boekhandel lovink sinds 1846 aan de markt in lochem nieuwsbrief nr 13 | januari 2016 Column
Oliver Sacks
In dit nummer
Lang geleden werkte ik op zaterdag bij de Christelijke boekhandel KOK in Zwolle. Om zes uur kreeg ik een rijksdaalder in mijn hand gestopt. Het was een voorname winkel, sjiek verbouwd, maar met te weinig klanten. De winkel ging failliet. Het boekenvak heeft zich ingespannen nog een baan voor de oude heer Kok te vinden. Hij kon bij boekhandel Bruna in Lochem terecht, wat een vreselijke vernedering moet zijn geweest voor zo’n erudiete man.
Oliver Sacks (1933-2015), befaamd neuro loog, begenadigd wetenschapper en schrij ver van boeken als Ontwaken in verbijstering en De man die zijn vrouw voor een hoed hield, voltooide dit jaar een meeslepende en openhartige autobiografie Onderweg. Nu is er een klein boekje van 58 blz uitgekomen met losse notities (essays is een te groot woord) onder de naam Dankbaarheid.
• • • • • • • • • • •
Ik ging vervolgens werken bij Boekhandel Giethoorn, ook in Zwolle. Ik woonde buiten bij mijn moeder, weduwe op de oude kwekerij, en probeerde altijd met losse handen naar de boekhandel te fietsen. Langs het kanaal, de scherpe bocht door, de hoge brug op en over de drukke Grote Markt. Soms lukte dat. Ik verdiende 75 gulden: 25 voor mijn moeder, 25 om te sparen en 25 voor mezelf. Ik hielp de klanten door ze de boeken aan te reiken, over de inhoud te vertellen en stond er dan steeds naast. Het was de gouden tijd voor encyclopedieën. Wilde een klant daarover geïnformeerd worden, dan vroegen de mensen aan mij: ‘Is meneer er zelf ook?’ Die kwam, hoorde de vraag aan en zei dan: ‘Oh, dan moet u Boeije hebben. Die weet er alles van.’ Nog kan ik genieten van de zoete wraak als ik weer opgetrommeld werd. We verkochten ook kunstboeken, die waren heel duur en haalden het niet bij de fantastische kwaliteit van nu. Een klant – meneer Selles uit Kampen – was daar een goede maar kritische afnemer van, zeer kritisch. Een butsje in de boekband, het vermoeden van een kreukje, altijd kwam hij terug. Soms sloeg hij een boek open en zei dan bij een fraaie kleurenreproductie: ‘Dit is een misdruk’. Als ik dan zei dat ik niets kon ontdekken, zei hij: ‘Nee? Voelt u dan eens hier met uw vinger. Hier zit wel degelijk een oneffenheid.’ Uiteindelijk, na vier of vijf keer ruilen, was hij tevreden. Als de klant had besloten tot aanschaf van een boek werd het ingepakt, deed je vervolgens de deur voor hem open en zei dan vriendelijk gedag.
Column 1 Oliver Sacks, Dankbaarheid 1 Jeroen Bosch 2 Julian Barnes, Het tumult van de tijd 3 César Aira, Hoe ik een non werd 3 Poëzie 4 Nanne Tepper 5 CD’s 6 Karel Appel 6 Wiesław Mysliwski, De laatste hand 7 Maran Olthoff, (Na)genieten van Lochem 8 [Boekpresentatie op za. 30 januari om 16.00 uur in de boekhandel]
Colofon Nieuwsbrief De nieuwsbrief is een uitgave van Boekhandel Lovink, verschijnt uitsluitend digitaal en wordt gratis per e-mail toegezonden. Redactie Frederike Scholing Vormgeving Roelof Wullink Hij vertelt over zijn beleving van zijn ziekte en vertelt hoe zijn moeder reageerde toen zijn vader, tegen de afspraak in, vertelde dat hij op jongens viel. Ze gilde: ‘Je bent me een gruwel. Was je maar nooit geboren.’ Er werd nooit meer over gesproken.
