ilr /c
síÉ
LfunftrxtPPn
Gerrir en Bart t'un Maanen en hun 3 zusters Hendrikje, Gijsbertje en Wouterrje
DE KOSTERSTEEN NR. 5I
INHOUD Artikelen Jaarvergaderir gl
blz.
lezng februari
2
Jaarverslagen Oud Bennekom
3
1944: Wageningse evacuées in Bennekom
4
Van Maanen's 1892-1992
In de kaart gekeken Nr.
t0
12
Overzicht artikelen 1994
l5
Lezingen 9 februari en 23 maart. Meer gegevens vindt u elders in dit blad.
r LIFE
Bestuur Oud Bennekom Voorzitter: P. Aalbers. Algemeer 49, 6721 VR Bennekom Vice-voorzitter: H. Gijsbertsen, Gasthuisbouwng 9a. 672I XH Bennekom Secretaris:
A. Dirksen, Pr. Bemhardlan 22, 6721 DR Bennekom, tel.
17361
Penningmeester:
A. Van de Weerdhof. Molenstraat 122.6721 WP Bennekom [rden: S. Minderhoud. Hof van Putten 26, 6721 TL Bennekom A. van Steenbergen , Molenstraat 80, 672I WP Bennekom Y. Eykenaar, Knoopkruid 18,6'12l RA Bennekom,tel. 19239 (Redactie Kostersteen)
NB. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zoruler ot'erleg redactie enlof bestuur
met
Jaarverslag or
Bestu ursnrededelin gen
Allereerst wil Gaame nodigen rvii onze leden uit voor de volgende bijeenkomsten welke worden gehouden in zaal "De Brhk",Brhkstraal 39 te Bennekom. DONDE,RDAG 9 F'EIIRUARI 1995, aanvang 19.30 uur: Jaarlijkse ledenvergadering. Dc agenda treft U elders in dit nummer aan.
voorspoedig
19
Dit jaar kwan bestuursleden verband is hct memoreren, w, Openmonumen
r
DONDE,RDAG 23 MAART 1995, aanvang 20.0O uur zullen door de Heer J.C.Vierbergen te Ede, een trvectal natuurfilms worden vertoond. I)c ccrste film gaat over de dieren en planten van de Zuidwest Veluwe. De twcede over de Blauwe Hel, een moerasgebied bij Veenendaal.
Contributiebetaling 1995 t3ij dez.e Kostersteen heeft U een acceptgiro aangetroffen voor de contributiebetaling 1995. wij verzoeken U deze zo spoedig mogelijk te willen overmaken. Zoals U wcllicht weet is op de vorige jaarvergadering door de aanwezige leden ingestemd nl( t ccn contrihuticvcrhoging. De bedragen zijn als volgt: F 15r- per persoon F 20r- voor partners Willen degenen die al betaald hebben, nagaan of het goede bedrag is overgemaakt.
[hn woord
va
meestal degene
Het ledenbesta t.w.: opgezegd
Waarmee het a Frn reden voor Ook zou ik de
Wat de
monu
voordracht de monumenten-c Er is een posit
Maakten wij
Agcnda Lederrvergadering 9 februari 1995, 19.30 uur in de Brink.
l 2. 3. 4. 5. 6. '7.
tl. 9. 10.
Opening
Notulen van de vcrgadering d.d. 10-2-1994. Jaarvcrslag 1994 (zie elders in dit nummer). Rekening er1 verartwoording 1994 (zie elders in dit nummer). Verslag kascommissie 1994. Bcnocnring kascomnrissie. Bencemingbestuursieden. Aan cie beurt van aftreden zijn Mevr. Y.Eykenaar en de Heer A.v.d.Weerdhof. Beiden stellen zich herkiesbaar. Op de vergadering kunnen tegenkandidaten worden gesteld, mits de kandidatuur wordt gesleund door minstens tien ter vergadering aanwezige leden. Medede lingen. Rondvraag.
Sluiting.Traditiegetrouw zal aansluitend aan de jaarvergadering een serie dia's van diverse lokaties in Bennekom worden getoond uit de privé-collectie va:r ons lid de He
cr
C.Koudi.is,
bij
deze dia's zal uitleg worden gegeven door de
H.Gijbertsen.
I)e aanvang van dit deel van de avond is om ca.20.15 uur.
2
c
nu kan een ie(
Heer
uitgevoerd. Een andere ac een nieuwe vir In opdracht v
video vervaarr
wijn) zijn
war
even geduld ! overgegaan. (
bezoekers ve: vrijwilligers er Het aantal per de verwachtin
voorweÍpen te Reden voor h, verder, wanne Het bestuur gi het gemeentea
bestuuÍ van automauseren
I
Jaarverslag over het jaar 1994. Allereerst wil ik U narnens het bestuur van
. welke
worden
/ergadeÍing.
de Vereniging Oud
Bennekom een
voorspoedig 1995 toewensen.
Dit jaar kwam het bestuur in haar huidige samenstelling zes maal bijeen, terwijl bestuurslcden ook bij andere gelegenheden de vereniging vertegenwoordigden. In dit verband is het van belang de goede samenwerking met het Kijk-en Luistermuseum te memoreren, waardoor het mogelijk is ons gezamelijk te presenteren op b.v. de Vlegeldag.
.eer J.C.Vierber-
Openmonumentendag en Gemeentelijke activiteiten.
Een woord van dank aan de Fam. Gijsbertsen is hier zeker op zijn plaats omd;Lt zij meestal degenen zijn die hierbij het meeste werk verzetten.
Het ledenbestand van de vereniging is in het afgelopen jaar prr saldo met 2 afgenomen t.w.: opgezegd 19 leden, nieuw aangemeld l7 leden. ntributiebetaiing leden ilgestemd
Waarmee het aantal leden van onze vereniging vrijwel constaÍIt is gebleven. Een reden voor het bestuur in 1995 extra aandacht hieraan te schenken. Ook zou ik de leden willen vraeen actief mee te willen werv€n.
