Signaal Nummer 19, oktober 1998 Uitgave van de Stichting CMA over nieuwe producten en ontwikkelingen
Coach Junior bekroond! Coach Junior werd afgelopen mei door een internationale jury bekroond met de WORLDDIDAC AWARD 1998. Genoemd werd o.a. de innovatieve vormgeving, de gebruikersvriendelijkheid en de onderwijskundige benadering. U begrijpt dat wij er een beetje trots op zijn! Begin mei zijn er vijf Coach Junior cd-roms naar de IT-coördinator op uw school verzonden. Deze cd-rom geeft per vak een prima beeld van de mogelijkheden. Door integratie van tekst en afbeeldingen met de meting is Coach Junior méér dan een programma voor meten, sturen en regelen. En door de uitgebreide rekenfuncties in Coach Junior is het programma ook geschikt voor de bovenbouw. Op dit moment wordt hard gewerkt aan Coach 5 onder Windows met alle IP-Coach 4 functies. Bij de aanschaf van Coach 5, dat dezelfde opbouw en gebruikersinterface krijgt als Coach Junior
wordt u het volledige licentiebedrag van Coach Junior in korting gebracht. Nascholing kan deel uitmaken van de aanschaf van Coach Junior. Ter voorbereiding van uw lessen kunt u met uw collega’s een cursus op uw school volgen. Zo krijgt een schoolbrede toepassing direct inhoud. Ook aan de hardware-kant is er nieuws te melden. Zo zijn er enkele nieuwe en/of goedkopere sensoren. Nieuw zijn bijvoorbeeld de ionspecifieke sensoren en er is nu een goedkopere geleidbaarheidsensor. Er is een nieuwe datalogger (EcoLog) en er is een krachtige externe interface (CoachLab II) waardoor het aantal computerpractica weer is uitgebreid. Voor techniek is de LEGO DACTA-lijn uitgebreid met Pneumatiek. Tenslotte goed nieuws van uitgevers: Wolters Noordhoff en Nijgh-Versluys gaan computerpractica met Coach Junior opnemen in hun leerboeken.
Signaal is bestemd voor docenten en TOA’s in de vakken: natuurkunde, natuur-/scheikunde, scheikunde, biologie en techniek.
Inhoudsopgave Onderwerp CMA-nieuws Worlddidac Award 1998 voor Coach Junior Het komende jaar CoachLab II EcoLog Nieuwe sensoren Pneumatiek
blz.
3 5 6 8 10 12 13
Thema-artikelen Onderzoeks- en ICT-vaardigheden Uitgevers kiezen Coach Junior Het beveiligde huis Overal meten met een datalogger Internet-sites vernieuwd
16 18 20 23 25
Tips en Trucs CMA-producten onder Windows Installatie-diskettes maken Korte tips
27 28 29
Cursussen, Nascholing Cursusaanbod AMSTEL Instituut
30
Aan deze Signaal is bijgedragen door: Cees van Bart, Cor de Beurs, Nienke Dekker, Vincent Dorenbos, Ton Ellermeijer, Theo Frenay, Hans van Liere, Nettie Roes Redactie: Piet Geerke, Klaas Dolsma NB. In de artikelen worden vaak producten genoemd die de afgelopen jaren zijn ontwikkeld en uitgebracht. Als u deze producten niet kent, kunt u hierover meer lezen in de catalogus van CMA en via de CMA Website (http://www.cma.beta.uva.nl/). U kunt de catalogus aanvragen via het bestelformulier in het midden van deze Signaal. Van de cd-rom zijn in mei 98 naar alle m/h/v-scholen vijf exemplaren verzonden t.a.v. de IT-coördinator. Bij het uitkomen van deze Signaal zijn de prijzen van kracht die u aantreft in het midden van deze editie. Van voorgaande Signalen zijn de nummers 16, 17 en 18 nog beperkt aanwezig. Zolang de voorraad strekt, kunnen we u deze nummers op aanvraag toesturen.
2
CMA-nieuws Worlddidac Award 1998 voor Coach Junior Op 12 mei 1998 ontving CMA van een internationale jury in Basel de Worlddidac Award voor het softwarepakket Coach Junior. We beschouwen dit als een bekroning op het vele ontwikkelwerk dat op het AMSTEL Instituut is uitgevoerd. Coach Junior borduurde voort op het succesvolle DOS-programma IPCoach. Voor ons betekende dit méér dan de ombouw van het bestaande pakket tot een Windows-omgeving. Uitgangspunt was het ontwerp van een leeromgeving voor natuurwetenschappen en techniek die recht doet aan internationaal veranderde inzichten over leren en onderwijzen. Leren is een actief proces. Onderzoek (natuurwetenschappen) en ontwerp (techniek) zijn voorbeelden van actieve vormen van leren. Met Coach Junior willen we dit stimuleren. Een aantal activiteiten, die volgens constructivistische ideeën belangrijk zijn om kennis en vaardigheden te verwerven, is mogelijk. Zoals informatie te moeten zoeken, uitvoeren van experimenten, confrontatie met nieuwe situaties en ideeën en toetsing van eigen opvattingen en inzichten aan deze nieuwe situaties. Dat we zoveel leren van dit soort activiteiten komt onder andere doordat ze plaats vinden in de context van realistische problemen, waarbij anderen betrokken zijn (sa-
menwerking) en doordat gebruik gemaakt wordt van authentieke gereedschappen en bronnen. In dit soort leerprocessen verandert de rol van de docent van lesgever naar ontwerper van betekenisvolle activiteiten. Coach Junior biedt zowel gereedschappen (meten, verwerken, rekenen) als informatiebronnen (naast meetwaarden ook tekst, afbeeldingen en film) voor leerlingen bij het uitvoeren van projecten. Daarnaast bevat Coach Junior gereedschappen voor docenten bij het ontwerpen, faseren en wijzigen van leer-activiteiten. Mede voor deze innovatieve mogelijkheden is de prijs aan CMA toegekend. De jury-beoordeling was niet zozeer een productvergelijking als wel een kwaliteitsafweging, waarbij zaken als didactische waarde, gebruiksgemak, vormgeving, multifunctionaliteit, prijs/prestatie-verhouding en aanpasbaarheid voor de gebruiker een doorslaggevende rol speelden. Er zijn vooraf drie beoordelings3
ronden geweest, waarbij het product steeds aan andere criteria diende te voldoen om door te kunnen gaan naar de volgende ronde. In een slotsessie volgde een kritische eindbeoordeling om te komen tot toekenning van de Awards. In totaal werden 64 producten beoordeeld in diverse product-categorieën (software, boeken en andere leermiddelen). In de categorie waar Coach Junior de Award toegekend is, deed o.a. ook de software van PASCO Scientific mee. In andere product-categorieën werden Awards toegekend aan LEGO DACTA voor de techniekpakketten “Verdraaid handig in beweging ” en “Energiek dankzij pneumatiek”. Daarnaast was er een Award voor de EcoLog van Fourier Systems. Zowel de EcoLog als de Pneumatieksets van LEGO DACTA wordt ondersteund in Coach Junior, inclusief lesmateriaal en docentenhandleiding (zie art. op blz. 8 en 13). Een compleet overzicht van alle Awards is te vinden op internet: http://www.worlddidac.org/award Coach Junior op cd-rom U kunt uw eigen mening vormen over Coach Junior. In mei dit jaar zonden wij naar de IT- coördinator van iedere school een informatiepakket met o.a. vijf cd-roms. Wanneer u er nog niet over bent geinformeerd liggen de cd-roms misschien nog bij deze coördinator of bij een van uw collega’s. Op de cd-roms staan enkele beperk4
te versies van Coach Junior die u gratis kunt installeren en er zijn verschillende demo's en voorbeeldprojecten per vak. Aanschaf kan met nascholing De cd-rom bevat verder de complete Docentversie van Coach Junior. Deze ondersteunt alle hardware, u kunt daadwerkelijk practicumlessen maken, aanpassen en per klas bewaren. De Docentversie is te bestellen in de vorm van een schoollicentie of in de vorm van een schoolcontract. In beide gevallen verkrijgt de school het recht de software te kopiëren voor gebruik op school en -alleen voor docenten- thuis. De schoollicentie betekent een eenmalige aankoop van de Docentversie. Het schoolcontract is een overeenkomst voor de duur van drie jaar. U betaalt een vast bedrag per jaar en ontvangt daarvoor de Docentversie van Coach Junior tegen een gespreide betaling (zie voor prijzen het hart van deze Signaal). Gedurende de contractperiode ontvangt u bovendien: een vast aantal docentdagen nascholing (afh.van schoolgrootte), max. nog twee cd-roms met de laatste updates van Coach Junior, nieuwe lesprojecten en ondersteuning van nieuwe hardware.
Het komende jaar Coach Junior gebruikers zitten in de juiste trein! Nu er steeds meer snelle pentiumpc’s in school komen willen leerlingen moderne Windows-software. Coach Junior vormt de basis van onze Windows-software. Aan de afronding van een uitgebreidere versie, Coach 5, wordt hard gewerkt. Verder is er door de ontwikkeling in de pcwereld behoefte aan een ander type interface dan de vertrouwde inbouwinterfacekaarten UIA/B. Met de CoachLab en CoachLab II bieden wij moderne interfaces voor de nieuwe generatie pc’s. Het aantal sensoren is uitgebreid. Met de komst van Coach Junior was er direct de vraag ‘En wanneer komt nu IP-Coach 4 onder Windows?’. Een begrijpelijke vraag. Door de naam Junior van ons eerste Windows-programma ontstond de gedachte dat dit alleen voor de basisvorming is ontwikkeld. Dit idee werd wellicht versterkt doordat het programma Coach Junior enkele typische bovenbouw toepassingen mist, zoals de mogelijkheden van wiskundige verwerkingen (functiefits, raaklijnen, ...) en van modelleren/hypothesetoetsing. Basisvorming en Tweede Fase Coach Junior blijkt goed te gebruiken door jonge leerlingen. Je hoeft een sensor niet meer te ijken en bij de
start van de meting staat er al een diagram klaar volgens standaardinstellingen. Voor leerlingen in de bovenbouw is dit evenzo goed plezierig! En voor een open onderzoek zijn er voldoende uitdagingen in Coach Junior: je kunt er ijken, eigen instellingen maken en allerlei berekeningen uitvoeren. Wachten op Coach 5 is dus niet nodig! Junior nodig voor Senior (Coach 5) Komend jaar verwachten wij alle noodzakelijke functies te hebben toegevoegd. Dit complete programma wordt dan uitgebracht als Coach 5. Maar bezitters van Coach Junior kopen dan alleen de update! Tot zolang profiteert u nu al van de voordelen van Coach Junior. Nieuwe hardware Wanneer u al een aantal pc’s met UIA/B kaarten en verschillende sensoren gebruikt is het niet nodig nieuwe interfaces te kopen omdat Coach Junior (en straks Coach 5) alle huidige hardware ondersteunt. Moderne pentium-pc’s hebben steeds minder mogelijkheden voor de inbouw van UIA- of UIBkaarten. Vandaar de nieuwe externe interface CoachLab (zie Signaal 18) en CoachLab II (zie blz. 6). Sensoren zullen in toenemende mate een BT-plug hebben. Er zijn verlopers tussen BT en 4mm beschikbaar.
