kunnen uitoefenen op het beleid. Voor het agogische luik worden de buurten opbouwwerkers ondersteund om in hun projecten de participatie van maatschappelijk kwetsbare groepen te verhogen. De sector Samenlevingsopbouw streeft naar de betrokkenheid van kwetsbare groepen, zowel in de doelstellingen als in de manier van werken. Participatie is een constante zorg van en uitdaging voor

7

www.samenlevingsopbouw.be


buurten opbouwwerkers. In de loop van dit meerjarenplan zal Samenlevingsopbouw Vlaanderen haar denken en praktijk over participatie vernieuwen en verrijken. B. De thematische werking Het recht op wonen is het uitgangspunt, zowel op de sociale als op de private huisvestingsmarkt. Dit programma zet beleidsmakers ertoe aan om het woonbeleid aan te passen zodat maatschappelijk kwetsbare groepen toegang krijgen tot betaalbare en kwalitatief goede woningen. Samenlevingsopbouw Vlaanderen ondersteunt VIVAS, het netwerk van sociale huurders op Vlaams niveau. Wat onderwijs betreft versterkt Samenlevingsopbouw Vlaanderen de opbouwwerkers in de Lokale Overlegplatforms (LOP). Zij ondersteunen kwetsbare groepen bij de realisatie van hun recht op onderwijs. Dit gebeurt in het kader van het decreet Gelijke Onderwijskansen. Bovendien kaart Samenlevingsopbouw Vlaanderen bij het beleid de problemen aan waarmee deze groepen geconfronteerd worden. Samenlevingsopbouw Vlaanderen zet de komende jaren in op de ontwikkeling van goede praktijken met betrekking tot gelijke onderwijskansen. Op het vlak van arbeid wil Samenlevingsopbouw Vlaanderen erop toezien dat beleidsinstanties rekening houden met de situatie en positie van groepen die uitgesloten worden op de gewone arbeidsmarkt. Samenlevingsopbouw Vlaanderen neemt het voortouw in de sector om de thema’s gezondheid en maatschappelijke dienstverlening te verkennen. Daaruit moet duidelijk worden welke werking de sector rond die twee thema’s zal opzetten. Het thema fysieke en sociale leefbaarheid krijgt heel wat aandacht van de sector. De veelheid en diversiteit aan ontplooide werking binnen de Regionale Instituten vraagt om een uitklaring van het begrippen- en methodologische kader op niveau van de sector. Het lokaal sociaal beleid is een belangrijk instrument om maatschappelijk kwetsbare groepen bij het lokale beleid te betrekken. Samenlevingsopbouw Vlaanderen wil op dit vlak vooral betere voorwaarden tot participatie realiseren. Samenlevingsopbouw Vlaanderen heeft ook een luik internationale samenwerking. Zo werken we actief mee aan de uitwisselingsprojecten van het Europees netwerk van landelijke organisaties in de Samenlevingsopbouw (CEBSD).


2) Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen8 A. Arbeid en sociale uitsluiting De arbeidsmarkt wil sommige mensen gewoon niet meer. Dit betekent echter niet dat het arbeidsmarktbeleid hen mag laten vallen. Werk betekent immers: inkomen, erbij horen, respect verdienen. Daarom moeten er nieuwe vormen van werk gecreëerd worden, zodat ieder menswaardig kan leven en zich nuttig kan maken voor de samenleving. Buurtdiensten zijn daarvoor een interessant kader omdat ze zinvol werk op maat betekenen en ook het leven in buurten verbeteren. Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen maakt de noden van restgroepen op de arbeidsmarkt heel duidelijk en zichtbaar, en roepen op om mensen niet te laten vallen. Ze stellen knowhow op het vlak van buurtdiensten ter beschikking van lokale besturen en andere initiatiefnemers zodat er een concreet en aangepast arbeidsaanbod komt voor wie moeilijk toegang krijgt tot de arbeidsmarkt. B. Leefbaarheid In bepaalde wijken of dorpen staat de leefbaarheid onder druk: veel slechte woningen, weinig voorzieningen, een stroeve communicatie tussen bewoners en beleid, leegstand en braakliggende gronden wachtend op een nieuwe bestemming, relatief veel kansengroepen, … Deze gebieden hebben vaak een slecht imago en raken daar moeilijk van af. Een paar beleidsmaatregelen volstaan niet voor een positieve ommekeer. Kortom: er is nood aan een ‘brede’ aanpak met lokaal bestuur en diverse partners. Er is nood aan een brede aanpak die de bewoners zelf ook echt zien zitten. Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen is bij zo’n proces gangmaker en bemiddelaar, en vooral ondersteuner van de bewoners. Knelpunten en troeven komen op tafel. Oplossingen worden uitgewerkt. C. Maatschappelijke dienstverlening Er bestaan zoveel diensten dat ze een doolhof vormen. De diensten zijn nuttig, werken goed, maar toch …. Misschien beter een goede buur dan een verre dienst? Samenlevingsopbouw WestVlaanderen let speciaal op mensen die het extra lastig hebben met de afstand tot de moderne dienstverlening. Bijvoorbeeld voor plattelandsbevolking zijn de diensten soms letterlijk ‘te ver weg’ in de stad. Ze leggen de klemtoon op onderhoud en herstel van buurten dorpsgebonden netwerken, zodat kwetsbare bewoners zich beter omringd weten. En daarnaast bepleiten ze bij het beleid en diensten voor aangepaste beleidsmaatregelen ten gunste van de meeste kwetsbare groepen.

8

www.samenlevingsopbouwwvl.be


D. Samenleven Hoe kunnen mensen – wie ze ook zijn – zo goed mogelijk samenleven? Deze vraag stelt zich des te scherper naarmate topics als vereenzaming, onzekerheid en het gevoel ‘niet meer mee te tellen’, toenemen. Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen investeert in projecten die mensen steunen om contact te maken en om te leren samenleven. Daarbij trekken ze echt de kaart van de kwetsbare groepen en van onderlinge solidariteit. E. Wonen Goed wonen is een basisrecht. Dit is echter niet voor iedereen weggelegd. Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen helpt kwetsbare groepen, die heel moeilijk hun basisrecht ‘goed wonen’ kunnen bekomen. Dit gebeurt in een brede aanpak met kennis van de woningmarkt en de wensen van zoekende mensen. Hierdoor wordt voor wie weinig middelen heeft een toegankelijker, betaalbaarder en kwaliteitsvoller aanbod op de private en sociale huurmarkt gerealiseerd. Daarnaast wordt ook de klemtoon gelegd op de verbeterde aandacht en oplossingen voor de problematiek van thuislozen en mensen die met thuisloosheid bedreigd worden. Maatschappelijk kwetsbare groepen worden gehoord en betrokken bij het lokale woonbeleid. Toekomstgerichte uitdagingen op de sociale huurmarkt worden vooraan op de agenda gezet: o.a. leefbaarheid van de wijken, de toepassing van het nieuwe sociale huurbesluit, en participatie van de huurders binnen het beleid van de maatschappijen. 1.1.5 METHODEN, TECHNIEKEN, INSTRUMENTEN Methoden en technieken voor de opbouwwerkpraktijk zijn oa.: werken met projecten, participatie van bewoners, samenwerken met partners, beleidsbeïnvloeding, …  

Projectmatig werken Participatiemethoden o Leefbaarheid Nieuwe Stijl (LENS) o Planning for Real o Doelgerichte Interventie Planning (DIP) o ABCD-methode o Dorp inZicht www.dorpinzicht.be o Modem


1.2 BUURTWERK 9 Buurtwerk wint binnen het hernieuwd sociaal beleid aan belang en betekenis. Het is een goed middel om sociale bindingen te versterken en mensen te activeren voor de leefomgeving. 1.2.1 BEKNOPTE HISTORIEK Het vertrekt in de jaren ’50 vanuit een caritatieve, christelijke inspiratiebron, waarbij het vanaf 19601970 meer de klemtoon kwam te liggen op de vormende en animatorische activiteiten. In de periode 1975-1981 werd er gefocust op democratisering en beleid beïnvloedende acties. Een integrale aanpak en een betere samenwerking tussen buurtwerk en opbouwwerk leek noodzakelijk. Tijdens de herstructurering van minister Poma in 1983 werd het buurtwerk in een vacuüm geduwd. En werd de klemtoon meer gelegd op samenlevingsopbouw. Eind de jaren ’90 kwam er door o.a. het Sociale Impuls Fonds (SIF-middelen) 85 buurtwerk organisaties tot stand. Maar met het vervolg van het Sociaal Impuls Fonds, nl. het Stedenfonds werd er ingeleverd op sociale projecten ten voordele van prestigieuze stadsvernieuwingsprojecten en werd de klemtoon meer gelegd op veiligheid (meer blauw op straat, preventiewerkers, …). 1.2.2 MISSIE EN OPDRACHTEN Een buurtgerichte basisvoorziening gericht op het betrekken en ondersteunen van bewoners bij het leven en samenleven in de directe woon- en leefomgeving. Wordt gedragen door geschoolde krachten, ervaringsdeskundigen en vrijwilligers. Het buurtwerk heeft als doelstelling om de leefbaarheid van de buurt te verbeteren. Hierbij hebben ze 3 opdrachten:   

ontmoeting en sociale integratie activering en mobilisering democratisering

De doelgroepen zijn alle bevolkingsgroepen, met bijzonder aandacht voor de meest kwetsbare. 1.2.3 METHODISCHE PRINCIPES    

9

Een kleinschalige territoriale aanpak Participatie van bevolkingsgroepen Geïntegreerde aanpak Diverse methodieken

Wegwijs in Samenlevingsopbouw, 2009, Samenlevingsopbouw Vlaanderen.




Toegankelijke infrastructuur en benadering

1.2.4 AFSTEMMING EN SAMENWERKING Het buurtwerk heeft een bevoorrechte relatie met het opbouwwerk. Daarnaast kan het buurtwerk gezien worden als partner binnen een geïntegreerde basiswerking, waarbij het als een draaischijf naar voorzieningen functioneert. 1.3 STRAATHOEKWERK 10 Straathoekwerk is gericht op de realisatie van de sociale grondrechten van restgroepen en doet dit op een actieve, positieve, integrale en structurele manier. Vlastrov is het ondersteuningsteam voor iedereen betrokken bij het opstarten en uitvoeren van kwalitatief straathoekwerk. 1.3.1 DEFINITIE EN DOELGROEP Het straathoekwerk is een professionele werkvorm waarbij het in de eerste plaats wenst te interveniëren. Het vertrekpunt is om aansluiting te zoeken bij het leven van mensen. Door dagelijks bij de mensen aanwezig te zijn, ontstaat er een respectvolle relatie waarbinnen alles besproken en behandeld kan worden. De belangrijkste werkinstrumenten die de straathoekwerker daarbij hanteert, zijn de eigen persoonlijkheid en de vertrouwensrelatie die de straathoekwerker opbouwt met de doelgroep. Het straathoekwerk wenst een kwaliteitsvol bestaan na te streven waarbij 3 ethieken, zijnde de sociale grondrechtenethiek, de zorgethiek en de individuele bestaansethiek samen gaan. De drie ethieken samen bepalen voor het straathoekwerk de invulling van een kwaliteitsvol bestaan. De doelgroep van het straathoekwerk zijn die mensen of groepen die zich in een kwetsbare positie bevinden of er dreigen in terecht te komen. Kenmerkend is dat de relatie tussen deze mensen aan de ene kant en hun omgeving en de maatschappelijke voorzieningen aan de andere kant, geschaad, gebroken of onbestaand is. Zij zijn/worden/voelen zich sociaal uitgesloten. Het straathoekwerk ondersteunt de doelgroep in het streven naar gelijkgerechtigheid, zelfstandigheid en rechtvaardigere maatschappelijke verhoudingen, waarbij de klemtoon wordt gelegd op het emancipatorisch werken. De signalen van de straat worden vertaald naar het beïnvloeden van enerzijds het beleid en anderzijds van de publieke opinie. Het straathoekwerk tracht structurele veranderingen te bekomen in het voordeel van hun doelgroep.

10

www.straathoekwerk.be


Het straathoekwerk wacht niet af, maar ze zoeken op. Ze gaan ‘vindplaatsgericht’ te werk. Bv. op pleintjes, op straat, in cafés, wassalons, op tram en bus, bij mensen thuis… De doelgroep wordt op haar kwaliteiten en potenties en niet op haar problemen en disfuncties benaderd. Het straathoekwerk heeft respect voor hun vragen, behoeftes, waarden en normen, vertrekkende vanuit hun eigen verantwoordelijkheid. Er wordt integraal te werk gegaan en op het tempo van de doelgroep. Het tempo dat men doorgaans binnen de hulpverlening oplegt, ligt vaak te hoog voor de doelgroep van het straathoekwerk. Dit veroorzaakt vaak het (al dan niet verplicht) afhaken uit het hulpverleningsproces. 1.3.2 MAATSCHAPPELIJKE POSITIE Het straathoekwerk neemt t.a.v. doelgroepen en maatschappelijke voorzieningen toch een specifieke positie in. Dit wordt duidelijk aan de hand van het onderstaand schema:

(1) Straathoekwerkers zoeken de doelgroepsleden op. Ze kennen het aanbod van de relevante maatschappelijke voorzieningen en nemen deze informatie mee op straat. (2) De werkers weten steeds meer over de situatie van doelgroepsleden maar ook over de effecten van maatschappelijke voorzieningen. (3) Aanpassingen of nieuwigheden in het aanbod van voorzieningen worden doorgegeven aan de straathoekwerker. (4) De informatie verkregen uit (2) wordt via samenwerking, signalen en belangenbehartiging doorgegeven aan de voorzieningen. (5) Brugfunctie: doorverwijzingen naar maatschappelijke voorzieningen. (6) De voorzieningen kunnen door (3) meer rechtstreekse contacten opbouwen met de doelgroepsleden en meer rekening houden met de doelgroepencultuur (drempelverlaging). Essentieel is dat het straathoekwerk het werk van andere maatschappelijke voorzieningen niet overneemt. Het hulpverlenings- of activiteitenaanbod van straathoekwerkers is steeds gericht op de brugfunctie.


1.4 LITERATUURLIJST Boeken:  

Handboek Samenlevingsopbouw in Vlaanderen; 2008; Uitgeverij Die Keure. Wegwijs in Samenlevingsopbouw; 2009; Samenlevingsopbouw Vlaanderen.

Folders: 

Kritisch en autonoom. Samenlevingsopbouw 2010-2011; Samenlevingsopbouw Vlaanderen.

Websites:    

www.samenlevingsopbouw.be www.samenlevingsopbouwwvl.be www.dorpinzicht.be www.straathoekwerk.be

Tijdschriften: 



Ter Zake: http://www.samenlevingsopbouw.be/site/index.php?option=com_content&task=view&id=6 5&Itemid=66 SurPLUS-krant http://www.samenlevingsopbouwwvl.be/


2. HET ALGEMEEN WELZIJNSWERK 11 Het algemeen welzijnswerk kent een lange en rijke geschiedenis. Zowel de overheid als het particuliere initiatief hebben hier elk hun aandeel in. Ook nu nog bestaat het openbare algemeen welzijnwerk (OCMW) naast de private CAW’s (centra algemeen welzijnswerk). Een hele reeks reorganisaties in de jaren ’90 hebben uiteindelijk geleid tot een schaalvergroting in de private sector en een vormelijke vereenvoudiging voor de openbare en private sector. Daarnaast is onder impuls van het decreet op het lokaal sociaal beleid (19 maart 2004) in heel wat gemeenten sprake van toenadering tussen het openbare en het private aanbod. Het ‘Sociaal huis’ is hiervan de meest gekende uitloper. Hieronder bespreken we achtereenvolgens het private initiatief, het openbare welzijnswerk om tenslotte te eindigen met het lokaal sociaal beleid en het sociaal huis. 2.1 HET PRIVATE ALGEMEEN WELZIJNSWERK (AWW) 2.1.1 HISTORIEK In de periode waarin de uitbouw van de verzorgingsstaat een vlucht neemt, ontstaat ook het particuliere welzijnswerk. In de jaren ’60 en ’70 zijn het vooral vrijwilligers en geëngageerde burgers (er was geen of weinig subsidiëring) die met nieuwe initiatieven starten. Daarnaast zijn het ook de bestaande en nieuwe bewegingen en organisaties die investeren in welzijnswerk. We denken aan de jongeren-, vrouwenen armoedebeweging. Helemaal in de tijdsgeest ontstaan ze niet zelden als reactie tegen de grote institutionele zorgvormen (vb grote psychiatrische instellingen), de professionalisering van de zorg en dus vaak ook als kritiek op de beleidsvisie van die tijd. Zo ontstaan het JAC , het vluchthuis, het CMW, het CGSO, het CLG, … De grote variëteit en rijkdom aan diverse initiatieven is het resultaat van een organische groei en bloei maar geeft ook het beeld van een veelkleurig lappendeken. Op een bepaald moment zijn er 142 verschillende ambulante welzijnsdiensten waarvan 54 CLG’s, 53 CMW’s, 6 diensten Teleonthaal, 14 JAC’s en 9 diensten voor forensisch welzijnswerk. Daar waar de kleinschaligheid aanvankelijk als een sterkte wordt gezien door de sector zelf, is de overheid gedurig op zoek naar meer eenheid en structuur. In het midden van de jaren ‘80 volgt een eerste poging tot meer coördinatie.

11

Dit hoofdstuk is voornamelijk en vrij integraal gebaseerd op de syllabus ‘Sociale Plattegrond 2012’ van de provincie Vlaams-Brabant en de KH Leuven, Departement Sociale School Heverlee. Hier en daar werden aanpassingen gemaakt op basis van verdere actualisering, van klemtonen en van vertaling naar de situatie in de provincie West-Vlaanderen


Omwille van de eerste doortastende stappen in de staatshervorming lijkt het momentum gekomen om ook het welzijnslandschap te hertekenen. De weerstand vanuit de sector is erg groot. Daarnaast herprofileren de residentiële initiatieven zich meer naar de thuislozenzorg maar blijven kleinschalig. In de jaren ’90 werd het AWW, in 2 golven, grondig hervormd. De Vlaamse gemeenschap, ondertussen bevoegd voor deze materie, meende dat het AWW te ondoorzichtig was en dat het te veel overlappingen kende. Bovendien streefde men naar een regionale herstructurering, weg van de verzuilde opdeling. Men startte met het harmoniseren van de regelgeving en een betere profilering en toegankelijkheid van de sector waren eveneens doelstellingen. Ook de financiële harmonisatie, die gepaard gaat met schaalvergroting, was een belangrijke drijfveer. Zo kreeg men 4 types van centra: een ambulant en een residentieel centrum, telkens met een polyvalent of solistisch karakter. Samensmelten werd financieel aangemoedigd en de ‘enveloppenfinanciering’ deed z’n intrede. De ambulante sector werd de toegangspoort voor de residentiële voorzieningen (dat was voorheen niet zo expliciet gesteld) en het onderscheid tussen de twee werd hierdoor ook formeler. Deze operatie had als resultaat dat het aantal centra daalde van 244 naar 100. In 1997 (decreet van 19 december 1997) volgde een tweede grote operatie waarbij de 100 centra werden gefusioneerd tot maximum 35 autonome centra. Momenteel zijn er 25 centra in Vlaanderen en Brussel. Daarbij mocht elke provincie ook een dienst voor teleonthaal behouden. De scheiding tussen ambulante en residentiële voorzieningen wordt opgeheven. Deze operatie heeft een duidelijke schaalvergroting teweeg gebracht en de slagkracht van de CAW’s vergroot. Daarnaast wordt kritisch vastgesteld dat het met de profilering niet zo goed zit: de naambekendheid is verminderd en vaak zijn bepaalde vormen van dienstverlening (niet zelden met de ‘oude’ organisatienaam aangeduid zoals ‘JAC’) beter gekend dan het CAW zelf. Een nieuw fase in de schaalvergroting van de CAW’s kondigt zich aan. Vanaf 2014 zal slechts één CAW erkend worden per werkingsgebied, wat neerkomt op in totaal 11 CAW’s, waarvan drie in onze provincie: Zuid-West-Vlaanderen (Kortrijk-Menen-Waregem), Centraal West-Vlaanderen (RoeselareIeper), Noord West-Vlaanderen (Regio Brugge en Middenkust). Het decreet van 8 mei 2009 bepaalt de volgende doelen voor het private AWW: 1. de toegankelijkheid van de maatschappelijke basisvoorzieningen bevorderen en hun bereikbaarheid effectief helpen realiseren; 2. problemen inzake sociale integratie en bevredigend persoonlijk functioneren voorkomen; 3. oplossingen aanbieden voor de problemen van de gebruikers. 2.1.2 TWEE TYPES VAN CAW’S Naast het bepalen van de algemene doelen definieert het decreet tevens twee soorten van CAW’s, met elk een aantal eigen taken: 1. de autonome centra voor algemeen welzijnswerk 2. de centra voor tele-onthaal 32 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

Tot eind 2009 bestond een derde type centrum algemeen welzijnswerk, nl. de centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen, ook wel Ingebouwde Centra voor Algemeen Welzijnswerk (ICAW) genoemd. Vanaf 1 januari 2010 vallen de ICAW’s onder het woonzorgdecreet en kregen ze opnieuw de naam ‘diensten maatschappelijk werk’. De doelstellingen van deze organisaties zijn dezelfde gebleven, met een nadrukkelijke focus op de meest kwetsbaren. Bovendien komt de nadruk ook meer te liggen op hun opdracht in thuiszorgsituaties. 1) Autonome centra voor algemeen welzijnswerk Zoals hierboven gesteld, telt Vlaanderen momenteel (begin 2012) 25 CAW’s. Over twee jaar zal dit aantal moeten krimpen tot 11, als gevolg van een reorganisatie met schaalvergroting. Deze schaalvergroting wordt als voorwaarde naar voor geschoven om op een efficiënte en effectieve manier hun drie kerntaken te kunnen verwezenlijken: 1. Algemene preventie: “acties die een verandering beogen met een effect op een grotere groep mensen, die potentiële cliënten kunnen zijn van de CAW’s. Het kan gaan om beleidssignalerende acties of algemeen-preventieve acties”12 2. Onthaal: dit onthaal moet zo breed en laagdrempelig mogelijk zijn en toegankelijk voor iedereen. Voor drie doelgroepen – jongeren, gedetineerden en slachtoffers – moeten extra inspanningen geleverd worden om ze te bereiken. 3. Psychosociale begeleiding m.b.t. problemen gekoppeld aan de persoonlijke levenssfeer, aan criminaliteit, dader- en slachtofferschap, en aan een meervoudige kwetsbaarheid als gevolg van sociale uitsluiting (budgetbegeleiding en schuldbemiddeling). Gekoppeld aan deze drie kerntaken, hebben de CAW’s de opdracht om toe te leiden naar het verdere zorgcircuit. Dit veronderstelt een verregaande afstemming en samenwerking met andere welzijns- en zorgactoren en sectoren, zoals samenlevingsopbouw, OCMW’s, GGZ, justitie… In de praktijk geeft dit de volgende dienstverlening: Ambulante hulpverlening Er wordt een eerste opvang en onthaal geboden met informatie, advies, praktische hulp en een verheldering van de vraag. Dat kan via een systematische begeleiding of een doorverwijzing naar de juiste dienst. Er bestaat een brede waaier van dienstverlening, die niet in alle CAW’s op dezelfde manier wordt ingevuld. Onder de ambulante hulpverlening vallen de volgende voorzieningen: De Gezins- en relatiebegeleiding betreft een ambulante begeleiding die betrekking heeft op het gezin, de persoon en de relaties.

12

Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Omzendbrief betreffende de reorganisatie van het algemeen welzijnswerk, 1 februari 2012, p.3


Scheidingsbemiddeling en ouderschapsbemiddeling helpt op een ethische en efficiënte manier tot een afspraak te komen bij meningsverschillen en/of conflicten in een scheiding. Schuldbemiddeling kan helpen als er overmatige schulden zijn. De bemiddelaar kan mondeling of schriftelijk bemiddelen bij schuldeisers met het doel schuldvermindering te bekomen of een afbetalingsplan tot stand te brengen. Het Jongeren Advies Centrum (JAC) is een laagdrempelig aanspreekpunt voor jongeren tussen 12 en 25 jaar. Je kunt er terecht voor informatie en advies, praktische hulp en een verheldering van de vragen. De neutrale bezoekruimte biedt begeleiding in situaties waarbij er, na een scheiding, moeilijkheden zijn bij de uitoefening van de omgangsregeling met de kinderen. Deze begeleiding vertrekt vanuit het organiseren van contacten tussen en gesprekken met de kinderen, ouders, grootouders, broers/zussen of derden met recht op persoonlijk contact. Contacten kunnen zowel binnen als buiten de fysieke bezoekruimte. De tussenkomst van de bezoekruimte heeft een tijdelijk en uitzonderlijk karakter. Onze provincie beschikt over drie bezoekruimtes: Ieper, Brugge en Kortrijk. Verder kan je er ook nog dienstverlening rond (interlandelijke) adoptie vinden, een inloopcentrum (vb sociaal restaurant) en een teledienst (vb klusjes-en verhuisdienst) vinden. Crisishulp Voor een kortstondige begeleiding en/of opvang kan je terecht in een crisisopvangcentrum of een crisisonthaal. Een hulpverlener helpt er om de situatie beheersbaar te maken en samen op zoek te gaan naar oplossingen. In West Vlaanderen zijn er verbonden met de drie regio CAW’s ook crisisopvangcentra of crisisnetwerken werkzaam (Brugge, Crisisnetwerk Midden West-Vlaanderen, Crisisnetwerk Kortrijk). De term crisisnetwerk slaat op de ‘netwerkvorm’ tussen meerdere organisaties om deze functie te realiseren. In een crisisopvangcentrum kunnen volwassenen, al dan niet vergezeld van hun kinderen, en jongeren tussen 16 en 18 jaar worden opgevangen. Personen met een acute psychiatrische of ernstige verslavingsproblematiek worden doorverwezen naar een aangepaste hulpverlening. Residentiële hulpverlening In een opvangcentrum kan je terecht als je geen onderdak hebt. Het gaat om tijdelijk verblijf in afwachting van een eigen woonst. Opvang bestaat in diverse vormen:    

opvangcentra voor jongeren van 18 tot 25 jaar opvangcentra voor vrouwen en hun kinderen opvangcentra voor volwassen mannen opvangcentra voor koppels en gezinnen.


Een vluchthuis vangt vrouwen op een geheim adres op die bedreigd worden (fysiek, psychisch, seksueel). Vrouwenopvangcentra en vluchthuizen vallen sinds 1997 onder de kerntaken van de Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW). Ze profileren zich als anonieme verblijfplaatsen die rust, veiligheid en ondersteuning bieden. Men kan maximaal 6 maanden in een vluchthuis verblijven. In Vlaanderen zijn er momenteel 7 vluchthuizen waarvan 1 in West Vlaanderen (contactpunt Roeselare). Zorgwonen is er voor ouderen en/of zorgbehoevenden die langer in een opvangcentrum verblijven. Ze krijgen er een aangepaste begeleiding. Deze begeleiding kan betrekking hebben op financiën, administratie, verzorging, relaties, … Begeleid wonen is een tussenvorm: nadat een tijdje verbleven werd in een opvangcentrum kan je verder begeleid worden op het moment dat er terug zelfstandig wordt gewoond. Deze ondersteuning kan betrekking hebben op financiële aangelegenheden, administratie, werk, relaties,… Straathoekwerk Het straathoekwerk richt zich tot specifieke groepen (thuislozen, verslaafden, ...) die door de klassieke voorzieningen nauwelijks worden bereikt waarvoor de aanwezigheid van de hulpverlener in het leefomgeving van de hulpbehoevende belangrijk is. De straathoekwerker zoekt deze mensen op in hun eigen 'biotoop': de straat, winkelcentra, cafés, ... Forensisch welzijnswerk De centra voor algemeen welzijnswerk vervullen naast hun algemene opdrachten, ook een aantal forensische opdrachten (zie later: justitie en welzijn). 2) Centra voor Teleonthaal Net zoals de CAW’s worden de centra voor Teleonthaal eveneens erkend en gesubsidieerd via het decreet op het Algemeen welzijnswerk. Het decreet betreffende het algemeen welzijnswerk van 2009 bepaalt dat elke Vlaamse provincie plus Brussel een dienst Teleonthaal heeft. De dienstverlening is gekend: 

 

Permanente hulpverlening, crisisopvang, informatie en advies verstrekken via de telefoon of een ander elektronisch communicatiemiddel, met speciale aandacht voor preventie van zelfdoding. Zo nodig gericht doorverwijzen naar andere personen of diensten. Toestanden signaleren die een negatieve weerslag hebben op de integriteit, het welzijn en de ontplooiingskansen van personen en te wijzen op evoluties betreffende de welzijnsbehoeften.

