Verslag van de NGS reis naar Sicilië van 20-25 november 1995. Door Frank Nieuwendijk, Paul Op ten Berg, Giovanni Randazzo, Alessandro Uva en Henri de Vries.
Sicilië, land van de wijnstok – Inleiding door Lucette Faber Sicilië is een eiland met een zeer lang en zeer roerig verleden. Het is een land dat door zijn strategische ligging in de Middellandse zee, maar ook door zijn vruchtbare bodem, door generaties volkeren werd begeerd en bezeten. Allen lieten zij hun sporen na - in de receptuur van de gerechten, in de bouwkunst, in de taal en ook, natuurlijk in de wijnbouw. Het gebruik van wijn gaat terug tot zo'n 1.500 jaar voor Christus, maar de wijnbouw is wat jonger - hoewel ook nog zeer oud. De Grieken importeerden hem in de 7e eeuw voor Christus. Met een relatief korte onderbreking van zo'n 200 jaar, toen de Arabieren het eiland in bezit hadden, is de wijnbouw nooit meer weg geweest. De kwaliteit van de wijn heeft grote hoogten en diepten gekend. Het eerste hoogtepunt was in de GrieksRomeinse tijd, tot ca. 500 AD. Het eiland Sicilië was, net als de eilanden in de Egeïsche Zee, beroemd om zijn liquoreuze dessertwijnen. Die liquoreuze wijnen, na de invoering van de alcohol nog aangevuld met versterkte wijnen als Marsala, zijn de roem van Sicilië, maar drukken de wijnbouw van het land ook een stempel op. De vraag naar meer lichtvoetige wijnen voor bij de maaltijd is de laatste 200 jaar alleen maar gestegen. Om die te maken heeft Sicilië te kampen met een geduchte tegenstander: een onbarmhartig klimaat. De extreme droogte in de vlaktes gedurende de groeifase van de druiven maakte het tot voor kort haast onmogelijk om frisse, lichte wijnen te maken. Bovendien zijn de inheemse rassen geneigd druiven met een hoog suikergehalte en een lage zuurgraad te produceren. Twee elementen hebben de wens tot vernieuwing in de wijnbouw een handje toegestoken: de phylloxera-plaag en de technologie. Na de phylloxera-plaag werden de inheemse rassen op Amerikaanse stokken geplant. Een nieuwe wijnbouw met moderne ideeën kreeg de kans zich te ontplooien. Deze wijnbouw maakte gebruik van de toenemende technologische mogelijkheden. De irrigatietechnieken kunnen ook de wijnen uit de heetste gebieden van water voorzien. Hierdoor worden de druiven minder ingedroogd en hebben de kans een betere zuurgraad te ontwikkelen. Voor Sicilië is naast de bodem het klimaat van een wijngebied de meest bepalende factor - in sommige gebieden is het zelfs de meest belangrijke. Men onderscheidt dus twee invalshoeken voor de moderne wijnbouw: die van de natuurlijke geaardheid van het terrein en die van de geschiktheid voor menselijk ingrijpen in de vegetatiecyclus van de wijnstok. Er wordt veel tijd en geduld geïnvesteerd in het maken van relatief lichte 'maaltijdwijnen' als aanvulling op de al bekende en gewaardeerde zware 'vini di meditazione'. Een klein deel van de beschikbare wijnbouwgrond wordt gebruikt om met de klassieke Franse, Duitse en Noord-Italiaanse rassen (Barbera, Prosecco) te experimenteren. Er zijn drie klimaatzones; de vlakte, de heuvels en de bergen. Uit de heuvels komen de meeste witte wijnen, uit de vlakte de meeste rode. Deze kunnen door hun complexere structuur de hoeveelheid potentieel alcohol beter 'verwerken'. Men kent drie belangrijke snoeimethoden, die mede ontwikkeld zijn door de eisen van het klimaat: alberello, wat de Italiaanse term is voor gobelet, spalliere (hoog op stam in
lange rijen met twee hoofdtakken) en in geringe mate wegens te hoge rendementen, tendore, letterlijk 'parasol' (hoog op stam met naar 4 zijden groeiende hoofdtakken). De laatste 10 jaar dalen de rendementen ten gunste van de kwaliteit. Feest aan tafel De keuken van Sicilië is een van de meest veelzijdige van Italië. Het is daarom een feest om er aan tafel te mogen zitten. Alleen de verslagen van de diverse maaltijden zouden al één Etiquette kunnen vullen. Een kleine bloemlezing uit hetgeen ik - watertandend - heb vergaard uit de opsommingen van onze gelukkige reizigers. Vis is natuurlijk een van de belangrijkste bestanddelen van het dagelijks menu. Vooral de pesce spada, een soort tonijn, wordt vaak geserveerd, naast de dentice (dorade), sardines en tal van schelpdieren, geserveerd in risotto's, in pasta's en als 'antipasti’, voorgerechten. Sicilië is verder het land van de vele groentesoorten en vruchten - en dat zal de gast weten! Pompoen, aubergine, artisjok (hier geïntroduceerd door de Arabieren), venkel, tuinbonen, tomaat natuurlijk, naast limoen, mandarijn, de merkwaardige, geurige cactusvijg (tandenstoker bij de hand hebben) en de fantastische citroenen. De invloed van de Arabieren is herkenbaar in de toevoeging van rozijnen aan diverse gerechten, zoals risotto, het gebruik van scherp in combinatie met zoet, en het superSiciliaanse ijs: cassata. De Arabieren herontdekten de methode om vruchten door suikeren te conserveren en combineerden deze met noten en het eveneens door hen ontwikkelde (sorbet)ijs. Ook de amandel en de pistachenoot brachten deze levensgenieters naar het eiland waar zij 250 jaar de baas waren. Beide noten worden veel in nagerechten verwerkt. Kaas is naast vis en vlees de grote eiwitleverancier, maar vooral de aangename versierder aan tafel. Lekker leek me de Primosale, 15 dagen oude schapenkaas, die als antipasto vers of gefrituurd werd geserveerd. Verder is echt verse ricotta met mandarijnenjam ook niet iets om over te slaan. Bij de maaltijden werd vaak een stevige rosé 'doorgedronken', of een rode Etna. Witte wijnen uitsluitend bij de antipasti. Kortom: wie nog niet een reisje naar Sicilië heeft gemaakt, dient dit reisdoel om vele redenen ten spoedigste op zijn of haar agenda te zetten! Reisverslag Maandag 20 november 1995 Diner Na een goede vlucht en busreis zijn wij aangekomen in ons mooie hotel de Marsala. Na een half uurtje opfrissen gingen wij samen met onze reisleider, de oenoloog Luciano Parrinello van het Institute Regionale delle Vite e del Vino een hapje eten in een Marsalees restaurant. Dit hapje werd een 7-gangen diner met een prachtige Novello 1995 van het huis Corvos, de Italiaanse Beaujolais primeur, die het soms wat moeilijk had met de knoflook. Hoofdgerecht vormde dentice; een soort dorade die uit de Middellandse Zee komt; zo verschrikkelijk vers zie je hem zelden! Dinsdag 21 november 1995
S.l.V. (Sociale lndustriale Vinicola)
Dit bedrijf te Marsala vormt een onderdeel van Seagram's. Het bezoek was eigenlijk een korte rondleiding met een kleine proeverij. Marsala Het grootste deel ervan werd gevormd door een technisch verhaal van de heer Parrinello over hoe men Marsala maakt. Hieronder hiervan een korte samenvatting: Gebruikte druivenrassen: grillo, inzolia, cataratto. Deze laatste wordt bijna niet verbouwd; er wordt rode Marsala van gemaakt. De grillo wordt als de beste beschouwd. Deze zorgt voor goede rijping, body en structuur. De inzolia is belangrijk voor de kleur. De cataratto is een rijk dragende wijnstok, die de beste zuurgraad geeft. Na de oogst en het ontstelen worden de druiven in twee fasen geperst, vin de goutte en vin de presse. Van de vin de presse wordt wijnalcohol gestookt en de vin de goutte wordt gebruikt voor: 1. fermentatie tot een stille wijn met meer dan 13% alcohol; 2. mistella, een mengsel van wine brandy en ongekookte most van 18% alcohol; 3. gekookte most (mosto cotto). Door dit samen te voegen worden uiteindelijk de verschillende types Marsala gemaakt, waarbij nog rekening wordt gehouden met de volgende regels. De rijping vindt alleen plaats op eikenhouten vaten die zowel op Sicilië gemaakt worden als geïmporteerd worden uit Frankrijk, Slavonië e.d. Deze vaten hebben een inhoud van 420 liter en zijn nooit helemaal gevuld om oxidatie te bevorderen. Het hout geeft de karakterbepaling; in de fles vindt alleen een verfijning plaats. Zes soorten De zes verschillende soorten Marsala zijn: 1. Industriële Marsala: 4 maanden rijping; 2. Marsala Fine: minstens 1 jaar rijping en minimaal 17% alcohol; 3. Marsala Superiore: minstens 2 jaar rijping en minimaal 18% alcohol; 4. Marsala Superiore Riserva: minstens 4 jaar rijping en minimaal 18% alcohol; 5. Marsala Vergine: minstens 5 jaar rijping en minimaal 18% alcohol; moet ongezoet zijn, dus mag geen Mosto Cotto of Mistella bevatten. 6. Marsala Vergine Riserva of Stravecchio: dezelfde bepalingen als Marsala Vergine, maar moet minstens 10 jaar ouderen. Bij Marsala Vergine is vaak een jaartal vermeld op de fles. Zoetheidsgraad Buiten de DOC-regels betreffende de stijlen zijn er ook regels voor de zoetheid. Secco: alleen Marsala Fine en Marsala Superiore moeten zoet zijn. Secco betekent dat de wijn maximaal 40 gram suiker per liter bevat. Semisecco: halfdroog, bevat tussen de 40 en 100 gram suiker per liter. Dolce: bevat meer dan 100 gram suiker per liter. Mistella Mistella bestaat uit niet gefermenteerde most met 18% suiker en 20-25% alcohol (wine brandy). Mistella wordt toegevoegd als de most gedeeltelijk gefermenteerd is en dient drie doelen: 1. verbetering van de geur; 2. aroma ontwikkeling; 3. zorgt ervoor dat er niet gezwaveld hoeft te worden.