5
CoachLab II - Een nieuwe, geavanceerde interface voor de bovenbouw De nieuwste Interface van CMA heet CoachLab II. Uiterlijk lijkt hij op de CoachLab, maar deze nieuwe externe interface is geavanceerder en ondersteunt meer mogelijkheden voor meten en sturen. Bijvoorbeeld kunnen afstandsensoren worden aangesloten op CoachLab II, en heeft de interface een telleringang en een groter meetbereik. Door het uitgebreide toepassingsgebied is CoachLab II de interface voor het Studiehuis. Geavanceerd CoachLab II is een nieuwe externe interface, die alle mogelijkheden biedt voor meten en sturen met snelle computers op bovenbouw-niveau (16-20 jaar). Uiterlijk lijkt hij een beetje op zijn eenvoudigere broertje CoachLab I, maar van binnen ziet hij er heel anders uit (zie Embedded System). Met CoachLab II biedt CMA een geavanceerde interface, die berekend is op de huidige en toekomstige computerstandaards. Om aan deze standaards te kunnen voldoen is CoachLab II uitgerust met een eigen processor en geheugen, en vindt de (ook snelle) communicatie plaats via de seriële poort (hetgeen de gebruiker bijvoorbeeld merkt aan het feit dat het hele audiospectrum bemeten kan worden). CoachLab II wordt ondersteund in Coach Junior, zowel onder Windows 3.1, Windows 95/98 als Windows NT. 6
Meer ingangen, meer uitgangen CoachLab II heeft vier analoge ingangen, waarvan er twee zijn uitgerust met de nieuwe BT (British Telecom)-ingangen en twee met de vertrouwde 4mm-ingangen. U kunt dus sensoren met beide typen pluggen direct aansluiten. De TIsensoren en steeds meer CMA sensoren zijn uitgerust met BTpluggen. Deze sensoren kunnen dus rechtstreeks worden aangesloten. Hiernaast is er een digitale ingang voor specifieke sensoren zoals de CBR-afstandsensor. Daarmee is er de nieuwe mogelijkheid om metingen met een afstandsensor te combineren met analoge sensoren, wat bijvoorbeeld interessant is voor het meten van bewegingen en krachten of voor het meten van de
Figuur 1 De CoachLab II.
kwadraten-wet. Verder ontbreekt uiteraard ook de triggermogelijkheid niet. Bovendien kan een analoge ingang van CoachLab II (in tegenstelling tot CoachLab) als telleringang worden gebruikt. Ook zijn er vier paar uitgangen voor aansluiting van digitale en analoge actuatoren. Deze uitgangen kunnen gecombineerd worden voor aansluiting van bijvoorbeeld vier bidirectionele motortjes. Dit maakt het apparaat ook geschikt voor ontwerppractica in de bovenbouw.
Bovenbouw Kort samengevat kunnen we zeggen dat CoachLab II met zijn verschillende in– en uitgangen, grotendeels de functionaliteit van meetpaneel, UIB en Controlbox in zich verenigt. Daardoor is CoachLab II de interface voor meten en regelen in de onderbouw en in de bovenbouw. CoachLab II is vanaf nu te bestellen en wordt geleverd vanaf januari ’99. Prijs: zie het hart van deze Signaal Technische specificaties Twee softwarematig in te stellen meetbereiken:
Embedded system Moderne operating systemen als Windows 95/98 en Windows NT4 hebben als nadeel dat het "real time" uitvoeren van metingen op willekeurige tijdstippen onderbroken kan worden door andere taken van het operating system. Dit is vooral een probleem als de bemonsterfrequentie hoog is. De oplossing is het meetproces door een andere processor te laten verrichten en de meetwaarden in een daarbij behorend geheugen op te slaan. In CoachLab II is deze oplossing geïmplementeerd. Deze bevat een processor met geheugen. Geeft Junior een meetopdracht aan CoachLab II dan voert deze die uit en slaat de resultaten op in zijn eigen geheugen. Via de seriële poort worden de meetwaarden naar Coach Junior gestuurd. Dit proces van verzenden kan nu zonder problemen onderbroken worden door andere taken van het operating system. De meetgegevens gaan niet verloren, maar verschijnen alleen wat later op het scherm. CoachLab II zou je een embedded system mogen noemen. Dergelijke systemen zitten tegenwoordig ook in wasautomaten, videorecorders e.d.
0 – 5V en -10 – +10V. 12-bits AD-omzetter (resolutie 1,25mV bij het 0 – 5V bereik; 5mV bij -10 – +10 V bereik. Max. bemonsterfrequentie op 1 kanaal: 40 kHz. Maximaal aantal meetpunten 16000. Mogelijkheid tot pretriggering. Mogelijkheid tot ‘Stapmeting’. Twee ingangen met BT-connector incl. mogelijke sensorherkenning (CBL compatibel). Twee ingangen met 4 mm Rd/Gl/Zw-bus. Frequentiemeting en tijdmeting Directe aansluiting van CBR of USA II. Met splitskabel zijn twee afstandsensoren aansluitbaar (later leverbaar). Ondersteuning van gatenwiel voor stapmeting, frequentie- of tijdmeting. Aansluitmogelijkheden voor actuatoren, bijv. voor 4 gelijkstroommotortjesof stappenmotoren. Uitgangen regelbaar op 16 vermogens niveaus. Maximale uitgangsstroom 0,6 A per uitgang. De totale uitgangsstroom is max. 1 A. 4 tweekleurige indicatie LEDs. Aansluiting op de pc via de seriële poort. 12V-voeding middels een meegeleverde adapter.
7
EcoLog - Altijd en overal meten voor jonge leerlingen Voor het uitvoeren van allerhande metingen in de omgeving van school of huis is nu de EcoLog beschikbaar. De EcoLog is een compact veelzijdig meetapparaatje met ingebouwde sensoren. De EcoLog is een kant en klare oplossing voor docenten die hun jonge leerlingen op beperkte schaal metingen willen laten uitvoeren. Bij de EcoLog wordt een compleet pakket met schriftelijk lesmateriaal, docentenhandleiding en een Coach Junior pakketprogramma meegeleverd.
Ingebouwde sensoren Voor de vakken natuur-/scheikunde en biologie in de basisvorming is nu de EcoLog beschikbaar. De EcoLog is een eenvoudig te bedienen (met één knop) en handzaam apparaat op walkmanformaat. Daardoor leent de EcoLog zich uitstekend voor eenvoudige practica waarbij een of meerdere grootheden uit de omgeving worden gemeten. De EcoLog bevat vijf1 ingebouwde sensoren. De ingebouwde sensoren zijn: lichtsensor temperatuursensor geluidsensor vochtigheidsensor baro(druk)sensor
0 - 100% -10 - 40°C 0 - 70 dB 0- 100% RH 790 - 1095 mBar
Naast de ingebouwde sensoren kunnen er sensoren worden aangesloten op de externe ingangen van de EcoLog. Voor deze externe ingangen levert CMA een set bestaande uit twee temperatuursensoren (-10 110°C voor metingen in vloeistof) en een lichtsensor (0 - 100%). Datalogger én meetpaneel De EcoLog kan op twee manieren gebruikt worden: • Als datalogger. De metingen kunnen op allerlei plekken plaatsvinden. Het apparaatje registreert 1
Figuur 1 De EcoLog. 8
Naast de EcoLog 4 die de vijf bovengenoemde sensoren bevat, levert CMA de Ecolog 1. Deze EcoLog bevat drie sensoren voor licht, temperatuur en geluid.
zelfstandig meetwaarden. Deze meetwaarden kunnen later met de computer uitgelezen worden. • Als meetpaneel. De EcoLog blijft tijdens de meting aan de computer verbonden. Meetresultaten komen al tijdens de meting op het scherm in beeld. Aan de slag met EcoLog De EcoLog wordt volledig ondersteund met schriftelijk lesmateriaal en een Coach Junior pakketprogramma. Het complete pakket heet “Aan de slag met Ecolog”. Met dit pakket kunt u gelijk van start gaan. In Coach Junior staan na opstarten direct al kant en klare leerlingactiviteiten klaar. Elke leerlingactiviteit wordt ondersteund met een helpblad. De leerling-activiteiten beschrijven zowel proefjes die buiten moeten worden uitgevoerd als eenvoudige proefjes voor in de klas. Toepassingsgebied Met de EcoLog en de ingebouwde sensoren zijn tal van eenvoudige experimenten uitvoerbaar in (de omgeving van) de school. Het meten van luchtdruk- of luchtvochtigheidverschillen over een dag, of van de temperatuur op verschillende plekken in de school, is even makkelijk als het meten van het geluidsniveau op verschillende plaatsen in de omgeving van de school. En er kan gelijktijdig worden gemeten met meerdere van de ingebouwde sensoren.
Leerling-activiteit uit “Aan de slag met EcoLog”: meten van de luchtvochtigheid gedurende een nacht. Door de eenvoudige bediening en het feit dat de sensoren zijn ingebouwd is de Ecolog geschikt voor jonge leerlingen. Voor bovenbouwleerlingen adviseren wij de CBL van Texas Instruments. Ten opzichte van de Ecolog heeft deze datalogger flexibeler mogelijkheden voor het aansluiten van sensoren. Bovendien maakt de combinatie van de CBL met de grafische rekenmachine individuele onderzoeksactiviteiten beter mogelijk (zie het artikel op blz. 23). Leveringsinformatie Art.nr. 2058 Aan de slag met EcoLog 1 (de Ecolog1 + pakketprogramma Coach Junior, docentenhandleiding, leerling helpbladen). Art. nr. 2058.4 Aan de slag met EcoLog 4 (de Ecolog4 + pakketprogramma Coach Junior, docentenhandleiding, leerling help-bladen). Art.nr. 2058.s Set externe sensoren. Prijzen in het hart van deze Signaal.
