Slapen. Wat is het, en waarom doe ik het niet? Zensation Amsterdam

Slapen

Wat is het,

en waarom doe ik het niet ?

Zensation Amsterdam 

Welkom bij Zensation Amsterdam

3

Waarom dit boek ?

3

Is dit boek iets voor jou ?

4

Hoe gaat dit boek jou helpen ?

4

Is er nog iets dat je moet weten voordat je verder gaat ?

5

Definities

6

Insomnia

6

Hypersomnia

7

Narcolepsie

7

Slaapstoornissen gerelateerd aan ademen

8

Tot zover

8

Theorie van het slapen

9

Slaapritme

9

De slaapstoornissen

10

Symptomen

13

Insomnia

13

Hypersomnia

13

Narcolepsie

13

Slaapstoornissen gerelateerd aan ademen

14

Differentiaal diagnose

14

Behandelmethoden

15

Tenslotte

16

Zensation Ams terdam

zensationams terdam.nl

©2015

Welkom bij Zensation Amsterdam

Sinds ik begonnen ben met Zensation Amsterdam, is het mijn doel geweest anderen, en het liefst iedereen, een ontspannen leven te laten leven.   Het aanpakken van slaapstoornissen is daar een groot onderdeel van.    Ik ben blij dat je besloten hebt je te verdiepen in slaapstoornissen, en de oplossingen van de klachten, en ik hoop dat dit boekje je erbij kan helpen.

Waarom dit boek ? In de jaren dat ik in de paramedische sector gewerkt heb, heb ik ondervonden dat slapeloosheid vaak onderschat wordt als een zelf op te lossen klacht. Vaak wordt voor slaapklachten een variant van een slaapmiddel voorgeschreven.   Nuttig, maar een vorm van symptoombestrijding. Ikzelf heb in tijden van stress een paar keer verschillende vormen van slaapklachten mogen ervaren. Vooral inslapen was een groot probleem; zodra het licht uit ging, ging mijn hoofd aan. Piekeren werd een hobby die ik iedere avond aan het uitoefenen was, in de veronderstelling dat ik het zou kunnen perfectioneren. Toen dat niet hielp mij te laten ontspannen, begon ik problemen te ontwikkelen met doorslapen. Ik werd iedere nacht zeker vier keer wakker. Het moge duidelijk zijn dat dat geen goed deed voor de energie in mijn dagelijks leven. Ik was bijna constant vermoeid, liep constant tegen deurposten aan of verzwikte mijn enkels, en ik kon de concentratie om mijn werk uit te voeren met moeite opbrengen. Klanten die ik behandelde gaven bij slaapproblemen aan dat ze vaak droomden, en zich die dromen altijd konden herinneren, of dat ze vermoeid opstonden, of dat ze ieder uur op de klok zagen verstrijken.



©2015

Informatie over slaapproblemen en slaappatronen is overal te vinden, met alle

verschillende theorieën en ideeën over oorzaken en gevolgen.

Daarnaast weet heel internet en iedereen in je omgeving de beste manieren om er van

af te komen, verschillend van therapieën van een aantal jaren, tot accupunctuur.

Om het zoekproces in de hooiberg van informatie te vergemakkelijken, heb ik alles

verzameld, en gebundeld in dit overzichtelijk boekje.

Is dit boek iets voor jou ? Je merkt perioden waarin je nachten wakker ligt.

Je hebt perioden waarin iedere nacht wakker schrikt terwijl je nog maar net begonnen

was met slapen.

Je voelt je regelmatig vermoeid, en hebt de neiging overdag te willen slapen.

Je droomt bijna iedere dag, en je weet je de droom ook iedere keer te herinneren.

Je merkt dat je lontje korter wordt, dat je minder van anderen kan hebben.

Je concentratievermogen is verminderd, tot een niveau dat het moeilijk wordt je

dagelijkse taken uit te voeren.

Als je je in een of meer van deze stellingen kan vinden, is dit boek geschikt voor je.

