Shell Nr. 9 september 2013

VOEKS NIEUWS Maandblad van de Vereniging van Oud-Employés der “Koninklijke/Shell” Nr. 9 | september 2013

Van wonderolie tot schaliegas Elanden aaien in Umeå Bootje varen in Suriname Fietsen in Amsterdam

VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december

1

VoeksNieuws | nr. 9 - september

1

COLOFON Voeksnieuws

Officieel orgaan van de Vereniging van Oud-Employés der ‘Koninklijke/Shell’ 63e jaargang, nr.9, september 2013 Kopij inleveren De kopij voor het volgende nummer 10-2013 dient uiterlijk vrijdag 30 augustus 2013 door de redactie te zijn ontvangen. De kopij voor het daarop volgende nummer 11-12-2013 moet uiterlijk vrijdag 4 oktober 2013 binnen zijn. Inzendingen uitsluitend per e-mail aan: [email protected] Redactie Anton Barendregt Marieke van Bork Oscar Franse Eef Hummel Joke Korpershoek Chris Whincup Website www.voeks.nl Webmaster: [email protected] Aan dit nummer werkten verder mee: Ank Herstel, Henk Mentink, Tom Reijers, Peter Visser, Pim Visser. Design Shell – Production Centre of Excellence, Den Haag Druk Roto Smeets Grafiservices, Utrecht Oplage 21.450 © 2013 Voeks Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen uit dit blad is toestemming van de redactie vereist.

Bureau Voeks

Postbus 162 2501 AN Den Haag Tel. 070 – 377 2371 Fax: 070 – 392 4835 E-mail: [email protected] Voor informatie bereikbaar op maandag t/m donderdag tussen 9 en 12 uur Bankrekening 40508 t.n.v. Voeks te Den Haag

Shell Pensioenfonds

Tel. 070 – 319 9388 Website: www.shell.nl/pensioenfonds

2


VAN SHELL PENSIOENFONDS

Mededelingen Shell Pensioenfonds Wijzigingen per 1 januari 2014

Alle werkende deelnemers van SSPF in Nederland hebben op 13 juli jl. een brochure van het Pensioenfonds ontvangen waarin informatie staat over de veranderingen in de pensioenregeling van SSPF per 1 januari 2014. De veranderingen zijn het gevolg van besluiten die in 2012 door de overheid zijn genomen. De twee belangrijkste veranderingen zijn de stijging van de pensioenleeftijd van 65 naar 67 jaar en tegelijkertijd een verlaging van de toegestane jaarlijkse opbouwpercentages. Deze wettelijk verplichte veranderingen worden vastgelegd in een nieuw pensioenreglement VI. Er is een pagina ingericht op de website van SSPF, waarop naast de brochure ook twee filmpjes zijn geplaatst, die de veranderingen uitleggen; ook een videoboodschap van Garmt Louw, voorzitter van het Bestuur van het Pensioenfonds, en een animatie-filmpje. Verder zijn op deze pagina van de website verschillende vragen en antwoorden opgenomen.

Sluiting SSPF voor nieuwe werknemers

Shell introduceert per 1 juli 2013 een andere pensioenregeling voor nieuwe werknemers bij Shell in Nederland. Dat betekent dat deze werknemers niet zullen gaan deelnemen in SSPF. Het Bestuur van SSPF heeft na rijp beraad besloten om te voldoen aan het verzoek van de werkgever om de pensioenregeling te sluiten voor nieuwe werknemers. Daarbij heeft het Bestuur de belangen van deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever zorgvuldig en evenwichtig afgewogen. Hierbij heeft meegespeeld dat het verzoek van de werkgever geen betrekking heeft op de financiële opzet van SSPF, waaronder het financieringsbeleid en het indexatie-beleid. De pensioenregeling voor werknemers die vanaf 1 juli 2013 in dienst komen, is ondergebracht bij een nieuw pensioenfonds: Shell Nederland Pensioenfonds Stichting (SNPS). Meer informatie over dit pensioenfonds kunt u vinden op www.snps.nl.