9
Nieuwe sensoren voor practica en onderzoek CMA levert met ingang van dit schooljaar een aantal nieuwe sensoren. Hiermee zijn nieuwe practica in de vakken natuurkunde, scheikunde en biologie mogelijk. Sommige van de sensoren zijn ook bij vakoverstijgend onderzoek door leerlingen te gebruiken. In dit artikel treft u een overzicht aan van de sensoren en hun toepassingen. Geleidbaarheidsensor De geleidbaarheidsensor (art. 0382) meet de totale ionconcentratie in een oplossing. De sensor bestaat uit een electrode en een sensorkastje. De sensor kan met een knop op het kastje ingesteld worden voor drie bereiken: 0-100 mg/L of 0-200 TS 0-1000 mg/L of 0-2000 TS 0-5000 mg/L of 0-10000 TS De sensor is geschikt voor metingen aan oppervlaktewater. De zoutconcentraties kunnen een maat zijn voor de vervuiling. Ook kan het transport van ionen door membranen onderzocht worden, of de veranderingen
Figuur 2 De hartslagfrequentiesensor. 10
Figuur 1 De geleidbaarheidsensor. van ionconcentratie zoals HCO3- in aquatische (waterige) systemen. Uiteraard is deze sensor ook te gebruiken voor het uitvoeren van conductometrische titraties (bijv. zuur/base en neerslagreacties als zwavelzuur/bariumhydroxideoplossing). In de bijbehorende handleiding worden enkele experimenten nader beschreven. De geleidbaarheidsensor vormt een waardevolle aanvulling voor de practicumuitrusting van ieder biologie- of scheikundekabinet Hartslagfrequentiesensor Een bekend probleem met de bestaande CMA hartslagsensor (art.037) is het gebrek aan stabiliteit van het signaal bij het meten aan bewegende personen. De nu leverbare hartslagfrequentiesensor (art. 0375) is ideaal voor het bepalen van de hartslag van actieve individuen. Met deze sensor kan de hartslagfrequentie eenvoudig en probleemloos worden bepaald vóór, tijdens en na
Figuur 3 De luchtvochtigheidsensor. inspanning. De sensor bestaat uit een draadloze zender die om de borst van de proefpersoon wordt gespannen. Een ontvanger geeft het door de band uitgezonden signaal aan de computer door. Voor het bepalen van de hartslagfrequentie bij bewegende personen wordt deze sensor aanbevolen. Voor het bepalen van het patroon van de doorbloeding van het lichaam bij elke hartslag blijft de bestaande hartslagsensor (art. 037) het meest geschikt. De relatieve vochtigheidsensor De relatieve vochtigheidsensor (art. 0381) stelt u in staat om de luchtvochtigheid te bepalen. De sensor heeft een meetbereik van 0 tot 95% (+/- 5%). Toepassingen: het weer, of (bijvoorbeeld in combinatie met een datalogger) het ontstaan van dauw in de nacht. Ook kan de verdamping door planten en transpiratie van mensen onderzocht worden. Ion-specifieke sensoren CMA levert nu een familie van ionspecifieke sensoren (electroden), voorzien van PVC-membranen. Deze nieuwe sensoren stellen u in staat om direct, betrouwbaar en goedkoop concentraties van specifieke ionen
te meten. De volgende electroden zijn beschikbaar: Nitraat (NO3-, art. 039NO3), Chloride (Cl-, art. 039CL), Calcium (Ca2+, art. 0039Ca), en Ammonium (NH4+, art. 039NH4). De electroden worden geleverd met een vervangbare membraanmodule en twee standaard ijkvloeistoffen. De sensoren hebben de volgende bereiken: electrode Nitraat (NO3-) Chloride (Cl-) 2+ Calcium (Ca ) Ammonium (NH4+)
bereik mg/l ppm 0,1 tot 14000 1,8 tot 35000 0,2 tot 40000 0,1 tot 18000
Naast de electrode(n) dient u een ISE-versterker (art. 039) aan te schaffen. Deze versterker kan gebruikt worden met elk van de electroden. De electroden hebben een beperkte levensduur. De periode waarbinnen de electrode is gegarandeerd is één jaar. Toepassingen van de electrodes Voor elk van de electrodes zijn hieronder enkele toepassingen gegeven. Nitraat (NO3-) Nitraat-ion-concentratie is een be-
Figuur 4 Een ionspecifieke sensor. 11
langrijke parameter in bijna alle waterkwaliteitstudies. Nitraat komt in het oppervlaktewater terecht door zure regen, en lozing van kunstmest. Chloride (Cl-) De chloride-concentratie geeft de zoutheid van het water aan. De sensor kan zelfs de (variatie in) zoutconcentratie in zeewater meten, maar ook de zoutconcentratie in voedsel. Calcium (Ca2+) Het bepalen van de hardheid van water ligt in de mogelijkheden van deze sensor. Ook kan de sensor ingezet worden als eindpunt indicator in EDTA-Ca/Mg hardwater titraties, maar ook Ca2+-bepalingen van bijv. melk behoren tot de mogelijkheden. Ammonium (NH4+) Deze electrode meet de hoeveelheid ammonium-ionen, die bijvoorbeeld in het milieu geïntroduceerd zijn door kunstmest. De Stroom/spanning sensorset Deze set bestaat uit twee spanningsensoren, twee stroomsensoren en een tweekanaalsversterker. Met de set (art. 0384) kunnen twee stroomsterkten en/of spanningen tegelijkertijd worden gemeten. Het bereik van de stroomsensor is -0,6 tot 0,6 A, het bereik van de spanningsensor is -6 tot 6 Volt. De sensoren zijn zo geconstrueerd dat ze eenvoudig zijn in te bouwen in een elektrisch circuit. Het pakket is ontworpen voor experimenten met batterijen en lampjes, maar kan ook 12
prima gebruikt worden voor andere laagspanningsexperimenten. Versnellingsensor De versnellingsensor (art. 0385) kan gebruikt worden bij allerlei bewegingen. De sensor heeft een bereik van -49 tot 49 m/s2 . De één-dimensionale beweging van auto’s (speelgoed- en echte!), een lift, een slinger, of een achtbaankarretje kan bestudeerd worden met deze sensor. Het CMA gatenwiel Het door CMA geleverde gatenwiel (art. 052) is in prijs verlaagd. British Telecom of 4mm-pluggen De in dit artikel beschreven sensoren worden geleverd met de bekende 4mm-stekers, maar zijn ook leverbaar met een BT-connector. Vanaf heden zijn ook de bestaande CMAsensoren leverbaar met een BTconnector. Voorzien van BTconnector kunnen de sensoren direct worden aangesloten op de CoachLabs en op de CBL. Voor aansluiting op de bekende 4mmingangen van onder andere het Meetpaneel wordt een verloper (art. 0520) geleverd. Deze verloper dient los van de sensoren besteld te worden. Voor aansluiting van de sensoren die uitgerust zijn met de 4mm-stekkers is overigens ook een verloper (art. 0519) naar BTingangen beschikbaar. Leveringsinformatie Voor leveringsinformatie en prijzen verwijzen we u naar het hart van de-
ze Signaal.
Pneumatiek
- Automatiseer de besturing van LEGO DACTA modellen De mogelijkheden van de bestaande LEGO DACTA set Opgelucht door pneumatiek zijn nu te combineren met uw lessen besturingstechniek. Automatiseer een schaarlift, drukpers, deur en robotarm en u zult ontdekken dat het besturen van pneumatische modellen via de computer een extra uitdaging vormt. Het Pluspakket bij Opgelucht door pneumatiek bestaat uit Coach Junior software met kant en klare projecten, inclusief lesmateriaal en een docentenhandleiding. Het pluspakket wordt los geleverd naast de pneumatiek-set en de apparatuur voor besturingstechiek. Heeft u deze producten al in uw bezit, dan hoeft u naast het pluspakket verder niets aan te schaffen. Bestaande pakketten De LEGO DACTA lijn voorziet inmiddels in alles wat u voor uw lessen pneumatiek nodig heeft. De set Opgelucht door pneumatiek (art. 9633) biedt legio mogelijkheden voor een uitdagende lessenserie. Een practische docentenhandleiding en een logboek voor leerlingen maken dat u ook tijdens de lessen opgelucht blijft ademhalen. Lesmateriaal in het pluspakket Het lesmateriaal in het pluspakket maakt gebruik van de pneumatische modellen in de 9633-doos van LEGO DACTA Opgelucht door
pneumatiek en bouwt voort op de bijbehorende lessen. Voorkennis van computerbesturing en het maken van stuurprogramma’s is niet vereist. Het lesboek is voorzien van helpbladen die het gebruik van de software in het pluspakket ondersteunen. Voor de computerbesturing is daarnaast nog een LEGO DACTA interface en een aantal sensoren nodig (zie Wat is er nodig?). Stap voor stap automatiseren De projecten die in het lesmateriaal staan uitgewerkt zijn: de Schuifdeur, de Staande pers, de Schaarlift en het Kantelraam.