Men beoogt iedereen te helpen die een vraag heeft van existentiële, relationele en psychosociale aard.


De hulpverlening gebeurt via de telefoon maar evenzeer is er, sinds 2002, de mogelijkheid om online je verhaal te vertellen. De telefoon luistert 24/24u naar je verhaal, de online-hulpverlening is er enkel ’s avonds. De hulpverlening is anoniem en wordt verzorgd door vrijwilligers en hulpverleners. In 2010 waren er 3110 chat gesprekken. De telefoon rinkelde in dat zelfde jaar meer dan 120.000 keer. 2.2 HET OPENBAAR ALGEMEEN WELZIJNSWERK: HET OCMW De tweede ‘poot’ van het algemeen welzijnswerk wordt ingericht door het openbaar bestuur, in dit geval de gemeente. 2.2.1 HISTORIEK De geschiedenis van het openbaar welzijnsbeleid kent dezelfde oorsprong als het particuliere: het ging aanvankelijk om liefdadigheid en vrijwillige hulp, zonder veel regelgevend kader. Vanaf 1925 komt hier met de ‘Wet op de commissie van Openbare Onderstand’ verandering in. Elke gemeente heeft van dan af een COO (Commissie voor Openbare Onderstand), waarvan de leden worden aangeduid door de gemeenteraad en die wordt bijgestaan door een secretaris en een ontvanger. Soms is er al een maatschappelijk assistent actief. De nadruk ligt op het geven van financiële hulp. Het is pas in 1976 dat zich een grondige vernieuwing voordoet, deels omwille van de gemeentefusies. De ‘Wet op het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn’ van 8 juli 1976 definieert een nieuwe opdracht: elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel één ieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid. Het opzet was aanvankelijk om het oplossen van psychosociale problemen belangrijker te maken dan de zuivere (financiële) armoedebestrijding. Die doelstelling bleek in de praktijk niet gehaald te worden. Het financieel ondersteunen via bestaansminimum blijft in die periode de belangrijkste taak. In 1980 komt er met de staatshervorming een splitsing in de bevoegdheden. Zowel de federale overheid als de gemeenschappen bepalen elk een deel van de werking van het OCMW. In de praktijk is het OCMW onderhevig aan onderrichtingen van zowat alle bestuursniveaus. Ook de financiering van het centrum verloopt via diverse kanalen (federaal, Vlaams, gemeente). Voor wat betreft het leefloon blijft de (federale) ‘wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie’ bepalend. Anderzijds wordt de werking vanaf 2006 geregeld per decreet tot wijziging van de OCMW-wet. Daarnaast is het bestuur van het OCMW, voor wat de dagelijkse werking betreft, in handen van de gemeente. Zij zijn ook de financiële borgsteller. In het voorjaar van 2012 wordt het nieuwe OCMW-decreet gestemd in het parlement, dat de regels van de OCMW’s en de gemeenten meer op elkaar afstemt (o.m. personeelsaangelegenheden). Zo zullen een OCMW en een lokaal bestuur gemakkelijker onderling personeel kunnen uitwisselen en samen rekruteren. Dit decreet voorziet bovendien dat de OCMW-voorzitter deel moet uitmaken van 36 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

het schepencollege en dat in kleine gemeenten de gemeentesecretaris de rol van OCMW-secretaris mag opnemen. 2.2.2 WERKING EN TAKEN Het bestuur van het OCMW bestaat uit de Raad voor Maatschappelijk Welzijn, aangeduid door de gemeenteraad. Deze raad kiest uit z’n leden de voorzitter en het ‘vast bureau’, dat instaat voor het dagelijks bestuur. De bovengenoemde wet en het decreet formuleren een aantal taken die de OCMW’s moeten uitvoeren. In de praktijk blijven er echter verschillen in de interpretatie van die taakinvulling. Dit betekent dat niet iedereen in dezelfde mate kan beroep doen op de openbare dienstverlening: traditie, visie en financiering vertalen zich in de werkingen. Toch concentreert de dienstverlening zich rond twee grote peilers: de sociale dienst enerzijds en de andere diensten en voorzieningen anderzijds. De Sociale dienst De sociale dienst organiseert en verstrekt (na goedkeuring van de Raad) financiële hulp. Het gaat hier om een leefloon of andere vormen van geldelijke steun (voorschotten, huur, medische kosten). Schuldhulpverlening wordt bovendien steeds belangrijker. Daarnaast organiseert de dienst administratieve hulp (invullen van documenten, begeleiden van aanvragen) en juridisch advies m.b.t. hun sociale rechten. Een basistaak blijft het aanbieden van psychosociale en pedagogische begeleiding alhoewel het OCMW ook een belangrijke doorverwijzer is. De federale overheid heeft de OCMW's ook ingeschakeld in de opvang van kandidaat vluchtelingen. De asielzoekers worden via een spreidingsplan aan de verschillende OCMW’s toegewezen. In de schoot van het OCMW werd hiervoor een LOI (lokaal opvang initiatief) opgericht. Andere mogelijke diensten Erg gekend zijn natuurlijk de thuiszorg-diensten die diverse vormen van materiële hulpverlening aanbieden: poetshulp, gezinszorg, klusjesdiensten, maaltijdbedeling, dagverzorgingscentra, een bezoekersteam,… Sommige OCMW’s nemen initiatieven rond kinderopvang, trajectbegeleiding (en daarbij horend de tewerkstellingsbevorderende maatregelen art. 60), vrijwilligerswerking (soms verbonden aan het OCMW-rustoord), buurtwerk, straathoekwerk, …. Het kan allemaal deel uitmaken van de lokale dienstverlening van het OCMW. Heel wat OCWM’s zijn ook actief op het gebied van huisvesting. Ze runnen een rustoord of serviceflats of zijn organisator of partner van een sociaal verhuurkantoor. Ook specifieke initiatieven naar daklozen worden hier en daar georganiseerd.


2.3 HET LOKAAL SOCIAAL BELEID EN HET SOCIAAL HUIS Op 3 maart 2004 werd het Decreet Lokaal Sociaal Beleid (LSB) goedgekeurd in het Vlaams Parlement. Daarin werd gesteld dat elk bestuur een lokaal sociaal beleidsplan moet schrijven en dat er een ‘sociaal huis’ dient gerealiseerd te worden waarbij de informatie-, loket-, doorverwijsfunctie als belangrijke taken naar voor werden geschoven. Alhoewel de term ‘sociaal huis’ de connotatie met een fysiek gebouw oproept is het eerder een toegankelijkheidsconcept dat op lokaal niveau een antwoord moet bieden op specifieke toegankelijkheidsproblemen die zich voordoen in het diensten hulpverleningsaanbod. In veel gevallen is het sociaal huis echter ook een écht gebouw waar enkele diensten (sociale dienst OCMW, welzijnsdienst van de gemeente, CAW, …) samen een onderkomen vonden. Daarnaast kan het sociaal huis ook digitaal vorm krijgen. Sommigen oordeelden immers dat de sociale diensten hulpverlening vaak ondoorzichtig is voor de burger en in het bijzonder voor de zwakkere burger die er vaak het meeste nood aan heeft. Dat maakt dat vele burgers hun weg niet meer vinden in het aanbod. Het decreet Lokaal Sociaal Beleid heeft tot doel om te verzekeren dat iedereen een gelijke toegang verkrijgt tot het recht op een menswaardig leven. Dit brengt met zich mee dat de toegankelijkheid van de sociale diensten hulpverlening moet verbeteren. Om de toegankelijkheid van de voorzieningen in een gemeente te meten, ontwikkelde de Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten (VVSG) een Charter en scan toegankelijke lokale diensten hulpverlening. De lokale besturen die het charter ondertekenen, verklaren zich akkoord met de basisprincipes van toegankelijke hulp- en dienstverlening. Met de scan hebben de lokale besturen een zelfevaluatie-instrument in handen om de eigen lokale hulp- en dienstverlening te bekijken op toegankelijkheid. Het charter en de scan werden ontwikkeld door VVSG (Vereniging Vlaamse Steden en Gemeenten). Voor meer informatie: http://www.vvsg.be/sociaal_beleid/Lokaal_Sociaal_Beleid/sociaalhuis/Pages/Charterenscant oegankelijkelokaledienst-enhulpverlening.aspx Met het LSB wordt tevens een belangrijke beweging ingezet naar decentralisatie van het welzijnsbeleid dat nu, veel meer dan vroeger, een lokale invulling krijgt. Elke lokale realiteit is immers anders, de antwoorden op de welzijnsbehoeften zijn dat dus best ook. Het LSB heeft ondertussen een hele weg afgelegd. Van het tot stand komen van het decreet in 2004, tot het voorbereiden, opstellen en uitvoeren van het lokaal sociaal beleidsplan. Op lokaal niveau bloeien veel boeiende initiatieven. Sociale huizen worden ontwikkeld. Doelstellingen werden opgemaakt en uitgevoerd in actieplannen. Gemeente, OCMW en derde actoren zitten samen om hun dienstverlening op elkaar af te stemmen. Het kaderdecreet planlastvermindering, dat de sectorale plannen afschaft en vervangt door één strategische meerjarenplanning, heeft ook gevolgen voor het decreet lokaal sociaal beleid. Gemeenten en OCMW's moeten geen apart lokaalsociaalbeleidsplan meer opstellen. Toch blijven ze


verplicht om samen een lokaal sociaal beleid te plannen. De doelstellingen en acties moeten de gemeente en het OCMW opnemen in hun respectievelijke strategische meerjarenplannen. Lokale besturen blijven verplicht een sociaal huis op te richten, in participatie met lokale actoren en bevolking te voorzien én samen te werken. 2.4 UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST Stijgend aantal mensen met geldproblemen. Het aantal mensen met geldproblemen groeit. Sinds 2000 is het aantal mensen in geldnood met de helft gestegen. Het Vlaams Centrum voor Schuldenlast (VCS), het steunpunt voor de diensten schuldbemiddeling, telde in 2007-2008 meer dan 57.000 dossiers in de schuldhulpverlening en meer dan 16.000 in de budgetbegeleiding. In 2009 was de som van beide 77.162. Voor zowel CAW’s als OCMW’s, die beide diensten schuldbemiddeling kunnen organiseren, betekent dit in sommige gevallen dat ze moeten werken met wachtlijsten (in 2009 legden 84 erkende instellingen voor schuldbemiddeling een wachtlijst aan). Het VCS poogt al enkele jaren deze stijging tegen te gaan door proactief op te treden tegen schulden. In het kader daarvan heeft het de volgende initiatieven genomen:   

Een pakket van preventiemateriaal voor gebruik in scholen Een rubriek ‘good practices voor preventie van schulden’ op zijn website (www.vlaamscentrumschuldenlast.be) Het opstellen van een lange termijn preventieplan om schuldoverlast in Vlaanderen te voorkomen. Dit werd officieel gepubliceerd in het voorjaar van 2012.

Uitdaging om eerstelijnshulpverlening te (blijven) geven De diensten van het algemeen welzijnswerk moeten erover (blijven) waken dat ze toegankelijk zijn voor hun cliënten. Het probleem van de eigenheid van de actoren De doelstellingen en taken van de OCMW’s en CAW’s lopen voor een stuk parallel met elkaar. Geregeld komen er stemmen op om die overlappingen op te lossen. Het decreet Lokaal Sociaal Beleid wil de samenwerking tussen beide actoren van het algemeen welzijnswerk bevorderen en in de meeste regio’s lukt dat ook aardig, maken ze afspraken zo dat ze wederzijds aanvullend werken, nemen ze gezamenlijk nieuwe initiatieven, etc. Toenemende armoede (en armoede risico) Vandaag is het onmiskenbaar dat de kloof tussen arm en rijk ook in de Westerse wereld sterk stijgt. De crisis laat zich het sterkst voelen ‘onderaan’ de samenleving, en een aantal groepen zijn vandaag bijzonder kwetsbaar: zo tonen alle studies aan dat vooral de één-ouder gezinnen, de eenverdienersgezinnen, de gezinnen van andere etnische origine en de senioren een bijzonder kwetsbare doelgroep zijn om in de armoede terecht te komen. We weten vandaag ook –via herhaald onderzoek en herhaalde studies- dat armoede meer is dan het gebrek aan financiële middelen, en 39 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

dat het vooral om een ‘kansen-ongelijkheid’ gaat die vicieuze problemen veroorzaakt. Het wordt een belangrijke opdracht om de ‘solidariteit’ tussen groepen in de samenleving te behouden en om de verworvenheden van de sociale zekerheid en de welvaartstaat te verdedigen. Aantal zelfdodingen De cijfers van het aantal zelfdodingen in Vlaanderen liggen hoger dan het Europese gemiddelde. In het kader hiervan geeft de beleidsmaker aan Tele-Onthaal de opdracht om specifieke aandacht te hebben voor de problematiek van zelfdoding. Hiervoor werken ze samen met de Zelfmoordlijn, het Centrum ter Preventie van Zelfdoding en andere telezorgverstrekkers en voorzieningen die werkzaam zijn rond het thema van suïcidepreventie. Integraal werken Het algemeen welzijnswerk krijgt de opdracht om onderling samen te werken, alsook met andere actoren. In zijn laatste beleidsbrief (2011-2012) ijvert Jo Vandeurzen o.a. voor een sterke samenwerking tussen CAW’s, de diensten van Samenlevingsopbouw en de Verenigingen waar armen het woord nemen. 2.5 INTERESSANTE WEBSITES      

www.caw.be www.tele-onthaal.be http://wvg.vlaanderen.be/algemeenwelzijnswerk/ http://wvg.vlaanderen.be/lokaalsociaalbeleid http://vvsg.be/sociaal_beleid/lokaal_sociaal_beleid http://saw.communitysoft.com/


3. GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG (GGZ) 13 3.1 HISTORIEK Tot midden 20e eeuw was de psychiatrische hulpverlening een onderdeel van het ministerie van Justitie. Psychiatrische patiënten werden als ‘onbetrouwbaar’, als ‘onbehandelbaar’, als een ‘schande voor de familie’ gezien. De grote en gesloten instellingen waar deze mensen verbleven werden bij voorkeur ‘buiten de stadskern’ gebouwd. De enige bestaande hulpverlening ging uit van een eng medisch model en dit werd aangevuld met arbeid, rust, structuur en verzorging. Kort na de Tweede Wereldoorlog verschoof geestelijke gezondheidszorg naar het departement Volksgezondheid. De ‘revolutionaire’ verandering in de psychiatrie deed z’n intrede kort na de tweede wereldoorlog met de intrede van de ‘medicatie’ (chloorpromazine). Vooreerst kon men bij vele patiënten ‘rust’ creëren, gelijktijdig zag men de helende werking en geloofde men heel sterk dat ‘genezing’ nu de optie werd. Deze ontdekking en dat geloof veroorzaakten een geaccelereerde ‘vernieuwingsbeweging’ binnen de psychiatrische behandelingsmethoden. Vanaf de jaren 60 waaide er een nieuwe wind door de sector van de geestelijke gezondheidszorg. Een brede waaier aan voorzieningen zag het licht, grote zowel als kleine, ambulante zowel als residentiële. De de-institutionalisering van de geestelijke gezondheidszorg was ingezet. Stilaan kwam de nadruk meer en meer te liggen op de extramurale voorzieningen. Eén daarvan zijn de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG, °1975). Deze evolutie kwam er dankzij een andere visie op de psychiatrie. Daar waar die vroeger vooral medisch was en de nadruk kwam te liggen op verzorging, veranderde die naar actieve behandeling en nazorg, met een extra klemtoon op preventie. In de jaren 80 en 90 werden nieuwe medicatie en inzichten ontwikkeld, waardoor meer mensen op een ambulante manier verzorgd konden worden. In het kader hiervan gebeurde een omschakeling van psychiatrische ziekenhuisbedden naar andere opvangen behandelingsvormen die dichter bij de lokale leefgemeenschap staan. Psychiatrische verzorgingstehuizen en beschut wonen werden opgericht. Deze tendens zette zich later verder door: nieuwe medicatie en een verdere evolutie in de zorgvormen. Zo ontstonden dagcentra, revalidatiecentra en meer recent de psychiatrische thuiszorg. Een verdere vermaatschappelijking van de GGZ uit zich in de invoering van artikel 107 van de federale ziekenhuiswet. Dankzij dit artikel kunnen psychiatrische ziekenhuizen flexibeler omgaan met de middelen die ze krijgen van Volksgezondheid en Sociale Zaken. De middelen die normaal gezien

13

Dit hoofdstuk is voornamelijk en vrij integraal gebaseerd op de syllabus ‘Sociale Plattegrond 2012’ van de provincie Vlaams-Brabant en de KH Leuven, Departement Sociale School Heverlee. Hier en daar werden aanpassingen gemaakt op basis van verdere actualisering, van klemtonen en van vertaling naar de situatie in de provincie West-Vlaanderen.


enkel bestemd zijn voor psychiatrische ziekenhuisbedden, kunnen worden ingezet voor andere zorgvormen, met de nadruk op ambulante hulpverlening. Deze reorganisatie van de GGZ past volledig in de beleidsvisie van het getrapte zorgmodel: eerst zelfzorg, nadien omgevingszorg en pas als deze niet voldoende zijn, professionele zorg, met eerst algemene professionele zorg en pas in tweede instantie gespecialiseerde zorg. Met dit artikel 107 bevordert de overheid bovendien het vormen van netwerken en zorgcircuits (waarover later meer). 3.2 BELEID Tot op de dag van vandaag zijn zowel de federale overheid als de gemeenschappen verantwoordelijk voor het beleid van de geestelijke gezondheidszorg. De planning van, het toezicht op en de erkenning van de ambulante GGZ zijn een bevoegdheid van de Vlaamse gemeenschap (decreet van 18 mei 1999). De financiering ervan gebeurt deels door de federale staat (RIZIV) en deels door de Vlaamse overheid. De federale overheid staat in voor de definiëring van de basisnormen en de financiering van de residentiële GGZ. Het toezicht hierop, de erkenning van de voorzieningen en het bepalen van bijkomende normen zijn in handen van de Gemeenschappen. Het Vlinderakkoord, dat een volgende staatshervorming regelt, voorziet in de toekomst een homogenisering van de GGZ. Hierbij worden de overlegplatforms GGZ en de volledige bevoegdheid van de psychiatrische verzorgingstehuizen en de initiatieven Beschut Wonen overgeheveld naar de Gemeenschappen. Eind 2010 publiceerde de Vlaamse overheid haar beleidsplan GGZ Vlaanderen. Dit geeft o.a. weer waar ze naartoe wil met de GGZ. Haar prioriteiten zijn: 

correcte beeldvorming en destigmatisering van psychische problemen,



preventie, vroeg-detectie en vroeg-interventie



uitbreiding van aanbod



zorgcircuits en –netwerken



inclusiviteit: het inbouwen van de GGZ in andere beleidsdomeinen

3.3 ACTOREN Voorzieningen: 3.3.1 PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN (PZ) Dit zijn ziekenhuizen die enkel en alleen bestemd zijn voor psychiatrische patiënten. Patiënten krijgen hier een intensieve en gespecialiseerde behandeling van een multidisciplinair team. 42 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

PZ kunnen zowel ambulante, als trans- en intramurale hulp bieden. Vlaanderen telt 36 erkende PZ, waarvan 7 in West Vlaanderen. 3.3.2 PSYCHIATRISCHE AFDELINGEN VAN ALGEMENE ZIEKENHUIZEN (PAAZ) Algemene ziekenhuizen (AZ) zijn niet uitsluitend voor psychiatrische patiënten bedoeld. Ongeveer één op de drie AZ heeft een psychiatrische afdeling. Net zoals PZ kunnen PAAZ ambulante, trans- en intramurale hulp verlenen. 3.3.3 PSYCHIATRISCHE VERZORGINGSTEHUIZEN (PVT) De psychiatrische verzorgingstehuizen zijn in 1990 ontstaan bij de herstructurering van de psychiatrie. Het aantal PAAZ- en PZ-bedden werd afgeslankt. De oudere psychiatrische patiënten die nooit het PAAZ of PZ zouden verlaten, werden van dan af ondergebracht in een PVT. Een PVT is dus vergelijkbaar met een rust- en verzorgingstehuis voor psychiatrische patiënten en is, net zoals de PZ en de PAAZ, een vorm van intramurale hulpverlening. Vlaanderen telt 29 PVT, waarvan drie in West Vlaanderen. 3.3.4 BESCHUT WONEN (BW) Als transmurale voorziening is Beschut Wonen bedoeld voor mensen met psychische problemen waarvoor opname niet (meer) nodig is en voor wie de begeleiding via ambulante hulp te beperkt is. De psychiatrische patiënt leeft zelfstandig, alleen of in groep, en wordt daarbij begeleid door een hulpverlener. Voor deze begeleiding is er vaak een samenwerkingsverband met o.a. een CGG, PZ,… In Vlaanderen zijn er 42 erkende voorzieningen voor BW, waarvan negen in West Vlaanderen. Ook privé-woningen kunnen gebruikt worden voor BW. 3.3.5 CENTRA VOOR GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG (CGG) Een CGG verleent op een multidisciplinaire wijze ambulante GGZ. Het situeert zich hoofdzakelijk op de tweede lijn, vooral via doorverwijzing door een arts, een CLB en andere eerstelijnsdiensten, alsook door intramurale voorzieningen. Het decreet van 18 mei 1999 betreffende de GGZ omschrijft de missie van de ambulante GGZ, waartoe de CGG’s behoren, als volgt: “De Geestelijke gezondheidszorg heeft als opdracht verantwoorde zorg aan te bieden met het oog op het herstel van het psychisch evenwicht of het draaglijk maken van psychische stoornissen voor patiënten en hun leefomgeving, opdat aldus patiënten competenties verwerven of ontwikkelen die de basis vormen voor hun emancipatie en hun maatschappelijk geïntegreerd functioneren.” Deze missie komt tot uiting in de taken: 43 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n



voorkomen en opsporen van psychische problemen



bevorderen en herstellen van psychisch welzijn



draaglijk maken van psychische stoornissen



reïntegratie van de cliënt bevorderen



ondersteunen van de eerstelijnshulpverlening (bv: verstrekken van deskundig advies aan arts)



een opname in een instelling vermijden

Om deze doelstellingen te verwezenlijken, werken de CGG’s zowel preventief (sensibiliseren, informeren, vorming, zowel van de bevolking als van de eerstelijns hulpverleners) als curatief (onderzoeken van de hulpvraag, diagnose stellen, behandeling). In hun takenpakket hebben de CGG’s extra aandacht gekregen voor de preventie van zelfdoding. Dit kadert in het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie. Hierin wordt de doelstelling vooropgesteld om het aantal zelfdodingen in Vlaanderen met 20% te doen dalen tussen 2000 en 2020. Deze doelstelling werd vooropgesteld in de Gezondheidsconferentie Suïcidepereventie van 17 december 2011. In het kader daarvan bestaat het Project Suïcidepreventie van de CGG’s, dat als doel heeft de belangrijke intermediaire hulpverleners inzake de preventie van zelfdoding op te leiden (www.suicidepreventievlaanderen.be). Elk CGG werkt met een multidisciplinair team, waaronder minstens één psychiater, maatschappelijk werker en psycholoog. CGG’s hebben bijzondere aandacht voor bepaalde doelgroepen, meer bepaald sociaal en financieel zwakkeren, ouderen en kinderen. Kinderen en jongeren maken ongeveer éénvierde uit van de CGG-cliënten (voor meer cijfers: www.geestelijke-gezondheid.be). Vanuit dit gegeven is het dan ook logisch dat CCG’s één van de participerende actoren zijn in de Integrale Jeugdhulp (zie later). De hulpverlening in een CGG is niet gratis. Van de hulpvrager wordt een kleine bijdrage gevraagd, afhankelijk van zijn inkomen. De overheid financiert de loon- en werkingskosten. In ruil daarvoor verwacht ze dat CGG’s extra aandacht hebben voor de sociaal en financieel zwakkeren. In Vlaanderen zijn 19 CGG’s erkend. West Vlaanderen telt er vier: CGG Mandel & Leie Kortrijk, CGG LARGO Roeselare, CGG Prisma Blankenberge, CGG Noord-West Vlaanderen Brugge. Ze hebben allen verschillende vestigingsplaatsen in hun werkgebied. 3.3.6 PSYCHIATRISCHE ZORG IN DE THUISSITUATIE (AMBULANT) In het kader van de verdere de-institutionalisering van de psychiatrische zorg startte de Vlaamse overheid in 2001 met het proefproject van psychiatrische zorg in de thuissituatie. Hierbij kunnen psychiatrische patiënten in hun vertrouwde omgeving blijven wonen en kan een opname uitgesteld of verkort worden. De zorg wordt op de eerste plaats verleend door 44 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

eerstelijnsvoorzieningen, zoals de arts en de thuiszorg. Indien nodig kan beroep gedaan worden op een gespecialiseerde hulpverlener van de GGZ. 3.3.7 MOBIELE TEAMS In het kader van art. 107 en art. 33 is een nieuwe vorm van ambulante hulpverlening ontstaan: de Mobiele Teams GGZ. Hun taak bestaat eruit mensen in hun eigen leefomgeving te begeleiden en behandelen, met als doel een opname te vermijden. De doelgroep van mobiele teams zijn langdurig zorgafhankelijke patiënten met een psychiatrische problematiek. In geval van een crisissituatie volgt het team de patiënt intensief op. 3.3.8 OVERLEGPLATFORM GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG. De verschillende voorzieningen van de GGZ zijn gegroepeerd in Overlegplatforms Geestelijke Gezondheidszorg. Hun taak bestaat overwegend uit overleg, gegevensverzameling en behoefteonderzoek. Daarnaast voorziet het overlegplatform ook in een ombudsfunctie waar patiënten met hun klachten terecht kunnen (klachtenbemiddeling). Vlaanderen telt vijf dergelijke overlegplatforms, één in elke provincie. Ook in West Vlaanderen is er een overlegplatform actief: [email protected] 3.3.9 VLAAMSE VERENIGING VOOR GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG (VVGG) De VVGG Steunpunt Geestelijke Gezondheidszorg heeft de taak van een steunpunt voor de GGZ in Vlaanderen (www.vvgg.be) De overheid wil de samenwerking tussen de ambulante en residentiële hulpverlening in de GGZ verstevigen. In het kader daarvan wordt gesproken van de geïntegreerde GGZ, wat ze wil bekomen via bijvoorbeeld zorgcircuits en -netwerken. Het hierboven genoemde artikel 107 uit de federale ziekenhuiswet voorziet, samen met het Vlaamse artikel 33 van het decreet betreffende de GGZ, in de mogelijkheid tot meer samenwerking tussen de verschillende actoren van de GGZ en de eerstelijnsvoorzieningen, om zo meer vraag-gestuurd te werken. Het is de bedoeling dat in elke zorgregio een samenwerkingsverband ontstaat dat op een geïntegreerde wijze de volgende vijf functies verwezenlijkt: 

Activiteiten voor preventie en promotie van de GGZ, vroegdetectie, screening en diagnosestelling.



Ambulante intensieve behandelteams voor zowel de acute als de chronische GGZproblemen.



Rehabilitatieteams die werken voor herstel en sociale inclusie.



Intensieve gespecialiseerde residentiële behandelunits voor zowel acute als chronische GGZproblemen als opname noodzakelijk is.