Hoe gaat dit boek jou helpen ? Dit boek gaat je helpen onderzoeken of de klachten die je ervaart, te verminderen, en mogelijk op te lossen zijn, door op een andere manier in het leven te gaan staan.  Een groot deel van de oplossing van slaapstoornissen is ontspanning. Hoe beter je je overdag weet te ontspannen, hoe makkelijker het wordt ’s avonds op een normale manier te slapen. Hoewel ik een groot voorstander ben een klacht nooit zuiver fysiek of zuiver psychisch te benaderen, heb ik ervaren dat bij slaapstoornissen informatie in combinatie met een fysieke benadering, de klachten tot 70% vermindert tijdens de eerste weken nadat je het hebt meegekregen. Ik weet dat de klachten te maken hebben met hoe je in het leven staat, wat je denkt, hoe je je voelt op bepaalde momenten. Je kan de klachten ook weg denken, weet ik uit ervaring. Tot je weet hoe je dat het beste kunt doen, kan de informatie uit dit boekje je helpen te begrijpen wat er gebeurt, wat jouw lichaam “zonder jouw toestemming” aan het doen is.



©2015

Aan het einde van het boek heb ik een link geplaatst naar een vragenlijst over slaapproblemen. Deze vragenlijst geeft je de mogelijkheid te onderzoeken waar je precies last van hebt.   Wanneer je dat weet, kan je op je eigen manier je klachten onder controle krijgen.

Is er nog iets dat je moet weten voordat je verder gaat ? Ja. Hoewel ik al jaren klanten met een verwijzing ‘slaapstoornis’ behandel, en ik ontdekt heb dat de technieken die ik ze aangeleerd heb inderdaad binnen een week helpen, zijn er legio andere manieren die kunnen helpen. Ik vind dat wanneer je een aandoening hebt, je zoveel mogelijk informatie moet vergaren, zodat je zelf kan uitvinden a) waar je precies last van hebt, en b) wat je er aan zou willen doen. Het risico van zoveel mogelijk informatie bij elkaar zoeken, is dat je verandert in een hypochonder, of dat je je teneergeslagen gaat voelen vanwege alles dat er nog zou kunnen ontstaan aan symptomen. Tegelijkertijd kan informatie je helpen in je eigen gezondheid. Je kan zelf je eigen behandeling samen stellen, binnen de mogelijkheden die je hebt, en je kan in gesprek raken met je behandelaar over de ingestelde behandeling. Hiermee krijg je grip, of controle, over je eigen gezondheid. Controle over je eigen gezondheid zorgt ervoor dat de balans in je lichaam verbetert. En dat zorgt ervoor dat je sneller gezond wordt.  Met ‘gezond’ bedoel ik ‘geheeld’, niet per se ‘genezen’… Ik hoop dat dit boekje je helpt inzicht te krijgen in je klachten, en dat je met je klachten aan de slag kan. Enjoy!



©2015

Definities

Als we willen beginnen bij de basis, is het belangrijk dat we de definities duidelijk krijgen. Er zijn verschillende vormen van slaapstoornissen, en het is handig de verschillende vormen te kennen. Aan de hand van de onderstaande definities kan je, bij een bezoek aan je huisarts bijvoorbeeld, beter uitleggen wat er daadwerkelijk aan de hand is, waardoor je een beter plan kunt maken voor verdere behandeling.

Insomnia Insomnia wordt gedefinieerd als een probleem met inslapen, doorslapen of niet goed

genoeg slapen. Of gecombineerd. Het is de meest gebruikte term voor slapeloosheid,

en de meest voorkomende vorm.

Er is ontevredenheid over de kwaliteit of kwantiteit van slapen, en het kan duidelijke

distress opleveren, of veranderingen in het dagelijks functioneren.

Om insomnia als een klinische diagnose te stellen, moet het slaappatroon zeker drie

maanden lang, drie nachten per week een probleem opleveren.

Het kan als losstaande aandoening voorkomen, of als symptoom bij andere

aandoeningen zoals stemmingsstoornissen als depressie of angst, medische

aandoeningen waarbij pijn, ademproblemen of verhoogde behoefte tot urineren een

symptoom is, een onregelmatig slaapritme, gebruik van nicotine, cafeïne of alcohol vlak

voor het gaan slapen, of stress.

Ook leeftijd kan een oorzaak van slaaploosheid zijn; vermindering van activiteit kan

leiden tot een verminderde slaapbehoefte. Daarnaast bestaat de kans dat er op oudere

leeftijd meer aandoeningen ontstaan die het slaapritme veranderen, al dan niet door de

medicatie die voor deze aandoeningen nodig is.