Figuur 1 De schuifdeur. De projecten behandelen stap voor stap de automatisering van de zelf te bouwen modellen. Leerlingen onderzoeken eerst de computerbesturing van een compressor, pneumatische schakelaar, pers of schaarlift (de actuatoren). Tevens maken ze kennis met de verwerking van signalen van bijvoorbeeld een 13
lichtsluis (de sensor). De laatste stap is het bouwen van het model zelf. Ze brengen de actuatoren en eventueel een sensor aan, waarna het systeem wordt geautomatiseerd. De projecten de Schaarlift en het Kantelraam worden minder uitgebreid beschreven dan de Schuifdeur en de Staande pers. Er is meer ruimte voor eigen initiatief. Met een modeltaal programmeren leerlingen een schaarlift en een automatisch kantelraam. Didactisch model De opdrachten werken steeds volgens hetzelfde didactische model. In de opdrachten verkent de leerling eerst de handbesturing van het model via de muis. Daarna leren ze in een heldere en eenvoudige stuurtaal de werking van het model te programmeren. Voor de snelle leerlingen zijn er extra programmeerproblemen. Uiteindelijk is er de mogelijkheid zelf een pneumatisch systeem te ontwerpen en met behulp van de algemene stuurtaal (de Modeltaal) te automatiseren. Docenten die Coach Junior al bij besturingstechniek gebruiken zullen de hier geschetste didactische aanpak zeker herkennen. Ze wordt ook toegepast bij LEGO DACTA Control Lab (bouwdoos 9701) en bij LEGO DACTA Het Intelligente Huis (bouwdoos 9707). Gebruik van het pluspakket Het pluspakket kan op meerdere manieren worden ingezet: a) als introductie op de lessen besturingstechniek aansluitend op de 14
pneumatieklessen met de 9633doos. b) als verdieping op de lessen besturingstechniek met Control Lab (art. 9701) of Het intelligente huis (art. 9707) voor snellere leerlingen. c) als verdieping op de pneumatieklessen voor snellere leerlingen. Wat is er nodig? Voor het bouwen van de in het lesmateriaal beschreven pneumatische modellen dient u te beschikken over de LEGO DACTA techniekset ‘Opgelucht door Pneumatiek’(art. 9633). Om computerbesturing mo-
Figuur 2 De schaarlift, een van de te automatiseren modellen. gelijk te maken heeft u het pluspakket (bestaande uit docentenmateriaal, lesmateriaal en software) nodig. Deze onderdelen dient u altijd aan te schaffen. Wat u daarnaast aan hardware nog moet aanschaffen is afhankelijk van de LEGO DACTA pakketten die u op school reeds gebruikt. Er zijn dan verschillende opties:
Optie 1: U gebruikt reeds LEGO DACTA Control Lab Naast de pneumatiekset (art. 9633) en het pluspakket (art. 209633) hoeft u niets extra’s aan te schaffen. Optie 2: U gebruikt reeds LEGO DACTA Het intelligente huis Extra aan te schaffen onderdelen naast de pneumatiekset (art. 9633) en het pluspakket (art. 209633) 1x Elektromotor, art. 5114 (u kunt ook zelf een pneumatische schakelaar ontwerpen met de micromotor in de 9707-doos) 2x Schakelaar, art. 9888 1x Practicumboek voor LEGO DACTA Control Lab, art. 497jc Als u deze nog niet bij Het intelligente huis heeft aangeschaft: 1x Temperatuursensor, art. 9889 1x Positiesensor, art. 9891 Optie 3: U heeft geen van de LEGO DACTA pakketten voor besturingstechniek Aan te schaffen onderdelen naast de pneumatiekset (9633) en het pluspakket (art. nr. 209633):
1x LEGO DACTA Interface, art. 9751 1x Kabel voor seriële poort en netadapter, art. 9768 3x LEGO verbindingssnoertjes, art. 9898 1x Elektromotor, art. 5114 1x Lamp, art. (9848) 1x Lichtsensor, art. 9888 1x Positiesensor, art. 9891 1x Temperatuursensor, art. 9889 2x Schakelaar, art. 9888 1x Practicumboek voor LEGO DACTA Control Lab, art. 497jc Prijzen De prijzen van deze en ook veel andere LEGO DACTA producten staan beschreven in de folder CMA Bestuurt ’t. Deze folder is op uw school aanwezig. U kunt de folder eventueel ook nog bij ons opvragen.
15
Thema-artikelen Onderzoeks- en ICT-vaardigheden In het Kamer in het Studiehuisproject (KIS-project) hebben zes scholen gewerkt aan de ontwikkeling van lesmateriaal en practica. Het ontwikkelde materiaal voor natuurkunde, scheikunde en biologie is nu beschikbaar. In dit artikel leest u meer over het project, het ontwikkelde materiaal en het onderzoek. De afgelopen twee jaar zijn de natuurwetenschappelijke secties van zes scholen bezig geweest met de invoering van curricula om onderzoeks- en ICT-vaardigheden te leren. Ze werden daarbij begeleid door het APS, de Universiteit van Amsterdam en de Rijksuniversiteit Groningen. Het betrof hier een tweede fase project (Kamer in het Studiehuis-project). In het project streefden de docenten ernaar om
leerlingen vaardigheden aan te leren in de werkvorm ‘onderzoek-doen’. Onderzoek door leerlingen Onderzoek-doen is een vorm van practicum waarbij de nadruk ligt op het toepassen van kennis en vaardigheden in een probleemgebied. Elk onderzoek kenmerkt zich door de volgende fasen: het ontwerpen van een onderzoek (onderzoeksvraag, theorie, hypothese, opzet), het uitvoeren van een experiment, het verwerken ervan en de evaluatie. De onderzoeksvaardigheden komen zo alle aan bod. Voor klas 4 en 5 (havo en vwo) hebben de scholen een programma ontwikkeld, waarbij deze vaardigheden op een steeds hoger niveau moesten worden toegepast (zie tabel).
Aandacht in onderzoeksopdracht
16
klas 4, periode 1
nadruk op meten met de computer
Extra bij natuurkunde
leren modelleren
Klas 4, periode 2
de rol van het model in onderzoek
Klas 5, periode 3
hypothesetoetsing via model / experiment vergelijking
Klas 5, periode 4
informatie via cd-rom / Internet
Klas 6, schoolexamen
alle ICT- en onderzoeksvaardigheden kunnen toepassen
Opmerkingen
aanleren van deze ICTvaardigheden
zelfstandige onderzoeksopdracht, profielwerkstuk, practische opdrachten
ICT-vaardigheden De typische ICT-vaardigheden zijn: het modelleren, het meten met de computer en bronnengebruik. Deze vaardigheden komen in de verschillende fasen van een onderzoek aan bod. Modelleren met de computer wordt in twee fasen van het onderzoek gebruikt. Allereerst wordt in de ontwerpfase een mogelijk verband tussen twee variabelen onderzocht. Op basis hiervan wordt dan een experiment uitgevoerd. Nadat het experiment is uitgevoerd worden vervolgens meetresultaten vergeleken met modelresultaten. In het KIS-project hebben scholen gebruik gemaakt van IP-Coach 4. Met dit programma werden de ijkingen, metingen en bewerkingen uitgevoerd. Door de tamelijk open opzet kunnen leerlingen een keuze maken uit sensoren, zelf de software instellen en herhaald metingen doen. Diezelfde vrijheid hebben leerlingen ook in de verwerking en presentatie van gegevens. Voor de verwerking zijn de tabellen en grafieken onmisbaar, en de bewerkte resultaten kunnen goed worden meegenomen in de verslagen en presentaties. Investeren Onderzoek-doen is tijdrovend, maar wie leerlingen nu wil voorbereiden op de zelfstandige onderzoeksopdracht of in de toekomst op praktische opdrachten en profielwerkstuk, zal moeten investeren in het ontwikkelen van de vaardigheden. De vaardigheden zijn gelukkig
niet gebonden aan één vak, maargelden voor een cluster van vakken (natuurkunde, ANW, biologie en scheikunde). Het project heeft laten zien dat bij goed overleg tussen de betrokken secties afstemming mogelijk is met tijdwinst en verdieping. Het resultaat ligt er…. De resultaten van het project zijn vastgelegd in het boek: Kamer in het studiehuis, onderzoekend leren bij de natuurwetenschappen. Bij het boek hoort een cd-rom met daarop Enkele Vaardigheidsdoelen uit de eindtermen (havo biologie) op het kruispunt van ICT en onderzoek Domein A/17 benodigde gegevens halen uit grafieken, tekeningen, simulaties, schema's, diagrammen en tabellen mede met behulp van ICT Domein A/18 gegevens weergeven in grafieken, tekeningen, schema's, diagrammen en tabellen, mede met behulp van ICT. Domein A/21 informatie en meetresultaten analyseren, schematiseren en structureren, mede m.b.v. ICT. Domein A/25 gebruik maken van micro-elektronica systemen voor het meten en regelen van grootheden.
al het door de scholen ontwikkelde lesmateriaal. Dit lesmateriaal bevat zeer veel leerlingenteksten voor practica en onderzoek. IP-Coach 4 speelt daarin een belangrijke rol. Het boek met cd-rom kan uitsluitend schriftelijk besteld worden bij het APS, Postbus 85475, 3508 AL Utrecht. Het kost ƒ 115,-
17
Uitgevers kiezen Coach Junior - computerpractica opgenomen in leerboeken Het gebruik van Coach Junior gaat nu ook door uitgevers worden ondersteund. Komend schooljaar zullen tenminste twee uitgevers lesactiviteiten en practica meeleveren, Wolters Noordhoff voor techniek en Nijgh-Versluys voor natuur/scheikunde en voor techniek. Samenwerking Bij de computerprogramma’s Coach Junior (meten en sturen) en ElektriX (simulatie elektriciteitspractica) is in samenwerking tussen uitgevers van schoolboeken en CMA een groot aantal toepassingen ontwikkeld. Het gaat om de methoden T-Kit voor het vak techniek (uitgever Wolters Noordhoff) en Natuur-/Scheikunde Actief en Koppeling (techniek) van uitgever Nijgh-Versluys. ElektriX: ‘Virtueel’ Elektriciteitslab ElektriX is een nieuw programma waarvan de structuur en het gebruik overeenkomt met Coach Junior. ElektriX is ontworpen voor de simulatie van stroomkringen en het nabootsen van schakelingen.