Wilt u de nieuwsbrief ontvangen, stuur dan een e-mail onder vermelding van “nieuwsbrief”.
vervolg op pag. 2
Openingstijden maandag: 13.00 - 18.00 uur dinsdag tot en met vrijdag: 9.30 - 18.00 uur koopavond vrijdag: 19.00 - 21.00 uur zaterdag: 9.30 - 17.00 uur
Op mijn eerste dag in Lochem deed ik de deur voor iemand open en zei: ‘Dag meneer.’ Hij keerde zich om: ‘Ik ben geen meneer. Ik ben boer Kelholt en ik kan zelf de deur wel open doen.’
Website www.boekhandellovink.nl Bestellingen via de website worden kosteloos thuis bezorgd.
Boeije
Boekhandel Lovink Markt 18, 7241 aa Lochem Telefoon: (0573) 25 16 79 E-mail:
[email protected]
Volg ons op
pag. 2
jeroen bosch in lochem Jeroen Bosch Op 26 januari verschijnt bij uitgeverij Atheneum De bezeten visionair, 500 jaar controverse over Jeroen Bosch van Henk Boom. Henk Boom woont in Spanje maar verblijft tijdens het verschijnen van zijn boek een paar weken in Diepenheim. Donderdag 4 februari komt hij in de winkel vertellen over zijn boek. Ik citeer uit de prospectus: ‘Is hij een ziener of alchemist, surrealist of moralist, katholiek of ketter, Nederlander of Vlaming? Vijfhonderd jaar na de dood van Jheronimus Bosch weten we nog altijd niets over de schilder. Zelfs zijn naam roept vragen op: als kind was hij Joentje van Aken, in Spanje was hij El Bosco. Dat laat onverlet dat hij nog steeds bewondering en verwondering oogst terwijl kunsthistorici, romanciers, theologen, filologen en filosofen over elkaar heen rollen in hun publicaties, waarin zij het werk van de mythische Jheronimus Bosch proberen te verklaren. In de lange aanloop naar de twee grote Bosch-exposities in 2016 in ’s-Hertogenbosch en Madrid volgde Henk Boom het spoor van al die interpretaties en controverses. Interviews en archiefonderzoek leidden tot een bizar verhaal over mystiek en mysterie. Een verhaal dat deze bezeten visionair al vijf eeuwen omringt.’ Henk Boom: De bezeten visionair, uitgeverij Athenaeum, 22,50.
Vervolg van pag. 1 Verder vertelt hij over zijn fascinatie voor natuurkunde en de elementen. Toen hij 80 werd kreeg hij goud (element 80). Op zijn 81e kreeg hij thallium (element 81). De mooiste bladzijden wijdt hij aan het herontdekken van de Sabbath, aangespoord door zijn neef. Radio en televisie uitdoen, schone, witte kleren aantrekken en je houden aan de spijzigingwetten.
