Nieuwsbrief november 2013 Nieuwsbrief Duurzaamheid, jaargang 2, nr. 3
Berichten In deze nieuwsbrief
Lochem pakt het praktisch aan!
Duizend bloemen bloeien
- Inwonersbloeien scheiden beter hun afval 1 met
Braungart
2
1
- Samen meer biomassa maken 2 Duurzaam ondernemen loont in Lochem!
2
Duurzaam Lochem krijgt vorm. De tweede ronde ‘duurzaam inkopen’ langs alle 2 drijvende kracht achter praktisch ingestel-Warme truiendag Lochem is landelijk steeds meer wenkend - Debouwen Energiewinkel van LochemEnergie 3 naast een beter milieuDuurzaam voorbeeld. ons duurzame afdelingenMet is gaande. Het besefgemeendringt door de de initiatieven het menensdie is. Steeds meer is de toekomst 3 ook moeten zorgen voor inkomsten en tehuis, de krachtige coöperatieve enerbestekken krijgen scherpe voorwaarden op duurzaamheid. De werkgroep Nieuwbouw gemeentehuis 3 werkgelegenheid. Ons duurzaamheidsgievereniging LochemEnergie, initiatie- Gemeente ‘duurzaam bouwen’, met aannemers, architecten, corporaties en anderen is Woonpark Gelderlandvoorop 3 beleid levert gewoon geld en banen op. Energieservice ven rond houtige biomassa en een‘duurzaam slim bij keuze stroom enthousiast van start. Een vervolg ondernemen’ krijgt vorm. Het aan groene huis dezegoedgekeurd, nieuwsbrief met eeneen bloemlezing energienet. Wat inklimaatprogramma abstracte termenisde indrukwekkende door In de raad amDuurzaam inkopen krijgt gestalte van een aantal prachtige initiatieven. Ter ‘energieke samenleving’ wordt genoemd, - Slim Net Lochem bitieuze motie over duurzaamheid in het buitengebied er aan toegevoegd. De
5
4 4
6
informatie, ter Mount inspiratie met (www. vooral metWaarom deze nieuwsbrief krijgt hier vorm.volgen Bernice Noteboom haar basisscholen klim naar de Everest verzoek niet te aarzelen daaraan nogIn april 2009 is het Raamprogramma Acht jaar geleden zat in de oude B&W himalya-alert.nl). De ik dorpsraad Almen richttehet een werkgroep over energiebeeen initiatief toe te voegen. En als uitno-Klimaatbeleid 2009-2013 vastgesteld. kamer met de fractiespecialisten van alle sparing op en we zijn hard bezig met ideeën over biovergisting en algenkweek. diging om mee te doen: aan fietstochten partijen. De vraag die op tafel lag was De ‘Initiatiefgroep Grenzeloos Lochem’ is bezig met haar onderwijsprogramma In dit raamprogramma is een groot langs duurzame voorbeelden, aan nog de opbouw van het beleid voor een waar de Lochemse scholen enthousiast op reageren terwijl een reis naar aantal projecten opgenomen die meer scheiding van huishoudelijk afval, duurzaam Lochem. “Niet teveel woorMutare (Zimbabwe) wordt voorbereid om rond klimaatbeleid, ouderenzorg en de komende jaren uitgevoerd gaan door deel te nemen in LochemEnergie of den, vooral daden”, was het algemeen jongeren mogelijkheden voor samenwerking in kaart te brengen. Deze nieuwsworden. Met een aantal projecten door uw woning te isoleren of duurzaam commentaar. De politiek had duidelijk brief praat u over vele initiatieven weer even bij! zijn we inmiddels gestart. Met deze te renoveren. geen interesse in langdurige processen. “Investeer in duurzaam bouwen, biomasThijs de la Court Ik wens u veel leesplezier! sa, zonne-energie, maar schrijf geen Thijs de la Court dikke nota’s”, zo stelde de raad. Wethouder Duurzaamheid Nu, jaren later, zien we dat Michael die insteek Braungart Symposium met rendeert. Zonder grootse beleidsplanDe Dag van de Duurzaamheid op 9 september 2009 laten we in Lochem niet nen, zonder voorbij een uitgebreide ambtelijke ongemerkt gaan. We halen prof. dr. Michael Braungart naar Lochem staf. We zijn praktisch bezig, vooral metCradle 2 Cradle (afval is voedsel), om te spreken op een symposium over het Lochemse bedrijfsleven en met maatde toekomst voor de regio. Professor Braungart is de grondlegger van deze schappelijke organisaties. Zij vormen de filosofie, waarbij producten dusdanig ontworpen moeten worden, dat het afval
nieuwsbrief brengen wij u op de hoogte van al deze activiteiten op het gebied van duurzaamheid
als grondstof van dezelfde kwaliteit blijft dienen. Deze filosofie is behalve voor producten, ook toe te passen op gebiedsontwikkelingen en gebiedsprocessen. Op dit symposium zal dit het leidende thema zijn. Prof. Braungart reist de hele wereld over om zijn filosofie te prediken en we zijn dan ook bijzonder trots dat hij de moeite neemt om naar Lochem te komen. Thijs de la Court (li) informeert een delegatie
Het symposium vindt om 20.00 uur plaats in de schouwburg in Lochem. U bent
van Binnenlandse Zaken (Foto: Jos van Dalen)
hiervoor van harte uitgenodigd.