Specifieke woonvormen en verblijfformules die zorg verstrekken als het thuismilieu of het thuisvervangend milieu daartoe niet in staat is.

In West-Vlaanderen zijn inmiddels diverse netwerken actief:    

Netwerk GGZ Noord-West-Vlaanderen, Netwerk GGZ Zuid-West-Vlaanderen, Netwerk GGZ Midden-West-Vlaanderen – PRIT, Netwerk GGZ Regio Ieper-Diksmuide.

In 2010 lanceerde de overheid een projectoproep om zorgcircuits in de GGZ te vormen. 24 projecten werden ingediend. In West Vlaanderen zijn deze zorgcircuits vandaag in volle ontwikkeling en worden mobiele equipes (ACT-teams of Assertive Community Treatment teams) ingezet om de ‘gemeenschapszorg’ te realiseren. De evoluties gaan zo snel dat de meeste van deze equipes met wachtlijsten geconfronteerd worden. 3.4 ACTOREN MIDDELENGEBRUIK De hierboven genoemde actoren hebben de algemene GGZ als werkingsveld. Hierbij hoort ook het middelengebruik en de verslavingsproblematiek. Het laatste decennium is de zorg m.b.t. middelengebruik sterk geëvolueerd. Naast meer algemene initiatieven die hulpverlening bij verslaving in hun takenpakket hebben, zoals de eerstelijnshulpverlening, CGG’s, P(AA)Z, het private AWW en het straathoekwerk, zijn verschillende voorzieningen opgericht die specifiek rond de verslavingsproblematiek werken. Hierna volgt een beeld van de actoren die hulpverlening rond middelengebruik aanbieden. De website van de Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen (VAD) voorziet in een doorverwijsgids, waarbij men via een zoekfilter hulpverlening in het middelengebruik kan selecteren (http://www.ida-nl.be/doorverwijsgids.aspx). De VAD richt zich tot iedereen, maar stelt zich specifiek tot doel intermediairen te informeren en deskundig te maken in het omgaan met alle types van drugs. Wat volgt, is grotendeels gehaald van VAD-website. 3.4.1 MANTELZORG EN ZELFHULP Personen met problematisch middelengebruik kunnen buiten het professionele hulpverleningscircuit hulp vinden bij familieleden, vrienden, buren, vrijwilligers,... Ook in zelfhulpgroepen kunnen de permanente beschikbaarheid van ervaringsdeskundigen, de mogelijkheid van crisisinterventie en de wekelijkse groepsbijeenkomsten met lotgenoten een belangrijke ondersteuning betekenen voor wie geen professionele hulp wenst. De professionele hulpverlening kan van deze ondersteunende functie ook gebruik maken tijdens en na een behandeling binnen de eigen voorzieningen. Er bestaan verschillende zelfhulpinitiatieven: 

Anonieme Alcoholisten (AA-groepen) (T 03 239 14 15), Al-Anon (voor partners) en Al-Ateen (voor kinderen) (T 03 218 50 56).




Toxan (medicatie) (via AA: T 03 239 14 15).



SOS Nuchterheid (alcohol, medicatie, illegale drugs en gokken) (T 09 330 35 25).



Zelfhulpgroepen voor gokkers: Werkgroep tegen Gokverslaving (T 02 532 58 26), Anonieme Gokkers (T 051 63 38 23).



Praatgroepen voor ouders, gebruikers, ... Voor meer info over deze praatgroepen, contacteer de DrugLijn op T 078 15 10 20.

3.4.2 STRAATHOEKWERK Het straathoekwerk is als werkvorm gestart midden jaren tachtig en richt zich, naast andere doelgroepen, ook specifiek naar druggebruikers. Straathoekwerkers zoeken druggebruikers in hun eigen milieu op (op straat, in het café, thuis, ...) en zijn daar beschikbaar voor hulp en advies. Dit is de meest laagdrempelige vorm van hulpverlening, waarbij mensen bereikt worden van wie we kunnen veronderstellen dat ze anders niet zo vlug met de hulpverlening in aanraking zouden komen. Straathoekwerkers bouwen aan een vertrouwensrelatie met gebruikers, motiveren hen om zelf iets aan hun situatie te doen en ondersteunen hen in die beslissing. Sommige straathoekwerkers zijn verbonden aan een drughulpverleningscentrum. 3.4.3 DE EERSTELIJNSZORG De eerstelijnszorg is de eerste, laagdrempelige, niet-gespecialiseerde stap in de georganiseerde hulpverlening. De eerste lijn staat het dichtst bij de bevolking en heeft meestal als eerste contact met de problematiek. De eerstelijnszorg is ideaal geplaatst om problematisch middelengebruik te detecteren, in te schatten en door te verwijzen indien een diepgaande begeleiding nodig is. Ze kunnen ook voor de nazorg instaan. Op de eerste lijn bevinden zich onder meer de huisartsen, de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW), de Diensten voor Thuisverpleging, de JongerenAdviesCentra (JAC) en de Openbare Centra voor Maatschappelijk Werk (OCMW). Eveneens op de eerste lijn situeert zich De Druglijn (www.druglijn.be). Iedereen die informatie of advies wenst rond drugs, kan De Druglijn contacteren. Dit kan zowel via telefoon (078 15 10 20) als via mail. 3.4.4 AMBULANTE ALCOHOL- EN DRUGHULPVERLENING -

Medisch-Sociale Opvangcentra (MSOC) MSOC zijn laagdrempelige, categoriale zorgvoorzieningen die niet alleen tot doel hebben bij hun cliënten de sociale, psychologische en gezondheidsrisico's door het druggebruik te verminderen, maar ze trachten ook voor de omgeving het risico te verminderen om geconfronteerd te worden met druggerelateerde criminaliteit.


De doelgroep van de MSOC’s bestaat voornamelijk uit problematische gebruikers van illegale drugs. Vanuit het harm-reductionmodel (risicobeperking) maken substitutiebehandelingen (methadon, buprenorfine), naast medische en sociale begeleiding, een groot deel uit van de dagelijkse werking. Deze centra coördineren ook de spuitenruil. -

Dagcentra Deze laagdrempelige categoriale voorzieningen richten zich op een zeer brede groep van mensen met een drugprobleem (experimenteel gebruik tot afhankelijkheid) en tot hun naaste omgeving. De ondersteuning kan individueel of in groep gebeuren en situeert zich vooral op psychosociaal, administratief en juridisch vlak. Totale abstinentie is geen absolute must, maar de cliënten mogen tijdens de activiteiten niet onder invloed zijn. Substitutiebehandelingen (methadon, buprenorfine) zijn mogelijk. In de dagcentra ligt de nadruk vooral op een begeleiding naar een gezonde dagstructuur.

-

Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG, zie ook hierboven) De mate van specialisatie in begeleiding en behandeling van problematisch middelengebruik verschilt onderling sterk tussen de diverse CGG in Vlaanderen. Enkele centra leggen zich al vele jaren volledig toe op de alcohol-, medicatie-, illegale drug- en/of gokproblematiek en in alle centra krijgt deze doelgroep de gepaste begeleiding. De behandelingsfinaliteit in alle CGG’s is het herstel van de gedeeltelijke en/of totale geestelijke gezondheid, inclusief het middelengebruik. Totale abstinentie of op zijn minst het verminderen van het gebruik van een van de middelen is het einddoel van deze begeleidingen. Het aanbod van therapeutische mogelijkheden is erg gedifferentieerd. Er kunnen zowel individuele als relatie-, gezins- en groepstherapieën worden verstrekt. Cliënten met een complexere problematiek, zoals een dubbele diagnoseproblematiek, kunnen hier een aanbod op maat krijgen, met aandacht voor continuïteit.

3.4.5 SEMI-RESIDENTIËLE ALCOHOL- EN DRUGHULPVERLENING -

Psychiatrische deeltijdsbehandeling Binnen de psychiatrische ziekenhuizen zijn er afdelingen voor semi-residentiële zorg. Sommige van deze diensten zijn specifiek gericht naar mensen met een alcohol-, medicatie- of illegale drugprobleem. Dagbehandelingen zijn meestal georiënteerd op terugvalpreventie en psychosociale begeleiding en er wordt veel aandacht besteed aan de sociale en maatschappelijke omkadering van de patiënt. Sommige dagklinieken richten zich tot patiënten die reeds een (lange) opname in een ontwenningsafdeling achter de rug hebben, maar nog een vrij intensieve ondersteuning en behandeling nodig hebben wanneer de veiligheid van de ziekenhuismuren wegvalt.


3.4.6 RESIDENTIËLE ALCOHOL- EN DRUGHULPVERLENING -

Thuislozenwerking Er zijn laagdrempelige niet-categoriale woonvoorzieningen die thuislozen en/of kansarmen met een problematisch middelengebruik opvangen en begeleiden op een niet-gedwongen manier. De thuislozencentra werken nauw samen met andere ambulante diensten.

-

Crisisinterventiecentra (CIC) De CIC, die uit de therapeutische gemeenschappen gegroeid zijn, staan in voor crisisopvang, fysieke ontwenning en motivatiebevordering voor verdere abstinentie. Zij zorgen ook voor verdere oriëntatie naar het meest geschikte vervolgprogramma. De doelgroep bestaat voornamelijk uit problematische gebruikers van illegale drugs. Eén crisisinterventiecentrum heeft ook een Bed-Bad-Brood-module (BBB). De werking van de BBB is zeer laagdrempelig en richt zich op de basisbehoeften. De cliënten kunnen zelf hun activiteiten doorheen de dag bepalen, in overleg met de staf. De doelgroep van de BBB zijn mensen die zich gedurende een korte periode willen laten opnemen.

-

Crisisopvang op Eenheid Psychiatrie Spoed Interventie (EPSI) Per provincie is één psychiatrische spoedinterventiedienst versterkt om crisisopvang te voorzien voor personen met problematisch middelengebruik en om een functie case management uit te bouwen. Patiënten krijgen er een intensieve behandeling van maximum vijf dagen, met als belangrijkste doelstelling de patiënt te stabiliseren. Na overleg met de cliënt geeft de casemanager ondersteuning bij doorverwijzing naar een ambulante of residentiële dienst en volgt hij of zij het hulpverleningsproces verder op.

-

Psychiatrische Afdeling van een Algemeen Ziekenhuis (PAAZ, zie ook hierboven) In PAAZ-diensten worden mensen met diverse psychiatrische problemen opgenomen, waaronder ook problematisch middelengebruik. Deze voorzieningen richten zich vooral naar crisisopvang, detoxificatie en de behandeling van acute psychiatrische complicaties ten gevolge van middelenmisbruik. De lichamelijke gevolgen van middelengebruik krijgen hier extra aandacht. Doorverwijzingen gebeuren meestal vanuit de spoeddienst van het eigen ziekenhuis, via huisartsen of door andere hulpverleners. Een opname op een PAAZ is meestal kortdurend en beperkt zich vaak tot de volgende zorgfuncties: detoxificatie, observatie en diagnosestelling en motiveren tot verdere behandeling. Middelengebruik is niet toegestaan tijdens de opname.


-

Ontwennings- en behandelingsafdeling van Psychiatrische Ziekenhuizen (PZ) / ontwenningsklinieken De meeste PZ hebben een specifieke afdeling voor de behandeling van problematisch middelengebruik. Vanuit hun traditie hebben ze het meest ervaring met problematisch alcoholen medicatiegebruik, maar de laatste jaren doet men in deze sector in toenemende mate expertise op in de behandeling van illegale druggebruikers. Binnen een medisch-psychiatrisch denkkader en een geïndividualiseerde benadering biedt men een globaal pakket van zorgfuncties aan zoals crisisopvang, screening, detoxificatie, behandeling, maatschappelijke integratie en nazorg. Uiteraard is deze werksetting goed geplaatst om uitgebreid te werken aan een eventueel onderliggende psychopathologie. Meestal wordt er gestreefd naar volledige abstinentie en is dit ook een voorwaarde tijdens de behandeling.

-

Therapeutische Gemeenschappen (TG) De TG zijn categoriale voorzieningen met een multidisciplinair team, die meer pedagogisch herstructurerend en groepsdynamisch georiënteerd zijn en zich vooral tot illegale druggebruikers richten. Deze settings vertrekken vanuit de optimale doelstelling om druggebruikers te ontwennen en drugvrij te reïntegreren in de maatschappij. Het programma is langdurig. Naast aparte units voor crisisopvang en detoxificatie (zie CIC) zijn er ook settings met een kortdurend therapeutisch programma (KTP). De reïntegratiefase vindt vaak plaats in een aparte woonsituatie (ook wel 'tussenhuizen' genoemd).

-

Beschut wonen (BW, zie ook hierboven) Binnen de brede psychiatrische zorg zijn er beschutte woonprojecten specifiek voor patiënten met een verslavingsproblematiek. Deze woonvoorzieningen dienen om de patiënt na langdurige opname in een ontwenningsafdeling terug te integreren in de maatschappij. De klemtoon ligt op sociale en woonbegeleiding. Daarnaast vormt terugvalpreventie een belangrijk thema. In vergelijking met wat gebeurt bij psychiatrische opname is de psychotherapeutische begeleiding hier minimaal.

3.5 TENDENSEN EN RECENTE INITIATIEVEN 3.5.1 PREVENTIE Hierboven wezen we al op het belang van preventie. In het kader hiervan nam de Vlaamse overheid de laatste jaren verschillende initiatieven. Zonder exhaustief te willen zijn, sommen we er hier enkele op: 

Vroeg Detectie en Interventie Psychose (VDIP) helpt jonge mensen tussen 14 en 35 jaar én hun omgeving om een eerste of tweede psychose te voorkomen. De doelstelling van een 50 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

VDIP bestaat erin mensen met "psychotisch-achtige" ervaringen en mensen met een eerste psychose zo snel mogelijk te bereiken om de situatie grondig te evalueren en waar nodig gepaste behandeling te starten. Bovendien wil het de alertheid voor psychose vergroten en streven naar een positieve beeldvorming. De doelgroep bestaat uit jonge mensen tussen 14 en 35 jaar (www.vdip.be). In West Vlaanderen zijn er twee VDIP contactpunten: Noord-West Vlaanderen en Zuid-West Vlaanderen. Samen bestrijken ze zowat de hele provincie. 

www.fitinjehoofd.be. Deze website is bedoeld om de GGZ te testen en tips te geven om deze te verbeteren. De doelgroep zijn 16-plussers.



www.noknok.be, een website toegespitst op jongeren van 12 tot 16 jaar. De website biedt allerhande tips en oefeningen om je, als jongere, goed in je vel te voelen. Hij behandelt verschillende thema’s die de tieners aanspreken. Jongeren kunnen ook eigen getuigenissen met tips plaatsen op de website.



De Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie stelde als doelstelling voorop om tussen 2000 en 2020 het percentage zelfdodingen te doen dalen met 20%. Dit wil de overheid o.a. bereiken door preventief op te treden (bv. ouders te empoweren met het oog op een daling van het aantal zelfdodingen bij kinderen en jongeren).

3.5.2 KOPP (KINDEREN VAN OUDERS MET PSYCHIATRISCHE PROBLEMATIEK) KOPP-Vlaanderen is een samenwerkingsverband tussen partners uit de geestelijke gezondheidszorg in het kader van KOPP/KOAP (Kinderen van Ouders met Psychiatrische Problematiek / Kinderen van Ouders met Afhankelijkheidsproblematiek). Concreet zijn dit een aantal CGG’s, enkele psychiatrische centra, Similes, Overlegplatforms GGZ van Vlaanderen en Brussel, VAD, ... Alle leden hebben binnen hun werking zelf initiatieven genomen in het kader van KOPP/KOAP of hebben vanuit hun werk een ruime interesse voor deze thematiek. (www.koppvlaanderen.be ) 3.5.3 INTEGRALE ZORG: OUTREACH TEAMS Sinds 2008 krijgen de CGG’s de opdracht van de Vlaamse overheid om outreachend te werken. Dit komt erop neer dat van hen verwacht wordt contacten te leggen met andere sectoren en structurele samenwerking te ontwikkelen. Ook inhoudelijk ondersteunende activiteiten zoals consult, advies en inbreng van expertise (in de GGZ noemen we dit dienstverlenende activiteiten) worden genoemd. CGG’s moeten outreachend werken naar drie doelgroepen toe: senioren in woonzorgcentra, gedetineerden in gevangenissen en geïnterneerden, en jongeren in voorzieningen voor bijzondere jeugdbijstand. De komst van mobiele teams, in het kader van art. 107, is eveneens outreachend werken.


3.5.4 BUDDYWERKING Bij buddywerking wordt een vrijwilliger gekoppeld aan een persoon met psychische moeilijkheden. Vaak zijn dit mensen die uit de residentiële psychiatrische zorg komen. De bedoeling is dat ze samen dagdagelijkse dingen doen: babbelen, een koffie drinken, soep maken, naar de film gaan, enz. om zo het sociale isolement tegen te gaan. Belangrijk is dat de vrijwilliger geen hulpverlener is en dat het contact gelijkwaardig verloopt. De buddywerking is gestart als proefproject en is ondertussen uitgebreid over gans Vlaanderen. (www.buddywerking.be) 3.5.5 ONTSTAAN KOEPEL BELANGENBEHARTIGINGSORGANISATIE Familieplatform Geestelijke Gezondheidszorg is een recent opgerichte organisatie die als taak heeft de belangen te behartigen van gezinnen op het vlak van GGZ. Het is een samenwerkingsverband tussen acht organisaties: De Alzheimerliga, AN-BN, Centrum Zit Stil, de Huntingtonliga, Similes, Ups & Downs, Vlaamse Vereniging Autisme en Werkgroep Verder (zie: www.familieplatform.be) 3.6 UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST 3.6.1 MATTHEUSEFFECT Mensen uit de lagere klasse vinden veel minder hun weg in de GGZ, vooral in de CGG’s. Terwijl uit de achtereenvolgende Gezondheidsenquêtes blijkt dat zij juist meer te kampen hebben met psychische problemen dan mensen uit de midden- en hogere klasse. De reden van het mattheüseffect in de ambulante GGZ ligt o.a. in het feit dat de meeste methoden op de leest van de middenklasse zijn geschoeid: ze vereisen een verbale cliënt en zijn vaak langdurig. 3.6.2 STIJGING VAN HET AANTAL PSYCHISCHE PROBLEMEN Uit de Belgische Gezondheidsenquête (in 2000, 2004 en 2008) blijkt dat het aantal depressies in ons land gestaag stijgt. Elke dag sterven bijna 3 personen in Vlaanderen door zelfdoding. Vlaanderen behoort daarmee tot de koplopers van Europa. Als antwoord hierop heeft de Vlaamse overheid sinds een aantal jaar de zelfdodingproblematiek bovenaan de agenda van preventieve gezondheidszorg gezet. Op 17 december 2011 organiseerde ze een Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie, waaruit de doelstelling naar voor kwam om tussen 2000 en 2020 het aantal zelfdoding te laten dalen met 20%. Om dit te bereiken werd een nieuw Vlaams Actieplan Suïcidepreventie opgesteld (www.gezondheidsconferentie-suicidepreventie.be). 3.6.3 BEELDVORMING VAN DE GGZ VERBETEREN Anno 2012 rust er nog steeds een taboe op om het even welke psychisch probleem. Deze beeldvorming moet zeker en vast gewijzigd worden; psychische problemen moeten bespreekbaar worden gemaakt. Recentelijk zijn nog initiatieven genomen die meer begrip vragen voor geestelijke ongezondheid. Een voorbeeld daarvan is het Beeldvormingsproject GGZ, een samenwerking tussen


de Vlaamse Vereniging Geestelijke Gezondheidszorg (VVGG), de vzw Sint-Annadael te Diest en de Vlaamse overheid. 3.7 INTERESSANTE WEBSITES  

   

www.vlabo.be www.vvgg.be www.koppvlaanderen.be www.buddywerking.be www.gezondheidsconferentie-suicidepreventie.be www.familieplatform.be


4. HULP AAN PERSONEN MET EEN HANDICAP 14 4.1 HISTORIEK Vóór de Tweede Wereldoorlog kregen de personen met een handicap geen plaats in het maatschappelijk leven. Ze werden verborgen gehouden in het thuismilieu of in grote instellingen buiten de stadskernen. De zorg richtte zich vooral op ‘kinderen’ met een handicap. Zo verbleven veel personen met een handicap in de grote psychiatrische instellingen in ons land, die specifieke afdelingen hadden voor personen met een ‘mentale handicap’. De algemene ‘maatschappelijke veranderingen’ na de tweede wereldoorlog zorgen ook binnen deze sector voor verandering en vooral voor het ‘openen’ van de grote verblijfsinstituten en voor een ‘differentiatie’ in de opvangmogelijkheden. Vanaf 1965 voorzag de overheid voor het eerst subsidies voor opvangen begeleidingsdiensten. Twee jaar later ontstond het Fonds voor medische, sociale en pedagogische zorg voor gehandicapten, het zogenaamde Fonds 81. Van dan af werden verschillende soorten van voorzieningen opgericht, afhankelijk van de noden van de personen met een handicap. Vanaf de late jaren ’70 en begin jaren ’80 groeit de nieuwe visie en wordt sociale integratie van de personen met een handicap als na te streven waarde. Personen met een handicap kunnen meer ambulant (thuis) en in kleine voorzieningen opgevangen worden, en ook specifiek voor volwassenpersonen met een handicap groeit de aandacht. De opeenvolgende staatshervormingen betekenden ook hier weer een verhuis van bevoegdheden naar het Vlaamse niveau. In 1990 werd het Vlaams Fonds voor de Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH) opgericht. Ambulante zorgvormen krijgen voorrang, uit orthopedagogische én economische redenen. Sinds 1 april 2006 is het Vlaams Fonds overgegaan in het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Het zorgaanbod wordt gevarieerder. De overheid wil een inclusief beleid voeren m.b.t. personen met een handicap. In het kader daarvan zijn bijvoorbeeld de materies rond arbeid en tewerkstelling overgeheveld van het VAPH naar de VDAB.

14

Dit hoofdstuk is voornamelijk en vrij integraal gebaseerd op de syllabus ‘Sociale Plattegrond 2012’ van de provincie Vlaams-Brabant en de KH Leuven, Departement Sociale School Heverlee. Hier en daar werden aanpassingen gemaakt op basis van verdere actualisering, van klemtonen en van vertaling naar de situatie in de provincie West-Vlaanderen


4.2 BELEID Het VAPH is een agentschap van de Vlaamse Gemeenschap en verzorgt het grootste deel van de gehandicaptenzorg. Toch blijft het beleid nog enigszins versnipperd omdat ook de federale staat en het Vlaams Gewest (toegankelijkheid van gebouwen) bevoegdheden in dit domein hebben. De federale overheid is verantwoordelijk voor heel wat fiscale en sociale voordelen en uiteraard is ook onze sociale zekerheid in zijn algemeenheid nog steeds een federale voorziening. Het Vlinderakkoord voorziet een overheveling naar de gemeenschappen van de mobiliteitshulpmiddelen en de tegemoetkoming hulp aan bejaarden. Van alle middelen die Vlaanderen inzet voor welzijn gaat het grootste deel naar de sector personen met een handicap. Het Vlaamse beleid t.a.v. personen met een handicap wordt gestuurd door Perspectief 2020. Hierin staat wat het beleid wil verwezenlijken voor personen met een handicap tegen 2020. Sterke nadruk ligt o.a. op de vermaatschappelijking van de zorg, alsook op vraag-gestuurde zorg. 4.3 ACTOREN 4.3.1 HET VLAAMS AGENTSCHAP VOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP Het VAPH is een IVA (intern verzelfstandigd agentschap) met als doel de participatie, integratie en gelijkheid van kansen van personen met een handicap te bevorderen in alle domeinen van het maatschappelijke leven. Dit leidt tot een zo groot mogelijke autonomie en levenskwaliteit van de persoon met een handicap. Het VAPH wil deze doelstelling bereiken via drie wegen: 

via het verschaffen van hulpmiddelen en aanpassingen: om zijn dagelijks leven beter te organiseren kan een persoon met een handicap een tussenkomst krijgen voor een hulpmiddel of een aanpassing aan zijn woning of wagen.



via diverse diensten en voorzieningen: het VAPH subsidieert de diensten en voorzieningen die zorg verlenen aan personen met een handicap door begeleiding of opvang.



via het Persoonlijk Assistentiebudget (PAB): personen met een handicap die liever thuis willen blijven wonen, kunnen een PAB aanvragen. Met dit budget kunnen zij assistenten in dienst nemen. De zorg moet hierdoor meer op maat worden aangeboden.

Elke persoon met een handicap die jonger is dan 65 jaar bij de aanvraag en zijn verblijfplaats in Vlaanderen of Brussel heeft, kan een aanvraag indienen bij het VAPH. Daarnaast moet deze persoon de inschrijvingsprocedure doorlopen. De procedure start met deze twee stappen: 

Indienen van een aanvraagformulier. Dit formulier wordt ook dikwijls het 'A001-formulier' genoemd. 55 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n



Opmaken van een multidisciplinair verslag (MDV). Naar analogie met het aanvraagformulier wordt dit verslag ook 'A002' genoemd.

Sinds begin 2009 kan de aanvraag ook digitaal gebeuren. De aanvraag wordt voorgelegd aan de provinciale afdeling van het VAPH. Het dossier wordt hier beoordeeld door de Provinciale Evaluatiecommissie (PEC). Deze stelt vast of de aanvrager voldoet aan de eisen om te spreken van een persoon met een handicap. Indien dat het geval is, krijgt hij/zij een VAPH-erkenning, het zogenaamde PEC-ticket. De zorgvragen worden geregistreerd in de Centrale Registratie Zorgvragen (CRZ). Bij de registratie krijgt elke zorgvraag een code afhankelijk van de dringendheid van de vraag (actieve of toekomstgerichte vraag). Dit vervangt het systeem van de vroegere urgentiecode. De CRZ-registratie is noodzakelijk bij het zoeken naar een geschikte opvang- of begeleidingsvorm. Sinds december 2011 verlopen ook alle invullingen van beschikbare open plaatsen in de VAPHerkende diensten en voorzieningen via deze web-apllicatie CRZ. 

Op basis van de CRZ worden de noden in elke regio in kaart gebracht. Ze dient als basis voor de verdeling van de Vlaamse budgetten voor uitbreiding van plaatsen in de regio's. Momenteel is er vanuit de Vlaamse overheid een zicht gegeven op de voorziene uitbreidingsbudgetten tot 2014.



De web applicatie zorgregie rond de CRZ wordt beheerd door het VAPH.

4.3.2 ZORGAANBOD Het VAPH voorziet drie types van ondersteuningsvormen: A) HULPMIDDELEN EN AANPASSINGEN OF DE ZOGENAAMDE ‘INDIVIDUELE MATERIËLE BIJSTAND’ (IMB) Voor bepaalde hulpmiddelen en aanpassingen voorziet het VAPH een tussenkomst (zie www.vaph.be). Per hulpmiddel is een refertebedrag vastgelegd. De procedure bestaat erin een aanvraag te doen bij het VAPH, wachten op een positieve beslissing, de aankoop doen en dan de terugbetaling ontvangen van het VAPH. De mogelijkheid van het derde betalers-systeem bestaat in het geval van grote bedragen. De aanvraag voor een tussenkomst bij een rolstoel is ingewikkelder. Indien deze arbeidsmarkt bevorderend werkt, komt het RIZIV tussen, anders het VAPH. Sowieso moet de aanvraag eerst gebeuren bij het RIZIV. Indien deze de aanvraag verwerpt, kan de persoon met een handicap dezelfde aanvraag doen bij het VAPH. Door het Vlinderakkoord worden alle mobiliteitshulpmiddelen overgedragen naar de deelstaten. De hulpmiddelen waarvoor het meest een tussenkomst wordt gevraagd zijn aanpassingen aan de woning, mobiliteit en hulpmiddelen voor het dagelijks leven. 56 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

B) SUBSIDIES VOOR VOORZIENINGEN EN DIENSTEN DIE ZORG, BEGELEIDING EN OPVANG VERLENEN AAN PERSONEN MET EEN HANDICAP Het VAPH organiseert zelf geen opvang voor personen met een handicap, maar subsidieert een hele waaier van initiatieven van ambulante hulp, over semi-residentiële tot residentiële voorzieningen. -

Diensten Ondersteuningsplan (DOP) De Vlaamse overheid kondigde in ‘Perspectief 2020’, de beleidsnota voor personen met een handicap, aan dat er meer aandacht zou gaan naar het voortraject, de fase voordat iemand ingeschreven is in het VAPH. De DOP’s doen aan vraagverduidelijking, met als resultaat een ondersteuningsplan, en gaan na hoe de zorg zo inclusief mogelijk kan gebeuren, met ook hier de nadruk op het concept van de getrapte zorg. Een DOP gaat eerst kijken welke ondersteuning het sociale netwerk van familie en vrienden kunnen bieden en welke zorg kan voorzien worden door algemene welzijnsdiensten, zoals bv. de thuiszorg. Indien dit niet voldoet als ondersteuning, wordt gekeken naar VAPH-erkende handicap-specifieke hulpverlening. Met de start van de DOP’s stopt geleidelijk aan ook de trajectbegeleiding. Elke provincie heeft minimaal één DOP. Voor West-Vlaanderen is dat de Dienst Ondersteunpingsplan West-Vlaanderen. Deze dienst heeft een werking in de volledige provincie.