Pensioenbetaling augustus 2013

Bij de pensioenbetaling van augustus 2013 hebben die gepensioneerden die nog niet de AOW-gerechtigde leeftijd hebben bereikt, teveel pensioen ontvangen. Dit is veroorzaakt door een onjuiste berekening van de inkomensafhankelijke bijdrage (premie zorgverzekering). Afhankelijk van het inkomen kan dit te veel ontvangen bedrag maximaal € 40 zijn. Een (eventuele) correctie wordt verrekend met de betaling van het pensioen over de maand september 2013 met als omschrijving ‘HERBEREKENING VORIGE MAAND’. De bijdrage premie zorgverzekering is een bijdrage die betaald wordt aan de overheid. De hoogte van deze bijdrage hangt af van de hoogte van het inkomen en wordt automatisch ingehouden op de pensioenuitkering. Voor 2013 bedraagt de inkomensafhankelijke bijdrage 5,65% over het pensioeninkomen en is verschuldigd over een maximum pensioen-jaarinkomen van € 50.853

Tijdperk Wim Hartlieb ten einde

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 18 april j.l. trad Wim Hartlieb af als secretaris van het Hoofdbestuur en Dagelijks Bestuur. Wim had op dat moment de statutair maximale periode van negen jaar volgemaakt. In dezelfde Ledenvergadering werd Wim wegens zijn grote en veelzijdige verdiensten voor de vereniging tot erelid van Voeks benoemd.Wim wordt in zijn functie van secretaris opgevolgd door Theo Eyckenschild die zijn loopbaan bij Shell recentelijk beëindigde. Theo heeft een IT achtergrond. Wim zal zich nog wel bezig houden met de modernisering van de ledenadministratie, samen met Theo en Joeke Boomsma.

VAN DE BESTUURSTAFEL

Van de Voeks Pensioencommissie

In mei en juni is de dekkingsgraad van een groot aantal pensioenfondsen weer aanzienlijk gedaald. De voornaamste oorzaak was het slechtere beleggingsresultaat. Daarnaast leidde een hogere rente niet tot een stijging van de dekkingsgraad omdat dit effect wordt uitgesmeerd over de driemaands periode die De Nederlandsche Bank hanteert. Ook de dekkingsgraad van ons Pensioenfonds had hieronder te lijden: van 126% eind april naar 119% eind juni. Gelukkig heeft dit geen invloed gehad op het bestuursbesluit om de pensioenen per 1 juli jl. weer te indexeren. Intussen is de dekkingsgraad weer wat gestegen. De wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen is inmiddels in het Staatsblad gepubliceerd. Zoals wij al eerder schreven, zal deze wet nogal wat gevolgen hebben voor de verschillende organen van ons Pensioenfonds. Zo zullen waarschijnlijk twee gepensioneerden deel gaan uitmaken van het Bestuur. Dat Bestuur beraadt zich nu op het bestuursmodel onder de nieuwe wet (er zijn verschillende keuzemogelijkheden). De Deelnemersraad gaat verdwijnen, evenals het Verantwoordingsorgaan, en daarvoor komt in de plaats het Verantwoordingsorgaan nieuwe stijl. Dit nieuwe orgaan zal niet meer de adviesbevoegdheden hebben die de Deelnemersraad nu heeft, maar zal in grote lijnen, naast nog wat andere, de bevoegdheden van het oude Verantwoordingsorgaan overnemen. Er komen ook verkiezingen, waarschijnlijk voor leden van het (nieuwe) Verantwoordingsorgaan. Wij gaan ons als Voeks Pensioencommissie, en dus ook als Deelnemersraad, op deze veranderingen voorbereiden.