Die bladzijden stralen een serene rust uit. Zijn leven roept ook voor de lezer een ding op, namelijk dankbaarheid. Boeije Oliver Sacks: Dankbaarheid, uitgeverij De Bezige Bij, 12,90
julian barnes – césar aira Het tumult van de tijd ‘Hij wist alleen dat deze tijd de zwaarste was. Hij stond al drie uur bij de lift. Hij was aan zijn vijfde sigaret bezig en zijn geest was rusteloos.’ Dimitri Sjostakovitsj, een van de grootste componisten van de twintigste eeuw, staat te wachten totdat hij wordt opgepakt door de geheime dienst van Stalin. Zo begint de roman die Julian Barnes, schrijver van onder andere Flauberts papegaai, Hoogteverschillen en Alsof het voorbij is. Barnes haakt in zijn romans graag aan bij historische gebeurtenissen en houdt zich aan de feiten. Zijn feiten. Sjostakovitsj is zijn gehele leven een bange man geweest. Geen held. Bang voor zijn moeder, zijn vriendinnen, maar vooral ook voor de geheime dienst en de willekeur van Josef Stalin en de showprocessen, waar componisten elkaar beschuldigden niet voor het volk te schrijven, vaak uitlopend op zelfbeschuldigingen en zelfverloochening. Je zou er een klucht in kunnen zien, als het niet om leven en dood ging. Julian Barnes schrijft kaal als het Russische landschap, soms kil zoals wanneer Sjostakovitsj een tekst in de hand gestopt krijgt en moet voorlezen dat Stravinsky, die hij mateloos bewondert, een door en door slecht mens en componist is. Hij heeft vrouwen die hem beminnen en vrienden die hem helpen maar hij blijft bang en eenzaam, behalve als hij componeert en als de geheime dienst vraagt wat hij maakt antwoordt hij: ‘Een loflied op Lenin.’ Dat is het veiligst. Het tumult van de tijd grijpt je bij de strot, ook al weet je dat hij alle gevaar zal overleven en dat is misschien wel het meest tragische gedeelte van het verhaal. Sjostakovitsj wordt gedwongen lid van de partij te worden en voorzitter van de componistenbond. Een uithangbord dat hij intens haat. Maar hij doet het. ‘Een indrukwekkend boek.’ Boeije Julian Barnes: Het tumult van de tijd, uitgeverij Atlas Contact, 19,99
pag. 3
Hoe ik een non werd In Hoe ik een non werd, een ‘autobiografische’ novelle haalt de schrijver een eerste herinnering op waar zich vervolgens een stroom van herinneringen aaneenrijgen. Herinneringen die lijken te zweven tussen droom en realiteit krijgen soms mythische proporties. In de eerste herinnering wordt een kind door de vader getrakteerd op een ijsje. Het kind kent geen ijs. De verwachtingen zijn groot maar er dreigt onheil. Het ijs smaakt walgelijk en in het hoofd van het meisje ontstaat een stroom van gedachten vol angst en onzekerheid. De spanning tussen de vader en het meisje wordt beklemmend beschreven. Als vader uiteindelijk een hapje van het roze ijs neemt blijkt het te zijn vergiftigd met cyanide. Woedend stormt vader de ijswinkel binnen en vermoord de ijscoman in zijn eigen, vergiftigde ijs. Het kind, begiftigd door de cyanide, zakt voor lange tijd weg in koortsige ijldromen. Bij het ontwaken is er alleen nog haar moeder. Hun wereld is klein en het kind vindt vooral houvast in verbeelding. Zo schept het meisje een denkbeeldige klas van 42 leerlingen waar zij verantwoordelijk voor is, en allemaal hebben ze wat.
Voor iedereen verzint ze een methodiek om het probleem te bestrijden. Het wordt ontroerend mooi beschreven, zo ook de keer dat ze besluit om voortaan van een afstand achter haar moeder aan te lopen, sluipend. De moeder weet dat ze zich ergens schuil houdt, achter een auto, vuilnisbak of hond. Het is een spel, een overlevingsstrategie maar er schuilt ook ernst in de situatie. Het kind balanceert op de rand van waanzin, maar de toestand blijft ongrijpbaar, en dat is waar Aira in uitblinkt. Hij laat zichzelf en zijn motieven niet in hokjes plaatsen, past verschillende stijlen toe en speelt daar een prachtig spel mee. Het boek eindigt wreed; het kind moet boeten voor de ‘fouten’ die gemaakt zijn. Deze novelle zou je goed in vieren kunnen hakken en je hebt vier meesterlijke verhalen op een rij. César Aira is een van de belangrijkste en productiefste schrijvers van Latijns-Amerika en heeft al meer dan 80 titels op zijn naam staan. Frederike César Aira: Hoe ik een non werd, uitgeverij Meulenhoff, 17,99
poëzie
pag. 4
Week van de poëzie
VSB poëzieprijs
Van 26 januari tot en met 3 maart is de week van de poëzie. Stefan Hertmans schreef het poëziegeschenk van 2016 Neem en lees. Bij aankoop van 12,50 aan poëzie krijgt u de bundel cadeau.