-

Ambulante diensten: wonen met begeleiding Ambulante diensten bieden onder meer de volgende vormen van ondersteuning: 

(ped)agogische en psychosociale ondersteuning voor de ouders



hulp bij de activiteiten van het dagelijks leven zoals zich wassen, zich aankleden, eten, enz.



begeleiding bij de planning van de week



financiële begeleiding



hulp in crisissituaties.

Bij een ambulante begeleiding staat de cliënt zelf in voor woon- en leef onkosten, met name huisvesting, voeding en kleding. -

Thuisbegeleidingsdiensten Doelpubliek: De thuisbegeleidingsdiensten richten zich tot gezinnen met een minder- of meerderjarig kind met een motorische, een zintuiglijke of een verstandelijke handicap, of mensen met een autismespectrum stoornis. Personen bij wie een meerderjarige met een handicap gewoonlijk verblijft en die over hem/haar het ouderlijk gezag uitoefenen, kunnen ook een beroep doen op een thuisbegeleidingsdienst. De meerderjarige hoeft niet noodzakelijk nog thuis te wonen. Hij of zij kan ook zelfstandig leven en wegens de aard van de handicap, bijvoorbeeld een niet-aangeboren hersenletsel, een beroep doen op een 57 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

thuisbegeleidingsdienst. Tijdens de wachttijd bij de Centrale Registratie van Zorgvragen (CRZ) voor een andere zorgvorm is thuisbegeleiding ook mogelijk. Om van een thuisbegeleidingsdienst gebruik te kunnen maken, moet er een positieve beslissing van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) hiertoe zijn. Aanbod: de begeleiding is gericht op de ontwikkeling van het kind en de pedagogische en psychosociale ondersteuning van de ouders. Naast ondersteuning bij de ouders, staat de toekomst van het kind centraal. De begeleiding gebeurt aan huis, bij middel van individuele gesprekken of groepssessies. -

Begeleid wonen Doelpubliek: de diensten voor begeleid wonen richten zich enkel tot meerderjarigen, maar verder tot personen van alle doelgroepen. Ze beperken zich dus niet tot meerderjarigen met één specifieke soort handicap. Om van een dienst voor begeleid wonen gebruik te kunnen maken, moet er een positieve beslissing van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) hiertoe zijn. Aanbod: een individuele begeleider biedt aan huis begeleiding, zowel op psychosociaal vlak als bij de dagelijkse activiteiten. Onder het eerste moet verstaan worden: relaties, opvoeding kinderen... Onder het tweede moet verstaan worden: de organisatie van het huishouden, het budget, de administratie en de werksituatie. Of de nadruk op het psychosociale ligt dan wel op de dagelijkse activiteiten, hangt af van de noden. Het aantal begeleidingen kan variëren van één keer tot meerdere keren per week. Wonen kan in een eigen huis of in een huurhuis. De dienst voor begeleid wonen kan ook begeleiding aanbieden aan meerdere personen met een handicap die samen een huis delen.

-

Zelfstandig wonen Doelpubliek: de diensten voor zelfstandig wonen richten zich tot meerderjarigen met een fysieke handicap. Om van een dienst voor zelfstandig wonen gebruik te kunnen maken moet er hiervoor een positieve beslissing van het VAPH zijn. Aanbod: hulp m.b.t. de ADL (activiteiten dagelijks leven) die de cliënt niet zonder hulp kan stellen. Dat kan gaan om opstaan, wassen, aankleden, eten, iets vastnemen, verplaatsingen binnenshuis. Zelfstandig wonen betekent dat er in een aangepaste woning van de dienst in een woonwijk verbleven wordt, in de buurt van een centraal gelegen ADL-centrum. Het ADL-centrum is 24 uur op 24 bereikbaar via een oproepsysteem, zorgt voor assistentie aan huis op vraag, en dit maximaal 30 uren per week.


-

Beschermd wonen Voor die meerderjarigen waarvoor de begeleiding in begeleid wonen te licht is en die in een tehuis voor (niet-)werkenden te intensief. Doelpubliek: de diensten voor beschermd wonen richten zich enkel tot meerderjarigen, maar verder tot personen van alle doelgroepen. Ze beperken zich dus niet tot meerderjarigen met één specifieke soort handicap. Voorwaarde is wel dat het om een licht tot matige handicap gaat. Om van een dienst voor beschermd wonen gebruik te kunnen maken, moet er ook hier een positieve beslissing van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) zijn. Aanbod: er wordt ondersteuning in de organisatie van het huishouden alsook op psychosociaal en administratief vlak voorzien. Overdag gaat de cliënt werken, naar een dagcentrum of organiseert de dienst voor beschermd wonen dagbesteding. Cliënten wonen, al dan niet in groep, in de nabijheid van een voorziening.

-

Wonen onder begeleiding van een particulier (WOP) Wonen onder begeleiding van een particulier is een ambulante variant van pleegzorg maar dan voor meerderjarigen. De cliënt woont dan zelfstandig, maar krijgt daarbij ondersteuning van een niet-professionele hulpverlener, meestal een vertrouwenspersoon uit de buurt, een vriend(in) of een familielid. Doelpubliek: wonen onder begeleiding van een particulier is bedoeld voor diegenen die een zelfstandiger leven aankunnen dan met pleegzorg, echter niet zonder enige ondersteuning. Om te kunnen wonen onder begeleiding van een particulier volstaat een positieve beslissing van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) voor pleegzorg. Aanbod: de begeleid(st)er ondersteunt in de dagelijkse activiteiten, maar woont niet in. Een erkende pleeggezinnendienst biedt ondersteuning en begeleiding, zowel aan cliënt als begeleid(st)er.

-

Geïntegreerd wonen Deze ondersteuning neigt naar opvang in een tehuis voor niet-werkenden. Doelpubliek: de diensten voor geïntegreerd wonen richten zich tot personen met een zwaardere zorgbehoefte, zoals cliënten van tehuizen niet-werkenden, zelfs van het type nursing. In deze begeleidingsvorm kunnen klassieke voorzieningen de betrokken personen huisvesten in inclusieve woonprojecten. Om van een dienst voor geïntegreerd wonen gebruik te kunnen maken, moet er ook weer een positieve beslissing van het Vlaamse Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) hiertoe zijn.


Aanbod: de begeleidingsvorm geïntegreerd wonen is in 2006 als project gestart in het kader van de zorggradatie. Het is de intensiefste ondersteuningsvorm van ambulante begeleiding, een soort beschermd wonen-plus. Cliënten wonen in een inclusief woonproject, dit wil zeggen in een gewone woonomgeving, in kleine geïntegreerde woonunits. De voorziening staat in voor de zorg, de begeleiding en de eventuele dagbesteding. De huisvesting is een realisatie van een sociale huisvestingsmaatschappij. Men woont, al dan niet in een groep (van maximum 10 personen), buiten de klassieke voorziening. Leef- en woonkosten zijn voor de cliënt. Op termijn wil het beleid het geïntegreerd wonen uitbreiden en laten samensmelten met het beschermd wonen. -

Diensten Inclusieve ondersteuning (DIO) De bedoeling is dat vanaf 1 januari 2013 de diensten beschermd wonen en geïntegreerd wonen opgaan in de diensten inclusieve ondersteuning (DIO). Dit pilootproject komt voort uit een sterk emanciperende inschatting van personen met een handicap en het streven naar meer "gewone", in de samenleving geïntegreerde huisvesting, naast de residentiële voorzieningen. Deze diensten inclusieve ondersteuning leveren ambulante ondersteuning van personen met een handicap. De minister koos voorlopig voor een beperkte introductie van "inclusieve" woonvormen. DIO’s zijn er voor een nog meer gedifferentieerde groep. De personeelsomkadering is er volledig gebaseerd op de geobjectiveerde ondersteuningsnood van de persoon met een handicap. Dit vereist een juiste meting van de ondersteuningsnood van de personen met een handicap. Daarvoor wordt een "zorgzwaarte-instrument" ontwikkeld. De bestaffing is niet meer forfaitair geregeld, maar vloeit voort uit de inschaling van de individuele ondersteuningsnood van de personen met een handicap. Vooraleer een persoon met een handicap ondersteuning kan krijgen van een DIO, moet zijn ondersteuningsnood vastgesteld zijn. In de eerste plaats zal dit gebeuren door "vraagverduidelijking". Er zal zoveel mogelijk een beroep gedaan worden op omgevingszorg en algemene professionele zorg. De DIO zal uiteindelijk instaan voor de handicap-specifieke ondersteuning die geen van de andere actoren aanbiedt. Vraagverduidelijking gebeurt met een vragenlijst die beproefd werd in het experiment Persoonsgebonden Budget. Met het zorgzwaarte-instrument objectiveert een multidisciplinair team de ondersteuningsnood van de persoon met een handicap. Aan de hand van de scores op verschillende schalen en een vragenlijst, bepaalt het de nood aan permanentie, begeleiding en nachtpermanentie. Begeleiding kan veel betekenen: activiteiten van het dagelijkse leven zoals aankleden, hygiënische verzorging, voeding, het organiseren en runnen van een huishouden, administratieve en financiële handelingen, psychosociale, emotionele en relationele ondersteuning. De hoogste


waarden voor ondersteuningsnood zullen, dat verandert niet, niet geholpen zijn met een ambulant aanbod. Daarvoor blijven er de residentiële voorzieningen. -

Semi-residentiële en residentiële voorzieningen

De (semi-)residentiële opvangvoorzieningen worden opgedeeld in twee groepen naargelang de leeftijdscategorie van de doelgroep. Een persoon met een handicap is vanaf 18 jaar meerderjarig, maar kan tot zijn 21 jaar in een voorziening voor minderjarigen verblijven. Minderjarigen -

Internaat (Medisch Pedagogisch Instituut, MPI) Een MPI heeft een gezinsvervangende functie: het kind of jongere heeft een zodanige handicap dat hij thuis niet kan worden opgevangen. Internaten richten zich tot kinderen en jongeren van alle doelgroepen. Ze beperken zich dus niet tot kinderen en jongeren met één specifieke soort handicap. Om van een internaat gebruik te kunnen maken moet het kind een positieve beslissing van het VAPH hiertoe hebben. Aanbod: internaten bieden opvang en begeleiding aan, zowel aan schoolgaande als nietschoolgaande kinderen en jongeren. De internaten zijn dikwijls verbonden aan een instelling voor buitengewoon onderwijs. Ook specifieke therapieën behoren tot het aanbod: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie, zelfredzaamheidstraining, structurering en andere specifieke trainingen. Die worden meestal in het internaat zelf aangeboden, maar soms ook buiten de voorziening (ambulant). Internaten zijn 24 uur op 24 open. Het kind kan er, indien nodig, ook (gedeeltelijk) tijdens de weekends en vakanties terecht.

-

Semi-internaat Het kind kan er in de week overdag terecht. Semi-internaten richten zich tot kinderen en jongeren van alle doelgroepen. Ze beperken zich dus niet tot kinderen en jongeren met één specifieke soort handicap. Een positieve beslissing van het VAPH is nodig. Aanbod: de semi-internaten bieden opvang en begeleiding aan zowel schoolgaande als nietschoolgaande kinderen en jongeren. Bij de schoolgaanden ligt de nadruk op voor- en naschoolse opvang en op een aangepast opvoedings- en/of therapeutisch kader. Deze semi-internaten zijn meestal verbonden aan een instelling voor buitengewoon onderwijs. Bij de nietschoolgaanden ligt de nadruk op verzorging en stimulatie van de basisfuncties. Het gaat dan ook om kinderen of jongeren die omwille van hun handicap niet naar school kunnen. Ook specifieke therapieën behoren tot het aanbod van de semi-internaten: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie, zelfredzaamheidstraining, structurering en andere specifieke trainingen. Die worden meestal in het semi-internaat zelf aangeboden, maar soms ook buiten de voorziening (ambulant).


Semi-internaten zijn open in de week, in principe van 8 tot 18 u. ‘s Avonds, ‘s nachts en in het weekend verblijven de kinderen en jongeren thuis. Sommige voorzieningen bieden een vakantieprogramma aan. -

Begeleide uitgroei Begeleide uitgroei (uit de voorziening) is bedoeld voor kinderen en jongeren die een observatieen behandelingscentrum (OBC) of een internaat verlaten en terug thuis gaan leven. Dat kan zijn omdat de intensieve begeleiding in het OBC of in het internaat niet meer nodig is, of omdat het kind in het internaat de volwassen leeftijd heeft bereikt. Begeleide uitgroei is geen afzonderlijk opvangtype, maar maakt deel uit van het aanbod van OBC's en internaten. Aanbod: De observatieen behandelingscentra en de internaten bieden de mogelijkheid aan een kind nog een tijdje thuis door vertrouwd personeel te laten begeleiden, na zijn verblijf in de voorziening. Dat maakt een vlotte overgang naar de thuissituatie mogelijk. De duur van de overgangsperiode, van de begeleide uitgroei dus, bedraagt maximum 6 maanden.

-

Observatie- en Behandelingscentrum (OBC) Dit is een Centrum voor Observatie, Oriëntering en Medische, Psychologische en Pedagogische Behandeling voor Gehandicapten. Doelgroep: jongeren met complexe gedrags- en emotionele stoornissen, al dan niet in combinatie met een verstandelijke handicap. Het OBC stelt zich tot doel via intensieve observatie tot een diagnose te komen, te starten met behandelingen gericht door te verwijzen voor verdere ondersteuning door een gepaste dienst of voorziening. Jongeren kunnen maximum drie jaar in een OBC verblijven, 24uur op 24 uur.

Zorgvormen voor minder- en meerderjarigen (cf. tekst op website www.vaph.be opvang voor volwassenen en minderjarigen) -

Pleegzorg In sommige situaties kan de zorg voor een kind te zwaar worden. De opvang kan dan worden toevertrouwd, voor een korte of lange periode, aan een pleeggezin. Het doet er niet toe welke leeftijd het kind heeft. Het kan dus ook voor meerderjarigen. Een andere gangbare term voor pleegzorg is ‘plaatsing in gezinnen’. Pleegzorg is bedoeld voor personen van alle doelgroepen. Deze opvangvorm is dus niet beperkt tot kinderen of jongeren met één specifieke soort handicap. Ook hier is een positieve beslissing van het VAPH nodig. 62 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

Aanbod: de pleegouders nemen de verzorging en de opvoeding van een kind op zich. Via huisbezoeken krijgen zij hiervoor informatie, advies en ondersteuning van een erkende pleeggezinnendienst. Zo’n dienst wordt ook gezinsplaatsingsdienst genoemd. De pleeggezinnendienst staat in voor de selectie van de opvanggezinnen en oefent ook toezicht uit op hun huisvesting. Op de opvang van een persoon met een handicap in een pleeggezin staat geen tijdslimiet. -

Tehuis voor kortverblijf Soms kan een gezin gedurende een korte periode, door welke omstandigheden ook (bijvoorbeeld een crisisperiode), niet voor het kind of de volwassen persoon met een handicap zorgen. Het kan dan aangewezen zijn de persoon tijdelijk ergens anders verblijft. Kortverblijf is er voor alle doelgroepen. Deze opvangvorm is dus niet beperkt tot personen met één specifieke soort handicap. Positieve beslissing van VAPH is nodig. Aanbod: de voorziening biedt de persoon opvang en begeleiding voor een korte periode. Een beperkt aantal voorzieningen biedt uitsluitend kortverblijf aan: dat zijn de tehuizen voor kortverblijf. Andere beschikken over 1 of meerdere plaatsen voor kortverblijf, binnen hun erkenning als internaat. Kortverblijf kan zowel overdag als ’s nachts, ook in het weekend en in de vakanties.

-

Gaan Logeren Heeft in principe dezelfde functie als kortverblijf, maar is vaak voor een kortere periode (bijv. voor 1 of 2 dagen; of af en toe voor een weekend) Personen van alle doelgroepen kunnen gaan logeren. Om te kunnen gaan logeren volstaat een positieve beslissing van het VAPH voor eender welk opvangtype. Aanbod: Internaten met logeeraanbod bieden de kinderen of jongerenopvang en begeleiding aan voor een korte duur. Logeren voor volwassenen kan in tehuizen met een logeeraanbod. Een logeer-dag geldt voor minstens 12 uren, overnachting inbegrepen. Gaan logeren kan ook in het weekend en tijdens de vakanties. Het maximum is vastgesteld op 30 logeerdagen per jaar.

-

Multifunctionele Centra (MFC) De zorgvernieuwing voor minderjarigen kreeg in 2011 concreet vorm door het opzetten van multifunctionele centra (MFC). Het doel van een MFC is dat voor minderjarigen soepele trajecten op basis van de eigen behoeften mogelijk worden. Daarnaast wordt de draagkracht van de omgeving versterkt. Voor voorzieningen wordt de administratie vereenvoudigd en er wordt meer ruimte gecreëerd om te ondernemen. Deze manier van werken moet op termijn resulteren in een afbouw van de langdurige residentiële zorg ten voordele van de ondersteuning in de thuissituatie en er moeten meer personen bereikt worden met dezelfde middelen. Binnen 63 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

het plan ‘perspectief 2020 zouden alle minderjarigen voorzieningen naar MFC’s moeten evolueren tegen 2014-2015. Het doel is dat dienstverleningscentra op een soepele wijze zowel residentiële capaciteit, dagondersteuning als ambulante begeleiding kunnen aanbieden. Kernwoorden in deze herstructurering zijn: maatzorg, naadloze zorg en soepele differentiatie. Organisaties kunnen deze doelstellingen ook realiseren door in netwerkverbinding te gaan met elkaar. De doelgroep voor deze MFC zijn minderjarigen die omwille van hun problematiek een indicatiestelling voor residentiële of semi-residentiële opvang bekomen hebben. Via de multifunctionele centra kunnen voorzieningen soepele trajecten aanbieden, doordat ze vlot kunnen overschakelen van dagen nachtopvang naar dagopvang, en naar mobiele ondersteuning aan huis, en visa versa. De betrokken centra kunnen volgende functies aanbieden: 

(Mobiele) begeleiding



Verblijf



Dagopvang



Dagbesteding

Meerderjarigen (cf. ook hierboven al pleegzorg, logeren en kortverblijf) Enkele voorzieningen en diensten zijn zowel voor minderjarigen als meerderjarigen beschikbaar. Het gaat om diensten voor kortverblijf, pleegzorginitiatieven en het logeeraanbod. Enkele voorzieningen zijn er uitsluitend voor meerderjarigen. Hierna bespreken we deze voorzieningen. -

Tehuis voor niet-werkenden Tehuizen voor niet-werkenden richten zich tot personen met een ernstige handicap die niet in staat zijn te werken. Het VAPH moet beslissen of deze opvangvorm in aanmerking komt. Die beslissing bevat de vermelding 'nursing' voor personen met een heel zware zorgbehoefte en de vermelding 'bezigheid' voor de anderen. Aanbod: de bewoners van tehuizen voor niet-werkenden worden, naargelang van de zwaarte van hun zorgnoden, ingedeeld in bezigheids- en nursing-cliënten. Bij nursing-cliënten ligt de nadruk op de verzorging en de paramedische behandeling, zoals kinesitherapie. Dikwijls gaat het om personen met een meervoudige handicap. Bezigheid-cliënten kunnen, onder persoonlijke begeleiding en naargelang van hun individuele mogelijkheden, deelnemen aan arbeid-vervangende activiteiten of vaardigheidstrainingen. Tehuizen voor niet-werkenden zijn 24 uur op 24 open, in principe het hele jaar door.


-

Tehuis voor werkenden Tehuizen voor werkenden richten zich voornamelijk tot personen met een verstandelijke of motorische handicap. Er wordt overdag gewerkt, bijvoorbeeld in een beschutte werkplaats. Het VAPH beslist of je er terecht kan. Aanbod: een tehuis voor werkenden biedt meer persoonlijke begeleiding aan dan verzorging. Voor diegenen die niet (meer) kunnen werken, zoals werklozen en gepensioneerden, is er een dagbesteding voorzien. Tehuizen voor werkenden zijn 24 uur op 24 open, in principe het hele jaar door.

-

Dagcentrum Wanneer werken op de gewone arbeidsmarkt of in een beschutte werkplaats te zwaar is, maar een zinvolle dagactiviteit nodig is, kan je terecht in een dagcentrum. Dagcentra richten zich tot personen van diverse doelgroepen, echter niet tot personen met enkelvoudige psychische stoornissen. Een beslissing van het VAPH is nodig. Aanbod: In een dagcentrum kan je terecht voor activiteiten als atelierwerking (ambachtelijke creaties, knutselen, enz.), tuinbouw of semi-industrieel werk. Daarnaast biedt een dagcentrum training of therapie aan op diverse domeinen: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie, zelfredzaamheidstraining, sociale vaardigheidstraining, emotionele ondersteuning en ontwikkeling van arbeidsgerichte vaardigheden. Dagcentra zijn open op werkdagen van 8 tot 18 u, al eindigen de activiteiten vaak rond 16u. Meestal is er een periode van collectieve sluiting in de vakanties.

-

Begeleid werken Indien een job op de gewone arbeidsmarkt of in een beschutte werkplaats te hoog gegrepen is, kan men in een systeem van begeleid werken stappen. Begeleid werken is bedoeld voor personen die net niet het niveau van een betaalde job halen, maar die wel meer aankunnen dan de gewone dagactiviteiten in een dagcentrum. Om te kunnen begeleid werken, volstaat een positieve beslissing van het VAPH voor een dagcentrum. Aanbod: er wordt gewerkt onder begeleiding van het dagcentrum deeltijds, zonder verloning of arbeidscontract, in een sociale voorziening of een culturele organisatie, bij een particulier of in een bedrijf. Begeleid werken sluit meer aan bij het gewone leven dan de atelierwerking in een dagcentrum. Bovendien is de waaier aan mogelijkheden groter, bijvoorbeeld koffiebedeling in een rusthuis, boeken rangschikken in een bibliotheek, helpen bij een boer, een bakker of een slager. Alle afspraken worden geregeld in een schriftelijke overeenkomst. De planning houdt rekening met de verlofperiodes van alle partners. 65 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

C) ORGANISATIE VAN EIGEN ZORG VIA PAB EN PGB. Personen met een handicap en hun directe omgeving zijn sinds jaar en dag voorstander van meer vraag-gestuurde zorg, meer zorg op maat. Sinds enkele decennia heeft de overheid daar oor naar. Met het Persoonlijk Assistentiebudget (PAB) werd gestart in 1996 als experiment. In 2000 werd het in een decreet verankerd. Het PAB heeft als doel personen met een handicap zolang mogelijk zelfstandig te laten wonen, door hulp in te kopen van één of meerdere zelf gekozen assistenten. Op die manier kan een opname vermeden of uitgesteld worden. Het VAPH voorziet een budget, afhankelijk van de handicap van de betrokken persoon. Dit kan niet voor alle uitgaven aangewend worden. Zo bv. niet voor psychologische begeleiding, tolken, hulpmiddelen, budgetbegeleiding. Het Persoonsgebonden budget (PBG) gaat een stapje verder dan het PAB: de persoon met een handicap krijgt een budget waarmee hij omgevingszorg én professionele zorg kan kopen. Sinds 2008 loopt het PGB als een proefproject in twee regio’s. 4.4 TENDENSEN EN VERNIEUWINGEN IN DE SECTOR 4.4.1 ZORGREGIE Een belangrijk onderdeel van de continue vernieuwing van de zorg is de Zorgregie. Het doel is hier een betere afstemming tussen het aanbod van de voorzieningen en de behoeften van de cliënt. Zorgregie zou er moeten toe bijdragen dat de zorg naar de mensen wordt gebracht i.p.v. omgekeerd. De Centrale Registratie van Zorgvragen (CRZ) biedt een steeds gedetailleerder beeld van de zorgvragen in elke provincie. Dit zal nog verbeteren door de volledige integratie van het PAB in de CRZ, een proces wat momenteel volop in uitvoering is. Bovendien zullen de gegevens meer regionaal gebruikt worden. In elke provincie dragen voorzieningen, gebruikers en verwijzers samen (in het Regionaal Overlegnetwerk voor de Gehandicaptenzorg - ROG) de verantwoordelijkheid om aan te geven waar er welk soort plaatsen bij moeten gecreëerd worden, of waar bestaande plaatsen zouden moeten worden omgevormd tot plaatsen van een ander type of zich zouden moeten richten op een andere doelgroep (Zorgafstemming). De Vlaamse overheid geeft het ROG momenteel een aantal opdrachten in het kader van het Projectplan Zorgvernieuwing dat voortvloeit uit Perspectief 2020. Belangrijke nieuwe tendensen zijn de oprichting van een Dienst Ondersteuningsplan, de opstart van een aanbod Rechtstreeks Toegankelijke Hulpverlening voor volwassen personen met een handicap, een goede zorgafstemming van het reeds bestaande aanbod en vooral de tendens naar vraag-gestuurd werken.