jes, vond om half zeven het drie-gangen diner plaats. Onze voorzitter van de Commissie Vitale Zaken, Tim van Kooten, deed de prijsuitreiking. Alvorens dat te doen benadrukte Tim nog eens dat dit golftoernooi binnen het project ‘Vitaal Ouder Worden’ van de CVZ wordt georganiseerd, en in het kader van de 3 B's: Bewegen, Buren, Brein, waarbij onder Buren tevens ex-collega's en vrienden wordt verstaan. Daarbij is het ook een soort reünie. De titelverdedigers van vorig jaar, Hanneke van den Boogaard en Peter Herreilers, konden de wisselbekers niet opnieuw mee naar huis nemen. Dit jaar waren de eerste prijswinnaars Mia Buhre met 39 en Chris Whincup met 38 Stableford punten. De tweede prijzen gingen naar Tonny de Lange met 37 en Wim van Scherpenzeel met 35 punten. De derde prijzen waren voor Rita van der Straaten-Wolff met 37 en haar echtgenoot met 35 punten. Rita van der Straaten-Wolff won tevens de prijs van de ‘neary’, terwijl de prijzen voor de longest drive gingen naar Ineke van den Dries en Piet Hein Deiters. Omstreeks negen uur werd het genoeglijk samenzijn besloten met een Grand Dessert met koffie. De verzorging door de staf van De Efteling was uitstekend en voor degene die eens op een andere baan wil spelen is het arrangement daar zeker een aanrader. Namens de CVZ, Rob Louwe

Dit klinkt nogal ingewikkeld. Natuurlijk komen wij in Voeksnieuws uitgebreid op de nieuwe wet terug. De veranderingen ingevolge de nieuwe wet zullen per 1 juli 2014 worden ingevoerd. Namens de VPC, Dick Swier

Het Voeks Golftoernooi

Onder optimale zomerse omstandigheden vond het tweede Voeks Golftoernooi plaats op maandag 29 juli, op de fraaie golfbaan van De Efteling. Er waren al direct na de aankondiging zoveel aanmeldingen, dat niet iedereen kon meespelen. Een veld van 84 Shell gepensioneerden van allerlei disciplines en uit het gehele land, 59 spelers en 25 speelsters, heeft een bijzondere dag beleefd, waaraan veel deelnemers met genoegen zullen terugdenken. De shotgun was om 12 uur, maar om zo lang mogelijk van de dag te genieten waren veel deelnemers al vanaf 10 uur aanwezig. Omstreeks vijf uur was iedereen weer terug in het clubhuis. Na een uitgebreide borrelhap, vergezeld van een paar drank-

50Plus Beurs

Kom gratis naar de 50PlusBeurs! Een mooie traditie die wij u ook dit jaar weer kunnen aanbieden. Houdt u van De Drie Baritons? Geniet dan aansluitend van een bijzonder concert voor de speciale VOEKS prijs van slechts € 20! De 21e editie van de 50PlusBeurs is van 17 t/m 21 september in de Jaarbeurs Utrecht. De Beurs is dagelijks open van 10 tot 17.30 uur. Aansluitend Concert van 17.30 tot 19.30 uur. Op zaterdag is er een middagconcert van 15.15 tot 17.15 uur. Voor de gratis toegang heeft u een kortingscode nodig, die u per e-mail kunt aanvragen bij het Voeks-bureau, zie het vorige nummer van Voeksnieuws voor details. Namens de CVZ, Jan Holla VoeksNieuws | nr. 9 - september

