SLOPEN VOOR RUIMTE Strategie om de leegstand van 1600 erven op het Overijsselse platteland tegen te gaan.
@Team_SvR Merel Enserink -
[email protected] Renze van Och -
[email protected] Inge Vleemingh -
[email protected]
INHOUD
Beste juryleden - 3
Link naar de animatie - 6
Gevouwen schuur - 7
Erfontwerp Borkeldsweg Holten - 9
2
BESTE JURYLEDEN,
Wageningen, 5 maart 2015
Middels deze brief willen wij graag ons idee voor de prijsvraag Ruimte voor Ruimdenkers en onze vervolgstrategie toelichten. Wij hebben ervoor gekozen om ons resultaat in twee vormen te presenteren, in een animatie en met een gevouwen schuur. Deze twee resultaten en de uitwerking van het erf aan de Borkeldweg vindt u verderop in dit bestand.
Probleemschets
‘Slopen voor Ruimte’ is ontstaan als reactie op de toekomstige omvangrijke leegstand op het platteland. Wanneer men kijkt naar de leegstand is deze het grootst in de agrarische sector, in Nederland hebben we het dan over 15 miljoen vierkante meter leegstaande agrarische bebouwing in 2030. In vergelijking, wordt er 8 miljoen m2 leegstand in winkelpanden en 11 miljoen m2 leegstand in kantoren verwacht (Onderzoek Alterra, 2014). Daarmee ligt de echte uitdaging op het platteland. Specifiek voor Overijssel blijkt uit de berekeningen van Alterra dat er tot 2030 maar liefst 3200 agrarische erven vrijkomen in de provincie Overijssel (Onderzoek Alterra, 2014). Voor de helft van deze bebouwing zal een nieuwe functie gevonden worden. Maar dit betekent ook dat er nog altijd 1600 erven leeg komen te staan, een enorme opgave. Een uitdaging waarvoor geen kant-en-klare oplossing bestaat, maar waarvoor een strategische aanpak nodig is. Gedurende de prijsvraag hebben wij ons gericht op het vinden van een passende strategie voor de provincie Overijssel. Leegstand op deze grote schaal wordt een probleem. We staan momenteel aan het begin van een transitie waarbij schaalvergroting in de landbouw plaatsvindt en kleine bedrijven stoppen. De komende jaren zal de leegstand van de erven onder meer de ruimtelijke kwaliteit van het landschap aantasten. Het maakt het landschap onaantrekkelijk. Vaak vind deze leegstand plaats in krimpgebieden die daardoor nog minder aantrekkelijk zullen worden. Veel krimpgemeentes zoeken nu al naar oplossingen hiervoor. Daarnaast wordt er nu vaak gewacht met slopen omdat men denkt dat het duur is om te slopen, maar daarbij wordt vergeten dat het ook geld kost om de leegstand in stand te houden. Daarom is deel van de uitdaging ook de overtuiging hebben dat slopen een oplossing is en een positief effect kan hebben.
Strategie
Met gebruik van gegevens uit GIAB en het CBS hebben wij onderzoek gedaan naar de plekken waar erven waarschijnlijk leeg zullen komen. Dit hebben we bepaald door te kijken naar agrarische bedrijven met een bedrijfshoofd ouder dan vijftig jaar zonder opvolger. Hierdoor kan vrij nauwkeurig bepaald worden waar de leegstand te verwachten valt. Door de regionale differentiatie en
3
specificaties op bedrijfstype en bouwjaar kunnen de toekomstige aandachtsgebieden bepaald worden. De volgende stap die wij genomen hebben is het kijken naar de ligging van deze erven. Dit naar aanleiding van het idee om het oude ervennetwerk te transformeren tot nieuwe netwerken met deze leegstaande erven als basis.
Energie-erven
Voor het thema energie, hebben we ongeveer 500 kansrijke erven gevonden. Deze erven liggen binnen 500 meter van een stad of dorp. Het idee is om hier een gedeeltelijke sloop toe te passen. De stallen zullen gesloopt worden, maar veel van dit materiaal kan hergebruikt worden, vaak ook op de locatie zelf. De bestaande fundering kan gebruikt worden als basis voor de zonnepanelen. Wanneer op al deze erven zonnepanelen geplaatst worden kan dit samen 65% van de doelstelling van de provincie Overijssel voor windturbines vervangen. De doelstelling van de provincie Overijssel voor 2020 is 85,5 MW uit windenergie. Met 500 energie-erven van samen 375 ha met zonnepanelen kan er 55 MW zonne-energie opgewekt worden, of te wel 65% van de doelstelling. Dat betekend dat er in plaats van 43 windturbines er maar 26 geplaatst hoeven te worden.