Wat de monumentenzorg in Bennekom betreft is het bestuur verheugd dat op voordracht de Heer C.A.Heitink lemaakt
lid van onze verenigilg. werd
benoemd als
onze
lid van de
monumenten-commissie van de gemeente Ede. Er is een positieve ontwikkeling gaande wat de monumenten in ons dorp betreft. Maakten wij ons in 1993 nog zorgen over het blijven voortbestaaÍl van Klein Vossenhol nu kan een ieder zien hoe voortvarend de restauratie door de Firma van Grootheest wordt uitgevoerd. Een andere activiteit van de vereniging die dit jaar is afgerond, is de vervazLrdigilg van een nieuwe video over Bennekom.
In opdracht van de vereniging is door de Hogeschool voor de Kunsten te Utrecht
l.Weerdhof.
de kandidatuur
r serie dia's van e van ons lid de door de Heer
een
video vervaardigd met een documentairkarakter die naar wij hopen (net als nlet goede wijn) zijn waarde pas zal krijgen over een aantal jaren, reden voor het bestuur om nog even geduld van de leden te wagen voor dat tot vertoning en eventuele verkoop wordt oveÍgegaan. Ook dit jaar mocht het Kijk-en Luistemruseum zich in een groot aantal bezoekers verheugen (14190 personen), die door de inzet van e€n groot aantal vrijwilligers een uitstekende indruk kregen wat dit museum te bieden heeft. Het aantal personen wat via de vereniging voorwerpen schonk aan het n-tuseum overtrof de verwachtingen, in totaal werden 75 schenkingen gedaan waarbij soms meeÍ dan 20 voorwerpen tegelijk werden geschonken. Reden voor het bestuur om ons samen met het bestuur van het museum te bezimen hoe verder, wameer het aantal schenkingen op deze wijze blijft toenemen. Het bestuur gaat samen met beide andere Oudheidkundigeverenigingen in de gemeente en het gemeentearchief na of het door middel van een subsidieaanvraag (bij het Provilciaal bestuur van Gelderland) mogelijk is onze foto, documentatie-en voorwerpcollectie te automatiseren zodat het niet alleen voor de vereniging overzichtelijk kart worden
bijgeltouden. maar tevens voor derden toegankelijk kan worden. Het is voor de vereniging te kostbaar om zelf computerapparatuur en software aan te schaffen. Mocht dit niet tot het gewenste resultaat leiden, wellicht zijn er dan leden die het bestuur hierbij de hclpende hand kunnen bieden.
was er aansluitend aan de jaarvergadering de vertoning van een serie dia's
over Bennekom, waar deze avond het meest naar uitgekeken werd, was de WEBO-film, het aantal bezockers was dan ook groot (l 15 personen). Ook de door het bestuur georganiseerde lezingen (3) werden goed bezocht,
De boeiende lezing van ons verenigingslid Prof. Zonderwijk werd bezocht door
We sliepen op Inderdaad wer enkele gewon<
viel, was
de
Hendrikus Wil op de Algemel
Op 18 luli l9z
op de R.K. be In het boek 'T
het Duits
kar
personen.
gebeurtenis
mr
De twecde lezing was een voorbereiding op de jaarlijkse voorjaarsexcursie welke ons dit jaar naar Kampen en Schokland voerde. Deze leztng werd gehouden door de Heer van Mierlo uit Kampen, het aantal deehemers was 52 personen. l)e derde lezing werd verzorgd door de Heer Bierens-de Haan van de stichting Gelderse Kastelen, het aantal leden wat deze lezing bezocht was 65 personen. In het najaar werd een avondexcursie georganiseerd, dit keer naar de Cunerakerk te Rhenen. Mede door de pesentatie van de koster, kon deze excursie geslaagd worden genoemd. er nanen 52 personen aan deel.
Van Maanen'
65
Als iaalste in dit jaan'erslag wil ik de leden bedanken. die mede door het aanbieden van hun artikelen. ons verenigingsorgaan de Kostersteen tot een interessante en leesbare periodiek hehben gemaakt. Een overzicht hiervan vindt U achter in deze KosteÍsteen.
evacuées in
Bemekom, oktober 1944" enkele herinneringen van schrijver dezes. Hier volgen enige aanwilingen.
Mijn vader en mede-evacué, die bij ons met zijn (?) gezin in een bij-zaal van de Hervormde Kerk huisde, werkten op een kwekerij in Bennekom. Jammer genoeg kon de tttede-evacué zijn handen niet thuis houden en nam hij het een en ander mee. De baas van dc kwekerij (wie'?) was er achter gekomen en kwam de gestolen waar weer op halen. I)e lomaten nam hij niet mee terug, maar verdeelde ze onder de kinderen. Een tweede gebeurtenis kwam bij een gesprek op een verjaardag weer boven. Ln de Kerkloflaan werd begin oktober 1944 door de Duitsers geschut neergezet om de Engelsen aan de overkant van de Rijn ('?) te k-unnen bestoken. Het verzet seinde dit door aan de lin.gclsen. Een preciikant die bij het verzel zal (wie?), kwam waarschuwen en adviseerde ons die middag en nacht in de kelder onder de kerk door te brengen.
Á
beschrijven.
Op ó luni
18.