3

EVEN BIJBABBELEN

De veranderaar Gedurende de jaren dat ik bij Shell in dienst was werkte ik hoofdzakelijk als redacteur van personeelsbladen als de ‘Shell Post’ en ‘OLIE’ (later Shell Venster). OLIE en Shell Venster gingen ook naar een groot aantal buitenstaanders, ter kennismaking met het werk van Shell en zij bevatten dikwijls technisch georiënteerde artikelen. Die artikelen kwamen meestal tot stand via een interview met een specialist op het desbetreffende gebied. Mijn taak was om er een vlot en leesbaar verhaal van te maken, zonder daarbij de technische details te verwaarlozen. Vóór publicatie ging het artikel ter goedkeuring naar de specialist in kwestie, die er wat technische verbeteringen in kon aanbrengen. Daarna werd het concept opnieuw uitgetypt(!) en kon het naar de drukker. Soms had ik te maken met een expert die het razend druk had. Ondanks zijn belofte de tekst snel te bekijken, bleef het vaak als een secundair karweitje ergens onderop de magische stapel op zijn bureau liggen. Flink lastig zijn was dan meestal de beste oplossing. Blijven bellen en vragen of hij 'het al bekeken had', totdat hij zo wanhopig werd dat hij om van het geduvel af te zijn het artikel opgroef. Als zo'n belangrijke techneut een secretaresse had, kon ik haar overhalen, door mijn jeugdige charmes in de strijd te werpen, om het artikel bovenop de stapel werk te leggen die haar bezige baas 's avonds mee naar huis nam. Als hij er dan eindelijk naar keek, was het resultaat meestal gunstig. Hij had immers geen tijd om lastig te zijn en moest efficiënt werken om niet in de drukte te verdrinken. Een paar forse strepen door passages die niet konden, een woordje hier en daar veranderen, en in de marge een paar suggesties. Gelukkig, de barrière was dan genomen. Veel meer moeite had ik met de specialisten die wèl tijd hadden, maar dol waren op veranderen. Op ons kantoor liepen er daar ook een paar van rond. De ergste was Ir. X. Ik noem hem maar zo, want hij is inmiddels al lang gepensioneerd en misschien zelfs een gepassioneerd lezer van het Voeksnieuws. Nadat ik hem een keer een artikel ter goedkeuring had toegezonden, belde hij me op, ‘of ik de tekst even wilde komen doorpraten’. Ik had het op dat moment erg druk, maar, ‘tja, meer dan een half uurtje zal het toch niet kosten?’ Dat dacht ik! Elk zinnetje werd haarfijn uitgekamd Zijn potloodje zweefde gretig boven het concept. Zelfs taal en stijl kon hij niet met rust laten. Ik zat op hete kolen! Pas toen ik hem tussen neus en lippen vertelde Middelbaar Nederlands te hebben gestudeerd, nam hij een beetje gas terug. Na een hele middag discussiëren, wikken en wegen, verliet ik zijn kamer met een volledig gehavend manuscript, tientallen velletjes aantekeningen en een dik 4


technisch boek, dat ‘ik eerst maar eens moest doorlezen’. Het artikel, met veel zuchten door mij herschreven en opnieuw ter lezing ingediend, kwam voor de tweede keer terug, vol met nauwelijks te ontcijferen correcties. Het volgende concept ook. Pas in de vierde versie begon het er een beetje leesbaar uit te zien. Inmiddels was het me opgevallen, dat hij vooral corrigeerde in de correcties die hij zelf de vorige keer had aangebracht. Het achtste concept kon eindelijk zijn goedkeuring wegdragen. Hij moest en zou de drukproef ook zien, maar gelukkig wist ik dat te voorkomen, want ik vreesde een hoeveelheid dure 'auteurscorrecties' die de zetter aan het sputteren zouden hebben gebracht. Ik slaakte dan ook een zucht van verlichting toen de drukker me belde dat het blad 'draaide'. Maar de hoorn lag nog niet op de haak of de specialist belde me op. ’Ik heb zojuist met de directeur gesproken; dat artikeltje van u mag er absoluut niet in!’ In wanhoop ging ik naar mijn chef met het verzoek of hij die directeur niet op andere gedachten kon brengen. Helaas, de ‘big boss’ was zojuist naar New York vertrokken! De persen werden stilgezet, een (gelukkig voorradig) reserveartikel kwam ervoor in de plaats en – met een dag vertraging – kon de drukker weer aan het draaien. Juist op het moment dat ik het eerste vers van de pers gerolde nummer doorbladerde, kreeg ik die specialist weer aan de lijn. ’Ik heb een plezierige mededeling voor jullie. Bij nader inzien mag het artikel toch geplaatst worden! Goed hè?’