©2015

Een variatie van insomnia, is de acute vorm, acute insomnia: slaaploosheid op basis van een zogenaamde levensgebeurtenis die stress op kan leveren. Deze periode duurt hooguit een paar dagen tot een paar weken, totdat de periode van stress afgenomen is.

Hypersomnia Hypersomnia wordt vertaald als een zeer sterke slaapbehoefte.   Het wordt gekenmerkt door langer slapen ’s nachts, en moeite te hebben wakker en alert te blijven gedurende de dag. Het is moeilijk wakker te worden, en neiging overdag in slaap te vallen, of daadwerkelijk in slaap te vallen, kan groot zijn. Het wordt eerder geclassificeerd als een symptoom dan een een daadwerkelijke aandoening. In de DSM 5 komt hypersomnia voor als symptoom bij bipolaire stoornissen (tijdens een depressieve periode), depressieve stoornissen, slaap-waak stoornissen, stoornissen in combinatie met, of afkicken van stimulerende middelen, neurocognitieve stoornissen als Alzheimer, of aandoeningen als de ziekte van Pfeiffer (Epstein Barr) en fybromyalgie. Het belangrijkste om te weten van hypersomnia, is dat het niet komt door een tekort aan slaap. Voor een diagnose staat de periode van een maand, met dagelijkse momenten van in slaap vallen gedurende de dag. Hypersomnia komt globaal in drie vormen voor: periodiek: periodes van slaperigheid overdag worden afgewisseld met periodes waarin wel goed wakker gebleven kan worden. idiopatisch: tijdens het slaappatroon wordt de REM-periode gemist. De REM-periode is het moment waarop gedroomd wordt, en waarbij de hersenactiviteit vergelijkbaar is met de hersenactiviteit tijdens het wakker zijn, terwijl de spieren van het lichaam volledig ontspannen is. Ik kom hier later op terug. posttraumatisch: hypersomnia die ontstaat na een hoofdtrauma, of door een neurologische aandoening.

Narcolepsie Narcolepsie is de onbedwingbare behoefte te slapen, of in slaap vallen gedurende de dag, terwijl er ’s nachts genoeg geslapen is. Het veroorzaakt kataplexie, een aanval van spontane spierslapte, met behoud van bewustzijn, vaak na een heftige emotie, zoals na een onbedaarlijke lachbui, doodsangst of huilen. Zensation Ams terdam


©2015

Het wordt algemeen aangenomen dat narcolepsie een auto-immuunziekte is, waarbij de aanmaak van hypocretine gestopt is. Het lijkt in hoge mate op hypersomnia, met het grote verschil dat iemand met narcolepsie na een kort dutje uitgerust is, terwijl iemand met hypersomnia niet uitgerust wakker wordt. Kataplexie komt alleen voor bij narcolepsie

Slaapstoornissen gerelateerd aan ademen Slaapstoornissen gerelateerd aan ademen zijn onderverdeeld in drie groepen:

obstructieve slaap-apneu: perioden van een hoge luchtweg blokkade tijdens het slapen,

waardoor er minder ingeademd wordt. De blokkade ontstaat door ontspanning van de

spieren, waardoor de tong en het zachte verhemelte achter in de keel de luchtwegen

kunnen blokkeren.

centraal slaap apneu: perioden van verminderd ademen tijdens het slapen, omdat de

hersenen te weinig prikkels geven om het ademen aan te sturen.

hypoventilatie: verminderd ademen in combinatie met een verhoogd CO2 niveau, vaak

in combinatie met andere aandoeningen als obesitas, met gebruik van medicatie of

andere stimulerende middelen.

Tot zover Dit zijn de definities die ik in dit boekje ga gebruiken, om de informatie die gegeven wordt zo duidelijk mogelijk te houden. 