Carlo Pellegrino & C. Dit bedrijf te Marsala stamt uit 1880. Men maakt tafelwijn, liquoreuze wijn en drie soorten Marsala. Men bezit in totaal 40.000 m², incl. opslagruimte. Per jaar produceert men totaal 200.000 hl. De Nederlandse importeur is lntercaves/Koopman & Bruinier.
Marsala Fine en Marsala Superiore zijn er in 3 versies: droog - geen vereiste wat betreft restsuiker; medium - minstens 40 gram restsuiker per liter; dolce - minstens 100 gram restsuiker per liter. De Marsala Vergine is daarentegen altijd droog. De alcoholpercentages: Fine - minstens 17% Superiore - minstens 18% Vergine - minstens 18% Enkele tafelwijnen van Pellegrino:
Grecanico di Sicilia - witte wijn van o.a. grecanico; Bianco Alcamo DOC - witte wijn van cataratto uit Trapani; Pignatello Rosso di Sicilia – rode wijn van pignatello met vatrijping, minstens 6 tot 8 maanden oud; Pignatello Rosato di Sicilia, rosé wijn van pignatello, op dezelfde wijze gemaakt als de witte wijn.
Pignatello is een andere naam voor perricone. Van de 6 geproefde wijnen volgen hier proefnotities van 2 (willekeurige) wijnen: Pignatello Rosso di Sicilia 1993 12% alcohol, 8 maanden barrique, gisting op cuve kleur: mooi kersenrood/transparant neus: mooi rood fruit, kers, hout, verfijnd en evenwichtig smaak: mooi rijp rood fruit, maar wild, hoge zuurgraad, hout, elegante fruitige afdronk. Evenwichtig, maar geen hoogvlieger Marsala DOC Superiore Oro Zonder gekookte most, maar wel versterkt tot 18% met wijnalcohol, 3/4 jaar lagering. kleur: licht bruin tot goudbruin neus: thee, abrikoos en rozijnen smaak: vol, overrijp fruit (rozijnen), karamel, wel erg branderig (alcohol), lange extractrijke afdronk
IRVV - Cantina Sperimentale di Microvinificazione Hierna gingen wij naar het instituut van de heer Parrinello, het lRVV te Virzi, een Cantina Sperimentale di Microvinificazione. Een instituut dat experimenten doet op eigen wijngaarden om de kwaliteit van de wijnen te verbeteren. Het instituut bestaat 6 jaar en wordt gefinancierd door de overheid en uit fondsen. Men experimenteert van de bodem tot de wijn zelf. De resultaten staan ter beschikking van de wijnproducenten. Ook verricht men op verzoek speciale onderzoeken. Experimenten Men experimenteert o.a. met buitenlands druivenrassen (chardonnay, cabernet sauvignon, syrah, etc.), verschillende snoeiwijzen, verschillende beplantingen, etc. De wijngaarden van het instituut liggen over heel Sicilië verspreid, zodat de gevolgen van het microklimaat niet worden overgeslagen, om over analytisch bodemonderzoek nog maar te zwijgen.
Maar ook in de Cantina is sprake van uiterste zorgvuldigheid en alles wordt uitvoerig getest. Men werkt nog niet met autochtone gisten, maar nu nog met gekochte gistculturen. Men wil zo weinig mogelijk filteren om kwalitatief hoge wijnen te verkrijgen. Men geeft de boeren het advies om minder te produceren, en zo het rendement per plant te verlagen. De 10 werknemers van het instituut testen 65 druivenrassen. Van de vijf geproefde wijnen bij dit instituut volgen hieronder proefnotities van twee (willekeurige) wijnen: Sauvignon blanc kleur: geel geur: sauvignon neus, buxus en stro smaak: weinig structuur, gemis aan zuur, milde fruitigheid. Goed gemaakt, maar niet volgens verwachting. Rode blend van cabernet sauvignon, syrah, merlot en nero d'avola, 1,5 jaar oud kleur: mooi paars rood geur: rijp rood fruit, zoetje en hout smaak: fruitigheid komt mooi terug, met ingetogen, maar mooi hout; milde tannines; absoluut mooi.