Toen heb ik een paar woorden geroepen die ik rechtstreeks aan 'Ik Jan Cremer' had ontleend. Mr Jike Shell World Wide Bridge STOP PRESS: Bridgetoernooi Shell World Wide op 9 november a.s.! Voor opgave/informatie: www.osv-nam.nl/assen/bridge

IN ALLE STATEN

Impeachment? In zijn eerste ambtsperiode had Barack Obama aanvankelijk weinig te vrezen – zijn approval rating was volgens Gallup in 2009 gemiddeld 54% met een enkele uitschieter tot 69%. Maar zijn populariteit is tegenwoordig gedaald – in juli tot 46% vóór hem en 46% tegen hem, met 8% ‘geen mening’. Die cijfers zijn trouwens aanzienlijk beter dan de publieksbeoordeling van de federale regering en parlement in Washington DC. Eind juli had slechts 17% van de bevolking een positieve indruk van hen terwijl 63% een negatieve indruk had. Obama krijgt weinig gedaan zonder medewerking van dat onwillige parlement en dat beïnvloedt zijn beoordeling in hoge mate. Het Huis van Afgevaardigden, waar de Republikeinen de meerderheid hebben, heeft inmiddels voor de 40ste keer zo gestemd dat ze de door Obama geplande universele gezondheidszorgwetgeving kunnen dwarsbomen. Ondertussen rijzen van Republikeinse zijde in de Senaat stemmen op om de president te veroordelen, d.m.v. een zogenoemde impeachment procedure. . Als reden daarvoor worden de dramatisch verlopen terroristen-aanval op Amerikaanse diplomaten in Libië genoemd, het speciale onderzoek van de Belastingdienst naar Republikeinse organisaties zoals de TeaParty, èn de geheime afluisterpraktijk van Associated Press tapes door het Ministerie van Justitie. De senatoren hebben gedreigd met impeachment als de president ‘op eigen houtje’, zonder de toestemming van het Huis van Afgevaardigden, via een Bestuursbesluit wetgeving tegen de verspreiding en het gebruik van vuurwapens zou introduceren. John Boehner, de Republikeinse voorzitter van de Senaat heeft al laten weten dat hij weinig geduld meer heeft en dat hij het een goede zaak zou vinden als de president terecht zou moeten staan. In de Verenigde Staten heeft het woord impeachment vooral bekendheid gekregen als ‘aanklagings-procedure’ voor presidenten. Tot nu toe zijn twee presidenten door het Huis van Afgevaardigden door zo’n impeachment getroffen: Andrew Johnson in 1868 en Bill Clinton in 1999. In beide gevallen stemde de Senaat tégen veroordeling. De stemming in de Senaat vergt namelijk een tweederde meerderheid om te veroordelen en die is moeilijk te krijgen met twee

partijen van ongeveer gelijke grootte. Er waren ook een aantal gevallen van bijnaimpeachment, zoals de Watergate affaire waarbij Richard Nixon aftrad om impeachment te voorkomen. Ronald Reagan is er in 1987 mee bedreigd omdat de regering wapens aan Iran had verkocht om Amerikaanse gijzelaars vrij te krijgen. En George H.W. Bush zou in 1991 vertegenwoordigers van de Verenigde Naties hebben omgekocht om in te stemmen met een resolutie over militaire acties in Irak. Ook zijn zoon George W. kwam in problemen over het opsluiten (zonder rechtszitting) van verdachte terroristen in Guantanamo Bay. Het lijkt erop dat het dreigement van impeachment de laatste jaren steeds vaker wordt gebruikt – of misbruikt. Een reden kan zijn dat er steeds minder samenwerking plaatsvindt tussen de twee grote partijen. Een andere reden is dat er een toenemende wrijving is tussen de president en de wetgevende tak, vooral als de president taken op zich neemt die vroeger niet bestonden of door anderen gedaan werden. Voorbeelden zijn de verantwoordelijkheid van de president om te beslissen over een nuclaire aanval, of, in het geval van George W. Bush, de extra bevoegdheden om waar ook ter wereld terrorisme te bestrijden. Ook is het moeilijker dan vroeger om geheimen geheim te houden, zeker als grote groepen mensen die geheimen moeten delen. De Amerikaanse Grondwet was vroeger een goede leidraad, zelfs voor de organisatorische aspecten van de regering, maar nu lijkt er een groeiende behoefte om opnieuw vast te stellen wie wat moet doen en waarvoor hij of zij verantwoordelijk is. Op dit ogenblik lijkt het erop dat Obama niet impeached zal worden omdat de Democraten in de Senaat de meerderheid hebben. Zelfs als dat zou veranderen in de tussentijdse verkiezingen volgend jaar lijkt het hoogst onwaarschijnlijk dat de Republikeinen een tweederde meerderheid zullen krijgen. Tenzij Obama echt iets ondoordachts zou doen! Pim Visser [email protected]