©2015

Theorie van het slapen

Slapen is een belangrijk onderdeel van onze dag.   De meeste theorieën vertellen dat het bedoeld is om ons lichaam te laten herstellen. Een deel van de slaap, echter, kost ons energie, wat impliceert dat we niet helemaal herstellen. Wat duidelijk is, is dat wanneer we te weinig slapen, problemen ontstaan in onder andere het geheugen, concentratievermogen en reactievermogen, en, niet onbelangrijk, in onze emotionele en fysieke gezondheid. Waarschijnlijk slapen we omdat het een zogenaamde natuurwet is: hoe langer je wakker bent, hoe meer behoefte je krijgt aan slaap. Dit werkt hetzelfde met energie: hoe meer energie je verbruikt, hoe sneller je het moet aanvullen.  In mijn beleving is slapen dan ook niet meer dan dat: het aanvullen van de energie die we overdag gebruiken. De energie kan ook aangevuld worden met cafeïne of andere stimulerende middelen, maar, wederom in mijn beleving, is dit ‘geleende energie’. Energie die sneller opbrandt dan de energie die je krijgt wanneer je jezelf oplaadt door bijvoorbeeld te slapen.

Slaapritme Slapen gebeurt in een ritme, een cyclus van vijf fasen, die ongeveer vijf keer per nacht plaats vindt, als je iets meer dan zeven uur slaapt.



©2015

De vijf fasen in een cyclus worden onderscheiden door de mate van hersenactiviteit en oogbeweging. De eerste fase is de overgangsfase tussen waken en slapen. Het is een vorm van lichte slaap, waarbij het moeilijk wordt de ogen open te houden, en waarbij de hersenactiviteit langzaam af neemt. De tweede fase is eveneens een vorm van lichte slaap, en het begin van de echte slaap. Wakker worden in deze fase kost al enige moeite, maar geeft niet het gevoel al diep geslapen te hebben. De derde fase is de overgangsfase naar de diepe slaap. Het ademen wordt regelmatiger, spieren worden ontspannen en het hartritme daalt. De vierde fase is de echt diepe slaap. Gewekt worden uit deze fase levert desoriëntatie op. Het adempatroon en hartritme zijn het laagst, en het fysieke lichaam kan herstellen. De REM-slaap, fase vijf, heeft een hoge hersenactiviteit vanwege dromen, verwerken van informatie en geheugen. De spieren in de ledematen zijn volledig ontspannen, het ademen is regelmatig en de bloeddruk stijgt. Dit kost energie. In de grafiek ligt de REM-slaap boven de eerste fase; na elke Rem-slaapfase wordt er kort ontwaakt, en kan de hele cyclus opnieuw beginnen. In het begin van de nacht zijn de diepe slaapfases het langst, dit wordt de kernslaap genoemd. Tijdens dit gedeelte van het slapen krijgt het lichaam de meeste rust, en worden de meeste ervaringen van de dag verwerkt.

De slaapstoornissen Kijkend naar de verschillende fases in de slaapcycli, kunnen we ongeveer aangeven waar de verschillende stoornissen plaats vinden. Insomnia kan op drie verschillende momenten gebeuren.  Een probleem met inslapen vindt al plaats voor de cyclus start, het zogenaamde pieker-moment voordat er uberhaupt geslapen kan worden. Vaak veroorzaakt door een stressvol moment of andere problemen die in het hoofd blijven spoken. Daarnaast kunnen tablets, telefoons of het kijken van series of films vanuit bed een storing in de slaapcyclus verzorgen.