De weergave in ElektriX is heel realistisch. Leerlingen moeten op een getekend prikbord lampjes en batterij en eventueel een meter plaatsen en deze nauwgezet met elkaar verbinden. Bij verkeerd gebruik ‘springt’ het lampje (of de meter) stuk en moet er opnieuw worden begonnen. Dit is één van de voordelen van een computerpracticum: er mogen fouten gemaakt worden. Dergelijke opdrachten zijn niet bedoeld ter volledige vervanging van de echte proeven. Maar als voorbereiding, als aanvulling, voor inhaalof extra-stof biedt het een goede oplossing. En iedereen kan onafhankelijk en in eigen tempo werken, bijvoorbeeld in het computerlokaal. ElektriX komt volgend jaar als open pakket beschikbaar. In ElektriX zijn er voor alle drie de methoden toepassingen ontwikkeld. Bouwen van een schakeling, aflezen van meters en oefenen met begrippen als geleiding en serieel/parallel. ElektriX wordt op een diskette bij
18
de methoden geleverd. T-Kit Het regelen en sturen via een computer wordt in T-Kit deel 2 behandeld. Voor praktische opdrachten sluiten leerlingen LEGO DACTA materiaal aan op de LEGO DACTA Interface. Het materiaal wordt gestuurd en geautomatiseerd met het programma Coach Junior. Voor Coach Junior is een uitgebreide serie toepassingen ontwikkeld waarnaar het activiteitenboek verwijst. Het activiteitenboek bevat een serie helpbladen voor de bediening van het programma. Leerlingen doen vaardigheden op in programmeren en automatisering aan de hand van opdrachten met eenvoudige modellen (drukknopje, lichtsensor en lampjes). Deze ervaring wordt in een later stadium gebruikt om oplossingen te vinden voor iets omvangrijker problemen (bijv. de besturing ontwerpen van een eenvoudige lift). Coach Junior toepassingen worden op diskette bij de methode geleverd. Ook thuis Het T-Kit materiaal voor Coach Junior is in twee versies beschikbaar. De ene versie wordt op school gebruikt voor het sturen van modellen met de LEGO DACTA Interface. De tweede versie kan ook thuis worden gebruikt, zonder interface. In deze simulatie-versie van Coach Junior zijn de programmeeropdrachten identiek aan die in de schoolversie, de begeleidende tekst is aangepast op het gebruik thuis en in het com-
puterlokaal. De signalen van sensoren en de acties van actuatoren worden echter op het computerscherm gesimuleerd. Bij gebruik van de simulatieversie kunt u met de hele klas in het computerlokaal werken en kunnen alle leerlingen gelijktijdig dit onderwerp uitvoeren. Natuur-/Scheikunde Actief De eerste uitgever waarmee CMA tot een samenwerking kwam is Nijgh-Versluys. Deze uitgeverij gaat in de basisvorming bij hun lesmethoden computerpractica integreren. Natuur-Scheikunde Actief, het nieuwe leerboek voor de basisvorming, zal een serie kant-en-klaar ingestelde proeven in Coach Junior meeleveren. Enkele practica zijn: ‘Van aansteker tot kaarslicht’ (meten van lichtsterkte); ‘Elfstedentocht’ (lichtmetingen
bij sneeuw, ijs, ...), ‘Doen we enkel of dubbel glas’ (isolatieproeven). Door de spreiding over de verschillende onderwerpen zijn er voldoende ‘computermomenten’ waardoor alle leerlingen de kans krijgen één of enkele proeven met Coach Junior te doen. Ook wanneer u voor uw vak maar één of twee computers heeft staan. 19
Koppeling In de herziene versie van de methode Koppeling voor het vak techniek start Nijgh-Versluys met het gebruik van ElektriX. Er worden in algemene zin schakelingen, geleiding e.d. besproken. Als extra kunnen diverse apparaten zoals een motor, ventilator, waterkoker thuis worden onderzocht.
In deel 2 wordt de besturingstechniek in combinatie met Coach Junior geïntroduceerd. Begonnen wordt met een eenvoudige stuur/regelopdracht voor een veilige regeling op een Kruispunt. De ontwerpopdrachten verwijzen naar LEGO DACTA modellen (Robotarm, Broeikas).
Lesorganisatie Voor een goede organisatie en een wat vlotter verloop van groepspractica is het raadzaam de beschikking te hebben over meerdere computers. Een werkbaar aantal is vier. In de praktijk zal er enige tijd overheen gaan voordat iedere sectie de vrije beschikking heeft over meerdere computers. Tot nu toe zien wij een ontwikkeling waarbij de eerste kennismaking met computermeetpractica in de klas een demonstratie is. Zo leert iedereen het apparaat en de methode kennen. Daarna zullen leerlingen in groepjes met de computer werken. Door roulatie komen dan alle leerlingen aan bod. Omdat Coach Junior en ElektriX sterk intuïtief in het gebruik zijn is er geen extra begeleiding nodig en past een computerproef eenvoudig binnen het normale groepspracticum. Nu computerproeven in de boeken worden beschreven en de noodzakelijke instellingen op diskette of cd-rom worden meegeleverd, is de voorbereiding tot een minimum beperkt.
Het Beveiligde Huis - beveiligen en automatiseren van een modelhuis Het Beveiligde Huis is een pakket voor besturingstechniek in de 2e klas. Het pakket bestaat uit een modelhuis, instructies voor leerlingen en software. Leerlingen ontwerpen met het pakket een inbraakalarm voor een huis. Het Beveiligde Huis is ontwikkeld door en verkrijgbaar bij Hans van Liere, docent techniek. In dit artikel beschrijft hij de totstandkoming van het pakket. 20
Afstudeeracte In 1997 heb ik mijn acte gehaald voor docent techniek. Als afstudeeronderwerp heb ik huisbeveiliging genomen. Dit is een onderwerp waar leerlingen vandaag de dag helaas steeds meer mee te maken krijgen. Veel mensen gaan tot aanschaf van een inbraakalarm over, ook al omdat deze steeds goedkoper worden. De meeste tijd van mijn afstudeer-
opdracht heb ik gestopt in het maken van een opdrachtenpakket voor leerlingen: Het Beveiligde Huis. Bij de opdrachten heb ik van bouwmateriaal een schaalmodel van een huis ontwikkeld. In het huis zijn verschillende beveiligingen aangebracht. Als uitgangspunten heb ik genomen: De opdracht moet een beeld geven van huisbeveiliging. De opdracht moet voldoende uitdaging hebben van IVBO tot VWO. Leerlingen die indertijd met het prototype hebben gewerkt waren erg enthousiast (zie de reactie uit het verslag van een van mijn leerlingen). Opmerkingen op de Vedotechconferentie vorig jaar (1997) hebben mij ertoe aangespoord om de opdracht te verbeteren en uit te werken tot een compleet pakket. Uitvoeren ... De eerste versie van het Beveiligde Huis was niet computergestuurd. Er moest een 12 Volt-voeding worden gebruikt voor o.a. het zwaailicht. Maar de beveiliging kan natuurlijk ook bestuurd worden vanuit de computer. Om een opdracht te ontwikkelen voor de computersturing van het modelhuis heb ik mij verdiept in het programmeren in Coach Junior. Het bleek mogelijk om aansprekende computeropdrachten bij het huis te maken. Het beveiligde huis is nu uitgerust met een alarminstallatie waarvan alle functies met de computer en Coach Junior te sturen zijn. Ik heb bijbehorende Coach Junior leerling-activiteiten en op-
drachten op papier uitgewerkt voor (I)VBO, VM en MHV. Het belangrijkste onderdeel blijft natuurlijk het huis zelf: het is stevig gebouwd en is voorzien van degelijke apparatuur (lampje, sirene, magneetslot, IRdetector, acrylglas). Dit omdat de praktijk leert dat de leerlingen niet overal even lief mee omgaan. ... in de klas Het pakket is door mij uitgetest bij leerlingen van VBO tot VWO. Voor het uittesten van de opdrachten met IVBO leerlingen heb ik een collega bereid gevonden. Een bijkomend probleempje leek overigens dat mijn collega nog nooit met Coach Junior had gewerkt. Maar blijkbaar spreekt het programma voor zich, want hij en de leerlingen hadden het zeer snel onder de knie. Evenals in mijn klassen waren ook bij hem de leerlingen erg enthousiast over de sirene en het zwaailicht, dat zijn toch de dingen die het doen. Zeker bij IVBO-leerlingen: zij moeten wat zien en horen.
Figuur 1 Het beveiligde huis. 21
Informatie Het huis is te leveren als compleet huis, maar ook als bouwpakket (uiteraard met een goede bouwbeschrijving). De prijs voor een compleet huis is ƒ 690,--, een bouwpakket kost ƒ 550,(excl. btw) Hierbij is inbegrepen de software en de leerlingopdrachten. De leerlingopdrachten zijn uitvoerbaar met Coach Junior met Controlbox (art. nr. 025) Coach Junior met Coach Lab (art.nr. 005) IP-Coach 4 Controlomgeving met Controlbox (art. nr. 025)
Als u geïnteresseerd bent in het Beveiligde Huis kunt u contact opnemen met Hans van Liere, Lavendeldijk 11 4415 AJ Oostdijk Tel.: 0113-502157
22
De beveiligingen In het Beveiligde Huis zijn de volgende beveiligingen in het huis aangebracht: • inbraakbeveiliging op open-deur en open-raam (m.b.v. magneetslot) • melding voor glasbreuk (rookmelder) • bewegingsmelder (infrarood) Als alarm is er een zwaailicht en een sirene. De beveiligingen werken met een 12V voeding en gewone schakelaars, het huis kan dus ook in het elektriciteitspracticum worden gebruikt. In plaats van via schakelaars kan het huis ook via de computer worden bediend. Daarvoor is bijv. een CoachLab met Coach Junior zeer geschikt. Hij zal zijn huis demonstreren tijdens de komende Vedotechconferentie, op 27en 28 november in De Blije Wereld te Lunteren, bij de CMA-stand.