5

GLOBETROTTER

Umeå - Culturele Hoofdstad

Ik sta midden in één van de meest prestigieuze beeldenparken van Europa, net buiten het centrum van Umeå in Zweden. Vertwijfeld kijk ik naar een kunstwerk, dat in mijn ogen iets weg heeft van een fietsenrek. De conrector van het museumpark helpt me lachend uit de brand. Het is inderdaad een fietsenrek. Tja, met moderne kunst weet je het nooit zeker, vooral niet als de objecten her en der verspreid door een woonwijk staan. Umedalen Sculpture park is gevestigd op het terrein van een voormalig psychiatrisch ziekenhuis. Tegenwoordig hebben de gebouwen een bestemming als woonhuis, en vormen met speelplaatsen en scholen een hele woonwijk. De 49 sculpturen van internationale kunstenaars leiden een eigen leven. Ze mogen aangeraakt worden en dat is wat de kinderen uit de buurt dan ook graag doen. Ze spelen op en rond de objecten en maken zo spelenderwijs kennis met kunst. Het beeldenpark is gratis toegankelijk, www.umedalenskulptur.se. Kunst, creativiteit en cultuur zijn de belangrijkste elementen om tot Culturele Hoofdstad benoemd te worden. 2014 Is 6


hèt jaar voor Umeå. De Zweedse stad, gelegen in de noordelijke helft van het land, in de regio Västerbottan, aan de Botnische Golf, is samen met het Letse Riga benoemd tot Culturele Hoofdstad van Europa 2014. Umeå grijpt deze unieke kans aan om de banden met de rest van Europa aan te halen en te verstevigen en werkt keihard aan een prachtprogramma voor het jaar 2014, www.umea2014.se. Umeå (spreek uit als Oemèjoo) is met 117.000 inwoners de grootste stad in Noord Scandinavië. Samen met inwoners uit de regio komt de teller op 170.000 zielen. Umeå is een universiteitsstad. Daardoor worden ook nog eens 37.000 studenten gehuisvest, met welgeteld 137 nationaliteiten. Bij de toewijzing van het begrip Culturele Hoofdstad aan Umeå speelden de ‘Sami’ een belangrijke rol (ze werden oorspronkelijk ‘Lappen’ genoemd, maar die naam willen ze niet meer horen). De Sami zijn van oorsprong nomadisch en trokken met hun rendieren door de meest noordelijke streken. Niemand weet precies meer waar ze

vandaan komen. De Sami zijn eeuwenlang onderdrukt door zowel de regering als de kerk; de oudere generatie vertelt nog steeds gruwelverhalen uit die tijd. Er blijft dan ook een zweem van ontkenning van afkomst rondom de Sami hangen. Maar het tij is gekeerd, ook zij benutten deze kans om zich te presenteren. In Zweden hebben ze bv. een eigen parlement, in de plaats Kiruna, 600 km noordelijk van Umeå. De schattingen over het aantal Sami lopen uiteen van 40.000 tot 60.000. Tien procent daarvan werkt nog steeds in de rendierhuishouding. De rest heeft gewone beroepen. In het openluchtmuseum Gammlia in Umeå zijn de diverse onderkomens waarin de Sami door de eeuwen heen hebben geleefd, te bezichtigen. Je ziet er vooral plaggenhutten. ’s Zomers werd er veel in traditionele ‘tipi’-tenten gebivakkeerd. Er is altijd wel iemand aanwezig om bezoekers rond te leiden en als u een beetje geluk hebt laat rendierherder Jörgen Stenberg, als hij aanwezig is, de ‘jojk’ horen. Dit geluid laat zich moeilijk beschrijven, het lijkt een beetje op het gezang van traditionele indianenstammen in Amerika (vandaar die tipi’s?). Door te variëren met de klanken, kan de herder rendieren harder of zachter laten lopen. Gezeten in één van de traditionele onderkomens kan men onder het genot van koffie naar sterke verhalen luisteren. Het openluchtmuseum is onderdeel van het Västerbottensmuseum. Hier wordt onder andere de oudste ski ter wereld tentoongesteld, evenals een collectie met