Huibert van
lv
1813 te Ede).
in Bennekom
In de Kostersteen van augustus 1988 verscheen onder de titel "Wageningse
Vierhonderd z van de in 189
Hendrik trouv
A.Dirkscn. secretaris. 1944: Wageningse evacuées
Onder deze tit
ooÍ de vereniging )n die het bestuur
serie dia's over WEBO-film, het
We sliepen op de cokes! Inderdaad werd het Duitse geschut onklaar gemaakt en bij deze beschieting vielen helaas enkele gewonden en een dode. Dat gebeurde op 9 oktober 1944. De dode die te betreuren viel, was de Wageningse evacué uit de Veerstraat, de 36 jaar oude en ongehuwde Hendrikus Wiggelman. Hij was groentehandelaar. Hij werd de volgende dag in Bennekom
rt.
op de Algemene BegÍaafplaats begraven. Op 18 juli 1945 volgde de her-begrafenis in Wageningen door bijzetting in het familiegraf op de R.K. begraafplaats aan de Oude Diedenweg. In het boek'Ede 1940-1945" van Vincent Lagerwij vond ik niets over het vemietigen van
bezocht door 65
het Duits kanon en de daarbij gevallen dode en gewonden. Wie weet over
deze
gebeurte-nis meer te vertellen?
sie welke ons dit de Heer van
A.G. Steenbergen, Wageningen
Loor
rtichting Gelderse
Yan Maanen's 1892-1993
le Cunerakerk te
Onder deze titel verscheen n 1992 in Hull, Iowa, USA een zeer lijvig boekwerk. Vierhonderd zes en zestig (4ó6) pagina's waÍen er namelijk voor nodig om alle nazaten van de in 1892 naar Noord-Amerika geëmigreerde families van Maanen uit BenÍIekom te beschrijven. Op 6 juni l8l3 werd in Bennekom Hendrik van Ma(a)nen geboÍen als oudste zoon van Huibert van Manen en BaÍje van de Bosch. Hendrik tÍouwde op 7 mei 1836 met Neuleke (Naatje) van Beek (geboren 20 oktober 1813 re Ede).
geslaagd worden
et aanbieden varr ante en leesbare
ngse evacuees in ier volgen enige
bij-zaal van de rr genoeg kon de nee. De baas van er op halen.
er boven. ln
de
om de Engelsen dit door aan de en en adviseerde
Bart en Mina van Mcunen
Uit dit huwelijk werden 5 kinderen
l
geboren.
De zoons Gt
29-01-1837 huwt met Jan Gijsbertsen 17-02-1839 huwt met Derk van Holland
Bartje 2. Hendrikje 3. Gijsbertje 4. Woutertje
van Maanen
Bart op 23 jr
2+I2-184L huwt
met Jan Rosenboom 29-08-1844 huwt met Willem Weylandt 04-02-1848 huwt met Hendrikie van Roekel
5. Genit
Geurt van I zusteÍ van
zl
zijn schoonz Naatje overleed op 27-03-1853 te Bennekom, waarna Hendrik herlrouwt op 27-04-1855 met Gijsbertje Geurtsen, weduwe van Gijsbert van Elst. Uit dit huwelijk zijn nog 2 kinderen bekend. 16-12-1856 huwt met Gerritie Haalboom 6. Evert 7. Albertus (Bart) 19-06-1859 huwt met Mina van Maanen
De reis werd De boten uit
New York.
I
gekocht. Hie
Vragen als
'
gezeten?" m
Op 8 April 1861 werd nog een levenloos kind geboren. Hendrik is zelf overleden op 29 augustus 1889 te Bennekom.
Tussendekse
Vanaf Ellis l De vader en
op
3i
decer
londen. In I
Hij had een hij drie wek
I -. l,;:::lï: l,ril "-*^"* l"-;* ':ï-1It,rÀ^'*"::ï"" ló"._s-rdr Í | lÈD_rÈ
rvd.! _ .d*.r
il!'.Er
I
naar Amerik "Een zeer dt Zij reisden Amerika wa
olmRrÈ
,
-t>EZt -/*| _4: /,19a., eA'u'u-*/
-r'
-áz-zr-z*
-a?
áv2 /za'ááw"e
oceaan duur zwangeÍe vr op 16 mei I
/ (áá.
t{1ata' l-(]-+* I
Z'?o'4, á1 'á.'r'-
Gerrit vertro Zijn vrouw
,4. p:/tu'l
,huhPr,a\t aa er Ià'9Le*,
4 t7-"
.
zijn huishou
"//.-'a
Toen hij in 48 klehkind Volgens de Tot aan het
1
q
cattrttclr8 !n. l.^v.
tolldl4
tsr.on.
!n accoldrnc.
tàl..unlcltsilry
SUSAS (.u!nx o! rtl!
)
cMlcrl0
to.d.
tlrltt.n 'IEI
iltà
.rt$r
huwelijk me
to tb
de volkstelli
W
ln
[krgels, huu Amerikaansi
Evert ging r kreeg in verkocht in
Hij
Roelofje YAT
ANd
F
De zoons Gerrit, Evert en Bart en hun neef Geurt van Holland (zoon van no.2, Hendrikje van Maanen en Derk van Holland) emigreerden in 1892 naar Noord-Amerika. Gerrit en Bart op 23 juni 1892 en Evert en Geurt op 3l december 1892.
t op
27-04-1855
,'^24/
-tz .*_,-4
Geurt van Holland (geboren 17-09-1865) was getrouwd mct Gerritje van Maanen.een zuster van zijn tante Mina, de vrouw van zijn oom BarÍ. Zo werd zijn tante nu dus ook zijn schoonzuster. (Kunt u het allemaal nog volgen?) De reis werd gemaakt met een vrachtschip of een veeboot. De boten uit Hoiland kwamen aan bij Ellis Island. een eilandje midden in de haven van New York. Ellis Island was in 1634 door de eerste kolonisten uit Holland van de lndianen gekoclrt. Hier moesten zij allemaal door de immigratie-controle. Vragen als "Heb je geld?", 'Waar ga je heen?" en "Heb je wel eens in de gcvangenis gezeten?" moesten tot tevredenheid van de immigratieambtenaren beartwoord worden. Tussendekse passagiers moesten ook allemaal medisch gekeurd worden. Vanaf Ellis Island vertrokken zij met een imrnigrantentreil naar Alton, Iowa. De vader en moeder van Mina en Gerritje van Maanen, Jan en Anna van Maanen gingen op 3l december ook mee. Zij vertrokken gezamenlijk per schip van Rotterdam naar [,onden. In Londen werd de bagage gemspecteeÍd en werd Jan van Maanen betrapt. Hij had een dubbele bodem in zijn hutkoffer met hierin tabak. Als gevolg hiervan werd hij drie weken in Londen vastgehouden wegens smokkel. De overigen voeren echter door naar Amerika. "Een zeer droevig afscheid, omdat zij bang waren hem nooit meer lerug te aien." reisden derde klas en moesten zelf voor hun eigen voedsel zorgen. Bij aankomst in Amerika was het brood dan ook keihard en bijna niet meer te eten. De overtocht over de oceaan duurde ongeveer 3 tot 4 weken. Geurt van Holland vertrok alleen met zijn hoog zwangere vrouw. Op 25 januari 1893 werd in lowa nl. hun eerste kiad geboren. Hij kreeg op 16 mei 1899 de Amerikaanse nationaliteit.