Overal meten met een datalogger - Coach Junior ondersteuning voor de CBL en CBR De CBL™ en CBR™ van Texas Instruments zijn twee handige dataloggers waarmee je overal kunt meten, ook als er geen computer beschikbaar is. De CBL is bedoeld voor meten met diverse sensoren bij biologie, natuurkunde en scheikunde. De CBR registreert bewegingen en heeft vooral toepassingen bij natuurkunde en wiskunde. De dataloggers kunnen zowel met een grafische rekenmachine als met een computer en Coach Junior gebruikt worden. Daarmee zijn de gebruiksmogelijkheden van de CBL en CBR voor de natuurwetenschappelijke vakken en bij wiskunde vergroot. Bovendien maakt Coach Junior het gebruik eenvoudig. CBL De CBL is een algemeen type datalogger, waarmee je met meerdere sensoren gelijktijdig kunt meten op maximaal drie kanalen. Bij de CBL horen standaard drie sensoren: een lichtsensor, een geluidsensor en een spanningsensor. De CBL maakt gebruik van BT (British Telecom)pluggen. Maar via de verloper zijn ook de meeste CMA-sensoren aan te sluiten. De CBL kan direct op een grafische rekenmachine worden aangesloten of via een kabel op de computer met Coach Junior. Het meegeleverde pakketprogramma Coach Junior maakt het mogelijk om probleemloos aan de slag te gaan. Er staat een aantal standaard
Figuur 1 De rekenmachnine en de CBL zijn een prima combinatie voor allerhande experimenten. proeven klaar en u kunt eenvoudig nieuwe proeven instellen. CBR Naast de CBL is er nu ook de CBR: de Calculator-Based Ranger. De CBR is een intelligente combinatie van een afstandssensor en een datalogger voor een zeer aantrekkelijke prijs! De CBR kan als sensor op de CBL en CoachLab II worden aangesloten (om te combineren met andere sensoren), maar kan ook dienst doen als een zelfstandige da-
Figuur 2 De CBR. 23
Figuur 3 Een bovenbouw experiment in Coach Junior. Omdat alle rekenkundige functies beschikbaar zijn (vergelijk de module Rekenvel van IP-Coach 4) kan direct uit het gemeten x-t-diagram een v-t-diagram en het a-t-diagram berekend worden. talogger. Evenals de CBL kan de CBR direct op een grafische rekenmachine of via een kabel op de computer worden aangesloten! Alle mogelijkheden van de CBR worden ondersteund in het meegeleverde pakketprogramma. Hoe werk je met een datalogger? Het gebruik met de TI-rekenmachine Meetinstellingen kunt u niet direct op de CBL of CBR zelf maken. Dat kan met één van de grafische rekenmachines van Texas Instruments. De CBL of CBR koppelt u met meegeleverde kabel aan de rekenmachine. De communicatie met de CBL verloopt via programma’s op de rekenmachine. U kunt die zelf schrijven. Er bestaat een kant-en-klaar programma dat de basisfuncties van de CBL ondersteunt. Dit gratis CMA-programma wordt op diskette meegeleverd met de CBL. Bij gebruik in combinatie met de 24
grafische rekenmachine is het mogelijk een meting ter plekke te beoordelen en zonodig nieuwe meetinstellingen te maken zonder dat er een computer in de buurt is. Dat is vooral handig bij veldwerk. Het werken met de CBR in combinatie met een TI-machine is nog eenvoudiger. De besturingsprogramma’s voor de TI-82/83, TI85/86 en TI-92 zijn standaard opgeslagen in de CBR en kunnen met één druk op de knop worden verzonden. Ook voor wiskunde biedt de CBR interessante mogelijkheden, zoals het vinden van functies bij opgenomen bewegingen en het toepassen van lineaire regressie op echte meetgegevens. Gebruik met Coach Junior Met Coach Junior kunnen de CBL en CBR nu ook rechtstreeks aan de computer gekoppeld worden. Uitvoeren van een meting is eenvoudig: Met enkele muisklikken kan de aan de computer gekoppelde CBL wor-
Figuur 4 Meting in Coach Junior met een CBL. De zuurstofconcentratie en de lichtintensiteit in een vijver werden 48 uur lang gemeten.
den ingesteld. De verbinding tussen computer en CBL kan nu verbroken worden en de meting kan plaatsvinden. Voor het ophalen van de meetgegevens moet de CBL natuurlijk weer met de computer verbonden worden. De meetgegevens verschijnen daarna automatisch in de grafiek.
De CBL kan ook in combinatie met IP-Coach 4 gebruikt worden. Een driver voor de CBL wordt bij dit pakket meegeleverd.
Leveringsinformatie Bij beide dataloggers wordt een Coach Junior pakketprogramma meegeleverd voor meten met de computer. Daarnaast heeft u een kabel nodig voor communicatie tussen computer en datalogger of rekenmachine. Wanneer u de datalogger wilt instellen met een rekenmachine dient u vanzelfsprekend in het bezit te zijn van één van de TI-grafische rekenmachines.
De TI-Graph Link kabel De TI-Graph Link kabel (art.504) heeft u nodig voor de gegevensuitwisseling tussen de computer en de CBL.
CBL Het CBL pakketprogramma van Coach Junior bestaat uit twee projecten: CBL Open Meetomgeving en CBL voorbeeldactiviteiten.
CBR Het meegeleverde pakketprogramma bestaat uit twee projecten: CBR Natuurkunde, en CBR Wiskunde.
De TI-Graph Link kabel + software In dit pakket is naast de kabel (art.504) software inbegrepen voor het versturen van data en programma’s tussen pc en rekenmachines, bijvoorbeeld het CBL-meetprogramma van CMA. Grafische rekenmachines CMA levert de volgende rekenmachines TI-83, TI-86 en TI-92.
Internet-sites vernieuwd Sinds 1995 maken medewerkers van Didaktiek Natuurkunde opdrachten voor Internet-gebruik door leerlingen. Bij het uitvoeren van deze opdrachten wordt het Internet gebruikt voor informatie en communicatie. Naast de leerlingopdrachten is er veel meer informatie voor docenten te vinden. De Internet-site van het nieuwe AMSTEL Instituut is nu uitgebreid
en overzichtelijker gemaakt. Ook de CMA website met productinformatie is fors uitgebreid. Kritische blik Didaktiek Natuurkunde is een jaar geleden opgegaan in het AMSTEL Instituut van de Universiteit van Amsterdam. Deze ontwikkeling was aanleiding om de Internet-site van Didaktiek Natuurkunde te reviseren 25
en te integreren met de site van het AMSTEL. Voor Docenten In het docentendeel treft u nu actuele nascholingsinformatie en ook lesmateriaal aan (er is lesmateriaal dat u gratis kunt ophalen via Internet). Daarnaast vindt u een overzicht van interessante sites voor docenten. Voor Leerlingen In het leerlingendeel is de Onderzoeksvraag van de maand geheel opnieuw ingericht. De bestaande leerling-opdrachten voor de natuurwetenschappelijke vakken zijn geactualiseerd. Door het gebruik van frames houdt de leerling veel beter overzicht over het zoekproces. In het rechterkader van de pagina blijft de opdracht altijd in beeld, als een soort anker bij de zoektocht op Internet. Specifiek voor het vak natuurkunde is er een aantal onderzoeksopdrachten. Het is de bedoeling deze uit te breiden naar de andere natuurwetenschappelijke vakken. Let op: nieuw adres De Internet-pagina’s van voorheen Didaktiek Natuurkunde worden binnenkort ondergebracht bij het AMSTEL. Op de AMSTEL-site vindt u uiteraard informatie over het AMSTEL Instituut (onderzoek, ontwikkeling, medewerkers e.d.) en u kunt er naar de pagina’s met de Internet-onderzoeksopdrachten. Verder is er een link naar CMA waar u productinformatie kunt vin26
Onderzoek en Internet Op de Internet-site is een groot aantal onderzoeksvragen verzameld. Leerlingen kiezen hieruit een onderwerp, bijvoorbeeld ‘Radon, straling en risico’s’. Bij dit onderwerp worden verschillende vragen en opdrachten geformuleerd. Voor de beantwoording wordt verwacht dat zij de informatie m.b.v. Internet verzamelen. Daartoe zijn al enkele nuttige sites geselecteerd, je kunt daar zo naar doorklikken. den (Coach Junior, nieuwe interfaces en sensoren e.d.). Een overzicht van onze websites: AMSTEL Instituut VO http://www.wins.uva.nl/research/amstel/vo/
Het algemene adres van het AMSTEL is: http://www.wins.uva.nl/research/amstel/
CMA op Internet is te bereiken http://www.cma.beta.uva.nl/
Figuur 1 De internet site van het AMSTEL voor het VO.
Tips & Trucs CMA-producten onder Windows Windows NT wordt steeds vaker gebruikt als operatingsysteem. Doordat Windows NT de hardware op een andere manier aanspreekt dan Windows 3.x / 95 werkt een deel van de bestaande CMA hardwareproducten niet onder NT. Dit artikel beschrijft deze problematiek en mogelijke oplossingen. Zoals bekend mag worden verondersteld, ondersteunt het programma Coach Junior alle CMA interfaces. Het DOS-programma IPCoach 4 geeft geen ondersteuning voor de Coachlabs en de EcoLog. Sommige van de CMA interfaces werken echter niet onder het besturingssysteem Windows NT. Besturingssytemen Onder Win 3.1x/95 werken alle CMA producten. Ook onder Windows 98 werken alle producten. Onder Windows NT 4.0 werkt een aantal producten voorlopig echter niet (zie tabel). Dit kan veranderen wanneer de fabrikant van de betreffende hardware t.z.t. een adequate aanpassing ontwikkelt.
Product
Aansluiting Serieel Serieel Serieel Parallel Parallel Serieel Serieel Serieel
3.1x / 95/ 98 Ja Ja Ja Ja Ja* Ja Ja Ja
Eco-logger Coachlab II SMI Coachlab Kruispunt CBL CBR Lego DACTA UIA/UIB
NT 4.0 Ja Ja Ja Ja Ja* Nee** Nee** Nee**
Insteek
Ja
Nee
*De problemen met het Kruispunt op sommige moderne pc’s zijn al eerder vermeld. Bij deze pc’s is de printerpoort in de zogenaamd ECP- of EPP-mode terwijl Kruispunt uitgaat van een standaardmode (SPP). Dit probleem is soms op te lossen door in de BIOS de instelling te veranderen naar SPP (zie Signaal no. 18, dec. 1997 of de CMA website). Een andere oplossing is een extra printerinterface te installeren als LPT2 en hierop het Kruispunt aan te sluiten. Afhankelijk van de pc en het aantal extra kaarten dat al in de pc aanwezig is, moet u soms naar een ander Interrupt-niveau uitwijken. **Oplossing t.z.t. in samenwerking met Texas Instruments, resp. LEGO DACTA.