Florio Het laatste bezoek van deze dag was aan de Florio, één van de oudste Marsala-huizen van Sicilië. Sinds 1830 maakt de familie - oorspronkelijk drogisten uit Calabrië - Marsala. ln 1906 werd echter een groep Milanese aandeelhouders de grootse eigenaar van dit oude familiebedrijf. ln 1924 nam Cinzano de onderneming over. Ook andere grote Marsala-huizen zoals Woodhouse en lngham werden door Cinzano gekocht. Op dit moment dus is Cinzano de grootste Marsala producent. Thans is Florio voor 50% eigendom van Amaretto di Saronno en voor 50% van de IDV-groep (Metaxa, J&B, etc.). Florio was vroeger dé familie van Sicilië, tegenwoordig zit er niet één telg meer in het bedrijf. Florio wordt in Nederland niet geïmporteerd, de Belgische importeur is Sovedi. Geen wijngaardbezit Florio bezit geen eigen wijngaarden, maar heeft wel 60-50 ha onder haar hoede. Men produceert 500 miljoen liter per jaar, waarvan het meeste op grote Franse eiken vaten gaat. Deze vaten worden nooit voor de volle 100% gevuld. Loodsen De bovengrondse loodsen liggen op zeeniveau, dus er is sprake van een hoge vochtigheid. Er ligt tufsteen op de grond, wat een regulerende werking heeft. De temperatuur in deze loodsen bedraagt 's zomers 24-25°C en ’s winters 14-17°C. Alleen Marsala Florio maakt alleen Marsala, liquoreuze wijnen en gearomatiseerde wijnen, geen 'normale' wijnen. Er wordt geëxperimenteerd met verschillende soorten hout voor de barriques, waaronder kastanje, Frans eiken en Sloveens eiken. Kastanje-hout geeft een bijzondere smaak en een heel apart bitter, wat perfect is voor de droge Marsala. Proeverij Na een rondleiding door dit geweldige bedrijf met een eigen museum, gingen wij de marsala's proeven (wederom een selectie): Gekookte most Op 65-70°C gekookt, vooral oude aroma's toegevoegd. neus: chocola, snoep en gebrand
smaak: veel extract, chocola, mild zuur, druivensmaak, appelachtig. Marsala Vergine 1985 Na rijping nog één jaar barrique. kleur: goudgeel neus: zilt, sherrytonen, licht abrikoos en noten smaak: ziltig, branderig van de alcohol wel mooi, zondoorstoofd fruit (abrikoos). Serveren op 10-12°C; perfect als aperitief Moscato Zibbibo di Pantelleria Morse di Luce 1992 kleur: dik geel neus: citrusvrucht, licht muskaat en hout smaak: vol van smaak, citrusfruit komt terug, houtsmaak, goede structuur; heerlijk, het fruit hang als een waas over de houtsmaak heen. Woensdag 22 november 1995
Regaleali Bezoek aan Azienda Agricola Regaleali del Conte Tasca d'Almerita S.p.A te Vallelunga. Dit wijngoed ligt in de heuvels tussen de provincies Palermo en Caltanissetta op een hoogte tussen 450 en 650 meter. Het domein dateert van 1862 en was aanvankelijk 1.200 ha groot. Ruim 700 ha werden indertijd afgestaan aan wijnboeren door onteigening. Van deze boeren koopt men nu de druiven. Wij werden ontvangen door de heer Cavaleri, oenoloog. Hij vertelde ons het nodige over Regaleali. Wijngaarden Van het huidige bezit van 500 ha heeft men 300 ha beplant met wijngaarden. Het wijngoed ligt midden in Sicilië en heeft een bijzonder microklimaat. De eigenaar, Conte Tasca d'Almerita, controleert alles, van wijnbouw tot fles. Sicilië heeft hier een droog en warm klimaat, waardoor niet veel bestrijdingsmiddelen hoeven worden gebruikt. Men beperkt zich tot enkele behandelingen met kopersulfaat tegen oïdium. De wijnbouw is hier dan ook vrijwel ecologisch: kunstmatige ingrepen worden vermeden. Wel speelt de hitte een grote rol. De druiven krijgen veel suiker en de zuurgraad moet voldoende zijn voor een goede balans. Maar de huidige moderne techniek (koeling, etc.) maakt veel mogelijk. De oogst geschiedt handmatig en zwavel wordt zo min mogelijk gebruikt. Gelukkig liggen de wijngaarden niet te ver weg, zodat de druiven voldoende koel arriveren. De aanplant van de wijngaarden is 4.000 wijnstokken per ha. Men probeert dit overigens terug te dringen om de kwaliteit van de wijn te verhogen. Het rendement is momenteel gemiddeld 47 hl/ha en varieert van 30 hl (voor rood) tot 90 hl (voor wit). Overigens spreekt men hier liever over opbrengst dan over hl/ha. Door een kleinere opbrengst per wijnstok kan de aanplantdichtheid groter worden. Het uitgangspunt is: zo laag mogelijke opbrengst (4 à 6 trossen per plant). De wijn van de boeren uit de omgeving gaat overwegend naar Regaliali. Verder zijn er enkele coöperaties en 6 zelfstandige producenten. Dit jaar vraagt Regaleali een DOC aan. Om te voorkomen dat anderen de naam Regaleali zullen gebruiken, zal de naam van deze DOC waarschijnlijk Sicilia of Contea (graafschap) Scalaini worden. Regaleali en de 6 andere zelfstandige producenten kunnen hier dan gebruik van maken. Vinificatie en opvoeding Men maakt zowel gebruik van de eigen, natuurlijke gistcultuur als van gekochte, geselecteerde gistcellen. Men gebruikt alleen de vin de goutte en de eerste persing (60%). De rest wordt verkocht (40%). Er worden pneumatische persen gebruikt.