beeldende kunst van Zweedse kunstenaars, www.vbm.se. De aantrekkingskracht van Umeå ligt niet in haar stedenschoon, maar in haar charme. Een brand in 1888 verwoestte de complete, voornamelijk uit houten huizen bestaande, stad. Om dit soort rampspoed in de toekomst te voorkomen, zijn wijde lanen aangelegd. De aanplant van duizenden berken, bracht de stad sindsdien de titel ‘Berkenstad’. Het frisse groen en de witte stammen leveren in het voorjaar op de Esplenada mooie plaatjes op. De kracht van Umeå moet worden gezocht in de omringende overweldigende natuur. Toch heeft ook Umeå zelf een aantal verrassingen in petto.

Veel wereldberoemde ontwerpers hebben in Umeå gestudeerd. Langs de oever van de rivier bevindt zich een ‘creatief bolwerk’, bestaande uit de Umeå School of Architecture, het Umeå Institute of Design en de Umeå Academy of Fine Arts. Ik kon nauwelijks mijn ogen losmaken van de universiteitsgebouwen, op zichzelf een waar kunstwerk. De afstu-

deerprojecten van de jonge architecten, liggen als stille getuigen verstrooid over het plein. Het ‘Bildmuseet’, het universiteitsmuseum van hedendaagse kunst en visuele cultuur is eveneens op het campusterrein gevestigd. Hier worden wisselende exposities gehouden, www.bildmuseet.umu.se.

Ongeveer 40 kilometer ten zuiden van Umeå ligt een kleine serie eilanden, de ‘Västerbottans Archipel’. Eén ervan is het eiland Norrbyskär. Aan het einde van de 19e eeuw was hier de grootste houtzagerij van Europa gevestigd. Het idyllische eiland, waar tijdens de hoogtijdagen meer dan 1400 mensen woonden, is een perfecte dagbestemming. Een historische trein voert de bezoekers langs alle bezienswaardigheden. Sinds 1952, de houtindustrie was inmiddels verdwenen, wordt het eiland slechts bewoond door een handjevol Zweden met een vakantiehuis. In het museum wordt het dagelijks leven van de eilandbewoners tussen 1892 en 1952 belicht. www.visitnorrbyskar.se In het noordelijke gedeelte van Zweden

kun je in het wild elanden tegenkomen. Hun aantal wordt geschat op 375.000. Eind september barst het jachtseizoen los, jagen is een sport waar de Zweden dol op zijn. Die trofeeën-jacht is niets voor mij. Op zo’n 70 km van Umeå in Bjurholm, Västernyliden ligt de elandenboerderij Älgens Hus (‘elandenhuis’). Hier worden de machtige dieren gekoesterd en vertroeteld. Ze zijn zo tam dat, als je ze een lekker takje voorhoudt, ze gewoon bij je komen staan. Ik mag een eland aaien; van dichtbij is hij heel erg groot. Toch kan ik niet nalaten eventjes langs zijn prachtige gewei te strijken; dat voelt aan als fluweel. Er is een klein museum waar een diapresentatie over elanden wordt gegeven en vanuit

het centrum kunnen tal van activiteiten worden ontplooid; zoals meerdaagse ‘back tot nature’ tochten, kano-tochten, en 4-wheel-drive safari’s, www.visitumea.se. Ank Herstel [email protected]