Voor het vraag-gestuurd werken is er het afgelopen jaar vanuit de Vlaamse overheid veel meer regionale verantwoordelijkheid gelegd bij het ROG. Het ROG is dan ook vanaf dit jaar verantwoordelijk voor de toekenning van de Persoonlijke Assistentie Budgetten (PAB) en van de persoonsvolgende financiering onder de vorm van persoonsvolgende convenanten. Met een convenantenbudget kan een zorgvrager naar een VAPH-erkende dienst of voorziening stappen om hiermee zijn zorg/ondersteuning te organiseren. In elke provincie werd dan ook minstens één Regionale Prioriteitencommissie (RPC) opgericht die als opdracht heeft om, binnen de perken van de door Vlaanderen ter beschikking gestelde budgetten en criteria, aan een aantal zorgvragers een PAB of een convenant toe te kennen. Een belangrijke opdracht van het RPC is de toekenning aan een aantal zorgvragers van de status prioritair te bemiddelen zorgvraag. Deze status wordt toegekend op basis de inschatting van de hoogst-dringendheid van de zorgvraag en zorgt ervoor dat de persoon in de hoogste prioriteitengroep zit voor opname in de open plaatsen die in de loop van het jaar vrijkomen. Ook de personen die een convenant of een PAB toegewezen krijgen, dienen door het RPC deze status eerst te krijgen. Via het RPC neemt het ROG ook zijn taak op voor de monitoring van het opnamebeleid van de VAPHerkende voorzieningen en diensten. Indien er in een open plaats een persoon wordt opgenomen die niet behoort tot de hoogste prioriteitengroep, zal de voorziening dit moeten motiveren bij het RPC. Het RPC zal op basis van de motivatie een positief of negatief advies geven naar het VAPH toe dat dan de uiteindelijke beslissing zal nemen. Indien het VAPH een negatieve beslissing neemt over deze opname, komt een voorziening voor zijn volgende opname onder toezicht te staan. Om dit allemaal in goed banen te leiden, heeft het VAPH in iedere provincie een coördinator zorgregie aangesteld én wordt een provinciaal Coördinatiepunt Handicap gesubsidieerd. 4.4.2 ZORGGRADATIE Het VAPH werkt reeds enkele jaren aan het project Zorggradatie. Met dit project streeft het naar een grondige vernieuwing van het huidige zorgaanbod. De voornaamste betrachting is voldoende inhoudelijke én financiële differentiatie aan te brengen in het ondersteuningsaanbod zodat zorg op maat van de cliënt een hele stap dichterbij komt. Concreet focust het project op 3 kerndoelen: 1. meer differentiatie in het huidige aanbod, zodat beter rekening gehouden kan worden met de zorgbehoeften en de zorgzwaarte van de cliënten. Dikwijls is de inschaling in een bepaald zorg- of afdelingstype een te weinig fijne definitie van de werkelijke noden en behoeften van een cliënt en dus slechts een gedeeltelijke vertaling van de zorgvraag. Zorg moet dus meer individueel gedefinieerd worden. 2. een methodiek om de zorgzwaarte te kunnen inschatten. Om de meer algemene ondersteuningsnood in kaart te brengen wordt in de eerste plaats gebruik gemaakt van de


Amerikaanse Supports IntensityScale of SIS. Deze kijkt naar de ondersteuning die nodig is, eerder dan naar de beperking die wordt vastgesteld. 3. een herverdeling van de huidige personeelsmiddelen en nieuwe personeelsnormen. 4.5 UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST Toenemend aantal vragen geregistreerd in de CRZ Het grootste knelpunt voor de sector van personen met een handicap is het groeiende aantal personen met een zorgvraag. O.a. omwille van de vergrijzing, de stijging van het aantal personen met een aangeboren en verworven handicap en de inkrimping van het sociale netwerk groeit het aantal mensen met een vraag naar professionele zorg. Zowat 22.000 mensen uit Vlaanderen en Brussel staan op de CRZ geregistreerd met een vraag tot opvang of ondersteuning waarvan meer dan de helft aangeeft een dringende vraag te hebben. Intersectoraal werken Perspectief 2020 wijst op de noodzaak van een intersectorale samenwerking met de reguliere nietVAPH erkende hulpverlening, o.a. zoals voor de minderjarigen binnen de IJH. Op provinciaal vlak moeten de ROG’s in hun meerjarenplanning hiervoor tegen midden 2012 een beeld geven van good practices, alsook beleidsaanbevelingen formuleren om een intersectoraal werken te bevorderen. Ook ethische vragen De sterke klemtoon op ‘mantelzorg’ en netwerkzorg, het tekort aan plaatsen en aan middelen voor professionele ondersteuning is vandaag als problematisch te benoemen. Vanuit de visie van de ‘presentietheorie’ worden hier terecht een aantal vragen gesteld die overwegenswaardig zijn. 15 4.6 INTERESSANTE WEBSITES  

15

www.vaph.be www.west-vlaanderen.be/rog

Baart, Andries en Carbo, Christa. De Zorgval. Thoeris, Amsterdam, 2013.


5. HET WOON- EN ZORGBELEID 16 Tot de jaren ’60 van de 20ste eeuw was het evident dat de opvang voor kinderen, gehandicapten en ouderen door de familie gebeurde. De overheid nam de zorgrol over wanneer men niet kon rekenen op de familiale solidariteit. Men zorgde voor hen door het gezin te ondersteunen via een familiaal helpster of door de zorgbehoevende op te nemen in een instelling. In de jaren ’60, vanuit het idee van een sociale welvaartsstaat voor iedereen, investeerde de overheid vooral in residentiële zorg. Typerend zijn de rusthuizen met kleine kamers, grote tuinen, grote eetzalen. Men zag het als een erkenning voor degene die twee oorlogen hadden meegemaakt en ten volle konden genieten van de nieuwe welvaart. Geleidelijk aan moest de overheid toegeven dat de budgetten te beperkt waren daar de economische groei stokte. Het werd ook duidelijk dat de levensstandaard van de bevolking toenam en de mensen ouder werden. De opvang in verzorgingstehuizen was een verworven recht en dwong de overheid tot nadenken om de opvang van zorgbehoevenden in eigen milieu nieuw leven in te blazen. Men diende middelen uit te trekken om de ‘thuiszorg’ te ondersteunen. In 1980, na de grote staatshervorming, werd Vlaanderen bevoegd voor de persoonsgebonden aangelegenheden. Vlaanderen koos voor de ontwikkeling van en de investering in de thuiszorg. Men wilde gezinnen ondersteunen die hulp nodig hadden bij de organisatie van het dagelijks leven, hygiënische zorg, koken, wassen,… Omdat men de onbetaalbaarheid van de residentiële opvang van de ouderen inzag en de overheid wilde vermijden dat de zorgbehoevende senioren te snel voor de rusthuisopvang zou kiezen, evolueerde de thuiszorg van meer ‘gezinszorg’ naar ‘ouderenzorg’. In tegenstelling tot de ouderen van de jaren ’60 wordt de overstap naar een rust- en verzorgingstehuis als laatste stap gezet. Zo lang mogelijk in eigen wooncontext leven werd de norm. De mantelzorg kreeg meer en meer erkenning. Naast de bestaande rust- en verzorgingstehuizen en thuiszorg ontwikkelden zich ook andere vormen van (semi)-residentiële en ambulante zorg om tegemoet te komen aan de noden van de senioren. In 1998 keurde het Vlaamse parlement een decreet goed dat alle vormen van thuiszorg samenbracht en een naadloze overgang wilde tussen de thuiszorgdiensten. Dit decreet bevestigde de tweedeling tussen thuiszorg en residentiële opvang. Voorjaar 2009 ging de Vlaamse overheid nog een stap verder. Het verouderde decreet van 5 maart 1985 betreffende de residentiële ouderenzorg en decreet van 1998 betreffende de thuiszorg werden opgeheven en vervangen door het woonzorgdecreet dat de ambulante en de residentiële zorg

16

Bronnen : www.vvsg.be; www.zorgnetwerkvlaanderen.be; www.zorg-en-gezondheid.be


samenbracht. De kunstmatige opdeling werd opgeheven en men koos voor ‘zorg op maat’. ( Vogels M, 2009) “Het nieuwe woonzorgdecreet reglementeert met andere woorden de niet-medische thuiszorg voor alle Vlamingen ongeacht hun leeftijd, en de residentiële ouderenzorg binnen het federale kader enkel voor mensen ouder dan 65. Wie zorgbehoevend is en jonger is dan 65 kan immers terecht in een voorziening voor personen met een handicap. “ 5.1 STRUCTURERING 5.1.1 DE INFORMELE ZORG Informele zorg wordt ook mantelzorg genoemd. Een mantelzorger is de persoon die zorgt voor een ernstig ziek of zorgbehoevend familielid, kennis of buur, … op geregelde basis. Dankzij de ondersteuning van mantelzorgers kunnen ernstig zieken, dementerende senioren, … veel langer in hun eigen vertrouwde context (ver)blijven. De mantelzorger krijgt erkenning vanuit het Vlaams beleid. De mantelzorger heeft recht op een mantelzorgpremie nl. een financiële tegemoetkoming. Mantelzorg is niet enkel van toepassing binnen de ouderenzorg. Er zijn in West-Vlaanderen 6 organisaties die opkomen voor de belangen van mantelzorgers, hen informatie bieden, vorming geven, vertegenwoordigen in overlegorganen en adviseren :      

Liever Thuis LM Kenniscentrum Mantelzorg Steunpunt Thuiszorg Ziekenzorg CM vzw mantelzorg West-Vlaanderen Ons Zorgnetwerk OKRA-zorgrecht

5.1.2 DE FORMELE ZORG De formele zorg is de professionele zorg. Een aantal maatschappelijke tendensen doen de vraag naar professionele hulp stijgen. Rekening houdend met o.a. het subsidiariteitsprincipe en het principe dat elk ieder zolang mogelijk in zijn eigen vertrouwde context kan verblijven is er een aanbod van ondersteuning en hulp op verschillende niveaus. -

Thuiszorg De thuiszorg helpt om de zieke of zorgbehoevende zo lang mogelijk in het vertrouwde milieu te houden en verzorgen. Thuiszorg kan een oplossing bieden, daar waar de mantelzorger in tijd en expertise tekortschiet.


Thuiszorg biedt zorg-op-maat met een transparante communicatie tussen alle zorgverleners. Een goede afstemming tussen de betrokken actoren is belangrijk. Indien nodig kan een coördinerende rol vanuit de zorgcoördinator / zorgbemiddelaar. Ondanks thuiszorg een belangrijke pijler is binnen het woonzorgdecreet, ontwikkeld vanuit de noden voor senioren, is de doelgroep veel ruimer! Thuiszorg richt zich ook naar zieken, personen met een handicap, gezinnen… -

De diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg De diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg kunnen erkend worden voor gezinszorg, poetshulp en karweihulp. De diensten voor gezinszorg, vroeger geheten diensten voor gezins- en bejaardenhulp bieden persoonsverzorging, huishoudelijke hulp en algemene psychosociale ondersteuning en begeleiding. De verzorgende die aan huis komen hebben een opleiding genoten, zij komen regelmatig bij de gebruiker aan huis. Daarnaast bieden de diensten ook poetshulp. De poetshulp gebeurt door niet-geschoolde krachten, vaak in het kader van tewerkstellingsprojecten of met dienstencheques De diensten worden georganiseerd door het OCMW of private vzw bv via de mutualiteiten. Niet enkel ouderen doen een beroep op thuiszorg, ook ouders van pasgeboren kinderen en jongere hulpbehoevenden kunnen uit het aanbod van diensten een aantal taken overdragen aan de zorgverleners.

-

De diensten voor oppashulp Een vrijwilliger kan ingeschakeld worden ter aanvulling van de professionele zorg of als een kortstondige vervanging van de mantelzorger. De taken die de vrijwillige oppassers uitvoeren zijn hoofdzakelijk gericht op het waarborgen van de hulpverlening: zorgend aanwezig zijn, ondersteuning, maaltijden opwarmen, helpen bij aanen uitkleden. Een vrijwilliger is niet gebonden aan vaste uren, kan ook buiten kantooruren en zelfs ’s nachts. Iedereen die thuis hulp nodig heeft door ziekte, handicap of ouderdom kan beroep doen op vrijwillige oppashulp. Er zijn wel oppasdiensten die zich specifiek richten naar specifieke doelgroepen vb. chronisch zieken, ouderen, personen met een handicap, …

-

De diensten voor gastopvang Vanaf 1 januari 2010 werd er een nieuw type van thuiszorgvoorziening erkend. Die diensten moeten de vraag naar en het aanbod van gastopvang coördineren. Gastopvang wordt aangeboden door gastgezinnen. Die gastgezinnen zijn vrijwilligers, die een zorgbehoevende tijdelijk opvangen in hun eigen woning. Het is de bedoeling om zo de 71 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

mantelzorger tijdelijk te ondersteunen en te ontlasten. Gastgezinnen vormen dus een aanvulling op de professionele hulp, de vrijwilligers van de diensten voor oppashulp en de mantelzorgers. De doelgroep voor gastopvang bestaat voornamelijk uit oudere personen, die geen nood hebben aan intensieve zorg, maar wel behoefte hebben aan (re)activering, verzorging, gezelschap, toezicht en/of begeleiding bij activiteiten van het dagelijkse leven. De aandacht gaat daarbij vooral naar personen die weinig of geen contact hebben en eenzaam zijn. -

De diensten maatschappelijk werk van het ziekenfonds De diensten maatschappelijk werk van het ziekenfonds werden – voor het Woonzorgdecreet van kracht werd- Centra voor Algemeen Welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen of ook wel Ingebouwde Centra voor Algemeen Welzijnswerk (ICAW) genoemd. De diensten maatschappelijk werk van het ziekenfonds zijn hoofdzakelijk gericht op de eigen leden en informeren hen over het aanbod in de gezondheid- en thuiszorg en het recht op tegemoetkomingen. De hulp- en dienstverlening heeft tot doel het persoonlijke functioneren en de maatschappelijke integratie te realiseren via een integrale benadering van de hulpvraag. Daarbij moet minstens aandacht geschonken worden aan de sociale bescherming waarmee bedoeld wordt de sociale voorzieningen beter toegankelijk maken en sociale rechten uitputten. Via individuele hulpverlening informatie, advies en bemiddeling bieden bij personen met gezondheidsproblemen ten gevolge van ziekte, handicap of hulpbehoevendheid.

-

De lokale dienstencentra De lokale dienstencentra kennen twee belangrijke opdrachten nl.: informatie, recreatie en educatieve activiteiten organiseren, alsook activiteiten gericht op hygiënische zorgen. De doelstelling is vereenzaming tegen te gaan, zelfredzaamheid verhogen en sociale netwerk te versterken. De LDC richten zich naar alle buurtbewoners maar in de praktijk merken we dat zo’n 80 % van de gebruikers ouderen zijn. Men probeert veel aandacht te schenken aan het integreren in hun werking van de vrijwilligers en mantelzorgers. Voor de uitbouw van een LDC gaat het initiatief vaak uit van een OCMW.

-

De regionale dienstencentra Het woonzorgdecreet herschikt de bevoegdheden van de regionale dienstencentra. Vroeger kon men er ook terecht voor individuele informatie over erkende voorzieningen. Dit is nu de taak van de dienst maatschappelijk werk van het ziekenfonds. Ze krijgen nu wel de opdracht groepsgerichte activiteiten te organiseren voor mantelzorgers, ouderen en thuiszorgvoorzieningen. Helpen het vrijwilligerswerk beter op elkaar af te stemmen. Een nieuwe bevoegdheid voor de regionale dienstencentra is de zorgbehoevende adviseren en begeleiden bij de aanpassing van hun woning en ergotherapeutisch advies geven aan zowel de gebruiker als de mantelzorger. 72 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

De regionale dienstencentra zijn ook verantwoordelijk voor de organisatie (praktische en administratieve ondersteuning) van het patiëntgebonden overleg. 5.2 OUDERENZORG 5.2.1 MISSIE / TOEGANGSPOORT De oudere zorgbehoevende met de nodige en mogelijke zorgverlening zo lang mogelijk in het vertrouwde milieu laten verblijven. Hiervoor is een duidelijke omkadering en coördinatie van de hulpverlening noodzakelijk. Wanneer een residentiële opname noodzakelijk wordt, streven naar een zo transparant mogelijke informatieverstrekking en opnamebeleid. 5.2.2 STRUCTURERING VAN DE SECTOR De ouderenzorg kan men indelen in een 3-tal takken:   

ambulante zorg semiresidentiële zorg residentiële zorg

5.2.3 WOONZORGLIJN Elk oudere en zijn context hebben recht op duidelijke informatie en advies over mogelijke voorzieningen. Daarom werd een infolijn nl. de Woonzorglijn geïnstalleerd. De woonzorglijn biedt informatie over rechten en plichten, financiële aspecten, dagdagelijkse vragen over het ‘verblijf’ in een ouderenvoorziening. De woonzorglijn is bereikbaar op het nummer 078 15 25 25, elke weekdag van 9u tot 12u of via mail [email protected] 5.2.4 AMBULANTE DIENSTEN Specifiek voor ouderen is er een extra waaier aan diensten beschikbaar:      

poetshulp maaltijdenlevering oppas- en vervoersdiensten personenalarmsystemen tegemoetkoming hulp aan bejaarden tussenkomsten in materiaal (incontinentiemateriaal, ziekenhuisbedden, ...)

Alle vormen van thuiszorg zijn van toepassing en inzetbaar in de ouderenzorg.


5.2.5 SEMI-RESIDENTIEEL -

De dagverzorgingscentra Wanneer een oudere (+65 jaar) niet noodzakelijk residentiële opvang nodig heeft, maar er overdag weinig of geen hulp kan geboden worden door mantelzorgers (familie, vrienden, buren, ...) of professionele zorgverleners, kan een semi-residentieel verblijf in een dagcentrum een oplossing bieden. De hulpbehoevende krijgt hierbij de nodige zorgen toegediend, en wordt 's avonds opnieuw naar huis gebracht. De meeste rusthuizen kunnen semi-residentiële opvang bieden. Wanneer alleen, zelfstandig thuis wonen, of een thuissituatie met thuiszorg onmogelijk blijft, is een residentiële opname noodzakelijk. We maken een onderscheid in 'residentieel-definitief' en 'residentieel-tijdelijk'. Definitief betekent dat de oudere opgenomen wordt in een rusthuis of rust- en verzorgingstehuis. Het verschil in beide is afhankelijk van de graad van zorgbehoevendheid. Die wordt bepaald door de Katz-schaal. Met tijdelijke residentiële opvang wordt hier het verblijf in kortopvang of een ander centrum (bv hersteloord) bedoeld.

-

De centra voor kortverblijf De centra vangen mensen op die voor korte tijd zorg nodig hebben tijdens de dag en nacht. Deze centra werden in het leven geroepen om de mantelzorger tijdelijk te ontlasten en hen bv. de kans te bieden om op vakantie te gaan. Of indien een tijdelijke crisissituatie met extra zorg aangewezen is. De centra voor kortverblijf maken deel uit van woonzorgcentra.

-

De centra voor herstelverblijf Zij vangen personen op na een heelkundige ingreep of die aan een ernstige aandoening hebben geleden. Het is een tijdelijke opvang voor mensen die niet langer in het ziekenhuis moeten verblijven maar nog niet in staat zijn om zelfstandig thuis te functioneren.

5.2.6 RESIDENTIEEL -

Groep voor assistentiewoningen en serviceflats De serviceflats, worden in het nieuwe woonzorgdecreet vervangen door assistentiewoningen. De gebruikers zullen in een assistentiewoning niet enkel meer aangepaste huisvesting aangeboden krijgen maar kunnen ook afhankelijk van de eigen zorgbehoevendheid gebruik maken van extra hulp- en dienstverlening.


Ouderen die in deze woningen verblijven, kunnen gebruik maken van dienstverlening zoals recreatieve activiteiten, warme maaltijden in gemeenschappelijke ruimtes… De grote meerwaarde van de assistentiewoningen is wanneer de bewoner meer zorgbehoevend wordt, hij zal kunnen blijven wonen. -

De woonzorgcentra en rust- en verzorgingstehuizen (RVT) Ouderen komen de dag van vandaag veel later in een rusthuis of rust- en verzorgingstehuis terecht. Het is pas als ze zwaar zorgbehoevend worden dat men naar een rusthuis gaat. Het gaat meestal om ouderen boven de 85 jaar. Het nieuwe woonzorgdecreet wil de rusthuizen ombouwen tot woonzorgcentra. Daar gaat de aandacht niet meer alleen naar enkel residentiële zorg maar worden ook ambulante en semiresidentiële zorg aangeboden. De zorg wordt meer gespecialiseerd nl. doelgroepgericht en afdelingsgericht.

5.3 UITDAGING NAAR DE TOEKOMST    

De woonzorgcentra moeten verankerd worden in wijken met een grotere betrokkenheid van de buren. de plaats van allochtone ouderen in het woon-en zorgbeleid. voldoende personeel en middelen om kwaliteit te waarborgen. zorgvernieuwing en empowerend werken met ouderen

5.4 GERAADPLEEGDE EN INTERESSANTE BRONNEN  

www.zorg-en-gezondheid.be, 2013 Vogels M; Het welzijnsbeleid in Vlaanderen, Lannoo Campus, 2009


6. KINDEREN, JONGEREN & GEZIN 6.1 OPVOEDINGSONDERSTEUNING 17 In 2001 vaardigt de Vlaamse overheid een eerste decreet inzake opvoedingsondersteuning uit. Het tekent krijtlijnen uit waarbinnen eenmalige opleidings-, vormings – of trainingsreeksen gesubsidieerd kunnen worden. In 2007 volgt het tweede decreet die opvoedingsondersteuning definieert als “de laagdrempelige, gelaagde ondersteuning van opvoedingsverantwoordelijken bij de opvoeding van kinderen’”. Opvoedingsondersteuning legt accent op zijn preventieve rol als het versterken van de opvoedingsverantwoordelijken in hun rol. Opvoedingsondersteuning richt zich in de eerste plaats op ouders en andere opvoeders met de volgende doelstellingen: de competentie, vaardigheden en draagkracht van ouders (of anderen opvoedingsverantwoordelijken) te versterken; de draaglast te verminderen door problemen tijdig te signaleren en praktische hulp of steun te bieden; het sociale netwerk rondom kinderen en gezinnen te versterken en ouders weerbaar maken om evt. problemen in de toekomst te vermijden. 6.1.1 ACTOREN Ondersteunende actoren: 

  

Een Vlaams Expertisecentrum Opvoedingsondersteuning in samenwerking met Provinciale Steunpunten Opvoedingsondersteuning zorgt voor de coördinatie van expertise inzake opvoedingsondersteuning. Lokale coördinatoren Opvoedingsondersteuning Agentschap Jongerenwelzijn Provincie West-Vlaanderen

Actoren met kerntaak opvoedingsondersteuning:    

Kind en Gezin (zie verder) Opvoedingswinkels Gezinsbond Ontmoetingsplaatsen

Naast deze organisaties zijn er nog heel wat initiatieven in het werkveld die ook ondersteuning aanbieden aan gezinnen in de opvoeding.

17

Geraadpleegde bronnen : www.expoo.be; www.groeimee.be; www.jeugdhulp.be; www.kindengezin.be


Het preventief karakter alsook het aanbieden van laagdrempelige ondersteuning aan alle gezinnen heeft eveneens als bedoeling om ‘ernstige’ problemen te vermijden. Wanneer er sneller een vraag kan gedetecteerd en opgevangen worden kan meer ingrijpende hulpverlening vermeden worden. 6.2 JEUGDHULP Jeugdhulp is een containerbegrip. Wanneer spreekt men over hulp- of dienstverlening? Ook termen als opvoedingsondersteuning en opvoedingshulp, waar begint hulp en eindigt ondersteuning? Het jeugdhulpverleningslandschap is zich aan het hertekenen en -oriënteren. 6.2.1 INTEGRALE JEUGDHULP In Vlaanderen is er een ruim aanbod jeugdhulp aanwezig. Gezinnen en kinderen kunnen op verschillende levensgebieden moeilijkheden ervaren. Een ruim aanbod van (gespecialiseerde) diensten en sectoren biedt hulp en ondersteuning aan. Organisaties hebben zich gespecialiseerd, met als doelstelling de cliënt vooruit te helpen. Elke individuele hulpverlener wenst een betere toekomst te helpen bieden aan zijn hulpvrager. De stijgende vraag naar jeugdhulp, dubbele diagnostiek, de visie van aanbodgericht naar vraaggestuurd gericht werken, … zijn redenen geweest om de jeugdhulpstructuren in vraag te stellen in het zoekproces naar een beter beleid met als doelstelling elke Vlaamse jongere de hulp te bieden waar hij nood aan heeft. Goede jeugdhulp moet in staat zijn maximaal tegemoet te komen aan de vragen en noden van de cliënt. De hulp die wordt aangeboden mag niet langer afhankelijk zijn van waar de hulpvraag wordt gesteld. Het startschot tot het ontwikkelen van het decreet integrale jeugdhulp (goedgekeurd 3 juli 2013) werd gegeven in 1999 door het Vlaams Parlement. Het zoekproces naar intersectorale samenwerking werd opgestart. Een grootscheepse projectfase leidde tot een intersectorale samenwerking tussen 6 jeugdhulpsectoren. “Integrale Jeugdhulp (IJH) wil de jeugdhulp die vandaag in Vlaanderen beschikbaar is optimaliseren. Dat gebeurt door het jeugdhulpbeleid instrumenten aan te reiken die samenwerking en afstemming tussen de verschillende jeugdhulpsectoren stimuleren en vergemakkelijken.” 18 De betrokken sectoren zijn: Algemeen Welzijnswerk (AWW), Centra leerlingenbegeleiding(CLB), Bijzondere Jeugdbijstand (BJB), Kind en Gezin (K&G), Centra Geestelijke Gezondheidszorg, Centra Integrale Gezinszorg (CIG) en het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Integrale Jeugdhulp werkt een gemeenschappelijk jeugdbeleid uit en wil ervoor zorgen dat op het niveau van de cliënt het vraaggericht en doeltreffend werken evt. intersectorale verschillen overstijgen. Deze dubbele doelstelling zorgde voor het ontwikkelen van 2 decreten: 

18

Het decreet rechtspositie – van kracht sinds 1 juli 2006 – zorgt voor eenduidige en transparante formulering van de rechten van elke minderjarige in de integrale jeugdhulp.

www.jeugdhulp.be




Het decreet integrale jeugdhulp reikt een kader aan voor de verregaande intersectorale samenwerking en afstemming waar IJH voor staat. Het doel en werkingsprincipes van de integrale jeugdhulp, de samenwerking en afstemming en het ontwikkelen van een intersectorale beleidsstructuur.

Het uitgangspunt voor de hertekening van het jeugdhulplandschap is dat elke jongere die hulp nodig heeft, zo snel als mogelijk, met zo weinig mogelijk tussenstappen de passende hulp geboden krijgt. De doelstellingen kunnen we terugvinden in 6 bouwstenen: 1. Participatie stimuleren van de cliënt en zijn context. Beslissingen worden maximaal mogelijk in samenspraak genomen. Een participatieve, krachtgerichte en empowerende visie en cultuur. 2. Er wordt vertrokken vanuit de krachten en mogelijkheden van de jongeren en zijn omgeving. De krachten worden versterkt daar waar mogelijk. 3. Een toegankelijke en tijdige toegang tot de jeugdhulp. Wie hulp nodig heeft kan zich richten naar één toegangspoort. 4. Continuïteit en flexibiliteit bevorderen van de hulp. Bij een doorverwijzing naar aangepaste hulp worden breuken vermeden in de hulp. 5. Crisishulp wordt 7 dagen op 7 aangeboden vanuit subsidiariteitsprincipe. 6. Aanbod wordt voorzien bij verontrustende situaties en er wordt op een gepaste wijze mee omgegaan. 6.2.2 MODULERING VAN DE JEUGDHULP Een module is een afgelijnd pakket hulpverlening dat de cliënt bij een voorziening kan krijgen. Elke jeugdhulpvoorziening beschrijft haar eigen jeugdhulpaanbod in modules, en die zijn gebaseerd op de typemodules. De typemodules zijn de algemene formulering van een aanbod op sectorniveau los van een voorziening. 6.2.3 RECHTSTREEKSE EN NIET-RECHTSTREEKS TOEGANKELIJKE JEUGDHULP De jeugdhulp wordt onderverdeeld in rechtstreekse en niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp. Elke jongere en/of zijn ouders kunnen gemakkelijk en eenvoudig hulp vragen binnen de rechtstreeks toegankelijke hulp (RTJ). Binnen de RTJ worden er 2 diensten onderscheid: nl. de ‘Brede instap’ en probleemgebonden diensten. Het Algemeen Welzijnswerk (meer bepaald het jongerenonthaal), de centra leerlingenbegeleiding en Kind & Gezin zullen instaan voor de ‘brede instap’. De ‘brede instap’ is de toegangspoort tot de jeugdhulp. Alle hulpvragen los van enige probleemkenmerken komen er terecht. De brede instap heeft ook de opdracht zich bekend te maken naar het brede publiek en de toeleiders. Dankzij de invoering van de brede instap wil de jeugdhulp volgende aspecten verbeteren van het aanbod: de bruikbaarheid; de bereikbaarheid; de beschikbaarheid; de begrijpbaarheid; de betaalbaarheid.