Opgeven voor deze avond kan via www.lochem.nl. 1 1
Nieuwsbrief november 2013
Duurzame fietsroute langs duurzaam gerenoveerde huizen Zaterdag 28 september zetten 15 huis-
Initiatief
houdens uit Lochem en Laren hun deu-
LochemEnergie,
ren open voor fietsers met interesse in
(Armhoede en Verwolde Duurzaam
duurzame maatregelen. Veertig men-
Energielandschap) namen het initia-
sen fietsten mee. De fietstocht werd
tief. AbelLife verzorgde een App waar-
gehouden om ervaringen uit te wis-
mee de fietsroute zichtbaar was op
selen:
de smartphone. Ook de gemeente
Adel
en
Vedel
• Hoe hebben bewoners zonnepanelen
Lochem werkte mee. Wethouder Thijs
op hun dak aangebracht,
de la Court verzorgde rondleidingen
of een zonneboiler?
door het duurzame gemeentehuis.
• Wat kwam daarbij kijken? • Wat is ervoor nodig om je huis
Vervolg?
te verwarmen met aardwarmte?
De eerste ervaringen stemmen hoop-
• Welke installateur heeft het
vol. Mogelijk krijgt de duurzame fiets-
aangelegd?
route dan ook een vervolg.
Samen meer (bio)massa maken Bij het groenonderhoud komen
Sjaak de Ligt van de gemeente Lochem
dan met aardgas. Ook is het noodza-
grote hoeveelheid bladeren, tak-
is hierbij betrokken: “De term groenafval
kelijk dat er snippers worden geleverd
ken en houtsnippers vrij. Groen-
is niet langer houdbaar, omdat we het
van goede kwaliteit en op het juiste
en terreinbeheerders mogen zich
meeste materiaal kunnen hergebruiken.
moment. Particuliere grondeigenaren
hier gelukkig mee prijzen, want het
Blad wordt compost en versnipperde
kunnen daar meestal niet aan voldoen.
meeste materiaal is goed bruikbaar
takken doen dienst als brandstof voor
Dat lukt wel als je een buffer kunt aan-
als brandstof, compost en in de
installaties die zwembaden en andere
leggen en dat kan als de gemeente(n)
toekomst voor nog hoogwaardiger
gebouwen verwarmen. De gemeen-
meedoen. Hun volume groenafval zorgt
toepassingen. Toch wordt nog niet
te en andere terreinbeheerders zoals
voor de constante factor. Weten we
altijd ervaren dat het groen waarde
landgoederen, natuurbeheerders en het
de stromen te bundelen, dan slaan
heeft; inspanningen zijn nodig om uit
waterschap betalen nu voor het afvoe-
we meerdere vliegen in één klap: Het
dit ‘afval’ meer rendement te halen.
ren van hun groenafval. Eigenaren van
hout van terreinbeheerders krijgt een
Samen met omliggende gemeenten
stookinstallaties moeten juist betalen
nuttige bestemming in de eigen regio.
onderzoekt Lochem hoe plantenresten
voor de houtsnippers. Het initiatief van
Gemeenten ontvangen geld voor de
meer en goedkoper bewerkt kunnen
de gemeenten wil er voor zorgen dat
groene grondstoffen en betalen niet
worden voor deze toepassingen.
de biomassa in de regio blijft en dat er
langer voor groenafval en bedrijven
kosten bespaard kunnen worden.”