©2015

Problemen met doorslapen zullen vooral gebeuren rondom het einde van de REMslaapfase. In een gezond lichaam zorgt zo’n fase voor onbewust wakker worden, in het geval van een doorslaap-probleem wordt het lichaam bewust wakker. De oorzaak van deze vorm van insomnia kan familiair zijn, of samenhangen met zorgen maken of angsten die niet uitgesproken worden. Daarnaast kan een onrustige omgeving, of een te lichte ruimte waarin geslapen wordt, ook leiden tot een doorslaap-stoornis. Wanneer het gevoel bestaat dat er niet goed genoeg geslapen is, of wanneer er te vroeg wakker geworden wordt, is de kans groot dat er niet diep genoeg geslapen wordt, dus dat het probleem in het eerste gedeelte van de slaapcycli bestaat. Ook dit kan liggen aan stress, spanningen of ingehouden emoties, of aan een te onrustige of lichte omgeving. Het ironische van hypersomnia is dat de slaapcycli uiterst efficiënt gebruikt worden, en er toch vermoeidheid optreedt. De korte perioden van slaap overdag bestaan uit een cyclus, zodat het lichaam weer opgeladen wordt. Oorzaken van deze slaapstoornis kunnen liggen in virus-infecties als HIV of GuillainBarré, het kan ontstaan lang na een trauma aan het hoofd of het kan familiaire aandoening zijn. Stress of alcoholgebruik kunnen de symptomen verergeren. Het probleem van narcolepsie ligt in de REM-slaapfase; er wordt vaak aangegeven dat er levendig gedroomd wordt.   Wanneer narcolepsie op jonge leeftijd ontstaat, kan het te maken hebben met obesitas of premature puberteit. Andere oorzaken kunnen liggen in streptokok-infecties, griep of andere winterinfecties of trauma aan het hoofd. Slaapwandelen of nachtelijk tandenknarsen kunnen een indicator zijn, maar zijn waarschijnlijk geen oorzaak. Obstructieve slaap-apneu vindt vooral plaats in de diepere slaapfasen, wanneer de spieren in het lichaam zich ontspannen, dus ook de tongspier en de spieren rondom de keel, waardoor de luchtwegen geblokkeerd worden.  De oorzaken kunnen we zoeken in obesitas, retrognathie (de kaak staat te ver naar achteren), genetische aandoeningen waarbij de bovenste luchtwegen makkelijker geblokkeerd worden (zoals Syndroom van Down), en menopauze. Obstructieve slaapapneu is in een op de drie gevallen een familiaire aandoening. Van centraal slaap apneu is niet zoveel bekend. Het probleem ligt waarschijnlijk rondom de REM-slaapfase, wanneer men wakker wordt van de ademstoornis, en geeft daarmee een tekort aan diepere slaapfases. De bekendste vorm van centraal slaap apneu is de zogenaamde Cheyene-Stokes ademhaling, die veel voorkomt bij mensen met hartklachten of een acute hartaanval. Zensation Ams terdam


©2015

Ook problemen met de nieren kan voor een Cheyene-Stokes adempatroon zorgen. Tenslotte kan gebruik van lang werkende opiaten, zoals methadon, een oorzaak zijn. Van hypoventilatie is zo mogelijk nog minder bekend; er is niet bekend waar precies in het slaappatroon de klachten op treden. Waarschijnlijk ook tijdens de REM-slaap. Het komt vooral voor als symptoom bij aandoeningen als COPD, neuromusculaire aandoeningen rondom de borstkas (postpolio, scoliose, obesitas) of bij gebruik van medicatie. 



©2015

Symptomen

Veel van de symptomen van de verschillende vormen van slaapstoornissen zijn overlappend. Toch heb ik ze per stoornis uitgeschreven, ter verduidelijking.

Insomnia De symptomen van insomnia kunnen zijn: • moeite met ’s nachts in slaap vallen • (vaak) wakker worden tijdens de periode waarin geslapen zou moeten worden • spontaan te vroeg wakker worden • niet uitgerust wakker worden • vermoeidheid en slaperigheid gedurende de dag • snel geïrriteerd worden, verhoogde mate van angst of depressie • concentratiestoornissen; vaker fouten maken, of ongelukjes krijgen • spanningshoofdpijn • problemen in het gastro-intestinale systeem (maag-/buik-/darmklachten) • zorgen maken over het slaapgedrag

Hypersomnia Hypersomnia kan je herkennen aan de volgende symptomen: • overmatige slaperigheid gedurende de dag • de neiging vaak overdag ‘een dutje te doen’ • vertraagde motoriek • problemen met concentreren • moeite met wakker worden • ‘kort lontje’; snel geïrriteerd worden Dit zijn symptomen die ook voorkomen als je een paar nachten slecht geslapen hebt. Het verschil met slecht slapen en hypersomnia, is dat de symptomen van hypersomnia optreden wanneer je ’s nachts juist wel goed, of zelfs veel, geslapen hebt. Dus niet na een periode van een paar korte nachten, maar langer, na ongeveer een maand lang goede, of meer nachtrust gehad te hebben.