Tijdens de rondleiding zien wij o.a. 12 roestvrij stalen tanks van 15.000 hl met gekoelde dubbele wanen en automatische elektrische mixers inwendig, die zowel voor gisting als voor opslag worden gebruikt. Verder zien we een afdeling met 10 kleine tanks voor micro-vinificatie (proefnemingen). Bij de witte wijnen krijgt alleen de chardonnay een malolactische gisting. Dan wandelen we verder door een half-ondergrondse kelder met foeders voor de rode wijn, de grote van Slavonisch eiken en de kleinere van Frans eiken. Vervolgens komen we in een bovengrondse kelder met 12 gekoelde roestvrijstalen tanks van 200 hl, wederom voor gisting en rijping van de witte wijn. Guzzo, een andere oenoloog, neemt de rondleiding over. We zien een ruimte met betonnen cuves. Hierin bewaart men de witte wijn, afkomstig van de eerste persing samen met de vin de goutte. Overigens moet in Italië verplicht 10% van de oogst aan de staat worden afgestaan als belasting. Dit in de vorm van schillen en pitten, eventueel aangevuld met wijn van de 2e persing. En de Europese Gemeenschap verplicht momenteel distillatie van alle wijn boven een opbrengst van 45 hi./ha. Je ziet dan ook vrijwel overal Grappa in het assortiment. Bij Regaleali wordt de wijn met pompen overgestoken en helaas niet met gebruikmaking van zwaartekracht, zoals in het Etna gebied al een paar honderd jaar usance is. Men filtert de wijnen zo min mogelijk. Slechts één grove filtering vóór het bottelen wordt toegepast. Voor de rode wijn geldt een macération van 6 dagen (volledig ontsteeld), gevolgd door een gisting van 4-5 dagen bij 26°C. De verschillende druivenrassen worden apart gevinifieerd. Dan volgt 1 jaar vatrijping en 8-12 maanden op fles. Naast de gebruikte druivenrassen heeft men ook wat merlot en syrah aangeplant voor experimenten, alsmede pinot nero en frappato, die voor de Vino Novello worden gebruikt, samen met nero d'avola. Deze wijn wordt volledig bereid volgens het systeem macération carbonique. We lopen langs een grote bottellijn. De kurken komen uit Sardinië en Portugal, de langste exemplaren voor de beste wijn. En dan zien we een kelder met pupitres. De mousserende wijn Almerita van Regaleali - 100% chardonnay - rijpt 18-24 maanden op fles, waarna de remuage op ouderwetse wijze met de hand geschiedt, gedurende 20 dagen. Men maakt uitsluitend millesimés. De dosage bedraagt 8-12 gr/l en de jaarlijkse productie is 10.000 flessen. Tevens zagen wij een kelder met barriques met temperatuurcontrole, waarin chardonnay 8-12 maanden gist met bâtonnage. Om niets aan het toeval over te laten, sturen de oenologen regelmatig monsters naar een extern laboratorium voor een contra-analyse. Proeverij Van de geproefde witte en rode wijnen volgen hieronder proefnotities van twee maal twee (willekeurige) wijnen: Witte wijnen Villa Tasca 1994 11,5% alc., gemaakt volgens de 'skin-contact' methode van conte tasca (een onbekende kloon van sauvignon blanc, die alleen op Regaleali voorkomt), inzolia en chardonnay. Geen hout. kleur: bleekgeel en briljant neus: fijne bloemige tonen met een appelig-mineraal karakter smaak: na een sappige inzet volgen zachte appelaroma's met frisse zuren, de wijn heeft een lichte fijne structuur en blijft schoon in de nasmaak Nozze d'Oro 1993
Gouden Bruiloft, voor het eerst gemaakt in 1984 t.g.v. de gouden bruiloft van de graaf. 15-20 dagen gisting op 14-16°C. 12,5% alc., gemaakt van conte tasca en inzolia. kleur: bleekgeel, groenzweem, briljant geur: in aanvang vrij gesloten, rijp fruit, iets buxus, wat gisttonen, licht boenwas, minerale ondertoon (kiezel) smaak: een droge wijn met warme fruittonen, iets vettig, niet zo veel zuur; de alcohol is goed in balans en in de vrij lange afdronk blijft een dropsmaakje hangen. Zeer geslaagd. Rode wijnen Regaleali Rosso 1993 13,5% alc., van nero d'avola en perricone. kleur: robijnrood geur: frisse tonen van jonge kersen/bessen en iets amandelaroma smaak: soepele inzet, sappig en druivig; licht gebrand en iets medicinaal op de achtergrond met aangenaam bitter en zachte rijpe tannines. De balans is prima. Cabernet Sauvignon 1992 15% alc, 100% cabernet sauvignon van kiezel-kalkbodem, gelegen westzuidwest. De wijn gist gedurende 14 dagen met de schillen op 28-30°C en rijpt in barriques van Allier en Tronçais. kleur: zeer geconcentreerd robijnrood, tot aan de uiterste rand neus: geconcentreerd, vrij complex, bessen, kruidig, mint smaak: een ferme inzet van het grote cassis-concentraat wordt voortgezet met krachtige, rijpe tannines die omgeven zijn met fruit. Dit is balans! Zo goed, dat je je niet bewust bent van de 15% alc. Naast cassis zijn er kruidentonen, zeer goed ondersteund hout en wat mint. De lengte is overeenkomstig de structuur. Een verrassing van klasse. ln Nederland worden de wijnen van Regaleali geïmporteerd door Huib Brand, Vinites/La Cascina en ltalcasa. Donderdag 23 november 1995
Azienda Agricola 'Casal Pozzillo' Eigenaar is Baron La Lumia, lid van een in hoog aanzien staand geslacht, dat sinds de 13e eeuw op Sicilië aanwezig is en sinds de 18e eeuw wijnen produceert. Wijngaarden Het wijngoed is 40 ha groot en voor de productie van rode en witte wijnen heeft men de volgende druivenrassen aangeplant: nero d'avola, inzolia, nerello mascalese, frappato en trebbiano toscano. Men heeft een opbrengst van 56 hl/ha en als doel het maken van wijnen van hoogwaardige kwaliteit. Het klimaat is zeer constant, jaar in, jaar uit! De huidige productie combineert op een succesvolle manier oude tradities met moderne technieken. De aanplant staat uitsluitend rond het eigen bedrijf, er wordt alleen maar gebruik gemaakt van eigen druiven, die op pergola of alberello-systeem groeien. ln juliaugustus worden de stokken druppelsgewijs van water voorzien. Vinificatie De temperatuur tijdens de oogst is 32°C, vandaar dat men thermo-vinificatie toepast. De gistingstemperatuur van de witte wijn is 18°C en van de rode wijn 24°C. Men hanteert een maceratie van 10 dagen; dit gehele proces vindt plaats in eigen wijnkelders. Proeverij Van de vier geproefde wijnen volgt hieronder een verslag van twee: Signorio Cadetto Bianco 1993, Vino da Tavola 12,5% alc, 30%, inzolia en 70% trebbiano.