De beste Nederlandstalige dichtbundels van het afgelopen jaar zijn volgens de jury die van Pieter Boskma, Geert van Istendael, Ilja Leonard Pfeijffer, Toon Tellegen en Maud Vanhauwaert. De VSB Poëzieprijs is de belangrijkste prijs voor Nederlandstalige poëzie en bekroont jaarlijks de beste bundel van het afgelopen jaar met een bedrag van 25.000 euro. De uitreiking van de VSB Poëzieprijs 2016 vindt op 27 januari plaats in Groningen.
Avond van de poëzie Stichting Dag Lochem organiseert op donderdag 28 januari alweer de zeventiende editie van de avond van de poëzie. Acht deelnemers dragen hun mooiste en liefste gedichten voor en geven een toelichting op hun keuze. Met cellomuziek door Mirjam Mudde. Kaarten zijn verkrijgbaar in de winkel. Locatie: Synagoge Lochem Aanvang: 20.00 uur Entree: 10,00 Als titel van de avond wordt steeds een kort citaat uit een van de voorgedragen gedichten gekozen. Heftan tattat is de titel van een gedicht van Willem Wilmink. Na afloop is er een mooi verzorgd boekje met alle voorgedragen gedichten te koop. De tekening op het boekje is van Hans van Hoorn.
Avonden waren er Mijn moeder die zich mooi maakt voor een feest En ik die op haar bed zit toe te kijken: Drie spiegels had haar kaptafel en drie keer mooier zou ze lijken. Vroeg ze mij Of ik haar avondjurk dicht wilde rijgen, Dan sprong ik op en deed volleerd mijn plicht.
De dichters ontvangen hun nominatie voor de volgende bundels:
Van alle vrouwen van wie ik zou houden Was niemand nog in zicht. Ik zag alleen
Pieter Boskma, voor de bundel Zelf, Uitgeverij De Bezige Bij, 17,90
Mijn moeder die haar spiegel in verdween en later in een waas van rook en wijn
Geert van Istendael, voor de bundel Het was wat was, Uitgeverij Atlas Contact, 21.99
weer aan mijn bed verscheen. ¬– Herfst, winter, herfst. De tijd verrichtte al die tijd zijn werk
Ilja Leonard Pfeijffer, voor de bundel Idyllen, Uitgeverij De Arbeiderspers, 21,95 Toon Tellegen, voor de bundel De werkelijkheid, Uitgeverij Querido, 17,99 Maud Vanhauwaert, voor de bundel Wij zijn evenwijdig _, Uitgeverij Querido, 18,99
En at haar leeg, o niet om aan te zien. Maar er kwam nog feest, ze was er niet Voor uitgenodigd, hoop speelde geen rol. Alles was er. Alles – voor altijd. Menno Wigman Uit: Slordig met geluk Slordig met geluk verscheen 20 januari 2016 bij uitgeverij Prometheus, 14,95
nanne tepper
pag. 5 Ik moet hier wel opmerken dat de kracht van mijn gesabel blijkbaar groter is dan ik zelf vermoed, want in de Volkskrant stond te lezen dat als “Tepper mikt, er bloed vloeit”, alsmede de vraag ‘waarom die Tepper toch altijd zo boos is, waarop ik bijna gefucksed heb dat “verdrietig zijn” niet in het basispakket van een veenkoloniale opvoeding zit. Zonder gekheid: woede levert me energie, energie brengt me zicht op schoonheid, van schoonheid bak ik kunstjes. “Over Delfzijl naar Winschoten”, heet dat in de volksmond. En zoals het cliché luidt: ik ben kwaad geboren. Mijn woede is nooit gekunsteld, maar ik geloof dat ik haar steeds meer met een korreltje zout kan nemen.’