Narcolepsie Zensation Ams terdam


©2015

De symptomen van narcolepsie zijn het meest uitgebreid beschreven: • overmatige slaperigheid overdag • kataplexie • hypnagoge hallucinaties: levensechte, vaak beangstigende droomervaringen • slaapparalyse: niet kunnen bewegen tijdens het in slaap vallen of tijdens wakker worden • problemen met doorslapen • vermoeidheid • angst en depressie • automatisch gedrag: handelingen verrichten zonder zich er bewust van te zijn • problemen met het geheugen • overgewicht

Slaapstoornissen gerelateerd aan ademen Als we de drie categorieën van adem-gerelateerde slaapstoornissen op een hoop gooien, zijn dit de symptomen: • verstoord adempatroon tijdens het slapen; snurken, naar adem snakken of lange pauzes in het adempatroon • slaperigheid overdag, vermoeidheid • niet uitgerust wakker worden • insomnia • niet goed kunnen doorslapen • hoofdpijn in de ochtend Naast de symptomen, komen een aantal fysieke problemen vaak voor in combinatie met deze vorm van slaapstoornis, zoals obesitas, verhoogde bloeddruk en aandoeningen van het neus-/keelgebied.

Differentiaal diagnose Er zijn een aantal andere redenen waarom het slaappatroon kan veranderen. Voorbeelden zijn het restless legs syndroom, waarbij inslapen bemoeilijkt wordt omdat de drang de benen te bewegen te groot is, problemen in het slaappatroon door het gebruik van middelen, al dan niet voorgeschreven middelen, stemmingsstoornissen als depressie of bipolaire stoornissen, of paniekaanvallen die tijdens het slapen opkomen en leiden tot het naar adem snakken in de slaap. 



©2015

Behandelmethoden

Er zijn legio behandelmethoden te vinden voor slaapstoornissen. Internet staat vol met tips en trucs, en, toegegeven, de meeste tips en trucs werken. Vooral als ze bedoeld zijn voor inslaap-problemen. In het geval van inslaap-problemen kan het heel goed werken de tablet of telefoon niet mee te nemen naar bed, de slaapkamer goed te verduisteren, en geen koffie te drinken een X aantal uur voordat er naar bed gegaan wordt.  Beweging voor het slapen kan ook goed werken, tenzij er zoveel adrenaline aangemaakt wordt dat het lichaam niet kan stil liggen. Gekeken vanuit energie-niveaus, kan het heel goed werken gedurende de dag momenten van ontspanning, misschien zelfs momenten van korte slaap, te creëren. De reden kan zijn omdat het voor het lichaam een abrupte overgang kan zijn van 100% activiteit naar 10% in een paar minuten. Natuurlijk kan het lichaam zich in een ‘coma’ storten na overmatige activiteit, maar dat gebeurd vooral na een lange periode waarin niet gerust is. Ontspanningsoefeningen kunnen erg goed werken, en dan heb ik het niet alleen over de meditatie-gerelateerde oefeningen. Fysieke ontspanningsoefeningen kunnen ook prima werken.  Heel sec bekeken zijn de fysiologische veranderingen in het lichaam die plaats vinden tijdens het slapen daling van de lichaamstemperatuur, daling van de hartfrequentie, daling van de spierspanning, daling van de bloeddruk, vertraging van het ademen en verminderen van denken. Iedere oefening die voor minstens twee van deze veranderingen kan zorgen, kan al leiden naar een beter slaappatroon. Daar staat tegenover dat een aantal van de slaapstoornissen een symptoom zijn van een andere, mogelijk serieuze aandoening. Mocht je na het lezen van alle vormen en symptomen denken dat je een van de meer symptomatische vorm van slaapstoornis hebt, ga dan alsjeblieft naar je huisarts, en laat het nakijken.



©2015

Tenslotte

Slaapstoornissen zijn er in veel verschillende vormen. De meest voorkomende slaapstoornis, insomnia, is vaak een gevolg van onderliggende stress of spanningen, en kunnen eenvoudig opgelost worden met een aantal aanpassingen en oefeningen. Het is dan ook van belang niet alleen naar de symptomen te kijken, maar ook naar je eigen leefomstandigheden. Dat maakt het zoeken naar de juiste hulp veel makkelijker. Tot die tijd kan je hier een vragenlijst vinden over slaapklachten. Wil je heel graag van je paniekaanvallen af, overweeg dan het Sleep Easy Online pakket. Het helpt je binnen drie weken van de aanvallen af.   Wil je je over-all beter, gezonder, voelen, overweeg dan het boek “Denk jezelf gezond in 5 stappen”.  

Heb een ontspannen dag, en vergeet niet te ademen!

Misja van Lanen



©2015

Slapen. Wat is het, en waarom doe ik het niet? Zensation Amsterdam

Recommend Documents