De probleemgebonden diensten zijn die organisaties met specialisatie in bepaalde probleemgebieden. Wanneer de brede instap onvoldoende gepaste hulp kan bieden dan kunnen de probleemgebonden diensten mogelijk wel de gepaste hulp aanreiken binnen de RTJ. De niet rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp is de meer ingrijpende en/of duurdere vormen van hulpverlening. De hulp kan aangeboden worden nadat de cliënt eerst langs ‘de toegangspoort’ is gepasseerd. De toegangspoort zal een onafhankelijke beoordeling voorstellen. Tot 2014 bestaan er nog meerdere sectorale toegangspoorten (bijzondere jeugdbijstand en VAPH) en werken volgens eigen procedures. Vanaf 2014 zal er nog één toegangspoort zijn tot alle niet-rechtstreeks toegankelijke hulp. 6.2.4 CLIËNTOVERLEG Bij moeilijke, complexe situaties waar meerdere hulpverleners betrokken zijn is cliëntoverleg tussen hulpverleners en cliëntsysteem een meerwaarde. Het cliëntoverleg kan daar waar nodig gestuurd worden door een externe voorzitter. De bedoeling is om zorg op maat te realiseren, een afstemming van de betrokken actoren. Sinds 2009 kon een aanvraag gebeuren voor cliëntoverleg via de regionale welzijnsraden en het Sociaal Huis Oostende. Omwille van de overlapping en overeenkomsten met Cliëntoverleg West-Vlaanderen wordt vanaf 1 juli 2012 de beide meldpunten samengevoegd tot hetzelfde meldpunt. De provincie West-Vlaanderen neemt de rol als coördinator op zich. West-Vlaanderen koos voor één centraal meldpunt crisishulp aan jongeren. Het centraal meldpunt staat in voor het verloop van de crisishulp. Het meldpunt volgt op van bij de start tot het afsluiten van de crisishulp. Crisishulp is niet noodzakelijkerwijs een tijdelijke residentiële opvang, crisishulp ambulant en/of mobiel is ook mogelijk. In West-Vlaanderen wordt het meldpunt crisishulp vervuld door het CAW regio Brugge. Op 3 juli 2013 werd het decreet goedgekeurd. De implementatie van het decreet wordt voorzien in maart 2014. Uitvoerige beschrijving en informatie van decreet Integrale Jeugdhulp kan je terugvinden op de website : www.jeugdhulp.be 6.3 KIND & GEZIN 19 6.3.1 BEKNOPTE HISTORIEK De oprichting van de Nationale Liga tot bescherming van het kind in zijn eerste levensjaren, een medisch initiatief, in 1904 en van de afdeling Hulp en Bescherming aan de Werken voor Kinderwelzijn binnen het Nationaal Hulp en Voedingscomité (NHVC, 1915) in volle oorlogstijd liggen aan de grondslag van de georganiseerde kinderzorg in België.

19

Bron: www.kindengezin.be


In het kielzog van de staatshervorming van 1980 werd in 1984 het Vlaamse Kind en Gezin bij decreet opgericht. 6.3.2 MISSIE EN VISIE “Kind en Gezin wil, samen met zijn partners, voor elk kind, waar en hoe het ook geboren is en opgroeit, zo veel mogelijk kansen creëren” (www.kindengezin.be). K&G biedt dienstverlening op 3 beleidsdomeinen: preventieve gezinsondersteuning, kinderopvang en adoptie om de levenskansen, het welzijn en de gezondheid van het kind vooruit te helpen en biedt ondersteuning aan de ouders om hun taak als opvoeders optimaal te vervullen. De visie van K&G is het nastreven van welzijn, de belangen en de kansen van kinderen. Om de visie maximaal te borgen is samenwerking nodig. Samenwerken met ouders, (sociale) partners, politiek, overheid en het brede publiek. De samenwerking gebeurt vanuit de kernwaarden diversiteit en kinderrechten en interne waarden van de medewerkers zijn open, positief, gedreven en deskundig. 6.3.3 PREVENTIEVE GEZINSONDERSTEUNING Kind en Gezin begeleidt gratis elke (aanstaande) ouder van bij de zwangerschap tot het kind 3 jaar is met informatie, praktische tips, ondersteuning, ... Er is extra aandacht voor de maatschappelijk kwetsbaardere gezinnen. Het aanbod bestaat uit : -

infoavonden ‘Kind op Komst’ in samenwerking met kraamklinieken. Aanstaande ouders worden geïnformeerd over het verloop van de zwangerschap en de bevalling.

-

Huisbezoeken

-

o

Prenatale begeleiding van maatschappelijk kwetsbare gezinnen a.d.h.v. prenatale consulten en huisbezoeken.

o

De regioverpleegkundige komt minimaal 2 maal op huisbezoek in de eerste drie maanden na de bevalling. Een belangrijk meerwaarde is dat men het gezin ontmoet in hun dagelijkse omgeving. K&G bereikt 97% van de pasgeborenen en hun ouders.

Consultaties Vlaanderen telt 342 consultatiebureaus die worden bemand door de 63 regioteams. Een team van verpleegkundigen, gezinsondersteuners, vrijwilligers en artsen staan voor elke ouder en elk kind klaar. De gezinnen met jonge kinderen kunnen er terecht voor de (gratis) vaccinaties, opvolging van de ontwikkeling van hun kind, bespreking van allerlei vragen over de ontwikkeling en opvoeding, gehoor- en oogtest.


-

Huizen van het Kind De komende jaren zullen de bestaande consultatiebureaus voor gezinsondersteuning evolueren naar 'Huizen van het Kind'. Bedoeling is om zoveel mogelijk initiatieven rond gezinsondersteuning samen te brengen onder één dak (zie uitdagingen).

-

Een ruim aanbod van gratis informatie (website zwangerschapsboekje, brochures, elektronische nieuwsbrieven, Kindboekje, …)

-

Kind en Gezin-Lijn Telefonisch advies, afspraken maken of verplaatsen in een consultatiebureau, vragen over kinderopvang kan elke werkdag tussen 8 en 20 uur op het algemeen nummer 078/150 100

Binnen de preventieve gezondheidszorg zijn er ook gespecialiseerde diensten gesubsidieerd door Kind en Gezin -

Expertisecentrum kraamzorg In dit centrum kan men terecht met vragen rond zwangerschap, geboorte, kraamperiode, kraamhulp … Het expertisecentrum in West-Vlaanderen is De Wieg te Brugge.

-

Opvoedingswinkel Het decreet opvoedingsondersteuning voorzag er één per Vlaamse centrumstad en één in het Brussels Hoofdstedelijke Gewest. Deze winkels worden steeds gerealiseerd vanuit een samenwerkingsverband rond opvoedingsondersteuning en worden door de Vlaamse overheid gesubsidieerd. Hier kan men terecht voor algemene informatie over opvoeding en ontwikkeling. Of voor een gesprek over de eigen opvoedingssituatie. Verder organiseren ze allerlei activiteiten over opvoeding : vorming, trainingsactiviteiten, creëren van sociale netwerken, … In West-Vlaanderen zijn de opvoedingswinkels te vinden in Brugge, Kortrijk en Oostende.

-

Inloopteam: Inloopteam staat voor Integraal Laagdrempelig Opvoedings OndersteuningsPunt. Het inloopteam biedt een laagdrempelig fysisch onthaal aan, binnen een informele context. Het onthaal is toegankelijk voor iedereen De Inloopteams organiseren ook bijeenkomsten voor ouders en/of aanstaande ouders, al dan niet vergezeld van hun kinderen, om te werken aan het versterken van de ouderlijke competenties en aan de kwaliteit van de opvoedingssituatie. Activiteiten, uitgaand van de behoeften van de ouders, gaan onder meer over de zorg en opvoeding van kinderen, de start in de kleuterschool, zwangerschap, … Inloopteam in West-Vlaanderen: Oostende en Menen 81 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

-

Centrum voor kinderzorg en gezinsondersteuning (CKG): Dit centrum helpt ouders die het moeilijk hebben met de opvoeding van hun kinderen. Het begeleidt gezinnen met kinderen van 0-12 jaar, met bijzondere aandacht voor kinderen van 0-6 jaar. Elk CKG biedt mobiele, ambulante (met opvang en oudertraining) en kortdurige residentiële opvang (in crisissituaties en bij maatregelen van hoogdringendheid) aan. Daarnaast is er ook in West-Vlaanderen het Amberproject, dat staat voor vroegtijdige intensieve thuisbegeleiding en STOP 4-7, training en begeleiding voor jonge kinderen, tussen 4 jaar en 7 jaar, die moeilijk gedrag stellen thuis en/of op school. Het STOP 4-7 programma richt zich op het kind, de ouders en de school . In West-Vlaanderen zijn er 3 CKG’s : o CKG ’t Kapoentje te Oostende o CKG Sint Clara te Brugge, met steunpunt in Diksmuide o CKG Don Bosco te Kortrijk met steunpunt in Roeselare

-

Dienst voor gezinsondersteunende pleegzorg (DGOP): Deze dienst biedt kortdurende opvang in een pleeggezin. De ouders nemen zelf contact op met de pleegzorg. Ze begeleiden zowel het pleeggezin als de ouders tijdens deze periode.

-

Vertrouwenscentrum kindermishandeling (VK): Het VK is erkend en gesubsidieerd door K&G. In elke Vlaamse provincie en in het Brussels hoofdstedelijk gewest is er een VK. Het VK is een provinciaal meldpunt voor iedereen die ongerust is, een vermoeden heeft van (seksueel) geweld tegen en/of verwaarlozing van kinderen. Na initiële inschatting van de situatie verleent het VK hulp door in dialoog te gaan met ouders en kinderen. De positie van het kind staat hierin centraal. Er wordt gestreefd om samen met de zorgfiguren tot een veilig samenleven te komen waarbij de noden van het kind voorop staan. Het VK coördineert de (verdere) hulpverlening. Het voorziet eveneens in opleiding en vorming van professionals. Het VK is multidisciplinair samengesteld en heeft een medische, psychologische/pedagogische en sociale functie, alsook een secretariaatsfunctie. De hulpverlening van het VK is gratis. Elke werkdag is het centrum telefonisch bereikbaar van 9u tot 17u en na kantooruren en in het weekend is er telefonische wachtdienst voorzien voor dringende situaties. VK West-Vlaanderen is bereikbaar op het telefoonnummer 050 34 57 57 of voor het brede publiek 0800 97079.


Op 12 maart 2012 is er een centraal meldpunt opgericht door de Vlaamse Overheid: Meldpunt 1712 "misbruik, geweld en kindermishandeling". Het integreert de bestaande meldpunten, aanspreekpunten, onthaalwerkingen van de vertrouwenscentra kindermishandeling en de centra algemeen welzijnswerk (slachtofferhulp, ouderenmishandeling, partnergeweld, intrafamiliaal geweld). Het meldpunt is er voor alle burgers. Achter dit telefoonnummer zit een doorschakeling die de burger doorverbindt met het meldpunt van de provincie van waaruit hij/zij belt. Het meldpunt is te contacteren op werkdagen van 9 tot 17u. 6.3.4 KINDEROPVANG Kind en Gezin organiseert zelf geen opvang, maar treedt op als centrale regisseur van de kinderopvang in Vlaanderen en in Brussel. Het lokaal bestuur (gemeente of OCMW) staat in voor een kinderopvangbeleid in de gemeente. Ze vraagt hiervoor het advies van het Lokaal Overleg Kinderopvang. De gemeente of het OCMW zorgt er voor dat ouders informatie krijgen over het aanbod aan kinderopvang. Ze geeft ook advies aan Kind en Gezin voor de uitbouw van kinderopvang. K&G erkent en subsidieert. De controle en inspectie gebeuren door de zorginspectie. K&G neemt beslissingen op basis van het inspectieverslag en het advies van Zorginspectie. Dit geldt zowel voor de opvang van allerkleinsten als voor de opvang van de kinderen uit het basisonderwijs. Opvangmogelijkheid voor kinderen tussen 0 en 3 jaar zijn : -

Diensten voor onthaalouders Zelfstandige onthaalouders Erkende kinderdagverblijven Zelfstandige kinderdagverblijven.

Voor kinderen van 3 tot 12 jaar subsidieert en erkent K&G de initiatieven buitenschoolse kinderopvang (IBO). Kind en Gezin is partner in het mee uitbouwen van bijzondere opvang. K&G begeleidt experimenten en proefprojecten om de kinderopvang te verruimen en te vernieuwen. -

Inclusieve opvang is gericht op kinderen met specifieke zorgbehoeften. Vlaanderen heeft sinds 2006 een Actieplan flexibele en occasionele kinderopvang.

Met flexibele opvang, wordt bedoeld: opvang met regelmaat maar op a-typische uren. Opvang van minstens een half uur voor 7 uur en na 18 uur, op weekends, op feestdagen. En occasionele opvang als: opvang op niet-regelmatige manier op momenten die samenhangen met bepaalde gebeurtenissen of omstandigheden. Met de uitbouw van flexibele en occasionele opvang probeert men ook bepaalde kansengroepen gemakkelijke te bereiken, bvb. werklozen die een opleiding volgen. 83 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

6.3.5 ADOPTIE Kind en Gezin informeert en begeleidt iedereen met een adoptiewens doorheen de volledige adoptieprocedure. Specifiek gebeurt dat door de het Vlaams Centrum voor adoptie (VCA) Het Vlaams Centrum voor Adoptie (VCA) is verantwoordelijk voor het opvolgen van elke adoptie en ziet er samen met de erkende diensten en de federale overheid op toe dat het belang van het kind hierbij vooropstaat. Iedereen die een kind wil adopteren, uit België of het buitenland, moet zich laten registreren bij het VCA. Het VCA begeleidt de kandidaat-adoptieouder door de hele procedure en de te volgen stappen, zoals de Belgische adoptiewetgeving het voorschrijft. Wie zelf geadopteerd is en inzage wenst in zijn adoptiedossier, kan hiervoor een aanvraag doen bij het VCA. 6.3.6 UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST    

Ontwikkeling van de Huizen van het kind Lange wachtlijsten Detectie en aanpak van intrafamiliaal geweld (IFG) Stijging aantal geboortes

6.3.7 GERAADPLEEGDE EN INTERESSANTE BRONNEN      

www.kindengezin.be www.kindermishandeling.org wwws.huizenvanhetkind.be www.groeimee.be www.ckg.be sociaal plattegrond, syllabus, onuitgegeven werk, Provincie Vlaams-Brabant en KHLeuven.

6.4 LEERLINGENBEGELEIDING De Centra leerlingenbegeleiding (CLB) zijn ontstaan in 1998 door een samenvoegen van de psychomedische-sociale-centra (PMS) en de medisch sociaal toezicht centra (MST). Voor het ontstaan van de PMS-centra hadden we het Bureel voor Beroepsoriëntering. De Burelen voor Beroepsoriëntering hadden als doel kinderen en ouders te helpen in het zoeken naar een geschikt beroep. Een eerste dergelijke dienst werd in 1912 opgericht en dat was toen al een primeur op het Europese continent. We beschouwen dit als de start van de geschiedenis van de PMS-centra. De opdrachten van het MST situeerden zich op (preventieve) fysieke gezondheidstoezicht. Als antwoord op maatschappelijke vragen vulde het met de jaren de notie gezondheid ruimer in, met als gevolg dat het de leerling meer vanuit een sociale invalshoek ging bekijken. 84 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

De toenemende welvaartsmaatschappij heeft ook zijn invloed op de ontwikkeling van de PMS-centra. In een periode van vernieuwingen (o.a. onderwijsvernieuwingen) en vele maatschappelijke veranderingen worden de medewerkers voortdurend geconfronteerd met nieuwe vragen en verwachtingen, zonder aanpassing van reglementering. De taken en opdrachten van het MST en PMS beginnen elkaar ook steeds meer te overlappen. Een hertekening dringt zich op. Een efficiëntere inzet van middelen en optimalisering van de samenwerking tussen MST en PMS personeel lag voor de hand. De profieldiscussies resulteren in een nieuw decreet CLB. Een nieuwe naam voor de vroegere PMS-en MST-centra die nu in elk net binnen één structuur gebracht worden. Naast de schaalvergroting (van 300 centra PMS en MST naar 72 CLB) is dat een belangrijke structurele wijziging. Tijdens de implementatiejaren van het CLB-decreet rijzen nieuwe maatschappelijke vragen en uitdagingen als levenslang leren, kansenbevordering, opvoedingsondersteuning, inclusief onderwijs, gezondheidsbeleid, vaccinatiecampagnes, integrale jeugdhulp… De nieuwe maatschappelijke evoluties en vragen zorgen voor een toenemend takenpakket voor de CLB’s die sterk regionaal worden ingekleurd. De regionale verankering zorgt voor onduidelijkheid naar het te verwachten aanbod van elk CLB. In 2009 vaardigde de Vlaamse regering een besluit uit over de operationele doelstellingen van elk CLB. 6.4.1 STRUCTURERING De structurering en reglementering van de CLB’s valt onder de bevoegdheid van de Gemeenschappen, departement Onderwijs. In Vlaanderen tellen we de dag van vandaag 72 CLB’s gegroepeerd in 4 koepels. De doelstelling van de koepels is ondersteuning te bieden in hun werking en organisatie aan de aangesloten CLB’s : De koepels zijn -

GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

-

Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (POV)

-

VCLB-Koepel

-

Onderwijssecretariaat Vlaamse Steden en Gemeenten (OVSG)

De CLB teams zijn multidisciplinair samengesteld. De basisformatie bestaat uit: een directiefunctie, één arts, twee maatschappelijk werkers, 2 paramedisch werkers, 2 psycho-pedagogische consulenten en een administratief medewerker. Het multidisciplinair team kan aangevuld worden met interculturele bemiddelaars, ervaringsdeskundigen, … De doelgroep van het CLB zijn de begeleidende scholen (directies en leerkrachten), leerlingen en ouders van het basis- en secundair onderwijs. Het CLB probeert hierbij vooral aandacht te schenken aan de bijzondere kansengroepen. 85 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

6.4.2 OPDRACHT EN WERKDOMEINEN Leerlingenbegeleiding is een veelomvattend begrip. Uit het decreet: …De centra hebben als opdracht bij te dragen tot het welbevinden van leerlingen nu en in de toekomst. Hierdoor wordt bij de leerlingen de basis gelegd van alle leren zodat zij door hun schoolloopbaan heen de competenties kunnen verwerven en versterken die de grondslag vormen voor een actuele en voortdurende ontwikkeling en maatschappelijke participatie… De CLB’s krijgen de opdracht het welbevinden van de leerlingen te bevorderen. Het belang van de leerling staat centraal. De hoofdopdracht veruitwendigt zich in drie opdrachten nl. informeren, begeleiden en helpen. De opdrachten van het CLB bevinden zich binnen de vier begeleidingsdomeinen van het CLB :    

het leren en studeren; de onderwijsloopbaan; de preventieve gezondheidszorg; het psychisch en sociaal functioneren.

Het CLB omschrijft zijn opdrachten in leerlingengebonden en schoolgebonden aanbod. Naast dit aanbod van gegarandeerde diensten kan het CLB – bv. met het oog op lokale noden – ook andere diensten aanbieden, ten minste voor zover die de strategische doelstellingen niet in het gedrang brengen. Het leerlinggebonden aanbod vertrekt van een zorgvraag die betrekking heeft op het welbevinden van de leerling. Het heeft tot doel het leerproces of de onderwijsloopbaan van de leerling te vrijwaren of te versterken, hetzij op het moment van de vraag hetzij in de toekomst. Binnen het leerlinggebonden aanbod worden de volgende zes kernactiviteiten onderscheiden: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

onthaal vraagverheldering het verstrekken van informatie en advies diagnose kortdurende begeleiding samenwerking met netwerk

Het leerlingengebonden aanbod vertrekt vanuit een zorgvraag gesteld door een betrokken actor. Het CLB werkt dus vraaggestuurd. Men speelt in op de specifieke vragen en noden van de cliënt. De duur van het begeleidingsproces, vertrekkend vanuit het onthaal varieert naargelang de vraag. Er zijn maximale doorlooptijden vooropgesteld – naargelang de vraag vooropgesteld – om een kwalitatieve begeleiding te voorzien. Bij uitzonderlijke situaties (bv. crisissituaties) kan men afwijken van de vooropgestelde doorlooptijd en dit in het belang van de cliënt.


Er zijn twee verplichtende activiteiten voorzien in het begeleiden van elke leerling nl. het medisch schooltoezicht en problematisch spijbelgedrag (zodra een leerling meer als 10 halve dagen onwettig afwezig is). Binnen het schoolaanbod worden de volgende kernactiviteiten onderscheiden: 1. Ondersteuning bieden en meehelpen bij projecten omtrent studie-en beroepskeuze 2. draaischijf tussen de school als organisatie en de netwerkpartners van het CLB 3. participatie in overleg georganiseerd door de school met betrekking tot Leerlingbegeleiding (bv. bij spijbelen) 4. participatie in schoolprojecten die in het teken staan van het beleid rond kansengroepen Elke school verbindt zich tot een beleidsplan of -contract met een CLB. In het contract worden wederzijdse verwachtingen, samenwerking vastgelegd. Zoals reeds eerder werd aangehaald functioneert het CLB als brede toegangspoort voor de Integrale Jeugdhulp. De aangeboden modules van de CLB’s zijn terug te vinden in de jeugdhulpwijzer. 6.4.3 UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST   

Integrale jeugdhulp Gelijke kansen? Ook voor de kansengroepen? Het fungeren tussen scholen en welzijnsvoorzieningen als ‘gezonde’ draaischijf.

6.4.4 GERAADPLEEGDE BRONNEN EN INTERESSANTE SITES    

Sociaal plattegrond, syllabus. Onuitgegeven werk, provincie Vlaams Brabant en KHLeuven www.onderwijsvlaanderen/CLB www. jeugdhulpwijzer.be www. onderwijskiezer.be


7. JUSTITIE EN HULPVERLENING 7.1 SLACHTOFFERS Veel slachtoffers worden geschokt in hun vertrouwen in medemens en samenleving en ondervinden materiële, lichamelijke en emotionele problemen. De slachtoffers verwachten na de feiten over het algemeen: een menselijke aanpak door alle personen waarmee ze in contact komen, medeleven vanuit de overheid en de samenleving, optimale informatie en een herstel van de geleden materiële en immateriële schade. Het slachtofferbeleid lijkt grotendeels georganiseerd te worden rond drie pijlers: 





Op de eerste plaats zijn alle overheidsdiensten, in het bijzonder de politiediensten en de gerechtelijke instanties, verantwoordelijk voor een goede slachtofferbejegening. Hierin staan de eerste opvang van alle slachtoffers, het onthaal en een goede basisinformatie, centraal. Dit voorkomt secundaire victimisering en een verdere vertrouwensbreuk in de overheid. Op het tweede niveau staat het herstel van de materiële en de immateriële schade centraal, inbegrepen het herstel van het vertrouwen in medemens en samenleving. Van belang zijn goede schaderegelingen, conflictbemiddelingen indien mogelijk en slachtofferhulp. Deze laatste kan algemeen of categoriaal zijn. In slachtofferhulp zijn verder twee deelniveaus van belang: het vrijwilligerswerk en de slachtofferhulp door professionelen. Een beperkt aantal slachtoffers heeft nood aan slachtoffertherapie, wat een gespecialiseerd aanbod vereist.

Vaak wordt op het werkveld gevraagd waar de aandacht voor slachtoffers zich situeert. Het is belangrijk er rekening mee te houden dat er naast een breed algemeen aanbod voor slachtoffers ook vrij veel plaatsen zijn waar in een meer specifiek aanbod wordt voorzien, gezien de vele vormen die slachtofferschap kan aannemen. Verder blijft voor deze doelgroep het aanbod zich sterk ontwikkelen. Vaak vormt het kluwen aan begrippen voor veel verwarring bij de verwijzer. Onderstaande biedt wat belangrijke toelichting en aanknopingspunten tot de hulp- en dienstverlening voor slachtoffers. Zich bij één van deze diensten verder informeren helpt voor een meer gerichte verwijzing. 7.2 HET HULPAANBOD 7.2.1 SLACHTOFFERZORG 



De hulp- en dienstverlening in de breedste betekenis, die vanuit de verschillende maatschappelijke sectoren (politionele en justitiële diensten, sociale en medische sector) aan slachtoffers wordt geboden. Term die gebruikt wordt als meest algemene omschrijving van de diensten hulpverlening aan slachtoffers, vanuit verschillende maatschappelijk sectoren en op verschillende echelons:


o

 

de opvang of mantelzorg in de eigen omgeving van het slachtoffer (familie, vrienden, …) o de bejegening door de politiediensten, o de hulpverlening door de huisarts en ruimere medische sector, o de hulpverlening door Centra voor Slachtofferhulp en Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg. Ook in contacten met andere instanties, zoals de verzekeringstussenpersoon, rechtshulpverleners en journalisten is een aspect van slachtofferzorg terug te vinden. Wordt gebruikt als ‘verzamelwoord’, als algemene term die alles wat slachtofferbejegening, slachtofferhulp en slachtoffertherapie betreft, overkoepelt.

7.2.2 SLACHTOFFERBEJEGENING BIJ DE POLITIE Slachtofferbejegening is de dienstverlening aan slachtoffers door politionele en justitiële diensten waarbij de eerste opvang en het onthaal van het slachtoffer evenals het verstrekken van een goede basisinformatie aan een slachtoffer centraal staan. Qua inhoud richt men zich vooral op een eerste opvang, praktische bijstand, het gericht verwijzen en verstrekken van informatie, het opstelen van een proces-verbaal rond de schade en met het oog op het vrijwaren van de rechten van het slachtoffer, het eventueel opnieuw contacteren van de slachtoffers in het vervolg van een procedure. In deze slachtofferbejegening wordt ook de opvang en bijstand begrepen van personen die betrokken zijn in een ongeval, een ramp of een brand. De politie verwijst in deze gevallen door naar de gespecialiseerde diensten voor verdere begeleiding. De dienst staat verder in voor de sensibilisering en permanente vorming van politieambtenaren inzake politionele slachtofferbejegening en anderzijds voor het bieden van deze slachtofferbejegening. De politionele slachtofferbejegening onderscheidt zich van de slachtofferhulp, meer bepaald door de inhoud, intensiteit en frequentie van de contacten met het slachtoffer. Aangezien de psychosociale – of therapeutische hulpverlening niet onder de politietaken ressorteert, verwijst de politieambtenaar het slachtoffer door naar de “centra (diensten) voor slachtofferhulp” erkend door de Gemeenschappen. 7.2.3 SLACHTOFFERONTHAAL Een dienst ressorterend onder het justitiehuis en in de praktijk zetelend bij het parket van de rechtbank van eerste aanleg die door de inschakeling van justitieassistenten, de magistraten, evenals het andere personeel van de rechtbank en het parket bijstaat in het organiseren en het verbeteren van de justitiële slachtofferbejegening. De diensten zijn opgericht om er voor te zorgen dat slachtoffers en hun gezin binnen het gerecht een humanere opvang en behandeling krijgen (zie 7.3 het justitiehuis).


7.2.4 SLACHTOFFERHULP Slachtofferhulp staat voor de hulp- en dienstverlening aan slachtoffers door een centrum voor slachtofferhulp. Deze hulp kan algemeen of categoriaal zijn. Slachtoffers van (seksueel) geweld, mensenhandel en racisme vereisen immers vaak een specifieke aanpak. Deze centra voor slachtofferhulp staan in voor het begeleiden (juridisch, praktisch, emotioneel, …) van slachtoffers en hun naast- en/of nabestaanden. Dit gebeurt zowel door professionelen (psycholoog, maatschappelijk assistent, orthopedagoog, …) als door vrijwilligers. Deze centra staan ook in voor structurele opdrachten: sensibilisering, coördinatie van het hulpaanbod, samenwerking en verwijzing. De opdracht slachtofferhulp wordt als bijkomende taak toegewezen aan een autonoom centrum voor algemeen welzijnswerk (zie hoofdstuk 2.1.2). 7.2.5 SLACHTOFFERTHERAPIE Langdurige en gespecialiseerde hulpverlening die onder andere wordt verleend in daarvoor specifiek door de gemeenschappen erkende instellingen. Slachtoffers die zeer gespecialiseerde en meer langdurige zorgen behoeven, kunnen een beroep doen op diensten voor geestelijke gezondheidszorg, traumacentra bij universitaire klinieken, psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen, psychiatrische centra en therapeutische gemeenschappen. Ook de politiediensten en de centra slachtofferhulp moeten in deze gespecialiseerde centra terecht kunnen voor deskundig advies, verwijzing en ondersteuning. Diensten binnen de hulpverlening We kunnen een onderscheid maken tussen de categoriale en de niet – categoriale diensten. De diensten die zich niet – categoriaal opstellen zijn de Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW, zie 2.1.2) en de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGGZ, zie 3.3.5). Bij deze instellingen zijn slachtoffers van alle misdrijftypes welkom. Het CAW is een typische eerstelijnsdienst, het CGGZ bevindt zich duidelijk op de tweede lijn. De opdracht slachtofferhulp wordt als een bijkomende taak toegewezen aan een CAW. Per gerechtelijk arrondissement moet er één centrum zijn met de bijkomende opdracht van slachtofferhulp. De CAW’s met als bijkomende taak slachtofferhulp, bieden hulp- en dienstverlening aan slachtoffers. Het is hun taak om slachtoffers en hun na(ast)bestaanden doorheen het juridische, praktische, emotionele verwerkingsproces van hun slachtofferschap te begeleiden. Een CAW werkt zowel met professionele beroepskrachten als met een groot aantal vrijwilligers. Hun concreet aanbod bestaat uit: hulpverlening aan de slachtoffers van een misdrijf en hun naast- en nabestaanden, emotionele ondersteuning en psychosociale begeleiding, advies en praktische informatie naar aanleiding van een misdrijf, bemiddelen bij diverse externe instanties (politie, rechtbank, advocatuur, verzekeringen, schadefonds), crisisinterventie in het kader van rampenplannen, groepsdebriefing bij traumatische ervaringen en tot slot vorming en sensibilisering. De hulp wordt zowel aan individuen als aan groepen aangeboden en is gratis.