kleur: goudgeel neus: stro, fijn, wat secundair aroma, iets hout smaak: strak droog, stevige structuur, fijne hoge zuren, goede balans met een frisse, zuivere afdronk met iets hout Signorio Rosso 1992, Vino da Tavola 13% alc, 100% nero d'avola. kleur: donkerrood, robijn geur: gesloten, complex, pruimen smaak: droog, lichte, fijne tannines, goed in zijn zuren, laat een frisse mond in de finale
Azienda Agricola Milazzo G. Milazzo is de eigenaar van dit 30 ha grote wijngoed, waarvan 20 ha werkelijk gebruikt wordt. Hij stamt uit een familie die sinds 1850 wijn maakt. Wijngaarden De wijngaarden liggen 500 m boven de zeespiegel en 50 km van zee. Men heeft chardonnay, viognier, muscat, inzolia, catarratto, pinot noir, nero d'avola, nerello cappuccio, barbera en perricone aangeplant voor de productie van rode en witte wijn en een methode champenoise. Het rendement is 36-60 hl/ha in een droog micro klimaat dat door de jaren heen constant is. Men maakt alleen gebruik van 'eigen' druiven die langs een pergola groeien. Ook hier worden tijdens de warme periode de planten druppelsgewijs van water voorzien. Vinificatie Tijdens de oogst worden de witte druiven gekoeld, daarna ontsteeld en geperst met pneumatische persen (optimaal verdeelde druk). De gisting vindt plaats in inox-tanks met gecontroleerde temperatuur (18°C), geen malolactische gisting. De rode druiven worden niet gekoeld, de gistingstemperatuur is 24°C, 7 dagen maceratie en gisting op barrique. Men maakt een uitstekende methode champenoise van chardonnay en inzolia. Bij de betere jaargangen vermeldt men het jaartal op de fles. Men produceert 40.000 flessen per jaar van het type brut (7 gr. restsuiker). Van de 6 geproefde wijnen volgt hieronder een verslag van 2 willekeurig gekozen wijnen: Bianco di Nero 1994 11,5% alc, van nerello cappuccio, weinig pinot noir en inzolia. kleur: bleek geel (iets koolzuur) neus: exotisch fruit smaak: prettig droog, met fijne zuren en een lange afdronk Terre Della Baronia Cuvée Brut Mousserend, 12,5% alc, van inzolia en chardonnay. Kleur: geel, briljant, kleine fijne regelmatige belletjes neus: zuiver, elegant en intens bloemig smaak: droge aanzet met lange mousse-ontwikkeling
Azienda Agricola COS Eigenaren van dit 10 ha grote wijngoed zijn G. Battista Cilia, Guiseppina Strano en Giusto Occhipinti. Wijngaarden
De wijngaarden liggen 250 m boven de zeespiegel en men gebruikt frappato di vittoria, nero d'avola, inzolia, cabernet sauvignon, merlot, ansonica en chardonnay voor de productie op traditionele wijze van rode en witte wijn met een opbrengst van 45 hl/ha. In een mediterraan klimaat dat een klein beetje wisselvallig is. De aanplant bevindt zich grotendeels rondom het bedrijf, behalve van de inzolia t.b.v. de Ramingallo, die uit Sambuca (in het westen van Sicilië) komt. Deze inzolia druiven worden 's avonds na zonsondergang in kleine kistjes vervoerd. Snoeiwijze: alberello en geleid. Men oogst twee maal. Hier worden wijnen gemaakt op de traditionele, natuurvriendelijke wijze, met veel geduld en inzet. De wijnen van dit wijnhuis zijn zeer de moeite waard, een aanrader. Van de 4 geproefde wijnen volgt hieronder een verslag van 2 willekeurig gekozen wijnen: Ramingallo 1994 12% alc, 100% inzolia. kleur: lichtgeel neus: zeer bloemig, typisch inzolia karakter smaak: droog, romig, rond, harmonisch, fruitige finale en een lange afdronk Cerasuolo di Vittoria 1993 13% alc, van 60% frappato di vittoria en 40% nero d'avola. kleur: rood, briljant-glanzend neus: licht fijn, houtaroma, iets fruit smaak: droog, sappig, lichte