Natuur-erven
Voor de natuurerven hebben is gekeken naar alle erven die in of binnen 500 meter van een aangewezen natuurgebied of ontwikkelzone liggen. Dit zijn ongeveer 400 erven. Wanneer deze erven omgevormd worden tot ecologische stapstenen ontstaat er een breed vertakt netwerk en worden de natuurgebieden in Overijssel beter met elkaar verbonden. Ook op deze erven hoeft niet alles gesloopt te worden, het is juist goed als de stallen hier nieuwe ruines vormen. Echter moeten wel materialen als glas en asbest verwijdert worden. De biotopen die hierdoor ontstaan zijn karakteristiek voor de doeltypen die leven op de overgang van bos naar open gebied. Soorten als uilen, vleermuizen, marters, ringslangen, kauwen en zwaluwen zullen hier profijt van hebben. Ook de mestkelders kunnen behouden blijven, hier liggen kansen voor kroostteelt. In overleg met ABC Kroos hebben we een idee uitgewerkt waarbij de mestkelders kunnen dienen als bassins om kroos in te kweken. Eén hectare eendenkroos produceert zeven keer zoveel energie als één hectare soja. De locaties kunnen beheerd worden door melkveehouders uit de omgeving die het kroos gebruiken als veevoer. Van maart tot oktober kan drie keer per week het kroos geoogst worden. De kroosteelt is de economische drager van het beheer van het natuurerf. Wanneer al deze erven omgevormd worden naar natuurerven komen er 400 stapstenen met ruïnes en schuilmogelijkheden voor vleermuizen, uilen, marters en zwaluwen bij met een totaal oppervlakte van 300 ha nieuwe natuur.
Voedsel-erven
Daarnaast liggen er ongeveer 700 erven in bestaande landbouwgebieden. Wij denken dat het veel voordeel oplevert om deze erven op te heffen en de grond te laten opkopen door agrariërs die willen groeien. Dit voorkomt functiemenging in productiegebieden en vergroot de voedselproductie in de provincie Overijssel, het biedt agrariërs kansen, en op deze manier blijft het platteland vitaal. Het gaat hier om gebieden die verder van de steden en dorpen af liggen en die op minstens 500 meter van de natuurgebieden afliggen. De erven in deze regio’s zullen wel helemaal gesloopt moeten worden om gebruikt te kunnen worden voor agrarische doeleinden. Wanneer al
4
deze erven ingezet zouden worden voor graanteelt kunnen er, gerekend met een opbrengst van 10.000 kg graan per hectare/jaar op 525 ha, 8.767.500 broden per jaar geproduceerd worden.
Platform
Om deze strategie tot een succes te brengen is samenwerking nodig. Uit onze berekeningen is gebleken dat de provincie voor 0,8% van hun jaarbegroting een sloopfonds op kan zetten om alle leegstaande erven in Overijssel te slopen. Zo toont de provincie de intentie om veranderingen in het landelijk gebied te steunen. Door de sloopkosten te verminderen wordt het aantrekkelijker voor anderen om aan de slag te gaan met deze erven. Daarnaast denken wij dat steun vanuit de samenleving belangrijk is, daarom willen wij een platform bouwen waarbij de burgers betrokken worden bij het verminderen van de leegstand op het platteland. Met het geld dat zij investeren kunnen de drie netwerken gebouwd worden en in ruil voor hun “abonnement” op het platform krijgen ze duurzame energie, natuur, of voedsel terug van het erf dat zij steunen.
Vervolgfase
Gedurende deze periode hebben wij ons vooral verdiept in het strategische component van dit plan. In de vervolgfase is een tweeledige aanpak te adviseren. Enerzijds moet ingezoomd worden om de strategie naar de praktijk te brengen. Daar hebben we al een start mee gemaakt door een eerste schetsontwerp te maken voor het erf in Holten. Hiervoor hebben is ook contact opgenomen met andere partijen, zoals ABC Kroos en de Ervenconsulent. Beiden zijn erg geïnteresseerd in het verder brengen van dit idee. Anderzijds moet ook het strategische component verder uitgewerkt worden. Een nadere verkenning van de vrijkomende agrarische bebouwing zou de basis moeten zijn voor het verder uitwerken van deze strategie. Daarnaast hebben we een basis gemaakt voor de website van het platform wat burgers met de leegstaande erven in hun buurt in contact brengt. Dit willen we graag verder uitbouwen. Wij en onze collega’s van Alterra kunnen met het prijzengeld bijdragen aan deze acties om dit idee een stap verder te brengen. Wij hopen hiermee uw interesse in onze inzending te hebben vergroot en wij zien elkaar graag terug in een vervolg van ‘Slopen voor Ruimte’.