Zij
I
h9ort.bol
;htoh
DdlcILIE
Gerrit vertrok met vrouw en 8 kinderen. De oudste hiervan was 16 jaar. de jongste 2 jaar. Zijn vrouw Hendrikje van Roekel overleed al in 1894 waama hij in 1896 hertrouwde met zijn huishoudster Jennie Zommermand. Met haar kreeg hij nog 5 kinderen. Toen hij n l92l op 73 jarige leeftijd overleed liet hij zijn (tweede) vrouw, 13 kinderen. 48 kleinkinderen en 3 achterkleinkinderen na. Volgens de foto's in het boek was Gerrit in 1848 in de boerderij lJoekelo geboren. Tot aan het overlijden van Hendrikje in 1894 woonden zij in Orange City. Na zijn huwelijk met Jennie Zommermand verhuisden zij naar een boerderij in Sioux Center. llii de volkstelling van 1900 staat bij Genit geschreven: 'I-eest. schrijft en spreekt gcen
[hgels, huurípacht een boerderij." Gerrit kreeg met zijn gezin op
7 mei 1898 de
Amerikaanse nationaliteit.
Evert ging nret vrouw en 5 kinderen. De oudste 11 jaar en de jongste bijna 5 maanden. Hij kreeg in Amerika nog 5 kinderen. Zodat dit gezin daama uit l0 kinderen bestond. Hij verkocht in oktober 1892 njn boerderij "De Grampel" aan de Rijnsteeg voor f 4500,-- aan
Roelofje Helena tNu
van
Schuppen. echtgenote
van
Mr.Johannes Adolph Quack,
gepensionecrd Kapitein van het Ned.Oost-Indische Leger, drager van de Militaire Willemsorde 4e klas. Evert ging naar Amerika nret een veeboot. Hij moest hiervoor $ l0O per persoon betalen. De overtocht vr'as zeer ruw en hun kooien waren tussendeks. Minnie, de jongste dochter van 5 nraanden stierf bijna doorzÊeÀekte. De meeste passagiers brachten de reis door op bed. Zij werden gekweld door zeeziekte en door de doordringende stank van het vee in het ruim beneden hen. EveÍt en Genitje vestigden zich in Maurice, Iowz. Zij werden Amerikaans burger op 24 februari 1898. Evert en zijn zoon Hendrik (geb.25-06-1881) kregen werk bij de spoorwegen. Op 25 juli 1902 gebeurde er een vreselijk ongeluk. Zij wasen aan het werk in de bocht van een spoorlijn toen er een trein (buiten de dienstregeling) aalkwam. ln de 'Volksvriend, Orange City,Iowa" van 3l juli 1902 stond het volgende bericht. "Een vreselijk ongeluk heeft Vrijdagmorgen, een mijl west van hier, plaats gehad. De section-baas met drie 1íjner helpers u'erden, terv,ijl ze met de hnnd-car op de track u'aren, aangereden door een trein uit't oosten. Beiig om de hand-car van het spoor te doen, werd Mr.Evert Van Maanen door den trein totaal vermoraeld. Het stoffelijk overschot werd spoedig bijeen vergaderd en ter begrafenis gereed gemaakt, hetwelk dienzelfden avond nog plaats had oruler lekling van Ouderling Van Peursent. De overledene laat een vrou\r en 9 kinderen na. Er is maar één schrede tusschen ons en den dood: dat N'erd hier weer duidelijk betestigd." Een van zijn kinderen was in 1893 overleden, zodat er bij zrjn dood nog 9 over waren. Er woonden dus kennelijk zoveel Nederlanders in die omgeving, dat het loonde om een Nederlands talige krant uit te geven. Hendrik werkte samen met zijn vader en heeft het ongeluk zien gebeuren. Op zijn 2lste was hij nu ineens hoofd van het gezin. Zij verhuisden ook en begin 1903 vestigden zij zich ir Volga, South Dakota. Hier giagen zij ook boeren.
overgrootvade Luistermuscur was hij dus 7l
Op 24
februa
overlijdensber
"24 F-eb. Burt
I 859: huv'de
Het
eerste jct
echígenoote, heengaan.
De
kinderen (Mrs.C.Wassir
Grace (Mrs.C enberg), John
Ileden
namidt
Ypma."