structuur, rijpe tannine, plezierige wijn Vrijdag 24 november 1995 Alzienda Agricola Emanuele Secammacca del Murgo Dit is sinds 1850 een familiebedrijf en staat sinds 1981 onder toezicht van de Baron Emanuele Scammacca del Murgo. Dit wijnhuis heeft in de jaren zijn opbrengst sterk verminderd. Vroeger leverde de oogst een opbrengst van 1 miljoen hl, na de oorlog nam dit af tot 700.000 hl. En vandaag de dag ligt de opbrengst gemiddeld tussen de 50.000 en 70.000 hl. Men kan heel duidelijk constateren dat de wil en de motivatie aanwezig is om te perfectioneren. De baron kiest nu voor kwaliteit in plaats van kwantiteit. Wijngaarden De wijngaarden bevinden zich op een hoogte van 500 tot 600 m op de Etna. De beplante omvang is ongeveer 26 ha. De druiven die aangeplant worden zijn zeer streek en plaats gebonden. De zuidkant van de Etna is droog geeft een hoge kwaliteit druiven, ideaal voor rode wijnen. Hoe hoger men komt, hoe beter de druiven worden voor witte wijn. De grond is fijn-zanderig en van vulkanische afkomst, wat kwaliteitswijnen oplevert. De bodem is rijk aan potassium en minerale zouten, dit proeft men ook goed terug in de wijnen. De wijngaarden bevinden zich op terrassen (systeem spaghliera). Dit is een kostbare aangelegenheid, gezien de heuvels. De hedendaagse opbrengst bedraagt 50 tot 60 hl/ha bij inheemse druiven en 30 hl/ha bij cabernet sauvignon en nerello mascalese. Ideaal klimaat Door het microklimaat is de wijnproduktie hier ideaal. Verschillende redenen zijn: Veel regen, circa 1.200 mm per jaar, in de rest van Sicilië is dit circa 400 mm; deze regen geeft de wijnen meer geur en matige zuren. Temperatuurverschil tussen dag en nacht (i.v.m. rijpen);
De wijngaarden liggen op een hoogte tussen 450 à 650 en 1.000 m boven de zeespiegel. Beplanting op verschillende delen van de Etna; dit betekent dat de oogstperiode kan verschillen; men kan de oogst van een mindere helling compenseren met de opbrengst van een andere helling.
Vinificatie De witte druiven worden gekneusd en vervolgens geperst met een pneumatische pers. De most wordt gedurende 48 uur gekoeld tot 7°C en bewaard in rvs tanks. ln een decanteersysteem wordt het bezinksel verwijderd door de wijn van bovenaf weg te pompen. Er vindt geen klaring plaats om geen verlies van geur, aroma's en smaak te hebben. Voor de fermentatie van de rode wijn wordt ook de temperatuur gecontroleerd. De druiven wordt eerst gekneusd en dan in kleine fermentatietanks gedaan. Hier vindt fermentatie en maceratie plaats tot alle suikers zijn verwerkt. Productie Er worden hoofdzakelijk twee soorten wijn gemaakt: Etna Bianca (DOC), erkenning sinds 1968, van 70% carricante en 30% catarratto; Etna Rosso (DOC) erkenning sinds 1968, van 85% nerello mascalese en 15% nerello mantellato. ln kleinere hoeveelheden wordt nog Spumante (van nerello mascalese) en een Vino da Tavola van 100% cabernet sauvignon gemaakt. Proeverij Weer een verslag van twee van de geproefde wijnen: Etna Rosso DOC 1994 12,5% alc. kleur kersen, levendig neus: open, fruit (kersen en aardbeien) smaak: droog, plezierige tannines, afdronk lang met veel fruit; binnen twee jaar te consumeren Etna Bianco DOC 1994 12% alc. kleur: licht geel, lichte tonen van groen geur: jong fruit, appel, anijs (heel specifieke geur) smaak: fris, sappig, licht alcohol, in de afdronk lichte dropsmaak Lunch Onze lunch op deze dag vond plaats in het dorpje Milo in de Trattoria al Brasciere, een uitgesproken Italiaans familierestaurant, simpel van inrichting maar bekend vanwege de heerlijke huiselijke keuken.