Met vriendelijke groet, Merel Enserink Renze van Och Inge Vleemingh
5
ANIMATIE
Onze vijf minuten durende animatie staat online op Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=WY2dB-iywZs
6
UU
R
R
F
50 5 slo 0% % vi va pe nd n n hi t er g de e is v e r slo n ijk pe nie om n uw e de e nd op inv e e lo ull rve ss in n in g g
ER
S O TAL M LE HE N R Z IJ TE N BE M S T OE E M IL M IJ K EN
KE EL
41
TE M KO
1
J
le
le O eg ve st rijs aa se nd l in e 20 erv 30 en
00
16
ol
Zw
om l .n l.c ur ai w m nl t . h@ ho ur w oc k@ an rin gh@ .v se in e n e nz em el re er .vle m ge in
in
de
sc he
En
D lig e e to c p hte he u t p itd la ag tte in la g nd
1,5 miljoen m2 Kantoren 1 miljoen m2 Winkelpanden
2 miljoen m2 Agrarische bebouwing
W AT I
G S ST HE A TP N L A IN D RO N VL H DS O EE BL E EE F C ST H D T M A A O N N P P EG ? G DK & H A EL O LE ET TI EV D ST E ! G E -
LE E
L SE N JS VE RI E R VE E O D LT AN TE TA 30 GS 20 LEE IN 0 0 16
ch O k n rin h va se ng e En mi nz rel e Re e Vle M e g In
I VR
GEVOUWEN SCHUUR
Deze poster vat de strategie samen en wordt opgevouwen, als schuurtje gepresenteerd. Om te weten hoe je moet slopen, moet je eerst het schuurtje ‘slopen’. Bij deze inzending ontvangt u een echt, real life schuurtje.
7
BO
E RK
LD
EG SW
11
HO
E LT
N
To zo ep nn as ep se an n v el an en
IN
G ST A
A N DE
IJ
ER VE N
O VE R SS EL :
n.
ve
te
W 27 INS T: W v ve IN an ZO rvan DT de g pl aa N ge UR ep n la ts N n w B en E o IN de op PA rde E 43 n S de N do k ze EL or an er EN
EN 5 ER 0 0 G ER IE V N EN ET W AL ER S K
LE E
16 00
ER
I M TE JN
IN
RU
W
ZI
VO O R
M
4
30
PE N
@
TE A
_S VR LS A RK N E VE TW R E E N 0 70 UW O DB N LA
N 4 AT 00 UU E R V R N EN ET W A ER L S K
SL O
n
zij
e kk
DE
N
.
ar
/ja
or vo erte alv ing im a ot Ru sch gr
a RE BRO A : T ST C 0 0 IN HE 6.5 W 5 67 52 8.
rla
at
D
Zet mij weer in elkaar! www.youtube.com/watch?v=VqqScljYVjw
.
ST m 0 sc et 0 : sp hu t r ST v e ilm uïn A m lee cifi o es PS e t a rm e g k e T o r n e t 30 taal eracuizen soolijkhe ENE h , rte de N 0 HE tigenringsl n al n v , e an s u oo C r n z v gen ilen an , ,
TA RE
20
. nd
N
ie u w vo e or sta p n at ste uu n r en
IN
GEVOUWEN SCHUUR
achterkant
8
SLOPEN VOOR RUIMTE ERFONTWERP BORKELDSWEG HOLTEN ERF BORKELDSWEG 22 HOLTEN
#Team_SvR Merel Enserink Renze van Och Inge Vleemingh
Sallandse Heuvelrug
1 km
op
sta
Rijsserberg
l sl o
pe
n
uitwisseling nutrienten en eiwitten
mestkelders behouden
1 km
eendenkroosteelt
Borkeldbos
Erven functioneren als ecologische stapstenen voor specifiek bebouwingsgebonden soorten.
naburig melkvee bedrijf
Enkel de muren en het dak van de schuren worden gesloopt. De mestkelders blijven aanwezig en dienen als basin voor de teelt van eendenkroos.
Kauw - gebouwen
Gierzwaluw - spleten en gaten
staalruïne Huiszwaluw insekten en oude schuren
kikkerpoel
ad bezoekersp
Sleedoornpage sleedoorn
p kuil n late
oo leed et s em
steenruïne
rnl
Hermelijn overnachtingshol en veel ruigte
Watervleermuis ruïnes
s eendenkroo
lige
ma sing Kerkuil - gebow en open terrein
Brandts vleermuis ruïnes
Bosvleermuis ruïnes
r voo
Steenuil kleinschalig landschap
Boerenzwaluw insekten en schuren met balken
Meervleermuis ruïnes Ringslang - vorstvrije plek voor winterslaap
sweg
Borkeld
9