27
Installatie-diskettes maken van gratis software op de cd-rom Coach Junior wordt geleverd op cdrom. Niet elke computer heeft echter een cd-rom speler. Om ook op deze computer Coach Junior te installeren, moeten er installatie-diskettes worden aangemaakt. Dit artikel, dat bedoeld is voor de systeembeheerder, beschrijft hoe u diskettes aanmaakt met de Coach Junior cd-rom. Gratis software Enige tijd geleden arriveerde op uw school de Coach Junior cd-rom (informeer bij uw IT-coördinator). Deze cd-rom bevat naast de Docentversie van Coach Junior ook gratis software voor een aantal interfaces die CMA levert. Het gaat om de volgende pakketten. Directory op de cd-rom Coachlab.bo Coachlab.vo Kaas
Kruis
Meetstu
SMI
28
Omschrijving Meten met Coachlab (basisschool) Meten met Coachlab (binask, basisvorming) Meten en sturen met het pakket “De Kaasmakerij” (techniek, 10-14 jaar) Automatiseren van het CMA verkeersplein (techniek, 10-14 jaar) Meten en sturen met Coachlab (inleidende opdrachten techniek, basisvorming) Meten met de Seriële Meet Interface, de SMI (binask, basisvorming)
Installatie-diskettes maken Deze pakketten kunnen rechtstreeks en zonder licentie vanaf de Coach Junior cd-rom geïnstalleerd worden. Helaas heeft niet iedere computer een cd-rom speler. De volgende instructie beschrijft daarom stap voor stap hoe een installatie-diskette wordt gemaakt van materiaal dat op de cd-rom staat. Dit vereist wel enige vaardigheid met Windows 3.x of Windows 95. De beschrijving is daarom vooral bedoeld voor de systeembeheerder! •
•
•
•
•
Formatteer drie diskettes (formatteer met label). Gebruik de labels: Junior1, Junior2 en Junior3. Start Bestandsbeheer (Windows 3.x) of de Verkenner (Windows 95) en kies op de Coach Junior cd-rom onder Install.nl de folder (directory) van het pakket dat u op diskettes wilt plaatsen (bijv. voor het pakket Kaasmakerij Juncd \ install.nl \ kaas). Kopieer naar de diskette Junior1 de bestanden (niet de subdirectories) die in deze folder (directory) staan. Kopieer (overschrijf) ook naar de diskette Junior1 het bestand: Juncd \ Floppy \ Free \ Install.ex_. Verwijder met Bestandsbeheer (Windows 3.x) of met de Verkenner (Windows 95) het
•
•
•
•
Read only attribuut van de systeembestanden. Sleep de Library-directory van het pakket naar de diskette Junior2 (sleep voor de kaasmakerij: Juncd \ Install.nl \ kaas \ library naar de diskette). Sleep de Projects-directory van het pakket naar de diskette Junior3 (sleep voor de kaasmakerij: Juncd \ Install.nl \ kaas \ projects naar de diskette). Wijzig in het bestand Install.ini op de diskette Junior1 het onderdeel [Disks]. De te wijzigen tekst [Disks] be
vindt zich aan het einde van het ini-bestand: •
Origineel:
Maak daarvan:
[Disks] Number=1 Disk1=juncd
[Disks] Number=3 Disk1=junior1 Disk2=junior2 Disk3=junior3
U kunt nu met behulp van de diskettes de software als volgt installeren: • doe de diskette Junior1 in drive A: en start Setup.exe.
Korte tips De UIA/B en Geluidskaarten Standaard wordt aanbevolen de jumpers van de UIA/B-kaart bij inbouw op interrupt IRQ5 en adres $300 te zetten. Veel geluidskaarten werken ook op IRQ5. Dan zal de UIA/B niet meer gevonden worden. U moet dan voor een van de twee kaarten een ander interruptlevel kiezen, voor de geluidskaart bijv. 10. Of bij de UIA/B moet daarvoor op de kaart de jumper worden verplaatst en in de instelling van de software moet hierbij worden aangepast. Het is soms even zoeken wat een goede keuze is. Hiervoor is geen éénduidige oplossing aan te geven. Soms gebruikt de Midi-poort adres $300 of $310. Dan kunt u beter adres $100 of $110 kiezen.
IP-Coach 4 en snelle pc’s Op nieuwe, extreem snelle pc’s (PentiumII, 266MHz) blijkt uw IPCoach 4 soms wel, soms niet meer te starten. Het lijkt toeval of IPC4 start, na 2 of 3 maal herhalen lukt het meestal wel en er kan zonder verdere problemen worden gewerkt. Dit is een hardware probleem in combinatie met de omgeving (Turbo Pascal) waarin destijds IPC4 werd ontwikkeld. De producent van Turbo Pascal heeft deze problemen erkend en een oplossing geboden. Wij hebben deze oplossing vertaald naar een aangepaste COACH.EXE die u van de CMA website kunt downloaden. (http://www.cma.beta.uva.nl/).
29
Cursusoverzicht Het AMSTEL Instituut organiseert komend cursusjaar een groot aantal bijeenkomsten. Een aantal van de cursussen wordt door een groep samenwerkende opleidingscentra aangeboden. Dit betekent dat u cursussen kunt volgen in Amsterdam, Rotterdam, Tilburg, Nijmegen, Zwolle, Utrecht of Groningen. Op de volgende bladzijden worden de cursussen nader beschreven. Informatie over inschrijving vindt u op de laatste bladzijde van het cursusoverzicht. Een inschrijfformulier is opgenomen in het hart van deze Signaal. Nieuwe planning: een aantal cursussen wordt nu gegeven op wisselende dagen; dit voorkomt lesuitval van steeds dezelfde groepen! Cursusoverzicht De cursussen op een rijtje: Oriëntatie-bijeenkomst Doe-dagen Werken met CMA-apparatuur & Coach voor toa’s Coach Junior Projecten maken/organiseren (ontwerp per klas uw eigen practica) Vakgerichte cursussen Besturing bij Techniek Coach Junior in de Basisvorming BiNaSk Coach Junior bij Natuurkunde Coach Junior bij Biologie Coach Junior bij Scheikunde Experimenten met de PC voor jonge leerlingen (10-14 jaar) 30
Multimedia bij Mechanica Organisatie Studiehuis (Praktische opdracht / Profielwerkstuk) Internet in het Studiehuis TI-Grafische rekenmachine bij
Science vakken en dataloggen Computers in het wiskunde onderwijs Oriëntatiebijeenkomsten Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde, scheikunde, biologie en techniek (gratis) Bij de oriëntatiebijeenkomsten maakt u kennis met Coach Junior en de CMA hardware. Verschillende interfaces worden getoond, en er worden practicumproeven gedemonstreerd met de CMA-sensoren. Voor Techniek worden de modellen van LEGO DACTA en CMA getoond. U krijgt tevens informatie over het Coach Junior schoolcontract en verdere nascholing. Er is ruim de gelegenheid om vragen te stellen. Data, plaats Utrecht Goes
do 5/11/98 di 10/11/98
14.00-16.00 14.00-17.00
Zie onze website voor de data in 1999!
Doe-dagen
Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde, scheikunde en biologie. Tijdens een Doe-dag voert u basispractica uit met de standaard hardware en software van CMA voor computerpractica. Standaard werken wij in deze cursus met de verschillende onderdelen van Coach Junior voor Windows. U kunt echter ook werken met en vragen over IP-Coach 4. U leert instellingen maken, metingen uitvoeren, en resultaten opslaan en weergeven. Daarnaast leert u naar wens werken met de UIA/UIB-kaart, de SMI en/of de nieuwe interface CoachLab. Er is een sterke nadruk op het (leren) aansluiten van meetopstellingen en het gebruik van de CMA-sensoren. De cursus kan een startpunt zijn voor docenten en TOA’s, die een plan willen maken voor de aanschaf van apparatuur en programmatuur. Plaats, data Utrecht Groningen Nijmegen
vr 27/11/98 ma 18/ 1/99 wo 10/ 2/99
9.30-16.30 u 9.30-16.30 u 9.30-16.30 u
Prijs: ƒ295,Coach Junior Projecten maken/organiseren (ontwerp per klas uw eigen practica) Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde, scheikunde en biologie. In Coach Junior is het klaarzetten van een practicum snel voor elkaar (u zult merken hoe u met enkele klikken een compleet practicum voorbereidt). U kunt eenvoudig per klas of leerjaar een serie practica voorbereiden en op schijf bewaren. U kunt uw practica zo organiseren dat iedere
klas rechtstreeks de door u geselecteerde proeven uitvoert. In deze cursus zijn wij niet (nauwelijks) aan het meten, maar ontwerpt/maakt/schrijft/organiseert u uw eigen serie practica in Coach Junior, aan de hand van voorbeeldpractica. Hiermee kunt u dan direct in de klas aan de slag. Plaats, data Utrecht Amsterdam
di 2/ 2/99 ma 14/6/99
9.30-16.30 u 9.30-16.30 u
Prijs: ƒ295,TI-Grafische rekenmachine bij Science-vakken en dataloggen Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde, scheikunde en biologie. De grafische calculator is een verplicht gereedschap voor de tweedefase-leerling die wiskunde in het pakket heeft. De grafische rekenmachine gebruikt u voor functies, tabellen, grafieken, lineaire regressie, statistiek, e.d. De grafische rekenmachine kan ook in combinatie met een datalogger worden ingezet bij natuurwetenschappelijke experimenten en bijvoorbeeld profielwerkstukken. Daarmee wordt de grafische rekenmachine gereedschap voor natuurkunde, scheikunde en biologie. Ook voor wiskundedocenten is deze cursus interessant, immers de wiskunde wordt veel aanschouwelijker: de rollende bal geeft een lineaire functie, een stuiterende bal geeft een parabool en een slingerende bal levert een sinus. De trefwoorden van deze cursus zijn: hanteren van de grafische rekenmachine (TI82/83, TI85/86, TI 92); uitvoeren van enkele eenvoudige 31
experimenten met de CBL (algemeen meten) of CBR (meten aan bewegingen); uitwisselen en verwerken van (meet)gegevens met de calculator; gebruik basisfuncties van de TI, grafieken. Plaats, data Amsterdam ma 15 + wo 24/3/99, 14.00-21.00 u Tilburg do 10 + vr 18/6/99, 9.30-16.30 u
Prijs: ƒ635,Vakgerichte Praktijkcursussen Besturing bij Techniek Doelgroep: Docenten en TOA’s techniek In deze cursus leert u werken met voorbeelden van besturingstechniek aan de hand van concrete modellen. U werkt met kant en klare leerlingpractica voor vaste modellen, waaronder de bouwdozen van LEGO DACTA. Ook kunt u uw eigen modellen bouwen en automatiseren (met het Systeembord, CoachLab en/of LEGO DACTA). Wij bieden u twee kant en klare leerlijnen voor 4 of meer lessen. O.a. met kronkelspel, zelfdenkende ventilator, waterniveau-regeling, robot, lopende band, schilderijbeveiliging, intelligent huis. Er wordt van uitgegaan dat de school al apparatuur heeft of aanschaft in combinatie met deze nascholing. Plaats, data Amsterdam di 17 + 24/11/98, 9.30-16.30 u Amsterdam 32
do 17 + 24/ 6/99, 9.30-16.30 u Rotterdam vr 5 + ma(!) 22/ 3/99, 9.30-16.30 u Zwolle vr 8 + wo(!) 20/1/99, .30-16.30 u
Prijs: ƒ 950,-. Deze cursus wordt georganiseerd in samenwerking met het APS. Coach Junior in de Basisvorming BiNaSk Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde, scheikunde, biologie. U voert practica uit aan de hand van kant en klare leerling-activiteiten voor natuur-/scheikunde (licht, geluid, temperatuur, reactiewarmte, pH, beweging-snelheid-versnelling, kracht) en voor biologie (meten aan het eigen lichaam, reactietester, O2en CO2-metingen). Daarnaast is er aandacht voor het aanpassen van bestaande proeven en het maken van eigen, nieuwe leerling-activiteiten (in Coach Junior). Er wordt van uitgegaan dat de school al apparatuur heeft of aanschaft in combinatie met deze nascholing. Plaats, data Amsterdam wo 4 + 11/11/98, 9.30-16.30 u Amsterdam vr 16 + 23/ 4/99, 9.30-16.30 u Rotterdam ma 1 + vr(!) 12/ 3/99, 9.30-16.30 u Zwolle wo 13 + vr(!) 22/1/99, 9.30-16.30 u
Prijs: ƒ 950,-. Deze cursus wordt georganiseerd in samenwerking met het APS.