Daarnaast hebben we nog de categoriale diensten. Twee belangrijke voorbeelden: het Vertrouwenscentrum voor Kindermishandeling (zie 6.3.3) en het Vluchthuis voor mishandelde Vrouwen (zie 2.1.2). Diensten binnen justitie - Dienst Slachtofferonthaal Sinds 1 september 1993 werd er bij de parketten van de rechtbank van eerste aanleg een dienst ‘onthaal voor slachtoffers’ opgericht. Voor elk parket zijn er enerzijds een of meerdere justitieassistenten aangeworven en anderzijds is er een verbindingsmagistraat voor slachtofferzorg aangewezen. Na een herschikking werd de opdracht van de dienst slachtofferonthaal geïntegreerd in het aanbod van het lokale justitiehuis (zie 7.3 het justitiehuis). Slachtoffers die met justitie in aanraking komen, hebben recht op gepast onthaal en een correcte en zorgvuldige opvang binnen parket en rechtbank. De diensten slachtofferonthaal kunnen op individueel en structureel vlak hiertoe bijdragen. De individuele taken hebben hoofdzakelijk betrekking op het slachtoffer dat behoeften en verwachtingen heeft naar aanleiding van de gevolgen van de inbreuk en van de gerechtelijke procedure. Het gaat dan voornamelijk om een: onthaal- en informatietaak (inzage in het gerechtelijk dossier), bijstands- en ondersteuningstaak (tijdens een rechtszitting) en verwijzingen samenwerkingstaak. Bij deze proberen de diensten de secundaire victimisering te voorkomen. De structurele taken zijn tweevoudig. Enerzijds een sensibliseringstaak, die eruit bestaat de magistraten en het administratief personeel gevoelig te maken voor de slachtofferproblematiek. Anderzijds een signaleringstaak, die voorziet dat justitieassistenten voorstellen moeten kunnen formuleren om de aanpak en het onthaal van slachtoffers te verbeteren. 7.3 HET JUSTITIEHUIS De Justitiehuizen werden opgericht bij koninklijk besluit van 13 juni 1999. Naast een reorganisatie van de bestaande diensten was de oprichting gericht op een verbetering en uitbreiding van de alternatieve straffen en maatregelen en om een meer toegankelijke, efficiënte en humane justitie tot stand te brengen. Het justitiehuis vervult een trefpuntfunctie door op lokaal niveau samen te werken met diverse actoren en diensten, in en om justitie. De samenwerking met hulp- en dienstverlenende diensten neemt daarbij naast de samenwerking met justitiële instanties een centrale plaats in. Het heeft verder tot taak de anders- en buitengerechtelijke afhandeling te stimuleren en te coördineren. Hun werking omvat een voor de burger vrij toegankelijk luik, namelijk voor wat betreft de juridische eerstelijns info. Advocaten verzekeren de permanentie en beantwoorden vragen van juridische aard. Justitieassistenten verstrekken algemene informatie en verwijzen zo nodig door naar bevoegde diensten. Deze dienstverlening is bestemd voor elke burger en is gratis.


Daarnaast is er een ruim niet vrij toegankelijk luik binnen de werking, aangestuurd door diverse opdrachtgevers. Het aanbod en de invulling wordt beperkt tot wat binnen het opgelegde mandaat wordt gevraagd en toegestaan. Concreet gaat het om opdrachten die worden toegewezen door magistratuur / commissies / administratie en gevangenis. De justitieassistenten voeren in opdracht volgende taken uit: 1. het verlenen van informatie, bijstand en doorverwijzing van slachtoffers van misdrijven 2. het bemiddelen tussen dader en slachtoffer (bemiddeling in strafzaken) en het opvolgen van de naleving van de overeenkomst 3. het uitvoeren van voorlichtings- en begeleidingstaken in het kader van strafrechtelijke opdrachten (vrijheid onder voorwaarden, probatie, autonome werkstraf, beperkte detentie, elektronisch toezicht, voorlopige en voorwaardelijke invrijheidstelling, vrijheid op proef en genade) 4. het uitvoeren van voorlichtingstaken in het kader van burgerrechtelijke opdrachten (m.b.t. de uitoefening van het ouderlijk gezag en omgangsrecht). De invulling van de mandaten wordt bepaald door de aard van de opdracht. Volgende opdrachten worden in het justitiehuis opgevolgd: -

Bemiddeling in strafzaken Bemiddeling in strafzaken is een maatregel die wordt voorgesteld door de procureur des Konings voor feiten die niet van die aard blijken te zijn dat ze moeten worden bestraft met een gevangenisstraf van meer dan twee jaar. Deze maatregel heeft tot doel om via een akkoord tussen de dader en het slachtoffer, een manier te vinden om de materiële en/of morele schade te vergoeden of te herstellen. De procureur des Konings kan de dader daarbij eveneens bepaalde voorwaarden opleggen (het volgen van een opleiding, de uitvoering van werkzaamheden van algemeen nut, een geneeskundige behandeling of therapie).

-

Vrijheid onder voorwaarden Met het oog op de openbare veiligheid en als de feiten tot een gevangenisstraf van een jaar of langer kunnen leiden, kan de gerechtelijke instantie beslissen de justitiabele in voorlopige hechtenis te plaatsen. De instantie beschikt evenwel, in bepaalde door de wet voorziene gevallen, over een alternatief: de invrijheidstelling van de justitiabele, onder bepaalde voorwaarden, voor een termijn van hoogstens drie maanden die hernieuwd kan worden tot op het moment dat zijn zaak voorkomt.

-

Probatie In bepaalde gevallen, wanneer de feiten niet van die aard blijken te zijn dat ze moeten worden bestraft met een gevangenisstraf van vijf jaar of langer, kan de rechter de justitiabele een opschorting of een uitstel verlenen. Hij kan hem dan bepaalde na te leven voorwaarden opleggen gedurende een probatieperiode van één tot vijf jaar. Bij een probatie - opschorting volgt geen uitspraak door de correctionele rechtbank als de voorwaarden gedurende die periode correct


werden nageleefd. Bij een probatie- uitstel wordt de uitgesproken straf geheel of gedeeltelijk niet uitgevoerd zolang de voorwaarden correct worden nageleefd. -

Autonome werkstraf De autonome werkstraf bestaat erin een bepaald aantal werkuren te presteren ten behoeve van de samenleving. De justitiabele voert ze gratis en tijdens zijn vrije tijd uit, daarbij rekening houdende met zijn eventuele schoolse of professionele activiteiten. De duur van een werkstraf bedraagt tussen 20 en 300 uren (tot 600 uren in geval van recidive).

-

Elektronisch toezicht Het elektronisch toezicht maakt het voor een tot een gevangenisstraf veroordeelde justitiabele mogelijk het geheel of een gedeelte van deze straf thuis uit te zitten overeenkomstig een bepaald uitvoeringsplan (uurrooster en na te leven voorwaarden). De naleving van deze maatregel wordt door elektronische middelen gecontroleerd, via een band aan de enkel van de justitiabele en een bewakingsbox die bij hem thuis wordt geïnstalleerd.

-

Beperkte detentie De beperkte detentie is een modaliteit die de justitiabele de mogelijkheid biedt op regelmatige basis de penitentiaire instelling te verlaten voor een vooraf bepaalde duur van hoogstens 12 uur per dag. Deze maatregel wordt aan de justitiabele verleend als hij in staat is professionele belangen, opleidings- of familiale belangen aan te tonen die zijn aanwezigheid buiten de gevangenis vereisen.

-

Voorlopige invrijheidstelling De voorlopige invrijheidstelling is een andere modaliteit van de invrijheidstelling. Een veroordeelde die een gevangenisstraf moet uitzitten waarvan de effectieve straf niet meer dan drie jaar bedraagt, kan in bepaalde gevallen van een voorlopige invrijheidstelling gebruikmaken op voorwaarde dat hij aan bepaalde voorwaarden voldoet.

-

Voorwaardelijke invrijheidstelling De justitiabele die veroordeeld wordt tot een gevangenisstraf waarvan de effectieve straf drie jaar of langer bedraagt, heeft de mogelijkheid zijn voorwaardelijke invrijheidstelling te vragen nadat hij een derde van zijn straf heeft uitgezeten of twee derde in geval van recidive. Het verzoek van de justitiabele wordt onderzocht door de strafuitvoeringsrechtbank, die eveneens bepaalt welke voorwaarden aan de justitiabele worden opgelegd tijdens zijn proefperiode.

-

Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank In bepaalde bij wet voorziene gevallen moet en in andere kan de gerechtelijke instantie beslissen de justitiabele een terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank op te leggen die bovenop de gevangenisstraf komt maar pas begint bij het aflopen daarvan. Deze straf bestaat erin dat de justitiabele onder het toezicht van de strafuitvoeringsrechtbank wordt geplaatst, die


hem onder de door hem bepaalde voorwaarden een strafuitvoeringsmodaliteit kan toekennen. De duur van een terbeschikkingstelling is minimum vijf jaar en maximum vijftien jaar. -

Bescherming van de maatschappij Internering is een beschermingsmaatregel van onbepaalde duur die wordt opgelegd aan personen die op het moment dat ze een misdrijf of delict pleegden, als ontoerekeningsvatbaar werden beschouwd. De interneringsmodaliteiten worden bepaald door de commissie tot bescherming van de maatschappij. Als de mentale toestand van de geïnterneerde voldoende verbeterd is en aan de voorwaarden van zijn sociale re-integratie voldaan wordt, kan de commissie tot een invrijheidstelling op proef besluiten, of zelfs een definitieve invrijheidstelling.

-

Burgerrechtelijke opdrachten In het kader van een burgerlijk geschil, wanneer het debat betrekking heeft op een zaak van familierecht (ouderlijk gezag, huisvesting van de kinderen, omgangsrecht, …), kan de magistraat de justitiehuizen vragen een sociaal onderzoek in te stellen. Dankzij dit onderzoek krijgt de magistraat de nodige informatie over de gezinsdynamiek, de huidige leefomstandigheden van de betrokken partijen en de kinderen, over hun opvattingen daarover en eventueel over die van betrokken derden.

-

Slachtofferonthaal De met het slachtofferonthaal belaste justitieassistent zorgt er mee voor dat het slachtoffer de nodige aandacht krijgt tijdens de gerechtelijke procedure en zijn rechten kan laten gelden. Hij kan de slachtoffers en hun verwanten specifieke informatie geven over het dossier dat hen aanbelangt. Hij kan hen tevens bijstand verlenen en ondersteunen op moeilijke momenten (bv. bij het raadplegen van het dossier, de hoorzitting, de teruggave van bewijsstukken, …).

-

Eerstelijnswerking De justitieassistent die instaat voor de eerstelijnswerking zorgt voor het onthaal van de burger en informeert hem als hij vragen heeft over of moeilijkheden ondervindt met betrekking tot de domeinen waarvoor de justitiehuizen bevoegd zijn. Die eerstelijnswerking is volledig gratis en verloopt anoniem.

7.4 JUSTITIEEL WELZIJNSWERK Het algemeen welzijnswerk speelt een sleutelrol in de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Elk CAW met een gevangenis in haar werkingsgebied heeft een dienst Justitieel Welzijnswerk (JWW). Justitieel Welzijnswerk wil het welzijn van verdachten, daders en hun directe omgeving bevorderen door hen individueel en structureel te ondersteunen opdat zij (opnieuw) tot hun recht kunnen komen in hun dagelijks leven en in de ruimere samenleving. De diensten JWW richten zich naar verdachten en daders van strafbare feiten - in het bijzonder gedetineerden - en naar hun directe omgeving (familieleden en kinderen). Dit gebeurd door het


inzetten van professionelen en vrijwilligers zowel binnen als buiten de gevangenismuren. De meeste aandacht van de werking JWW in de gevangenissen gaat echter naar de gedetineerden zelf. Naast de organisatie van een eigen individueel en structureel aanbod op maat van de doelgroep, kan JWW ook worden beschouwd als het voorportaal voor deze doelgroep naar het volledige aanbod van het CAW 7.4.1 JUSTITIEEL WELZIJNSWERK BINNEN DE GEVANGENIS In elke Vlaamse en Brusselse gevangenis zijn medewerkers van Justitieel Welzijnswerk aan de slag. De opdracht van JWW binnen de gevangenis heeft individuele en structurele doelstellingen. Individueel Trajectbegeleiders van de dienst Justitieel Welzijnswerk (JWW) zoeken samen met gedetineerden een antwoord op heel veel verschillende vragen. Een trajectbegeleider onthaalt, brengt mee de situatie in kaart en in samenspraak met de gedetineerde zelf gaat na welke hulpmiddelen er voorhanden zijn om problemen aan te pakken. Concreet gaat dit vaak over praktische onderwerpen zoals huisvesting, financiële en sociaal-administratieve problemen. Vragen rond relaties met familie en vrienden in de buitenwereld en het slachtofferperspectief kunnen ook aan bod komen. Bovendien kan een gedetineerde ook in contact gebracht worden met een brede waaier aan hulp- en dienstverlening die aanwezig is in de gevangenis en buiten de muren (meestal met het oog op vrijlating). Dit hulp- en dienstverleningsaanbod omvat o.a. onderwijs, arbeidstoeleiding en tewerkstelling samen met verschillende sport en cultuur initiatieven. Contacten met gedetineerden variëren van éénmalige gesprekken waarin vooral informatie gegeven wordt tot langdurigere, integrale begeleidingen tijdens de periode van detentie waarbij de cliënt geholpen wordt om zijn eigen leven terug in handen te nemen tijdens en na de detentie. Structureel JWW heeft ook een ondersteunende rol ten aanzien van andere hulp- en dienstverleners die een aanbod doen in de gevangenis. De organisatieondersteuners van JWW maken hen wegwijs in de gevangenis en ondersteunen hen bij de (mede-)organisatie van hun activiteiten binnen de muren. Zij zorgen er immers mee voor dat een degelijk aanbod op vlak van onderwijs, arbeidstoeleiding, vorming, cultuur, sport, ontspanning… in de gevangenissen kan groeien. Vrijwilligers Naast professionelen zet het JWW soms ook vrijwilligers in. Zij gaan op bezoek bij de gedetineerden of helpen bij bepaalde activiteiten. 7.4.2 JUSTITIEEL WELZIJNSWERK BUITEN DE GEVANGENIS JWW is ook buiten de gevangenis actief. Familieleden en vrienden kunnen bij de dienst JWW terecht voor informatie, advies en psychosociale ondersteuning. Een detentie brengt immers ook voor hen


vaak vragen of problemen met zich mee. In de meeste gevangenissen worden ook de speciale kinderbezoeken door JWW ondersteund. 7.5 DE PSYCHOSOCIALE DIENSTEN BINNEN DE GEVANGENIS 7.5.1 HULP- EN DIENSTVERLENING AAN GEDETINEERDEN De gedetineerde heeft net zoals de vrije burger recht op hulp- en dienstverlening. Daar een gedetineerde zich niet vrij kan verplaatsen wordt voorzien in een aanbod binnen de gevangenis. (strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van 2000). Er zijn verschillende sleutelfiguren verantwoordelijk voor de uitbouw van het hulp- en dienstverleningsaanbod in elke gevangenis. Ze bouwen lokaal een aanbod uit samen met diensten van de gevangenis (onder meer de psychosociale dienst, directie, penitentiaire beambten). Het aanbod situeert zich op zes domeinen: welzijn, gezondheid, werk, onderwijs, cultuur en sport. Naargelang de gevangenis kan het aanbod inhoudelijk wat verschillen. Naast diverse diensten die vanuit de Vlaamse Gemeenschap in een aanbod voorzien (Justitieel Welzijnswerk (CAW), drughulpverlening, centrum basiseducatie en centra voor volwassenenonderwijs, de VDAB, …) is er ook één belangrijke partner binnen Justitie, de psychosociale dienst (PSD). 7.5.2 PSYCHOSOCIALE DIENST (PSD) De PSD is een adviserende dienst van de FOD Justitie. Deze dienst adviseert de directie, de Dienst Detentie Beheer en de Strafuitvoeringsrechtbank als de gedetineerde een bepaalde strafuitvoeringsmodaliteit (uitgangsvergunning, penitentiair verlof, elektronisch toezicht, beperkte detentie, voorlopige invrijheidstelling of voorwaardelijke invrijheidstelling) aanvraagt. Elke gedetineerde heeft een vast PSD-lid dat hem opvolgt. De dienst speelt een cruciale rol in de strafuitvoering en kan de gedetineerde informatie verschaffen betreffende de eventuele planning van de detentie en de uitvoeringsmodaliteiten. Ook de voorwaarden waaronder dit dient te gebeuren en de concrete uitwerking ervan worden mee door de PSD opgenomen. Indien een gedetineerde in aanmerking wil komen voor een vervroegde invrijheidstelling, dient de PSD een psychosociaal adviesverslag op te maken met bijzondere aandacht voor de mogelijke contraindicaties. De dienst werkt mee met de uitwerking van de reclassering en het is aan de gedetineerde om hierin zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Hoe beter de gedetineerde de PSD op de hoogte stelt van diens situatie, hoe groter wordt de kans dat er samen kan gewerkt worden aan een gunstige re-integratie. Naargelang de vraag kan de dienst naar een gepaste externe hulpverlener of dienst doorverwijzen of tussenpersoon zijn hiertoe. Het takenpakket van de PSD ziet er globaal als volgt uit: -

onthaal van nieuw binnengekomen gedetineerden advies bij strafuitvoeringsmodaliteiten werken naar reclassering toe 96 | S o c i a l e P l a t t e g r o n d 2 0 1 3 | W e s t - V l a a n d e r e n

-

verschaffen van informatie en adressen van externe begeleidingsdiensten.

De PSD werkt op twee niveaus: een centrale PSD en een PSD-equipe in elke strafinrichting. De centrale PSD heeft een ondersteunende rol ten aanzien van de lokale PSD equipes op vlak van inhoud, logistiek en personeel en de opleidingen voor de PSD-medewerkers. De lokale PSD equipes staan in voor het psychosociaal onthaal en de psychosociale begeleiding tijdens de detentie van de gedetineerden. Ze adviseert de directie van de gevangenis over de verschillende strafuitvoeringsmodaliteiten en regime - aspecten. Op lokaal vlak zijn er in iedere strafinrichting één of meerdere psychosociale teams. Deze bestaan uit een directeur, een psychiater, psychologen, maatschappelijk assistenten en een bestuursassistent. Er wordt ook een coördinator aangesteld binnen het team die instaat voor de organisatie van het dagelijks werk. De gevangenissen in West-Vlaanderen: Penitentiair Complex Brugge, Penitentiair Landbouwcentrum Ruiselede en gevangenis Ieper.


8. ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN 8.1 VOOR EEN GOED BEGRIP 8.1.1 INLEIDING Wanneer we over etnisch-culturele minderheden praten dan worden begrippen (vaak containerbegrippen, denk aan de discussie over het woord ‘allochtoon’) vaak verward. Niet in het minst door de media. Deze begripsverwarring is vaak nefast en zorgt voor onduidelijkheid. Mensen met een andere etnisch-culturele achtergrond krijgen met een bepaalde insteek (juridisch, administratief…) een etiket opgeplakt. Als we dan toch etiketten willen plakken is het van groot belang om dit conform duidelijke afspraken, op een uniforme manier te doen. Wees er je echter steeds van bewust dat dergelijk etiket arbitrair en bijgevolg ietwat gevaarlijk is. Het gevaar bestaat er namelijk in dat mensen enkel nog als bijvoorbeeld ‘een asielzoeker’ bestempeld worden terwijl hij/zij bijvoorbeeld ook mama, papa, buur of muzikant is… Een duidelijk, overzichtelijk begrippenkader is daarom van groot belang. Medimmigrant maakte deze oefening (Ellen Druyts, 2004). Hieronder een overzicht. 8.1.2 TERMINOLOGIE Etnisch-culturele minderheden: 20 Het geheel van de allochtonen, de vluchtelingen en de woonwagenbewoners en de niet tot voornoemde groepen behorende vreemdelingen die zich in België bevinden zonder wettig verblijfsstatuut en die wegens hun noodsituatie opvang of bijstand vragen; Migrant:21 Iemand die zijn vertrouwde omgeving verlaat om zich elders, dikwijls in een ander land, te gaan vestigen – definitief, of toch tenminste voor langere tijd. Allochtoon:20 Iedere persoon van niet-Belgische afkomst die in België verblijft. Dit begrip staat in tegenstelling tot het begrip autochtoon. Vreemdeling:21 Een vreemdeling is ‘iemand die van elders komt’. Gezien dit woord verwijst naar iemand die ‘vreemd’ of ‘raar’ is, kan dit voor sommigen een negatieve emotionele lading hebben. Vluchteling:22 Iedere persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een sociale groep, of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het

20

Het Vlaams Minderhedendecreet zoals op 28 april 1998 aangenomen door het Vlaams Parlement.

21

Van Geertruyen, Godelieve, ‘snelwegen of wegblokkades?, Woordgebruik in het migrantendebat’, Gent, Provinciaal Centrum voor Interculturele Vorming, 1999 22

Het verdrag van Genève van 1951


land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan, of uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen. Kandidaat-vluchteling = asielzoeker:20 De kandidaat-vluchteling of asielzoeker is degene die een asielaanvraag heeft ingediend en een voorlopig verblijf op het grondgebied heeft zolang er geen definitieve beslissing werd genomen over zijn aanvraag. Een vreemdeling is asielzoeker vanaf het ogenblik dat hij de grens overschrijdt om asiel aan te vragen tot op het ogenblik dat de CommissarisGeneraal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) hem als vluchteling erkent. Erkende vluchteling of conventie-vluchteling:20 Een erkende vluchteling heeft het vluchtelingenstatuut verkregen en heeft op grond van zijn vluchtelingenstatus een verblijfsrecht in België. Een vluchteling is volgens de Conventie van Genève uit 1951 iemand die zijn land verlaat uit angst om persoonlijk vervolgd te worden. De vervolging kan om verschillende redenen gebeuren: 1. 2. 3. 4. 5.

Ras Godsdienst Nationaliteit Politieke overtuiging Het behoren tot een bepaalde sociale groep

Dienstweigering en geslacht geven soms ook aanleiding tot vervolging maar zijn niet als vervolgingsgrond opgenomen in de Conventie. Toch kunnen in bepaalde gevallen deze redenen ook aanleiding geven tot erkenning als vluchteling. Woonwagenbewoners:20 personen met een nomadische cultuur, die zich legaal in België bevinden en die traditioneel in een woonwagen wonen of gewoond hebben, in het bijzonder de autochtone voyageurs en de zigeuners, en degenen die met deze personen samenleven of er in de eerste graad van afstammen; Nieuwkomers:20 Nieuwkomers zijn vreemdelingen die zich voegen bij de allochtonen die zich bevinden in het Nederlandse taalgebied of het tweetalig gebied Brussel Hoofdstad, in het kader van gezinshereniging of gezinsvorming, of die als asielzoeker België binnenkomen. Nieuwkomer is men gedurende een beperkt aantal jaren nadat men geëmigreerd is. Recentelijk worden ook geregulariseerde vreemdelingen tot de groep van nieuwkomers opgenomen. Gezien deze begripsomschrijving voortkomt vanuit het Vlaams Minderhedendecreet wordt er verwezen naar het Nederlandse taalgebied of het tweetalig gebied Brussel Hoofdstad. Wanneer er vanuit een andere context naar ‘nieuwkomer’ wordt verwezen, is het taalgebied niet van belang. Mensen met een precair verblijf:23 Mensen die over een tijdelijk, legaal verblijfsstatuut beschikken, maar zodra deze verblijfstitel verstreken is, hun wettig verblijf in België dreigen te verliezen. Mensen zonder wettig verblijf:24 (ook mensen zonder papieren genoemd) zijn alle vreemdelingen die zonder legale verblijfstitel op het Belgisch grondgebied verblijven.

23

VMC, Visietekst op terugkeer en verwijderingsbeleid


Binnen deze totale groep zijn er wel een aantal categorieën te onderscheiden, afhankelijk van het feit of zij vroeger een legale (tijdelijke, voorwaardelijke of zelfs definitieve) verblijfsstatus bezaten of niet. Vreemdelingen die op het grondgebied gedoogd worden:23 Vreemdelingen die niet beschikken over een legale verblijfstitel, maar (voor beperkte duur) in België gedoogd worden en gedurende deze periode niet verwijderd zullen worden. Gezinshereniger:25 De wettelijke gezinsleden van een in België gemachtigde of gevestigde ‘Belg of vreemdeling’ die van het moederland naar België overkomen. Dit kan gaan over een huwelijkspartner, kinderen of ouders. Gezinsvormer:25 Een niet-Belgische partner die naar België komt om hier te huwen en een gezin te vormen. 8.2 (GEMEENTELIJKE) INTEGRATIEDIENSTEN 8.2.1 KERNTAKEN 26 De gemeentelijke integratiedienst heeft volgens het Integratiedecreet (30 april 2009) volgende taken:    

overleg organiseren binnen de gemeentelijke administratie en met de betrokken actoren participatie van en georganiseerde overleg met de doelgroep en hun organisaties de eigen werking afstemmen met het provinciale of lokale integratiecentrum de bevolking informeren over het lokale integratiebeleid

8.2.2 KADER 27 In Vlaanderen hebben een 40-tal lokale besturen een integratiedienst die erkend is door de Vlaamse gemeenschap. Erkende integratiediensten hebben de opdracht het Vlaamse integratiebeleid lokaal mee uit te voeren. De Vlaamse Gemeenschap subsidieert een deel van hun personeel. Sommige besturen kiezen ervoor een integratiedienst op te richten zonder dat deze erkend (en dus gesubsidieerd) is door de Vlaamse gemeenschap.