en instellingen gaan investeren in de opwekking van duurzame energie op
Aanspreekpunt biomassa Sjaak de Ligt
2
Stromen bundelen
basis van biomassa. Verder zorgen we
Sjaak de Ligt: “Een organisatie of bedrijf
voor extra werkgelegenheid. Mensen
dat wil investeren in bijvoorbeeld een
met afstand tot de arbeidsmarkt kun-
hout gestookte verwarmingsinstallatie,
nen worden ingezet voor sorteren en
is gebaat bij stabiele prijzen. Hij wil
bewerken van de ingezamelde takken.”
verzekerd zijn dat hij niet duurder uit is
Nieuwsbrief november 2013
Inwoners scheiden beter hun afval
Samenstelling ingezameld huishoudelijk afval voor en na Diftar, in kilo’s per persoon per jaar.
Gemeente Lochem kent een nieuw systeem van afvalinzameling. Per 1 januari 2013 wordt het huishoudelijk afval gescheiden ingezameld. Dit betekende een aanzienlijke vermindering in de hoeveelheid ingezameld restafval en groente-, fruit- en tuinafval (gft). Tegelijk nam de hoeveelheid
Karton en viscose “En we kijken inmiddels al verder”, ver-
ingezameld kunststof verpakkingsma-
minder afval in de grijze container, die
teriaal flink toe.
daarmee minder vaak geleegd hoeft
Wethouder Thijs de la Court is blij met
te worden. Inwoners kunnen daarmee
de goede eerste resultaten: “Dankzij
besparen op hun afvalstoffenheffing.
de inzet van de inwoners om hun afval
Sinds januari 2013 betalen inwoners
beter te scheiden, zien we een forse
namelijk, naast een vast tarief,
vermindering van het restafval. Een
keer dat zij de grijze en groene contai-
afvalvrij Lochem komt steeds dichter-
ner aan de weg zetten of hun restafval
bij”.
en gft in de ondergrondse container
per
doen. Maatregelen
De gemeente blijft zoeken naar nieuwe
Het afgelopen jaar is een aantal maat-
maatregelen om de afvalscheiding ver-
regelen genomen om de hoeveelheid
der te verbeteren. Zo is voor het inza-
restafval te verminderen. In de zomer
melen van pakken van zuivel en sap
van 2012 kregen inwoners de oranje
een container geplaatst aan de Prins
container voor het gratis inzamelen
Bernhardweg in Lochem.
van kunststof verpakkingen. Zo komt er
Energiewinkel LochemEnergie
volgt Sjaak de Ligt. “Energiewinning is vaak de eerste stap, maar het hout en het gras kunnen nog meer
Aan Nieuwstad 20A in Lochem vindt u
waarde krijgen als we het als grond-
de energiewinkel van LochemEnergie.
stof kunnen gebruiken voor andere
LochemEnergie stimuleert energie-
hoogwaardiger toepassingen. Van
besparing en duurzame energie in
bermgras kan inmiddels al karton
Lochem door het geven van onafhan-
worden gemaakt. Van houtvezels
kelijk advies en selectie van kwalita-
kun je viscose maken voor textiel
tief goede leveranciers. Leden van
en er wordt naar nog meer toepas-
LochemEnergie kunnen overstappen
singen gekeken. Door de biomassa
op groene stroom en groen gas tegen
uit de regio bij elkaar te brengen, en
een scherp tarief. LochemEnergie kan
op te werken, wordt het interessanter
u ook helpen een aardige kwantum-
voor bedrijven uit de regio om er mee
korting te bedingen, bijvoorbeeld als u
aan de slag te gaan. Samen werken
meet meer mensen in de buurt tegelijk
we aan een groene toekomst”.
zonnepanelen wilt installeren. Inwoners van de gemeente Lochem kunnen terecht bij de energiewinkel van dinsdag tot en met vrijdag tussen 13.30 en 17.30 uur.
3
Nieuwsbrief november 2013
Dak gemeentehuis energiebron Lochemse huishoudens Op het nieuwe, duurzame, gemeen-
energie. Op dit moment is dit mogelijk
tehuis zijn deze zomer 200 zon-
voor bewoners in de postcodegebie-
nepanelen gelegd. Deze stroom
den 7241 en 7242 (de plaats Lochem
wordt rechtstreeks geleverd aan
en een stukje buitengebied).