Coach Junior bij Natuurkunde Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde Tijdens deze cursus leert u Coach Junior te gebruiken bij het meten en verwerken van gegevens met de computer. Het accent ligt op het uitvoeren van voorbeeldpractica rond de onderwerpen: beweging (x-t, v-t, a-t), valversnelling, kracht en stoot, botsing, inductie, flitsfrequenties, mechanische energie, veerconstante, trillingen, Boyle, straling. Daarnaast is er aandacht voor aanpassen van bestaande proeven en het maken van eigen, nieuwe leerling-activiteiten (in Coach Junior). Er wordt van uitgegaan dat de school al apparatuur heeft of aanschaft in combinatie met deze nascholing. Plaats, data Utrecht vr 9 + do 22/4/99, 9.30-16.30 u
Prijs: ƒ 650,Coach Junior bij Biologie Doelgroep: Docenten en TOA’s biologie Tijdens deze cursus leert u Coach Junior te gebruiken bij het meten en verwerken van gegevens met de computer. Het accent ligt op het uitvoeren van voorbeeldpractica rond de onderwerpen: hartslagfrequentie, reactiesnelheid, ademhaling, huidtemperatuur, conditie, osmose, CO2,en O2-experimenten, fotosynthese en enzymreacties. Daarnaast is er aandacht voor aanpassen van bestaande proeven en het maken van eigen, nieuwe leerling-activiteiten (in Coach Junior). Er wordt van uitge-
gaan dat de school al apparatuur heeft of aanschaft in combinatie met deze nascholing. Plaats, data Amsterdam do 12+19+26/11/98, 14.00-21.00 u Amsterdam do 20 + 27/5 + 3 + 10/6/99, 13.30-17.00 u Utrecht di 19+26/1+do(!)4+11/2/99,13.30-17.00 u Tilburg do 11 + 18 + 25/3 + 1/4/99,13.30-17.00 u
Prijs: ƒ650,Coach Junior bij Scheikunde Doelgroep: Docenten en TOA’s scheikunde Tijdens deze cursus leert u Coach Junior te gebruiken bij het meten en verwerken van gegevens met de computer. Het accent ligt op het uitvoeren van voorbeeldpractica rond de onderwerpen: pH-bepalingen, titraties, conductometrie, temperatuurveranderingen bij exoen endotherme reacties, chemisch evenwicht in mengsels, colorimetrie. Daarnaast is er aandacht voor aanpassen van bestaande proeven en het maken van eigen, nieuwe leerlingactiviteiten (in Coach Junior). Er wordt vanuit gegaan dat de school al apparatuur heeft of aanschaft in combinatie met deze nascholing. Plaats, data Amsterdam wo 26/5 + di(!) 1/6 + ma(!) 7/6/99, 14.00-21.00 u Tilburg wo 16/12/98 + do(!)14/1 + 28/1/99, 13.30-17.00 u
prijs: ƒ650,-
33
Experimenten met de PC voor jonge leerlingen (10-14 jaar) Doelgroep: Docenten en TOA’s natuurkunde, docenten lerarenopleiding / Pabo’s In deze cursus maakt u kennis met voorbeelden van leerling-gericht onderwijs aan de hand van alledaagse verschijnselen uit de natuur(kunde) en natuuroriëntatie. Centraal in de cursus staat een serie practica rond warmte, geluid, en licht. De practica worden uitgevoerd met Coach Junior. Dit programma maakt het eenvoudiger om nieuwe didactische werkvormen voor leren waarnemen, leren interpreteren, leren hanteren van tabellen en diagrammen toe te passen. Coach Junior is zeer geschikt voor de basisvorming en basisschool vanwege de mogelijkheid om leerlingactiviteiten precies op maat klaar te zetten. Tijdens de cursus leert u ook hoe u deze computerpractica ontwerpt. Er wordt van uitgegaan dat de school al apparatuur heeft of aanschaft in combinatie met deze nascholing. Plaats, data Amsterdam ma 8 + di 9/2/99, 14.00-18.00 u + maaltijd Nijmegen wo 2+wo 16/6/99, 14.00-18.00 u +maaltijd
Prijs: ƒ895,Multimedia bij Mechanica Doelgroep: Docenten natuurkunde Een Multimedia-benadering van mechanica-onderwijs die aansluit op het cognitieve niveau van leerlingen in de onderbouw. We maken ge34
bruik van verschillende werkvormen waaronder interactieve video en modelling en meten met de computer. Het materiaal, dat u na de cursus kunt meenemen, prikkelt het leren van onderzoeksvaardigheden. Plaats, data Amsterdam di 9/3 14-21u+ ma 29/3/99 14-17.30 u
Prijs: ƒ780,Computers in het wiskunde onderwijs Doelgroep: Docenten wiskunde Nieuwe werkvormen met multimedia aanpak van het wiskundeonderwijs door gebruik te maken van de moderne computerprogramma’s Derive (computeralgebra) en Cabri (meetkunde). Onderzoekend leren werken met formules en grafieken (Derive) en met interactieve meetkunde (Cabri). Bij de cursus horen twee complete werkboeken met wiskundelessen in Derive en in Cabri. U kunt desgewenst in het kader van de cursus de software aanschaffen. Plaats, data Amsterdam do 4/2 + wo 10/2 + ma 8/3 + di 16/3/99 14.30-18.00 u + maaltijd
Prijs: ƒ1150,Organisatie Studiehuis (praktische opdracht / profielwerkstuk) Docenten bovenbouw natuurkunde, scheikunde, biologie Hoe organiseer je zelfstandig werken in het studiehuis? Hoe leer je leerlingen de vaardigheden die ze nodig hebben voor de praktische opdrachten of het profielwerkstuk?
Rode draad in deze cursus is de inzet van ICT-gereedschappen (meten met de pc, simulatieprogramma’s, cd-rom en Internet) bij het beantwoorden van de bovenstaande vragen. Maar dit is zeker niet uitsluitend een computercursus en er komt meer aan de orde dan ‘Leren met de computer’. Plaats, data Amsterdam Tilburg
ma 30/11/98, 14.30-21.30 u do 21/ 1/99, 9.30-16.30 u
Prijs: ƒ 295,Internet in het Studiehuis Doelgroep: Docenten en TOA’s bovenbouw natuurkunde, scheikunde, biologie en ANW. Het Internet behoort tot de informatiebronnen die leerlingen moeten kunnen raadplegen. Maar welke en hoe? Wat is er te vinden? Wat is zinvol gebruik bij onderzoeksopdrachten voor de natuurwetenschappelijke vakken? Op deze vragen geven wij een practisch antwoord. Startpunt van de cursus is ‘de Onderzoeksvraag van de maand’: een lesactiviteit die juist door het gebruik van Internet is uit te voeren, ook voor ANW. Plaats, data Utrecht di 24/11/98 Nijmegen do 15/ 4/99
13.30-17.00 u 13.30-17.00 u
Prijs: ƒ150,Maatwerk: Studiedagen en/of Nascholing bij u op school Het gebruik van ICT is voor alle natuurwetenschappelijke vakken in de eindtermen gelijk omschreven. Daar-
om vormen ICT-toepassingen een geschikt onderwerp voor teamteaching: een of meerdere secties volgen ICT-nascholing op de eigen school. Informeer eens naar de mogelijkheden. Op basis van onze ervaring in ICT-nascholing bespreken wij graag met u de mogelijkheden voor een nascholing die aansluit bij uw schoolsituatie. Voor informatie kunt u bellen (020 5255958/5886) of Emailen (
[email protected]). Inschrijving U kunt zich inschrijven voor de cursussen met het inschrijfformulier in het Hart van deze Signaal. Telefonische informatie (liefst ma,di,do,vr voor 13u.) bij mw.L.Molenaar, 0205255886; fax 5255866. Wanneer de lunch of het diner binnen de cursustijd valt, wordt er voor een goede maaltijd gezorgd. Aanmelding dient uiterlijk 2 weken voor aanvang van de cursus te geschieden. Zie voor de meest actuele nascholingsinformatie onze homepage: http://www.wins.uva.nl/research/amstel/vo/
Abonnement Coach Junior Bij een abonnement op Coach Junior, het zogenaamde schoolcontract, heeft de school recht op een aantal nascholingsdagen. De hier genoemde cursussen, ook maatwerk, kunnen worden uitgevoerd in het kader van dit recht. De overeenkomstige contractwaarde wordt dan in mindering gebracht op de eigenlijke cursuskosten. 35
Leveringsvoorwaarden en Prijzen Alle productprijzen in deze Signaal zijn exclusief BTW. Prijswijzigingen voorbehouden. Verzend- en administratiekosten brengen we als volgt in rekening: Bij bestellingen van minder dan ƒ 500,- (excl.): ƒ 25,ƒ 500,- of meer (excl.): geen. Bij bestellingen boven ƒ 5000,geldt een korting van 5 %.
De 5%-korting geldt niet voor LEGO DACTA Control Lab en geldt niet voor aanbiedingen. Wij verzoeken u te bestellen door middel van een bestelformulier. Er geldt een levertijd van 3 tot 4 weken. U wordt verzocht pas te betalen nadat u de factuur hebt ontvangen, onder vermelding van het factuuren het debiteurnummer.
Bestellingen kunt u richten aan: Stichting CMA Nieuwe Achtergracht 170 1018 WV Amsterdam Fax: (020) 5255866 Telefonische informatie administratie: (020) 5255869 vanaf 13.00 - 17.00 uur Helpdesk dagelijks van 14.00 - 15.00 uur (020) 5255766 Zie ook CMA op Internet: http://www.cma.beta.uva.nl/ Wilt u deze Signaal na het lezen ook aan uw collega’s uit de andere natuurwetenschappelijke/wiskunde en technische secties doorgeven?
Stichting CMA “Centrum voor Microcomputer Applicaties”
36
CMA is verbonden met het AMSTEL instituut van de UvA. CMA is een non-profit organisatie die onderzoek en ontwikkeling van het gebruik van informatietechnologie in de natuurwetenschappelijke en technische vakken bevordert.