24

Tekst goedgekeurd door de ICEM-werkgroep Opvangbeleid op 17 juni 2002 over het opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf in Vlaanderen 25

Juridische dienst, Vlaams Minderhedencentrum

26

http://www.vvsg.be

27

http://www.vvsg.be


8.2.3 WERKING 28 Integratiediensten werken aan een harmonieuze samenleving, met gelijke startkansen voor alle burgers. Ze werken aan de toegankelijkheid van de eigen en lokale voorzieningen, creëren inspraakkanalen, werken mee aan een informatie- en sensibiliseringsbeleid en stimuleren het inclusieve etnisch-culturele diversiteitbeleid binnen de lokale besturen. De vier sporen in de werking van de integratiedienst:    

Participatie Interculturalisering en toegankelijkheid Verhogen van het maatschappelijk draagvlak Sociale cohesie

Gemeentelijke integratiediensten in West-Vlaanderen: Oostende, Brugge, Roeselare, Kortrijk, Waregem en Menen 8.3 INTEGRATIE, INBURGERING, SOCIAAL TOLKEN EN VERTALEN 8.3.1 VZW DESOM deSOM vzw overkoepelt – anders dan in andere provincies - het Onthaalbureau Inburgering, de Sociaal Tolken- en Vertaaldienst en het Integratiecentrum van West-Vlaanderen. De drie deelwerkingen hebben één en hetzelfde doel: door een gericht aanbod personen en organisaties begeleiden en ondersteunen in een proces om iedereen als evenwaardig burger deel te laten nemen aan onze samenleving. Met een wederzijdse input tussen de verschillende deelwerkingen kiest deSOM vzw voor een geïntegreerde aanpak. Gericht aanbod op maat (vraag & aanbod samenbrengen)   

geïntegreerd (vanuit het kader van de drie kernopdrachten van deSOM) in opdracht van het Vlaamse beleid in afstemming met lokale en (inter)regionale partners

Begeleiden en ondersteunen 



28

eerste lijn: o gericht naar inburgeraars o aanbieden van vormingstraject op maat tweede lijn: o gericht naar lokale en (inter)regionale klanten

Functie en profiel van de integratiedienst, VVSG, 2006


o

aanreiken van kennis, expertise en instrumenten met betrekking tot personen met een migratiegeschiedenis (etnisch-culturele minderheden)

Evenwaardig burger  

iedereen – ongeacht afkomst, religie of cultuur – krijgt de ruimte om zijn eigen weg te vinden en de stimulans tot actieve participatie wederkerige verantwoordelijkheid binnen de samenleving

8.3.2 INTEGRATIE Vorming   

Verblijfswetgeving Diversiteit Op maat

Advies en begeleiding     

Lokale besturen Onderwijs Welzijn Vrije tijd Taalbeleid

Netwerkoverleg 

Vb. ROOI Dit overleg vindt plaats in de 6 welzijnsregio’s van West-Vlaanderen. De hoofddoelstelling is het samenbrengen van diensten en dienst-, zorgen hulpverleners uit de regio’s die op een of andere manier werken met mensen met een migratiegeschiedenis en/of woonwagenbewoners. Inhoudelijk gaat het om het aanbieden van vorming, het uitwisselen van goede praktijken en methodieken, het formuleren van beleidsadviezen en –signalen en het begeleiden inzake afstemmings- en samenwerkingsmogelijkheden.

Projecten 

Mindspring Mind-Spring is een preventief psycho-educatieprogramma voor en door vluchtelingen. Tijdens zes bijeenkomsten van telkens 2u, wordt psycho-educatie aangeboden. Psychoeducatie is een preventieve benadering waarbij deelnemers op een interactieve manier informatie en vaardigheden aangeboden krijgen.


8.3.3 INBURGERING (ONTHAALBUREAUS) Wetgeving29 De Vlaamse overheid wil dat mensen die vanuit het buitenland in Vlaanderen en Brussel komen wonen, actief kunnen deelnemen aan onze samenleving.30 Daarom biedt de Vlaamse overheid een inburgeringstraject aan, dat inburgeraars moet helpen om de nodige kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Inburgering biedt hen een eerste opstap om hun maatschappelijke rol als burger, ouder, werknemer, ondernemer, ... volop te kunnen opnemen. Alle inburgeraars hebben recht op dit inburgeringstraject. Bepaalde categorieën zijn zelfs verplicht om een dergelijk traject te volgen. Voor minderjarige anderstalige inburgeraars (kinderen en jongeren die in aanmerking komen voor het onthaalonderwijs) verloopt de inburgering niet via een inburgeringstraject, maar via het onderwijs. Inburgeringsprogramma 

Primaire inburgeringstraject31 Het primaire inburgeringstraject wordt georganiseerd door het onthaalbureau. Welk inburgeringstraject een inburgeraar volgt, is vastgelegd in zijn inburgeringscontract. Daarin staat welke cursussen hij zal volgen en waar en wanneer die zullen plaatsvinden. Het onthaalbureau houdt daarbij maximaal rekening met de werken gezinssituatie, de leerbehoeften en vragen van de inburgeraars. Het onthaalbureau wint ook advies in bij het Huis van het Nederlands en, voor zover dat nodig is, bij de VDAB. o

Trajectbegeleiding Aan de start van het inburgeringsprogramma krijg je een trajectbegeleider toegewezen. Hij is jouw gids en vertrouwenspersoon doorheen het inburgeringsprogramma. Bij hem kan je terecht voor allerlei vragen. Je trajectbegeleider spreekt met jou in je eigen taal, een taal die je goed begrijpt of met de hulp van een (telefonische) tolk.

29

http://www.desom.be en http://www.vlaanderen.be

30

Decreet van 28 februari 2003 betreffende het Vlaams inburgeringsbeleid, zoals gewijzigd bij de decreten van 14 juli 2006, 1 februari 2008 en 17 februari 2012. Besluit van de Vlaamse Regering van 15 december 2006 betreffende de uitvoering van het Vlaamse inburgeringsbeleid, gewijzigd bij Besluit van de Vlaamse Regering van 19 december 2008. 31

http://www.inburgering.be


o

Cursus maatschappelijke oriëntatie In de cursus maatschappelijke oriëntatie (MO) krijg je informatie over het dagelijkse leven in België. Thema’s die aan bod komen zijn onderwijs, wonen, werkgelegenheid, gezondheid, mobiliteit, het politieke systeem, de geschiedenis van België en vrije tijd. Daarnaast is er ook ruime aandacht voor waarden en normen. In de cursus werk je in groep aan attitudes en vaardigheden die nodig zijn om als volwaardige burger te kunnen deelnemen aan de samenleving. De docent vertrekt vanuit je interesses, ervaringen en leervragen.

o

Nederlands leren Nederlands leren is een belangrijk onderdeel van het inburgeringsprogramma. We bieden elke inburgeraar een basiscursus Nederlands aan. Binnen het inburgeringsprogramma moet je minstens richtgraad 1.1 (Breakthrough) behalen. Deze basiscursus duurt 60 tot 240 uur afhankelijk van het soort cursus en de school.

o

Loopbaanoriëntatie Je krijgt ondersteuning bij het bepalen van je levensloopbaan in België. Zo krijg je bijvoorbeeld persoonlijke begeleiding bij het zoeken naar werk, een opleiding of naar info over sport, cultuur en vrije tijd. We vertrekken steeds vanuit je eigen wensen, ervaringen en kwalificaties (bijvoorbeeld diploma’s). Er zijn drie types/perspectieven loopbaanoriëntatie:   

o 

Inburgeraars met een professioneel perspectief kunnen begeleiding krijgen naar werk en zelfstandig ondernemerschap. Inburgeraars met een educatief perspectief worden begeleid naar een studie. Inburgeraars met een sociaal perspectief krijgen begeleiding naar deelname aan het socioculturele aanbod, vrijwilligerswerk en andere vrijetijdsbesteding. Dat type loopbaanoriëntatie wordt ook ‘maatschappelijke participatie’ genoemd.

Onthaalbureaus in Kortrijk, Roeselare, Brugge en Oostende.

Secundair inburgeringstraject32 Inburgeraars kunnen tijdens het secundaire traject de keuze die ze tijdens het primaire inburgeringstraject gemaakt hebben om te gaan werken of verder te studeren, vormgeven. Zo kan de inburgeraar een beroepsopleiding of een opleiding tot zelfstandig ondernemerschap volgen. Daarnaast kan hij ook vervolgcursussen Nederlands als tweede

32

http://www.inburgering.be


taal volgen en verder studeren. In tegenstelling tot het primaire traject, wordt het secundaire traject niet door het onthaalbureau georganiseerd maar wordt het aangeboden door de reguliere voorzieningen. 8.3.4 SOCIALE TOLKEN EN VERTALEN 33 Wat? Bij vzw deSOM kan je als dienst of organisatie terecht wanneer je een sociaal tolk ter plaatse nodig hebt. Men helpt jou in de zoektocht naar een sociaal tolk om kwaliteitsvolle en toegankelijke communicatie in je dienstverlening mogelijk te maken. Sociaal tolken gebeurt vanuit het Nederlands naar een andere taal en omgekeerd. Naast de courante Europese talen, bieden wij ook niet-Europese talen. De sociaal tolken zijn tolken ter plaatse, dat wil zeggen dat zij niet telefoontolken, videotolken of vertalen. Hoe? Om beroep te kunnen doen op de dienst vraagt men om een samenwerkingsovereenkomst te ondertekenen. Aanvragen bij voorkeur per e-mail op naar [email protected]. De tolkaanvraag gebeurt minstens twee werkdagen voor het geplande gesprek met de tolk. Ten laatste de werkdag voor de tolkopdracht krijg je bevestiging of er al dan niet een tolk kan aanwezig zijn. Kost? Een tolkopdracht kost € 24 voor het eerste uur tolken (forfaitair bedrag). Per begonnen kwartier rekenen wij daarna € 6 aan. Wachttijden worden ook aangerekend. Sommige lokale besturen voorzien subsidies voor sociaal tolkopdrachten. Informeer bij het stads- of gemeentebestuur of je dienst recht heeft om daarvan gebruik te maken! 8.3.5 TELEFONISCH TOLKEN  

33

Ba-bel, Vlaamse Tolkentelefoon vzw verschaft telefonische tolkhulp aan diensten hulpverlenende organisaties onder Vlaamse bevoegdheid. http://www.vlaamsetolkentelefoon.be

http://www.desom.be


8.4 TAALLESSEN VOOR ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN 8.4.1 HUIS VAN HET NEDERLANDS Opdracht en situering De opdracht van de Huizen van het Nederlands is bepaald in het decreet op de Huizen van het Nederlands. In het kort komt het hierop neer: “Het optimaliseren van de dienstverlening ten aanzien van anderstaligen die aan de voltijdse leerplicht voldaan hebben en die Nederlands willen leren gericht op sociale, professionele of educatieve redzaamheid." De Huizen van het Nederlands oriënteren deze anderstaligen op een deskundige en neutrale wijze naar het meest gepaste aanbod NT2 en dragen zo bij tot de integratie van anderstalige volwassenen en tot de inburgering van de anderstalige nieuwkomers in de Vlaamse samenleving. In de praktijk betekent dit dat de educatieve consulenten van het Huis samen met de anderstalige die Nederlands wil leren op zoek gaan naar de meest geschikte cursus. In een gesprek wordt gepeild naar scholingsgraad, leerbehoeften, woonplaats, praktische mogelijkheden, enzovoort. Indien nodig, wordt er een test afgenomen. Op basis van alle verzamelde gegevens wordt de kandidaat-cursist doorverwezen naar de cursussen die het best bij zijn/haar persoonlijke behoeften aansluiten. Er wordt niet doorverwezen naar één specifieke school, maar de cursist wordt geïnformeerd over alle mogelijkheden die aansluiten bij zijn/haar profiel. Het Huis van het Nederlands West-Vlaanderen beschikt over een volledig overzicht van alle cursussen NT2 (Nederlands voor anderstaligen) die in de Provincie West-Vlaanderen worden georganiseerd door erkende aanbodverstrekkers. Met behulp van een registratiesysteem wordt de vraag naar cursussen NT2 in kaart gebracht. Partners    

Centra voor basiseducatie Centra voor volwassenonderwijs Syntra West VDAB

8.5 RECHTSHULP VOOR ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN 

CAW Centra ambulant welzijnswerk engageren zich om cliënten juridische hulp/advies te geven. Ook op het vlak van vreemdelingenrecht.



OCMW en Vreemdelingendiensten Vaak voor asielzoekers die bij hen in het LOI verblijven.




Bureau voor juridische bijstand Bijstand die wordt verleend aan een natuurlijke persoon in de vorm van een omstandig juridisch advies, bijstand en vertegenwoordiging, al dan niet in het kader van een procedure. Voor wie? Rechtzoekenden waarvan het inkomen zich bevindt onder bepaalde grenzen.

8.6 VLUCHTELINGEN, ASIELZOEKERS EN MENSEN ZONDER PAPIEREN 8.6.1 ASIEL IN BELGIË Elke vreemdeling die in België aankomt, kan asiel aanvragen en de bescherming inroepen van de Belgische overheid. De asielzoeker zal verschillende fasen moeten doorlopen, gaande van de aanvraag tot asiel tot de uiteindelijke beslissing. Deze verschillende stappen vormen samen de zogenaamde asielprocedure. De Belgische staat onderzoekt of de vreemdeling voldoet aan de criteria zoals beschreven in de Conventie van Genève van 1951 betreffende de status van vluchtelingen. 8.6.2 ASIELPROCEDURE De huidige asielprocedure trad in werking op 1 juni 2007. -

Indienen van een asielaanvraag Doorgaans wordt een asielaanvraag ingediend bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) te Brussel. Maar deze kan ook worden ingediend aan de grens (bv. in een luchthaven), binnen een gesloten centrum of in een strafinrichting. De Dienst Vreemdelingenzaken registreert de asielaanvraag en onderzoekt of België verantwoordelijk is voor de behandeling van de aanvraag (het Dublin-onderzoek). Als een andere Europese lidstaat verantwoordelijk is, mag België de asielzoeker doorverwijzen. Als het niet om de eerste asielaanvraag gaat, onderzoekt DVZ of de vreemdeling nieuwe en relevante elementen ter ondersteuning van zijn nieuwe aanvraag aanbrengt (het onderzoek naar de meervoudige aanvraag). In deze fase legt de asielzoeker enkel een korte verklaring af en vult hij een standaardformulier in.

-

Onderzoek en beslissing De asielaanvraag zelf wordt onderzocht door het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS). Tijdens een verhoor met een medewerker van het CGVS krijgt de asielzoeker de kans om zijn verhaal te vertellen en de motieven voor zijn aanvraag uit te leggen. Vervolgens onderzoekt het CGVS of de verklaringen met de werkelijkheid overeenstemmen en of ze de asielzoeker toelaten om het vluchtelingenstatuut of subsidiaire bescherming te verkrijgen. Sinds 2006 bestaat er - naast het vluchtelingenstatuut - immers het 'statuut inzake subsidiaire bescherming'. Dit statuut wordt toegekend aan asielzoekers die niet aan de criteria voor het vluchtelingenstatuut voldoen, maar zich niettemin in zo'n situatie bevinden dat terugkeren naar hun land van herkomst een reëel en ernstig risico zou inhouden.


Het CGVS kan het vluchtelingenstatuut en de subsidiaire bescherming toekennen of weigeren. Tijdens de volledige duur van dit onderzoek krijgt de asielzoeker een voorlopige verblijfsvergunning. -

Beroep Als hij niet akkoord gaat met de beslissing van het CGVS, mag de asielzoeker beroep aantekenen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). Dit rechtscollege kan de beslissing van het CGVS bevestigen (de beslissing blijft ongewijzigd), hervormen (de beslissing wordt gewijzigd) of annuleren (het CGVS moet een nieuw onderzoek voeren).

-

Na de procedure Zodra de RVV een eindbeslissing heeft genomen, wordt de asielprocedure afgesloten. Net zoals voor elke administratieve handeling, is er evenwel de mogelijkheid om een cassatieberoep in te dienen bij de Raad van State. Die voert een procedure uit om na te gaan of de redenen voor dit beroep geldig zijn. Aan het einde van de asielprocedure krijgt de asielzoeker bescherming, via het vluchtelingenstatuut of dat van de subsidiaire bescherming, of is hij uitgeprocedeerd. Wanneer de asielaanvraag definitief verworpen werd, krijgt de uitgewezen asielzoeker een bevel om het grondgebied te verlaten.

8.6.3 OPVANG ASIELZOEKERS 34 Asielzoekers hebben recht op materiële hulp (opvang) gedurende de volledige asielprocedure. Het opvangtraject begint bij de dienst Dispatching van Fedasil. -

Toewijzing van een opvangplaats Personen die bij de Dienst Vreemdelingenzaken asiel hebben aangevraagd, begeven zich vervolgens naar de Dispatching van Fedasil (in hetzelfde gebouw). Die wijst de asielzoeker een opvangplaats toe (de verplichte plaats van inschrijving of 'code 207'). Alle asielzoekers ouder dan vijf jaar ondergaan, bij hun aankomst in de Dispatching, een radiografie van de longen die bedoeld is om tuberculose (TBC) op te sporen. Besmette personen worden verplicht in het ziekenhuis opgenomen. Asielzoekers moeten dit onderzoek om de zes maanden laten doen, en dit gedurende de eerste twee jaren van hun verblijf in België. De Dispatching geeft alle nieuwe asielzoekers een informatiebrochure die in elf talen beschikbaar is. Deze brochure informeert de asielzoekers over hun rechten en plichten tijdens de opvangperiode. Bij de toewijzing van deze opvangplaatsen tracht de Dispatching zoveel mogelijk rekening te houden met de specifieke situatie van de asielzoekers (gezinnen met kinderen, rolstoelgebruikers, niet-begeleide minderjarigen... ). Bepaalde opvangstructuren zijn immers

34

http://www.fedasil.be


beter dan andere aangepast aan de noden van sommige asielzoekers. In totaal beschikt België over meer dan 22.000 opvangplaatsen. Het netwerk bestaat uit collectieve en individuele opvangstructuren. De collectieve structuren zijn opvangcentra die door Fedasil, het Belgische Rode Kruis of andere partners beheerd worden. De individuele structuren zijn woningen die door de OCMW's (de 'lokale opvanginitiatieven' of LOI's) of door ngo's beheerd worden. Het opvangmodel in twee stappen betekent dat de asielzoeker eerst in een collectieve opvangstructuur verblijft en daarna naar een individuele woning wordt doorverwezen. -

Eerste stap: collectieve opvang De opvangcentra zijn 'open' centra, wat betekent dat de bewoners er vrij kunnen binnenkomen en buitengaan. Ze krijgen er onderdak en eten, kledij alsook sociale, medische en psychologische begeleiding, een dagelijkse uitkering (zakgeld) en toegang tot juridische bijstand en tot diensten zoals tolken en opleidingen.

-

Tweede stap: individuele opvang (LOI) Na een periode van vier maanden in een gemeenschapsstructuur kan de asielzoeker vragen om naar een individuele woning te verhuizen. De asielzoeker komt dan (met of zonder andere asielzoekers) terecht in een specifieke woning die uitgerust is met de nodige faciliteiten opdat hij zelf voor zijn dagelijkse basisnoden kan instaan. Het OCMW of de ngo zorgt voor de nodige begeleiding.

-

Einde van de opvang Het recht op opvang loopt ten einde wanneer de asielprocedure afgelopen is en de eventuele beroepsprocedures uitgeput zijn. Na een positieve beslissing krijgt de vluchteling (of de persoon die recht heeft op subsidiaire bescherming) een verblijfsvergunning en kan hij op zoek gaan naar een eigen woning. Hij mag nog twee maanden in een opvangstructuur verblijven om een geschikte verblijfplaats te zoeken. Hij kan hiervoor hulp vragen aan een OCMW. Na een negatieve beslissing krijgt de 'uitgewezen' asielzoeker een bevel om het grondgebied te verlaten. Sinds 2012 en de invoering van een 'terugkeertraject' wordt de persoon voor wie de negatieve beslissing door de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen bevestigd werd, verzocht zich te begeven naar een van de vier Fedasil-centra die 'open terugkeerplaatsen' organiseren. De bedoeling is om de bewoners te overtuigen van de voordelen van een vrijwillige terugkeer, in vergelijking met een gedwongen terugkeer. Het 'open' karakter van de opvangcentra is gegarandeerd omdat geen enkele bewoner zal worden uitgezet tijdens de uitvoeringstermijn van het bevel om het grondgebied te verlaten (meestal 30 dagen), en omdat een bewoner steeds het centrum kan verlaten wanneer hij dat wenst.


8.6.4 MENSEN ZONDER PAPIEREN 35 Wie zijn ze? Mensen zonder wettig verblijf worden ook ‘sans papiers’, ‘clandestienen’, ‘uitgeprocedeerden’ of ‘illegalen’ genoemd. Meestal kiest men consequent voor de juridisch correcte en neutrale benaming ‘mensen zonder wettig verblijf’. Mensen zonder wettig verblijf vormen een heterogene groep: mannen, vrouwen, gezinnen, elk met een eigen achtergrond, eigen motieven en toekomstprojecten. Sommige mensen zonder wettig verblijf beschouwen hun (illegaal) verblijf in België als tijdelijk of zijn hier enkel op doorreis. Anderen hopen hun toekomst hier uit te bouwen. Sommigen hebben geen inkomen. Velen proberen te overleven via informeel werk. Sommigen hadden ooit een wettige verblijfsstatus, anderen niet. We onderscheiden een aantal categorieën: 







Uitgeprocedeerden. Zij hebben een verblijfsprocedure doorlopen, en hadden tijdens die periode een tijdelijk verblijfsdocument. Bijvoorbeeld: asielzoekers, gezinsherenigers. Hun verblijfsaanvraag is definitief geweigerd. Ze zijn hun tijdelijk verblijfsrecht kwijt, maar blijven toch in België.‘ ‘Overstayers’. Zij zijn als toerist België binnengekomen, of kregen als student of arbeidsmigrant een tijdelijk verblijfsstatuut. Ze bleven langer dan hun visum of tijdelijk verblijfsdocument toestond. Daardoor werd hun verblijf onwettig. Pendelmigranten. Zij wisselen wettig en onwettig verblijf af. Vaak zijn het burgers van de Europese Unie die zich als toerist officieel hebben aangemeld in een Belgische gemeente en daardoor drie maanden legaal verblijven. Na die drie maanden moeten ze in principe drie maanden het land verlaten voor ze zich opnieuw (voor drie maanden) melden. Tijdens die wachtperiode keren ze vaak geen volle drie maanden terug naar hun herkomstland. Ze verblijven dan een tijd ‘onwettig’ op het grondgebied voor ze hun nieuwe inschrijving krijgen. Clandestiene migranten. Zij staken clandestien de grens over en startten nooit een verblijfsprocedure. Hun verblijf wordt niet geregistreerd. Ze hebben hier nooit wettig verbleven. Een typische groep zijn de transitmigranten, die op doorreis zijn naar bv. GrootBrittannië

Welke rechten hebben mensen zonder wettig verblijf?       

35

“dringende medische hulp” Onderwijs voor de kinderen Sociale hulp Huisvesting Basisbankdienst Huwelijk en gezin Juridische bijstand

http://www.kruispuntmi.be


8.7 DOELGROEP ZIGEUNERS, WOONWAGENBEWONERS EN VOYAGEURS 8.7.1 MENSEN VAN DE WEG Enige organisatie in West-Vlaanderen die zich specifiek inzet voor deze doelgroep. Deze pastorale werking wil zich inzetten voor die minderheidsgroep die de maatschappij 'zigeuner' noemt. 8.8 SPECIFIEKE THEMA’S 8.8.1 RACISMEBESTRIJDING Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding36 Volgens de wettekst: 'Het Centrum heeft als opdracht het bevorderen van de gelijkheid van kansen en het bestrijden van elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van: nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming; leeftijd, seksuele geaardheid, handicap, geloof of levensbeschouwing, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, politieke overtuiging, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, een fysieke of genetische eigenschap, en sociale afkomst. Het Centrum heeft eveneens tot opdracht te waken over het respect van de grondrechten van de vreemdelingen en de overheid te informeren over de aard en de grootte van de migratiestromen. Het heeft ook tot taak het overleg en de dialoog te ontwikkelen tussen alle overheidsactoren en de private actoren die betrokken zijn bij het opvangen integratiebeleid van de immigranten. Bovendien heeft het Centrum de opdracht de bestrijding van de mensenhandel (en de mensensmokkel) te stimuleren.' 8.8.2 NOORD-ZUID-SAMENWERKING Stedelijke raden en ambtenaren ontwikkelingssamenwerking Een adviesraad waarin al wie zich wil inzetten voor internationale samenwerking of ontwikkelingssamenwerking welkom is. Provinciaal Noord-Zuid centrum37 De oprichting van het Provinciaal Noord-Zuid Centrum (voorheen: Provinciaal Educatief Centrum voor Noord-Zuidbeleid (PEC)) te Roeselare is een belangrijke stap geweest in de uitbouw van het Provinciaal Noord-Zuidbeleid. De provincie ging het partnerschap aan met de West-Vlaamse

36

http://www.diversiteit.be

37

www.west-vlaanderen.be


educatieve niet-gouvernementele organisaties voor ontwikkelingssamenwerking om van dit centrum een draaischijf te maken van het provinciaal educatie- en sensibilisatiewerk. Het PNZC stelt volgend doel voorop: “het verstrekken van informatie, het bevorderen en ondersteunen van het educatief werk van organisaties, groepen en individuen die actief werken aan de Noord-Zuidverhoudingen en duurzame ontwikkeling. Dit gebeurt door het verlenen van service, het stimuleren van overleg, coördinatie en samenwerking tussen de verschillende actoren en het nemen van aanvullende vormingsinitiatieven”. 8.9 ZELFZORG Vriendenkringen, solidariteit voor … 8.10 INFORMATIE, OVERLEG, FEDERATIES EN KOEPELS Voorbeelden:      

Kruispunt Migratie-Integratie Ella, kenniscentrum gender en etniciteit Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties Antwerpen Internationaal comité Vluchtelingenwerk Vlaanderen …

8.11 BRONNEN -

-

-

-

Druyts, E. (2004). Begrippenkader: etnisch-culturele minderheden. Geraadpleegd op 25 september 2013 via http://www.kruispuntmi.be/uploadedfiles/VMC/Thema/Lokaal_beleid/Integratiedienst/DE%20I NTEGRATIEDIENST_2006_1201.pdf Debosscher, T. (2012). Infogids voor hulpverleners en begeleiders van mensen zonder wettig verblijf. Brussel: Kruispunt Migratie-Integratie vzw. Integratiebeleid. http://www.vvsg.be/sociaal_beleid/Etnischculturele_diversiteit/integratiebeleid/Pages/Regieenco%c3%b6rdinatie.aspx. Geraadpleegd op 25 september 2013. De integratiedienst. http://www.kruispuntmi.be/uploadedfiles/VMC/Thema/Lokaal_beleid/Integratiedienst/DE%20I NTEGRATIEDIENST_2006_1201.pdf . Geraadpleegd op 26 september 2013. deSOM vzw. http://www.desom.be/accordeon-desom/over-ons. Geraadpleegd op 27 september 2013. Regelgeving. http://www.inburgering.be/regelgeving . Geraadpleegd op 27 september 2013. Ba-bel. http://www.vlaamsetolkentelefoon.be/ . Geraadpleegd op 27 september. Asiel in België. http://fedasil.be/nl/inhoud/asiel-belgie . Geraadpleegd op 30 september.


-

-

Werking van het centrum. http://www.diversiteit.be/?action=onderdeel&onderdeel=49&titel=Werking+van+het+Centrum . Geraadpleegd op 29 september. Noordzuidbeleid. http://www.westvlaanderen.be/kwaliteit/Welzijn/pnzc/Pages/noordzuidcentrum.aspx . Geraadpleegd op 28 september.


INFO De ‘Sociale Plattegrond | Syllabus 2013’ is voornamelijk en vrij integraal gebaseerd op de syllabus ‘Sociale Plattegrond 2012’ zoals opgemaakt door de Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Sociale School Heverlee op verzoek van het provinciebestuur Vlaams-Brabant. In opdracht van het provinciebestuur West-Vlaanderen werd deze syllabus in het najaar van 2013 waar mogelijk geactualiseerd, verder aangevuld en van klemtonen voorzien die een vertaling naar de situatie in West-Vlaanderen mogelijk maakten. Deze opdracht werd gezamenlijk opgenomen door de Hogeschool West-Vlaanderen en de Katholieke Hogeschool VIVES.

2013 Provinciebestuur West-Vlaanderen Provinciehuis Boeverbos | Dienst Welzijn Koning Leopold III-laan 41 | 8200 Sint-Andries Steunpunt Sociale Planning T 050 40 33 37 | E [email protected] Sociale Kaart T 050 40 35 27 | E [email protected]


Sociale Plattegrond Syllabus

Recommend Documents