Lochemse huishoudens! Vrijdag 13 september verrichtten gedepu-
Dertig gezinnen
teerde Markink van de provincie
Met dit zonnepark, dat een capaciteit
Gelderland en wethouder Thijs de la
heeft van zo’n 50.000 WattPiek kunnen
Court de officiële opening.
30 gezinnen nu voor een behoorlijk
Leden
coöperatie
deel in hun stroombehoefte voorzien.
LochemEnergie die zich daarvoor
Dit eerste park is nu volledig verhuurd,
hebben opgegeven hebben ieder een
maar er komen er meer. Hoe meer
kavel van 5 of 10 zonnepanelen en
mensen hun naam op de wachtlijst
de stroom is bedoeld voor hun eigen
laten zetten, des te sneller kunnen de
gebruik. Daarmee is de lang gekoes-
volgende parken gerealiseerd worden.
terde wens in vervulling gegaan dat
Dus: wilt u gebruik maken van zonne-
ook mensen die niet over een eigen
energie, maar u kunt of wilt niet op uw
huis met dak op het zuiden beschikken,
eigen dak investeren? Meld u dan aan
gebruik kunnen maken van zonne-
bij
[email protected] .
van
de
Doe ook mee! Om mee te doen hoeft u niet te investeren. De coöperatie LochemEnergie koopt de panelen, die ze ter beschikking stelt aan de leden tegen een maandelijkse vergoeding. Wees er snel bij, want binnen het project Slim Net Lochem kunnen nog maximaal 600 panelen worden geplaatst!
Nieuw gemeentehuis klaar voor de toekomst
stenen uit gerecyclede grondstoffen.
2013 is het jaar dat in Lochem het
juist klein en verdiept aangebracht,
nieuwe duurzame gemeentehuis
zodat het gebouw ’s zomers niet te
is geopend. Maatregelen met het
veel gekoeld hoeft te worden. Dankzij
Ook is gebruik gemaakt van onder
oog op duurzaamheid heeft RAU
warmte-koude opslag en beton-kern-
andere cradle to cradle-meubilair en –
al vanaf aanvang in het ontwerp
activering voorziet het gemeentehuis
vloerafwerking, waterbesparend sani-
opgenomen. Het architectenbureau
bijna volledig in zijn eigen energie.
tair en led verlichting.
heeft gelet op facetten als ener-
Bij de materiaalkeuze is gelet op de
De duurzaamheid van een gebouw
gieverbruik, materialen en flexibel
invloed ervan op het energieverbruik
wordt gemeten met de zogenaamde
ruimtegebruik.
van het gebouw, de recyclebaarheid
GPR-meting. Op de schaal van één tot
Zo heeft de noordzijde van het pand
en andere duurzame aspecten. Zo is
tien scoort het Lochemse gemeente-
grote ramen die warmte binnenlaten
er bijvoorbeeld gewerkt met drievoudig
huis een 8,6!
en zijn de ramen aan de zuidelijke kant
glas, FSC-gecertificeerd hout en bak-
4
Nieuwsbrief november 2013
Subsidieregeling woningisolatie groot succes! Om woningeigenaren een extra stimulans te geven hun woningen te isoleren voert de gemeente Lochem
de
subsidieregeling
woningisolatie uit. Met succes: sinds de start in 2011 is er in Lochem ruim 34.000 vierkante meter dak, vloer en gevel geïso-
Gemeente Lochem voorop bij keuze voor lokale groene stroom
leerd. Dat zijn ruim 5 voetbal-
Alle apparaten van de gemeente Lochem gebruiken dit jaar groene stroom afkom-
energiezuinig binnenklimaat.
stig van windmolens van Hollandse bodem. Lochem koopt dit samen in met 28
De subsidieregeling loopt nog tot
andere gemeenten en stimuleert zo de groene stroomproductie in eigen land.
en met 2014 en er is voorlopig nog
Alle lampen, printers en computers in het gemeentehuis, maar ook de pompen,
voldoende budget voor nieuwe
gemalen, openbare verlichting, zwembaden en bibliotheken in onze gemeente
aanvragen. Meer informatie over
gebruiken dit jaar groene, Nederlandse stroom.
de subsidieregeling en het aan-
velden! Bijna 500 woningen zijn hiermee voor de komende jaren verzekerd van een comfortabel en
vraagformulier vindt u op www. Impuls
lochem.nl.