Ik heb dit
stul
ntct een nakor
Tin
(Tijnen)
broers. Hun or U ziet, het zijr Bart was jarer
Amerikaalse
r
Volgens het emigrant in
ll
N.H.Kerk uitp
Roekel en Fra
Bart vertrok met zijn vrouw en 5 kinderen, samen met zijn broer Gerrit en diens familie op 23.1uni 1892. In Anerika kreeg hij hier ook nog 5 kinderen bij. Waar Bart in Bennekom gewoond heeft is niet bekend. Uit zijn overlijdensbericht blijkt in ieder geval wel, dat hij in Ben-nekom geboren is. Over de aankomst in Anierika van Bart en njn gezrn is verder niets bekend. Zij vestigden zich in Alton, Iowa waar zij tot 1894 bleven. Hiema verhuisden zij naar Sioux Center waat z.ij een boerderij pachten van een Hollander, Duistermars. In juni l9l2 brachten Gerrit en Bart een bezoek aan hun geboorteland en werd er een familiefoto gemaakt met hun nog levende zusters. Mijn overgrootmoeder BaÍtje Gijsbertsen-van Manen was op 18 december 1911 overleden, znda.t zij hier niet nleer op voorkomt. Misschien is dit overli.jden wel de reden geweest van hun reis naar Holland. Tenslotte waren zij geen van allen erg jong meer. Op de foto staan dus de 5 overgebleven broers en zusters Cerrit (64j) en Bart (53j) en Hendrikje (73j), Gijsbertje (7lj) en Woutertje (68j). Waarschijnlijk werd cr ter gelegenheid van dit bezoek ook een foto gemaakt van niijn
gingen naar S we dus ook bi De broers Va
Misschien zijr archieven van
Ik
heb nij
cnrigreerden. I "Er v'as t'eel ttactr Noord-A kost te verdier
In juni 1992
t
1892 naar Am Ochtends werr parade met all nog een hcrder
U bcgrijpt. dat R,
n de Militaire peÍsoon betalen. jongste dochter de reis door op
: van het vee in ns burger op 24
overgrootvadcr Jan Gijsbertsen. Ziin portrct hangt in de boerenkarner van het Kijk-en Luistermuseum.Jan overlced op l0 maart 1918 in Bemekom op 81 jarige leeftijd.In 1912 was hij dus 75 jaar.
Op 24 februari 1933 overleed Bart. Ook van hem is een in het
Nederlands gesteld
overlijdensbcricht opgenomen. "24 Feb. Bart Van Maanen overleden. Hij werd geboren in Bennekom, Nederl. op I9 Juni 1859; huwde met Mina Van Maanen op 7 Augustus 1880; kw,am naar Amerika in 1892. IIet eerste jenr en een half in Alton gewoond, en ven'olgens in Sioux Center. Zijn echtgenoote, l0 kinderen.53 kleinkinderen en 7 achterkleinkinderen betreuren ljn
Ien.
heengaan.
'erk in de bocht
De
bericht. taats gehad. De
(Mrs.C.Wassink), Hctttie (Mrs.Gerben de Jong), Evert (getrouw,d met Maggie Mulderl, Grace (Mrs.C.ÍIulstein), Mina (Mrs.John Rens), Winnie (Mrs.ÍI.Vis1, Alberta (Mrs.C.Bley-enberg), John (getrou*-d met E.Rozeboom). Heden namiddag begrafenis uit de 2de Christian Reformed Church,geleid door Ds. L.
te
een trein
uir 't
kinderen Tijn: Anna (Mrs.Ilenry Berghorst). Gertie (Mrs.Tim
met een nakomeling van een Hollandse kolonistenfamilie zijn getrouwd.
Tin
,Er
oveÍ waÍen. loonde om een
Jennie
Ypma."
rler leiding
is mcar één
),
Ik heb dit stukje eens in zijn geheel overgenomen om te laten zien, dat ook alle kinderen
'n Maanen door ,ergaderd en ter van
Rens
(Tijmen) Rens de man van Certie en Jolm (Jan) Rens de man van Mina waren
broers. Hun ouders waren Reijer Rens en Eirgeltje van Sloten. U ziet, het zijn allemaal puur Hollandse namen. Bart was iaren lang ouderling in de C-hr.Reformed (fiurch van Sioux Center. Hij kreeg de Amerikaanse nationaliteit oo l6 mei 1899.
tmoeder Bertje er niet neer op
Volgens het lidmatenboek van de Ned.Herv.Kerk van Bemekom vertrok de eerste enrigrant in 1848 naar Noord-Amerika. Tussen 1848 en 1916 ziln et 34 lidmaten van de N.H.Kerk uitgeschreven. h 1892 waren dat Aart Pluim, Cornelis van Roekel, Geurt van Roekel en Frans van de Broek. Aart Pluim ging naar Alton, Cornelis en Geurt van Roekel gingen naar Sioux Center en Frans v.d.Broek naar Maurice.Iowa. Al deze plaatsen komen we dus ook bij de Van Maanen's tegen. De broers Van Maanen zijn niet uitgeschreven in het lidmatenboek van de N.H.Kerk. Misschien zijn zr.j in 1887 wel overgegaan naar de Gereformeerde Kerk. Maar in de archieven van deze kerk is hier ook niets over te vinden. Ik heb nij afgevraagd waaront er in die tijd zoveel Nederlanders naar Amerika emigreerden. ln het boek staat hieÍover het volgende: "Er wls veel annoede en orÍbering in Holland, reden x'aarom de broers besloten ont ncur Noorcl-Anrcrika te verhuizen. Een land met beÍere kcnsen en mopeliikheden om de kost te verdíenen voor hun .families".
aar Holland.