Azienda Agricola Barone de Villagrande Dit wijnhuis is als sinds 1727 eigendom van de familie Nicolosi. Sinds 1900 richt men zich op de productie van Etna Bianco en Etna Rosso. Wijngaarden Deze bevinden zich op een hoogte van 650 m op de zuidelijke helling van de Etna. De gemiddelde temperatuur in de zomer komt nooit onder de 30°C. De regenval bedraagt circa 1.400 mm per jaar. Ook hier staat carricante voor de Etna Bianco Superiore en
nerello mascalese en nerello mantellato voor de Etna Rosso. Er staat tevens wat merlot en riesling. Men maakt hier ook gebruik van terrasopbouw, dit is noodzakelijk tegen erosie. De witte druiven worden op het noorden en de rode op het zuiden aangeplant. Sinds 1989 maakt men biologische wijn; dit houdt in dat men alleen natuurlijke mest gebruikt en aan het einde van het proces wordt er 4 gram S02 toegevoegd. Men gebruikt bij de oogst plastic kistjes. Vinificatie De productie en het stabiliseren van de wijn komen tot stand door het koelingssysteem en het filteren. Alles maakt een schone indruk en je kunt zien dat hier geïnvesteerd wordt en men constant blijft zoeken naar mogelijkheden om efficiënter te kunnen werken. De kelder voor de rijping is nog in de originele staat. Er zijn later koelcellen bijgeplaatst. Vroeger ging de witte wijn op hout, momenteel geldt dat alleen nog voor de rode wijn. Er zijn vaten van 250 hl, maar men wil overgaan op kleine barrique vaten. Alle vaten hebben apparatuur voor temperatuurcontrole (zowel koelen als verwarmen). De maceratie van de ontsteelde druiven voor witte wijn vindt in zijn geheel plaats op 12°C, gedurende 24 uur. Vervolgens gaat de wijn naar rvs tanks op 4°C voor weer 24 uur. Daarna wordt geselecteerde gist toegevoegd, zodat de gisting kan beginnen (10 tot 15 dagen). Geproefd Etna Bianco Villagrande 1994 kleur: lichtgeel met groene tinten neus: fruitig in de neus, appel, anijs en licht amandelen smaak: vol, droog en heel plezierig drop in de afdronk; goed gebalanceerde wijn Etna Rosso Villagrande 1993 kleur: donker kersenrood neus: veel fruit, bosvruchten en kruidig smaak: vol, warm, lichte tannines in de afdronk, goede balans van kracht en fruit; krachtige wijn, maar toch zeer soepel in de mond Vrijdag 25 november 1995 Tenuta di Castiglione Bij dit wijnbedrijf in Catania werden wij verwelkomd door oenoloog Salvatore “Salvo” Foti en eigenaar Benanti. Het bedrijf is drie jaar geleden opgericht, wat goed is te zien. Het is modern en schoon ingericht en heeft een capaciteit tot 120.000 flessen. ln het Etna gebied onderscheidt men drie wijngebieden: - het zuiden, met wijnbouw tot 1000 m hoogte; - het oosten, met wijnbouw tot 950 m hoogte; - het noorden, met wijnbouw tot 750 m hoogte. Wijngaarden Wij brachten een bezoek aan een wijngaard op 900 m hoogte, waar witte en rode druiven worden verbouwd voor de witte Etna Superiore en voor de rode Etna Rosso. De bodem is vulkanisch en zanderig. Men plant 8.000 à 9.000 stokken per ha aan in een alberello groeiwijze. Dit wijnhuis heeft zelf 8 ha wijngaarden en men koopt nog circa 70% bij. De productiekosten in het Etna gebied zijn erg hoog. Witte druiven worden verbouwd op het zuiden en het oosten, en rode druiven grotendeels op het noorden en een
deel op het zuiden. Het rendement per ha voor de rode wijn is 40 hl/ha en voor de witte wijn 60-65 hl/ha. De oogst begon in 1994 op 1 oktober, in 1995 pas op 25 oktober. De opbrengst in 1993 was de helft van normaal. Vinificatie Men gebruikt drie druivenrassen: voor de witte wijn carricante en voor de rode wijn nerello mascalese en nerello cappuccio. Nerello mascalese geeft weinig kleur maar veel tannine en polyfenolen aan de wijn nerello cappuccio geeft weer weinig tannine maar veel kleur. Men oogst handmatig in kleine kratjes. De vergisting van de witte wijn vindt plaats bij 18 à 20°C en van de rode wijn bij 28 à 30°C. De witte wijn wordt sur lie opgevoed, af en toe met hulp van batonnage. Men gebruikt kleine vaten en men vinifieert apart in verband met verschillende rijpingstijden van het gebied. Daarna mengt men de wijn. De prijs van de rode wijn is 30% duurder, terwijl de productiekosten voor rood en wit hetzelfde zijn. Alleen het gebruik van barrique maakt de rode wijn duurder. Proeverij Hier volgen weer willekeurig gekozen notities van twee geproefde wijnen: Bianca di Casello 1993 kleur: bleekgeel neus: perzik, meloen, iets mineraal smaak: dropje, volle frisse iets vettige wijn, droog,frisse afdronk Rovitello 1993 De stokken zijn 85 jaar oud en staan in microzones in het noorden; van 80% nerello mascalese en 20% nerello cappuccio; 1 jaar nieuwe barrique. kleur: kersen/granaatrood neus: rood fruit, wat rokerig en gebrand maar zeer geconcentreerd smaak: vol fruit en een goede concentratie met rijpe tannines; de afdronk heeft goed fruit dat lang nablijft Diner Ons afscheidsdiner van deze reis vond plaats in een gezellig restaurant in het centrum van Taormina. Het menu bestond uit oesters als amuse en diverse voorgerechten en hoofdgerechten, waarbij wij een Monte Olimpo en een rode Corvo dronken van Duca di Salaparuta. Tijdens dit diner hadden wij gelegenheid om onze grote dank en waardering uit te spreken aan onze twee begeleiders; Anke Jansen, de heer Bertillo van het ICE en onze aardige chauffeur. Het was een onvergetelijke en zeer leerzame reis.