Voorheen kocht gemeente Lochem groene stroom afkomstig van waterkracht-
De subsidie bedraagt een derde
centrales uit Scandinavië. Door het overschot van dergelijke buitenlandse water-
van de totale kosten, met een
krachtstroom komt groene stroom in eigen land niet van de grond. Door beter te
maximum van € 500,-. Aanvragers
letten op de herkomst van onze elektriciteit kunnen we stroom van eigen bodem
kunnen tot € 750,- subsidie ont-
een belangrijke impuls geven. Daarom heeft gemeente Lochem, samen 28
vangen als zij met vijf andere
andere gemeentes voor het eerst dit jaar groene stroom ingekocht uit Nederland.
bewoners uit de gemeente gelijk-
Dit gemeentelijk inkoopcollectief is de eerste in Nederland die deze keuze heeft
tijdig een gezamenlijke aanvraag
gemaakt. Windstroom is veelal iets duurder dan waterkrachtstroom (ongeveer
indienen. Kent u zelf geen vijf
een euro per 1.000 kWh). Vanwege een slimme manier van aanbesteden is de
woningeigenaren die isolatie over-
gemeente toch goedkoper uit. De aanbesteding voor 2014 is inmiddels afge-
wegen, dan kan het vrijwilligersini-
rond, dus ook volgend jaar branden de Lochemse lantarenpalen op stroom van
tiatief Coöperatie LochemEnergie
Hollandse windmolens!
u helpen door uw aanvraag te bundelen met die van andere
Van Lochemse bodem
aanvragers. U kunt hen benade-
Voor consumenten en bedrijven uit Lochem is de keuze helemaal eenvoudig:
ren via (0573) 764 007 of
LochemEnergie levert stroom van Nederlandse en zelfs Lochemse zonnepanelen
www.lochemenergie.net/produc-
en zal dat blijven doen. Daarnaast kunt u bij hen terecht voor advies over energie-
ten/subsidies.
besparing, isolatie, zonnepanelen en elektrische auto’s. Meer informatie op www.lochemenergie.net, www.groenestroomjagraag.nl
5
Nieuwsbrief november 2013
Project Slim Net Lochem Zonnestroom is een duurzame energiebron en goedkoper
• Wat kan LochemEnergie doen om het aanbod van duur-
dan grijze stroom van de elektriciteitsmaatschappij. Doen
zame energie beter te laten passen op het gebruik
dus! Maar de productie van zonnestroom neemt toe en is in
van haar klanten? Onderzoek is nodig om te kijken wat
een etmaal en door de seizoenen heen niet altijd even con-
de effecten zijn van aankoppelen van eigen lokaal
stant. Dat kan leiden tot knelpunten voor het elektriciteitsnet.
opgewekte waterkracht, windenergie, biomassa.
In de proeftuin Slim Net Lochem zoekt LochemEnergie
Kunnen die het netwerk stabieler maken?
samen met consumenten naar oplossingen.
En hoe moet dat dan?
Uitdagingen
Help mee
In de proefuin worden twee dingen onderzocht:
In september is dit onderzoek gestart en we verwachten
• Wat kunnen burgers zelf doen om pieken en dalen in
resultaten rond de zomer 2014. Deelnemers van Slim Net
energiegebruik te voorkomen? Je kunt denken aan energie-
Lochem worden van harte uitgenodigd om mee te doen aan
besparing, apparaten aanzetten wanneer zonnestroom de zoektocht naar oplossingen. Voor meer informatie:
[email protected].
wordt opgewekt of opslag van energie.
Workshops voor deelnemers Slim Net Lochem De proeftuin Slim Net Lochem start-
misschien wordt dit meer door de aan-
te onlangs
enkele werkgroepen.
schaf van een elektrische auto of het
Deelnemers delen hier kennis en erva-
duurzaam renoveren van je woning.
ring over energiebesparing en helpen
Deelnemers aan de werkgroepen hel-
elkaar om optimaal te besparen op
pen elkaar om dergelijke wensen in
(duurzame!) energie. In oktober star-
vervulling te laten gaan.
ten er twee nieuwe groepen. U bent van harte welkom!