Tekening: STEEN
Er zijn geen noten in het boek opgenomen omdat het de vaart uit de brieven zou halen, dat doet de taal en de geestdrift van Tepper recht en komt het boek ten goede. Voor wie er geen genoeg van kan krijgen en er een flinke smak geld voor overheeft, is er nu ook de uitgave van de Statenhofpers: Brieven van Geerten Meijsing aan Nanne Tepper. 95 euro, genummerd en gesigneerd. Frederike Nanne Tepper: De kunst is mijn slagveld (brieven 1993-2001), uitgeverij Atlas Contact, 45,00
Nanne Tepper Een jaar of 15 geleden las ik een boek dat grote indruk op mij maakte, en niet alleen op mij. De eeuwige jachtvelden, het debuut van Nanne Tepper, werd in alle kranten groots onthaald en bekroond met de Anton Wachterprijs. In het boek wordt het verlies van de onschuld en de leegte van het opgroeien in de veenkoloniën in een onnavolgbare stijl opgetekend. Uit het boek spreekt een betoverende strijd tussen het platte en het hemelse, tussen dood, verderf en romantiek. Na De eeuwige jachtvelden verschenen er nog twee andere romans van Tepper: De avonturen van Hillebillie Veen en De vaders van de gedachte. Ik heb ze allemaal gelezen en vond ze zo goed dat ik ze later nog eens herlezen heb. In 2002 pleegde Nanne Tepper zelfmoord, gekweld door wat hij zelf noemde ‘gedonder in zijn hoofd.’ Het bleef bij een klein oeuvre, maar na zijn dood bleken er duizenden brieven achter in zijn nalatenschap. De brieven zijn nu gebundeld. De kunst is mijn slagveld is samengesteld en ingeleid door Nick ter Wal. Een kloek boek van 750 pagina’s, gebonden
en prachtig vormgegeven. Als fervent brievenlezer en bewonderaar van Tepper’s werk is het verschijnen van dit boek voor mij een geweldige gebeurtenis en al bij het lezen van de eerste brieven werd dat bevestigd. Nanne Tepper beschikte over een groot en ritmisch taalgevoel, lef, humor, genadeloze eerlijkheid en een grote literaire kennis. De brieven zijn een feest om te lezen en uit pure noodzaak geschreven. Het hield hem op de been, net als de muziek; de twee belangrijkste elementen in zijn leven. Hij kon er zijn woede en onmacht in kwijt, rekende af met schrijvers en de literaire wereld maar stak ook de loftoeter over bijvoorbeeld Reve en zijn grote inspirator Nabokov. En alles komt recht uit het hart. ‘Het spijt me zeer te vernemen dat mijn “polemisch vuur” weer eens iemand op de zenuwen gewerkt heeft. Het is de aard van mijn beestje, maar ik hoop toch dat je begrijpt dat al mijn geleide projectielen gericht zijn tegen zaken waar jij net zo’n afkeer van hebt als ik.
cd’s – karel appel
pag. 6
Hoewel we voornamelijk klassieke CD’s verkopen maken we ook steeds meer uitstapjes naar Pop en Jazzmuziek. Adele was voor ons ook een ongekende hit, net als Blackstar van David Bowie. Als je er dan als boekverkoper het prachtige boek David Bowie naast kunt leggen verenigen we boeken en muziek zoals we het graag willen. Het boek is onmisbaar als je naar de grote Bowie tentoonstelling in het Groninger museum wilt.