In juni 1992 herdachten de Van Maanen's in Sioux Falls het feit, dat hun voorouders in
(68j)
1892 naar Anrerika waren gekomen. Bij deze herdenking waren 900 nazaten aanwezig. 's Ocbtends werden er voor de kinderen spelletjes georganiseerd, 's mid-dags was er een parade met alle deelnemers aan de reunie en 's avonds was er een feestmaal met daarna nog een herdenkingsdienst. Van het gedenkboek werden 300 exemplaren verkocht. U begrijpt. dat er nog veel nteet over deze families te vcrtellen zou ziin. Hun kinderen en
r. Op zijn 2lste )3 vestigden zij
en diens familie
;bericht
blijkt in
Zij vestigden rr Sioux Center Ld.
en werd er een
maakt van mijn
kleinkinderen bleven ook niet allemaal boer. Zij werden o.a. professor, dokter, verpleegster, soldaat, ingenieur, zakenman, diplomaat enz. enz.. Tot slot nog iets over de naiun van Manen of Van Maanen. ln de huwelijksakte van Jan Gijsbertsen en Bartje van Manen staat o.a. het volgende: "lvaart,an v'ij deze acte hebben opgemaakt in tegenwoordígheid van Harmen Engelsman teldwachter 58 jaren, Arend Busje brievengaarder 45 jaar, Hendrik Smeitink kleermaker 4l jaren en Anthony van de Craats gemeentebode 27 jaar, allen wonend te Ede, welke met de comparanten hebben verklaard dat de ware voorrutam van de moeder der Bruíd is gevteest Nulleke en niet zoals die in haar overlijdensextract abusievelijk voorkomt als Naatje, alsmede dat de ware geslachtsnaam van de vader der Bruid is van Manen en niet zoak die in het overlijdensa$rclct zijner echtgenote abusievelijk voorkomt als van Maanen, dat echter met de rerschillende naamsverschrijvingen dezelfde personen bedoeld worden."
In Amerika hebben de van Manen's zich allemaal Van Maanen laten noemen. De naam van Manen is ontleend aan de buuilschap Manen onder Ede. Manen was één van de 4 Fdese buurtschappen. DoesbuÍg, Ede, Manen en Veldhuizen. Van de oorspronkelijke buurt is niet veel meer over.Een aantal wegen in Ede herinneren nog altijd aan de buurt: Maanderdijk. Maandereind, Maanderbuurtweg, Maanderweg en de (betrekkelijk) nieuwe wijk Maandereng. H. Giisbertsen
In de kaart gekeken nr.
12
Oude Veldnamen
Oude veldnamen, ook wel toponiemen genaamd, zijn namen van akkers, weilanden, engen, beemden, moerassen, heidevelden, gebiedsnamen enz.
kunnen bijvoorbeeld een belangrijk hulpmiddel zrjn bij het reconstrueren van het landschap of de planten- en bomenwereld uit vroegere eeuwen. Een systematische studie
Zij
naar de veldnamen voorraad van een bepaald dorp behoort in Nederland tot de zeldzaamheden. Eén van de uitzonderingen op deze regel is Bennekom, waar de namenvoorraad is onderzocht en verzameld door Ir. M.M. van Hoffen. Hierbii ziin honderden oude veldnamen gevonden en in kaart gebracht.
f)e veldnaaminfornratie I)e natuur maakte van land water. De mens en ook de natuur deed het omgekeerde. Moerassen werden drooggelegd. dorre heide werd ontgonnen, onvruchtbaar land werd vruchtbaar gemaakt, waar eens een bos stond, groeide later koren; landerijen werden vergÍaven, opgchoogd enz. Tnlfs de fundamentele tegenstelling van hoog en laag en van zand en klei. bleef niet altijd onaangetast. Als de veldnaam bleef - en dat was vaak het geval- stemde hij later dikwijls niet meer overeen met de natuurlijke gesteldheid. Wat voor inf ormatie kan er alzo in zo'n oude veldnaam besloten liggen? Vaak kan men uit deze namen bij benadering te weten komen, hoe bijv. de hoogteligging
Kaart v.
l0
V,
dokter, verpleeg-
:t volgende:
rmen Engelsman eitink kleermaker td te Ede, welke zder der Bruid is
ijk
voorkomt als
m Manen en niet
orkomt als van ,ersonen bedoeld nen.
Malen was één
r Ede herinneren aanderweg en de
H. Gijsbertsen
Uitsnede van de toDoniemenkaart van Bennekom
kers. weilanden, xonrrnE.n
itÍueren van het
HIfRO
.ematische studie
ederland
tot
de
ekom, waar de 'en. Hierbij zijn
ret
r
f
i lr_i__,t trer',1^Co V,-,1
] "-;\ JrïlÉí à-::::-:]----tLII*I+
omgekeerde.
lbaar land werd nderijen werden , en laag en van kwijls niet meer
ïF",' tí I '
1e
- F.....-- I liorr- r lsurocÍl-i
Facrí TIENDB!OÁ
hoogteligging
Kaart v. Van Hoffen. perceels- en streekncmen
'crt
\
\"'ll:
'lxrxP
[ \'"o
van een bepaald gebied in de Middeleeuwen was, of er bossen aanwezig waren en uit
Ook de
welke bomen deze bossen bestonden. Ook de reconstructie van de plaats van oude akkers behoort vaak tot de mogelijkheden. Veldnamen bevatten ook dikwijls gegevens die een verwijzing maken naar oude versterkingen, begaafplaatsen, verdwenen nederzettingen
omsloten perr voor de verb< In het gebied aan de Dijkgt de Eikelhof a
enz.
Het ontstaan van de veldnamen Een belangrijk deel van de veldnamen is ontstaan in de Middeleeuwen. Een eerste vermelding van een veldnaam in een archief betekent nog geen datering. De naam heeft veelal lang vóór die datum bestaan maar is nog nooit opgetekend. Veldnamen waren in die tijd voor de gebruiker of de eigenaar onmisbaar. Zij werden vooral gebruikt in officiële stukken. Daar kwam verandering in door de invoering van het kadaster in 1832. Elk perceel kreeg zijn kadastrale aanduiding (nl. gemeente, sectie en nummer) en hiermede werden de veldnamen naar de achteÍgrond verdrongen. Om zoveel mogelijk oude toponiemen op te diepen dient men vele archieven, brieven, documenten en oude kaarten van een gebied of dorp te bestuderen. Bij het door worstelen van dit archiefmateriaal komt men meestal naast de veldnamen ook namen van huizen.
waterlopen, sftaten en stegen tegen. Voor de volledigheid dienen ook deze namen opgenomen te worden. Ook is het zaak om veldnamen uit de mond van vooral oudere inwoners van een dorp te noteren.
ben
Talrijk zijn
r
grond. EIke t had hij immr
precies recht
bewerken gec
Geer is de n
duiden.