Doet u mee? In oktober gaan weer twee groepen
Enthousiasme
van start waarin de deelnemers inzicht
Het enthousiasme in de groepen is
krijgen in hun eigen verbruik en erva-
groot. Ze vergelijken onderling hun
ringen met elkaar kunnen delen. Met
energiegebruik en discussiëren over
een gratis geavanceerd meetsysteem
welke informatie nodig is om zoveel
wordt het energieverbruik thuis geme-
mogelijk energie te kunnen bespa-
ten en inzichtelijk gebracht. Want
ren. LochemEnergie gaat ervan uit dat
meten = weten, en weten = besparen!
iedereen minimaal 15% op de ener-
Meldt je aan via
gierekening gaat besparen. Dat is al
www.lochemenergie.net!
snel meer dan 100 euro per jaar. Maar
6
Nieuwsbrief november 2013
Eerste Hulp Bij Zonnepanelen
Lochemse bouwers maken werk van duurzaam renoveren
De gemeente Lochem en burgercoöperatie LochemEnergie bieden, met steun van de Provincie Gelderland, een handig instrument aan om te kijken of iemands huis geschikt is om zonnepanelen te installeren. Wilt u ook weten of uw dak geschikt is voor zonnepanelen? Kijk dan op de site www.zonatlas.nl/lochem. U ziet dan in één oogopslag welke daken geschikt zijn. U kunt als huiseigenaar ook snel uitrekenen wat de investering oplevert met de eenvoudige rekenmodule. Meer weten? Interesse
in
zonnepanelen?
Neemt u dan contact op met LochemEnergie via (0573) 76 40 07 of
[email protected].
Jongeren maakten dit duurzame huis met hulp van Lochemse bouwers Uiterlijk in 2030 klimaatneutraal
duurzaam te renoveren. Bijvoorbeeld
zijn, mede doordat een groot aan-
door mensen bij elkaar te brengen.
tal woningen is uitgerust met een
Deze zomer ontstond er tijdens een
ander energie- en watersysteem.
bijeenkomst, georganiseerd door
Deze ambitie uit de Lochemse
de gemeente en Syntens, een ini-
toekomst visie is niet mis. Een
tiatiefgroep van een 9-tal bouwers,
duidelijke opgave maar hoe wordt
installateurs en adviseurs en bur-
dit doel bereikt?
gercoöperatie LochemEnergie. De
In de gemeente Lochem staan
gemeente Lochem blijft dit initia-
14.000 woningen. Het aantal nieuw
tief faciliteren en uiteraard hoopt de
te bouwen woningen daalt jaarlijks
gemeente Lochem bij voorkomende
sterk. De grootste winst is daardoor
subsidietenders een beroep te kun-
te halen in het energiezuinig maken
nen doen op deze groep.
van de bestaande huur- en koop-
Ook de jeugd van Lochem heeft
woningen.
Bij koopwoningen met
inmiddels de handen al uit de mou-
gemiddeld energielabel D of E zijn
wen gestoken: onder bezielende
de grootste besparingen mogelijk.
leiding van de bouwers van het
Ook zonder subsidieregelingen is
Lochemse gemeentehuis maakten
het mogelijk om particuliere woning-
zij in één middag een volledig duur-
bezitters te verleiden om hun woning
zaam huisje.
Aanzicht van De Molegronden op www.zonatlas.nl/lochem: de groene daken zijn het meest geschikt voor zonnepanelen.
7
Nieuwsbrief november 2013
Duurzame surftips Betrouwbare en praktische informatie om in het dagelijks leven energie te besparen en milieubelasting te verminderen vind je op www.milieucentraal.nl Deel je eigen tips en ervaringen op www.duurzameburen.nl
Bioplastic bij GFT of plastic afval? Deze en alle andere vragen over afval scheiden op www.afvalscheidingswijzer.nl Ook handig voor bedrijven!
Af en toe een huurfiets nodig? Huur een OV-fiets! Goedkoop en snel, op 240 (stations)locaties in Nederland: www.ov-fiets.nl
Veel boeren hebben een boerderijwinkel of bezorgen aan huis. Lokaal, vers en gezond! Voor een boerderij in de buurt kijk op www.vaneigenerf.nl
Plan je kortste woon-werkroute of pittoresk toeristisch rondje op de fietsrouteplanner: www.routeplanner.fietsersbond.nl
Stap over op duurzame stroom en duurzaam gas via je eigen lokale energiecoöperatie. www.lochemenergie.net
Colofon Oktober 2013 Tekst en redactie: Gemeente Lochem Fotografie: Gemeente Lochem Vormgeving: Drukkerij Manuel Medewerking van: LochemEnergie RAU Architecten