Van Claudia de Breij verscheen het boek Neem een geit, leven voor gevorderden, en ook een nieuwe CD, Alles is goed: de mooiste liedjes met onder andere Mag ik dan bij jou (versie 2016) en Niet alleen met The Lau. Van Rie Kimura, die ik vorig jaar in de Johannnes Kerk in Diepenheim prachtig hoorde spelen verscheen een mooie CD met stukken voor altviool. Lucy van Dael deed de opnametechniek. Peter van der Lint, muziekcriticus van Trouw, maakte me met zijn laaiend enthousiaste recensie attent op de opname van het vioolconcert van Tsjaikovski door het orkest Music Aeterna uit Perm onder leiding van Teodor Currentzis, met Patricia Kopatsjinskaja op viool (met dramsnaren). Hij schrijft: ‘Dit is wat muziek maken moet zijn, weergaloos’. De CD van het jaar is er nu al! Moet Boeije Jansen dan daar nog iets aan toevoegen?
Karel Appel In het kader van de grote Karel Appel tentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag verscheen in samenwerking met het museum en uitgeverij Leopold een prentenboek over Karel Appel, door Imme Dros en Harry Geelen. Harry Geelen is meer een schilder dan een illustrator en voorzag het boek van prachtige prenten. De speelse tekst van Imme Dros maakt het tot een heerlijk voorleesboek. Een fragment:
Jan Appel, kapper in de Dapperstraat die scheert, knipt en kapt van vroeg tot laat. Hij heeft een zoon Karel die als hij sterft De kapperszaak in de Dapperstraat erft! De kleine Kareltje veegt het haar Voor pappa Jan Appel bij elkaar.
Hij schikt de kleuren zo op de grond dat er een kat ligt, een muis of hond. Zijn oom, die Karel heet net als hij, maakt vaak met verf een echt schilderij. Op vrije zondagen schilderen zij De Dapperstraat, de Dam en het IJ. Maar Kareltje krijgt als hij vijftien wordt Een schaar en een kam en een kappersschort. Hij komt in de kapperszaak want dat moet, vooral in haarverven is hij heel goed! Oom Karel komt aan met een schilderskist, zijn neef zegt dan wat hij altijd al wist. Dus pappa Appel hoort waar het op staat: ‘Ik word geen kapper in de Dapperstraat!’ Imme Dros & Harry Geelen: Karel Appel, uit de kapperszaak in de Dapperstraat. Uitgeverij Leopold in samenwerking met het Haags Gemeentemuseum, 14,99
wiesław mysliwski: de laatste hand
pag. 7
In januari verscheen van Wiesław Mysliwski De laatste hand. Eerder verscheen van hem in het Nederlands Over het doppen van bonen en Steen op steen. Hieronder volgt een korte samenvatting met aansluitend een leesfragment. Een man van middelbare leeftijd, een geboren pokerspeler, probeert zijn leven te bevatten aan de hand van zijn uit elkaar vallende, door een elastiek bijeengehouden adresboek vol visitekaartjes. Meanderend tussen heden en verleden, tussen dromen, herinneringen en observaties denkt hij ook terug aan enkele korte verhoudingen, maar vooral aan die ene grote emotionele ervaring, zijn liefde voor Maria. Zij is de enige die niet in zijn adresboek staat, ‘haar adres kende ik van buiten’. Hij heeft al haar brieven nog, maar waarom laat hij ze, inclusief haar laatste, onbeantwoord? Natuurlijk ben ik begonnen bij de letter A. Abramowicz Jan, Arasiewicz Kazimierz, Adamowska Inez, Angerman Dariusz, Ambroziak Jacek, Anuszkiewicz