In
B
Hoekelum, oi
Ook kennen ' Dikkenesweg Benoemingen
wel zeer bek Enkele voorbeelden
smaller gedee
Het belangrijkste deel van het bii een nederzetting behorend territorium vormde in de
in
Middeleeuwen het cultuurland oftewel de akkers. Deze akkers Oouwlanden) moesten het grootste deel van het voedsel leveren. Het oudste complex cultuurgrond behorende bij een nederzetting werd hier in Gelderland aangeduid met de naam rrengrr (of enk). Zo'n eng (ook wel dorpsakker genaamd) is een gebied van enkele tientallen hectaren, vaak omgeven door een wal, met daarop een heg. Deze afsluitingen rond stukken grond dienden voor het weren van wild, voor het breken van de wind (het zgn. verstuiven) en
eertijds een p was. De "Kol
een intense r
voor het leveren van gerief- en brandhout. De heggen rondom de akkers
voshol.
werden
gewoonlijk om de 7 jaar gekapt. Rondom deze "dorpsakkersrrlagen veelal brede wallen. Biruren de "dorpsakkers" treft men meestal geen heggen aan. Dit zou grondverspilling inhouden. De begrenzingen werden aangegeven met grensstenen, bomen of een diepe voor. Uit onderzoek weet men dat eeuwenlang rogge het voomaamste gewas was, wat op deze akkers werd geteeld. Ook Bennekom heeft zijn bouwlandnamen gekend. Uit oude archiefstukken blijkt de thans niet meer bekende Bennekomse Eng bestaan te hebben. Datzelfde geldt voor de Halder Eng. Nog wel bekend zijn de Breuker Eng en de Hoekelumse Eng (hierop ligt thans het sportpark tegenoveÍ het kasteel Hoekelum). Ook bij verscheidene grotere en kleinere goederen in het westen van Bennekom (dit waren de buitens en de boerderijen) werden de bouwpercelen met eng aangeduid. Enkele voor ons bekende namen zijn o.a. Nergenase
Eng. Harslose Eng. Ravense Eng en de engen Schoonhoven, Dikkenes. de Ham enz.
t2
bij de boerderijen
van
Steenbergen,
Bennekon
Zeer veel top vossen waren
Zo'n naam du Verder zien r door de burer
konijnen, spitr
hommelkamp Valouds werr
aanduidirg is we in Bemek
Voor ecn boer van; lastige p
fhg
kennen u
Daar tegenovt consumptiege,
'hof' komt vrijwel overal in
ig waren en uit
Ook de benaming
ran oude akkers :gevens die een . nedeÍzettingen
omsloten perceel. Een hof lag echter vrijwel steeds dicht tegen de boerderij aan en diende voor de verbouw van allerlei speciale gewassen zoals erwten, rapen, hop, vlas e.d.. In het gebied Bennekom kennen we bijvoorbeeld de Eshof op de Hoekelumse Eng, de hof aan de Dijkgraaf, de Nijenburgse Bouwhof aan her Hamse Dijkje, de hof nabij Boekeloo, de Eikelhof aan de Kierkamperweg en de hof van Putten, nabij het centrum.
ren. Een eerste De naam heeft aar. Zij werden .voering van het eente, sectie en 3n.
hieven, brieven, : dooÍ worstelen
len van huizen,
rk deze
r
t
namen
IÈn hof was
Talrijk zijn de veldnamen die verband houden met de vorm van het betreffende
een
stuk
grond. Elke boer kende de stukken grond perfect wat de vorm betreft. Bij elke bewerking had hij immers te maken met deze eigenschap van zijn landerijen. Als een perceel niet precies rechthoekig was. schoot er bij het ploegen, eggen e.d. steeds een lastig te bewerken gedeelte over. Geer is de meest gebruikelijke benaming om een vaak driehoekig stuk restgrond aan te duiden. In Berurekom komen we percelen met de naam de Geer tegen nabij kasteel Hoekelum, op de Breukereng, aan de Kromme Steeg, de Kraatsweg en de Slagsteeg. Ook kennen we een Geerhoek op de Hoekelumse Eng en één aan de Bomsesteeg. Aan de Dikkenesweg kennen we de Krommekamp.
voorai oudere
vormde
in
de
en) moesten het rhorende
bij
een
enk). Zo'n eng hectaren, vaak stukken grond . verstuiven) en akkers werden il brede wallen. net gÍensstenen, as, wat op deze n
Nederland voor.
blijkt de thans
voor de Halder rp
ligt thans het
eÍe en kleinere :ijen) werden de
o.a. Nergenase
m
Steenbergen,
Benoemingen naar werktuigen komen geregeld voor. In dit verband is het toponym "Bijl" wel zeer bekend; een perceel bestaande uit een breed stuk, loodrecht op een langer en smaller gedeelte werd vaak met deze naam aangeduid. Waar thans de straatnaant de "Bijl" in Bennekom voorkomt lag vroeger een perceel grond met. die vorm Ook kende men
eertijds een perceel met de naam rPreekstoel". omdat deze vomt daadwerkelijk aanwezig was. De "Kolvenvijver" op de Nergenase Eng bezit ook echt de vorm van een kolf.
Tner veel toponiemen hebben betrekking op de dierenwereld. Roofdieren zoals wolven en vossen waren in sommige eeuwen (trijv l7e) algemeen. Ze stonden vooÍdurend bloot aan
een intense vervolging. Ook
in
Bennekom
ligt de veldnaam met het element vos.
nl.
voshol.
7n'n naant duidt toch vrijwel zeker op de aanwezigheid van dit dier. Verder zien we dierennamen terugkomen met een spottende bedoeling. misschien vaak door de buren gegeven aanduidingen van slecht land, alleen goed voor muggen, kikkcrs. konijnen, spinnen enz. Zo zijn er bijv. de namen spinakkers. konijnenheerd, muggenland. hommelkamp aan percelen gegeven. Vanouds werden er ook weiden genoemd naar het vee dat er graasde. l)e meest algentene aanduiding is veeland. maaÍ gewoon is de benanÍng naar de afzonderlijke dieren. Zo zien we in Bennekon de namen paarden, koe-, pinken-. eizels- en schapeweide.
Voor een boer zijn vooral belangrijk de planten die lastig en schadelijk zijn. Tot de groep van: lastige planten behoren uiteraard de distels en de kweekgrassen. Op de Hoekelunrse Eng kennen we het perceel de Kweek, en op de Breukereng het Doombos. Daar tegenover staan ook de vermeldingen van veldnamen die betrekking hcbben op de consumptiegewassen. We kennen bijvoorbeeld op de Hoekelumse Eng de vlasakker. dc
IJ
ra.rp.rlikcr aan dc Vossenweg, het tabaksland op de Nergenase Eng en het wortelbed nabij
tir'Kromme
Artikelen ve
Steeq.
dic op een moerassige omgeving duiden zijn broek, hel, beemd enz.. Brocksrondcn vindcn we bij vrijwel elke nederzetting. In een dergelijk broek lagen veelal dc hccmden: de hooilirnden van de nederzetting. Na de hooitijd konden deze broeken bcueid uordcn door het vee van alle ingezetenen (de gemene weide, in Gelderland hckcnd onder de naaÍn nleent- denk hierbij aan de Bennekomse Meent). Ook de hel is een trenanrin-s voor noerassig, laag gelegen plaatsen. Bekend voor ons is het natuurgebiedje "de Ht'I" aan de Veenendaalse kant van de Grift. Namcn
Tenslotte Oude veldnamen vormen een zeer belangrijke bron van informatie voor de reconstructie
van bijv. het middeleeuwse landschap, de aanwezige planten- en dierenwereld en de ontginnings activiteiten van de mens. Zij roepen een globaal beeld op van de toestand van hct land, de be_uroeiing en de daar voorkomende dieren in vroeger eeuwen. Maar in de loop van diezelfde eeuwen zijn ook weer veel namen in onbruik geraakt, verdwenen of veranderd. Ook il de tegenwoordige tijd worden door bestemmingsplannen, nieuwbouw, ruilvcrkaveling enz. grote gebieden onherkenbaar veranderd. Soms prachtige veldnamen houden dan op te bestaan. Gelukkig zien we dit soort namen ook weer terugkeren in bijv. dc nieu*'e stÍaatnaangeving of als naam vaÍl een nieuw gebouw. Wat betreft de toponienrenkaart van Bennekom: deze zo:u m.i. zo hier en daar nog wat aangevuld kumen worden. Het vastleggen van deze namen is een werk dat met spoed zou nloetcn worden verricht. want over enkele jaren zal het aantal goede informanten steÍk
H. Alberts f)e trambaan G. Breman: Een grensgeb
"Alleen in
he
J. van Eck: Het wachthui
H. Gijsbertse
100 jaar Ziek Reacties op 1
C.A. Heitink: hojectgroep Een rondje B A.J. [.ever: Ds. Henricus
A.A.
Beekma
verminderd zijn.
Ook zou cens gedacht kunnen worden aan de uitgave van een toponiemenkaaÍ begeleidende tekst en met als basis het kadastrale minuutplan
uit
met 1832. Je weet maar
E.J. Mesu: Bemekom in
nooit!l F.G. van Oor F.G. van Oort
[n de kaart gr
ln de kaart gt
ln de kaart gr Eigendomssitr Vicarie-goede Bronnen
Ir. C.J.M. Buiks - Oude Veldnamen en historische geografie Veldnamen en natuurhistoriei een voorbeeld uit de Baronie
ln
van Breda
J.K. Schendel
de kaart gr
L. C.J.M. Buiks -
Dr. M. Schónfeld - Veldnamen in Nederland Drs. A.W. Bdelman-Vlam en hof. Dr. C.H. Fdelman Bennekom Bureau Bidoc - gemeente Ede
Tekenaar C. I
Toponyrnie van
D.J. Veldhuiz Variaties op t
:t wortelbed nabij
Artikelen verschenen in De Kostersteen 1994:
:1, beemd
H. Alberts
enz.. ,roek lagen veelal
De trambaan Ede-Wageningen
Á1
len deze broeken
e, in )ok
Gelderland
de hel is een
et natuurgebiedje
'de
Een grensgebied "Alleen in het belang en ten behoeve van de Gemeente Bennekom"
47 47
J. van Frk: Het wachthuisje van de tram
49
reconstructie
renwereld en de
I
G. Breman:
de toestand vaÍr
wen. Maar in de
H. Gijsbertsen: 100 jaar Ziekenverzorging in Bennekom Reacties op 100 jaar Ziekenverzorging
48
49
kt, verdwenen of nen, nieuwbouw, :htige veldnamen :rugkeren in bijv.
C.A. Heitink: hojectgroep Behoud Begraafplaats Bennekom Frn rondje Bennekom
en daar nog wat .at met spoed zou
A.J. lrver: Ds. Henricus Hoffman en echtgenote
nformanten steÍk
A.A. Beekman in Bennekom
50 50
niemenkaart met 2. Je weet maar
E.J. Mesu: Bennekom in 'tlollanders in Politiek en Uniform"
49
47 47
F.G. van Oort: F.G. van Oort
Á1
In de kaart gekeken 8 In de kaart gekeken 9 In de kaart gekeken l0
48
Eigendomssituatie kerktoren Vicarie-goederen in de Gemeente B'kom
49 49
ln de kaart gekeken I I
50
d uit de Baronie J.K. Schendelaar: Tekenaar C. Pronk
4'7
D.J. Veldhuizen: Variaties op het thema Pronk
49
Toponymie van