Klemens, Ajducki Mirosław, Arska Paulina, Apelblum Dawid en nog enkelen, nog een paar en misschien nog wel meer. Ja, die ken ik, die heb ik gekend. Met sommigen onderhoud ik of onderhield ik levendige contacten, met anderen sporadische, slechts bij toeval, een paar leven niet meer. Maar ik weet wie ze zijn, wie ze waren, waarmee ze zich bezighouden, bezighielden, welke functies ze hebben, hadden, of wie al met pensioen zijn, Arska Paulina was zelfs voor korte tijd mijn minnares. Ze is bij me weggegaan en heeft nooit meer iets van zich laten horen, maar ik herinner me haar nog goed, haar gezicht, haar haren, haar ogen, haar lichaam. Van sommigen op wie ik mijn blik richt zeggen de voornamen, achternamen, adressen me echter niets. Ambrozewski Tadeusz zegt me niets, Acher Wacław zegt me ook niets, Adach Bogusław evenmin, Arendt Janina, bij haar begint me iets te dagen, misschien kom ik er nog op. Soms, als die letter A me begint te vermoeien, ga ik naar de volgende, in de hoop dat die me gemakkelijker af zal gaan, hoewel ik al meer dan eens, bij herhaalde pogingen, ook alle daar-opvolgende heb doorgenomen. Waarna ik, inmiddels door ook die volgende teleurgesteld, weer helemaal terugga naar het begin. Hieruit kan worden afgeleid dat ik me aan een alfabetische volgorde zou moeten houden, met andere woorden aan een vastgestelde opeenvolging van letters, want misschien is dat wel de enige orde die in staat is mij naar het doel te leiden dat ik voor ogen heb. Zo’n tweede rangorde is een opeenvolging van getallen: een, twee, drie, vier enzovoort. Ik vraag me zelfs af of dit niet de enige ordeningen zijn waarop we nog kunnen vertrouwen. Vooral als men wenst te geloven in de oorzakelijke rol van het toeval. En dat wens ik. Daarop baseer ik overigens ook mijn overtuiging ten aanzien van het welslagen van mijn plan. Want zeg nu zelf, hoe verbazingwekkend is het: twintig en nog wat letters, in andere alfabetten wat meer of minder, dat doet er uiteindelijk niet toe, en daarmee heb je de hele wereld, zoals die was, zoals die is, zoals die zal zijn. Ook gloort achter elke ondernomen poging de hoop dat als ik me eenmaal een weg weet te banen door die eerste letter, ik ook een manier zal vinden voor de volgende en minder door twijfel zal worden bezocht over wie ik zal laten staan en wie ik zal schrappen. Deze hoop wordt me zelfs niet ontnomen door het feit dat alleen al de letter A me zou moeten doen inzien dat een alfabetische orde arbitrair is, de opeenvolging van letters toevallig, dat niets de ene met de andere verbindt, zodat je ze willekeurig kunt omzetten, zonder dat er iets wezenlijks verandert. Ik zou zo met de laatste of met een uit het midden of meer aan het begin of aan het einde kunnen beginnen, en sommige zelfs gewoon negeren, want wie weet zijn er sowieso wel te veel van die letters voor één enkel leven. Precies. Alleen, hoe anders orde te scheppen in mijn herinnering, die ik gelet op de aard ervan immers niet kan vertrouwen. Alleen iemand met een sterk ontwikkeld gevoel van eigenliefde zou zijn leven aan zijn herinnering kunnen toevertrouwen. En ik heb niets anders om het mee te sturen dan dit adresboek.
Weliswaar heb ik altijd nog de brieven van Maria, het zijn er door de jaren heen inmiddels heel wat, maar of die voldoende zijn om dat leven van mij te bevatten? Het is niet uitgesloten als je ervan uitgaat dat alleen dát betekenis heeft wat het belangrijkste is. Alleen, past enig leven wel in wat het belangrijkste is? Bovendien geloof ik niet dat op het leven een hiërarchie van belangrijkst, belangrijk, minder belangrijk of volkomen onbelangrijk van toepassing is. Dat is alsof je een hiërarchie van menselijke gebreken wilt opstellen. Ik heb ooit eens zo’n soort gesprek in de trein opgevangen: ‘Wat zou u liever willen: niet kunnen zien of niet kunnen praten.’ Wreed en onzinnig. Maar in de trein hoor je de meest onzinnige gesprekken. Vooral als de reis maar duurt en duurt, en duren doet hij altijd. Het leven bevatten. Opnieuw bekruipt me twijfel of dit sowieso mogelijk is, of deze verzameling van toevalligheden waarbinnen maar weinig met elkaar verband heeft, zoals al die voornamen, achternamen, adressen, telefoonnummers in mijn adresboek, geneigd is zich aan onze wil over te geven. Desondanks doe ik een poging, aangezien ik van één ding zeker ben, namelijk dat leven alleen te weinig is. Want leven en weten dat je leeft is niet hetzelfde. Ik durf er niet voor in te staan dat ook dat adresboek van mij geloofwaardig is. Maar daarin staat bijna alles wat ik over mijn leven te weten zou kunnen komen. Althans dat denk ik. Ik moet toegeven dat mij een heel wat bescheidener plan voor ogen stond toen ik besloot er orde in aan te brengen. Helaas, zo gaat het vaak met plannen, dat ze ons boven het hoofd groeien, dat ze onze verwachtingen overstijgen en niet
(na)genieten bij lovink zelden afwijken van de hun aangegeven richting. Wat is dat nu helemaal, zo’n adresboek, zal iemand vragen. Gewoon. Zo een met voornamen, achternamen, adressen, telefoonnummers of zonder telefoonnummers. Iedereen heeft wel zo’n adresboek, of heeft er ooit een gehad. Als hij er geen heeft gehad, dan mag hij dat als een geluk beschouwen, want hij zal ook zo’n kwelling niet hoeven ondergaan. Dat van mij is bovendien een bijzonder geval. Tot barstens toe uitpuilend en in verband daarmee met een elastiek omgord, omdat het wel meer dan eens uit elkaar is gevallen. En ook nog eens gevuld met visitekaartjes, zodat je hem stevig vast moet houden als je het elastiek eraf haalt. Wat altijd gepaard gaat met de onzekerheid of het niet opnieuw uit elkaar zal vallen. Het zou een stuk dunner zijn geweest als al die visitekaartjes er niet in hadden gezeten, uiteindelijk had ik ze gemakkelijk kunnen wegdoen, aangezien ik elk sowieso onder de betreffende letter bijschreef. Helaas kan ik de gedachte niet ontwennen dat ze misschien nog eens van pas kunnen komen, vandaar dat ik ze in het adresboek laat zitten. Ik weet niet waar die gewenning vandaan komt, want over het algemeen kan ik alleen met de grootste moeite aan iets wennen, waaronder aan mijzelf.
pag. 8 Ik zeg het, uiteraard ietwat overdreven, maar dit adresboek ontdoen van het elastiek heeft veel weg van het onschadelijk maken van een mijn. Het vereist behoedzaamheid en tevens een manier die maakt dat hij niet in mijn handen ontploft en tot over het bureau en op de vloer uiteenspat, want ook dat is gebeurd. Ik heb weleens een deken op de grond uitgespreid en dat elastiek daarop liggend verwijderd, op die manier met mijn lichaam een eventuele explosie voorkomend. In verband hiermee schiet me een zekere gebeurtenis uit de oorlog te binnen, waarover ik ooit iemand heb horen vertellen. Soldaten rennen over een landweg als plotseling degene die vooroploopt een onder aarde bedolven mijn voor zich ziet liggen. Hij laat zich erbovenop vallen en wordt aan flarden gereten, zo de hem achteropkomende soldaten het leven reddend. Ik moest om mezelf lachen, want ik kon me de oorlog nauwelijks herinneren. Een oud paard, dat ben je, en ik lachte zoals ik waarschijnlijk alleen in mijn kindertijd heb gelachen. Wiesław Mysliwski: De laatste hand, uitgeverij Querido, 24,99