7

STOF TOT NADENKEN

Van wonderolie tot schaliegas Dat olie en gas diep onder de grond voorkomen wist u al. Maar wist u dat die olie (en het gas) zich ook aan de oppervlakte kunnen vertonen? Deze natuurlijke olie- en gas-‘sijpelingen’ waren in de oudheid al bekend. De Mesopotamiërs gebruikten pek en teer als cement bij de bouw van de toren van Babel (Gen11:1-4). In Egypte werden biezen mandjes met teer waterdicht gemaakt (Exodus: 2:3) en de oude Grieken gebruikten olieproducten als wapen bij zeeslagen. Jan Huygen van Linschoten (1563-1611) maakte in zijn ‘Itinerario’ (1596) gewag van ‘Sumatra balsem’. Deze Indische oliesoort werd al vanaf 1632 in kleine hoeveelheden naar Holland gebracht omdat ‘deze oly der aarde met veel profijt voor stramme leden der Heren XVII werd gebruikt’….. Vóór de uitvinding van de inwendige verbrandingsmotor en de opkomst van de auto rond 1900 was het gebruik van aardolie beperkt tot goedkope lampolie. In 1864 concludeerde Professor B. Silliman van Yale University echter al dat uit deze ‘petroleum’ (=gesteenteolie) door destillatie eenvoudig en goedkoop veel waardevolle eindproducten verkregen konden worden. John D. Rockefeller (1839-1937), ooit begonnen als rondtrekkende handelsreiziger in medicinale ‘wonderolie’, zag de enorme commerciële mogelijkheden van die petroleumproducten en bouwde een destilleerbedrijf. Hij verenigde ‘wildcatters’ (avonturierende olieboorders) en olieraffinaderijen in de ‘Standard Oil Company’, dat al snel het grootste oliebedrijf ter wereld werd. In 1911 werd het door de Sherman anti-trustwet opgesplitst in een

reeks kleinere bedrijven (o.a. Esso, Mobil, Texaco). Gelijktijdig met deze ontwikkelingen ontdekte tabaksplanter Aelco Jans Zijler (1840-1890) in 1883 in Noord- Sumatra oliesijpelingen waarvoor hij concessie- en opsporingsrechten kreeg van de sultan van Lankat. Hij boorde met succes met de put ‘Telaga Tiga’, de eerste producerende put van het veld Telaga Said van de ‘Voorlopige Sumatra Petroleum Maatschappij’, de voorloper van de ‘Koninklijke Olie’. In de 20e eeuw groeiden veel oliebedrijven uit tot multinationals. De eerste ‘wildcatters’ hadden geen idee waar en waarom olie in de ondergrond zat. Ze boorden op sijpelingen omdat daar in ieder geval olie te verwachten was. Om nieuwe olie op te sporen werden soms wichelroeden of dobbelstenen gebruikt. Israel White (1840-1890) was een van de eersten die er een wetenschappelijke basis aan gaf. Hij publiceerde in 1885 de ‘anticlinaaltheorie’, volgens welke horizontaal afgezette lagen van veen, zand en klei worden begraven door nieuwere lagen en na miljoenen jaren diep in de aardkorst veranderen in (respectievelijk) steenkool, zandsteen en kleisteen. Door de met diepte toenemende temperatuur ontstaan olie en gas uit steenkool. Die olie en dat gas migreren omhoog tot ze door ondoorlaatbare kleisteenlagen tegengehouden worden. Daaronder accumuleert het in de poriën tussen de zandkorrels van het ‘reservoir’ gesteente. Als de horizontale lagen door zijdelingse druk op de aardlagen boogvormig (anticlinaal) vervormen, blijven olie en gas tot in lengte van dagen ‘gevangen’. Soms kunnen door die zijdelingse druk scheuren (‘breuken’) in het gesteente ontstaan, waarlangs olie en gas omhoog naar het aardoppervlak kunnen sijpelen. De druk en verbuiging zijn vaak het gevolg van verschuivingen in de aardkorst door de zogenaamde ‘platentektoniek’. Door geluk was Telaga Tiga precies in zo’n ‘anticline’ geboord. Toen in 1898 de productie terugliep en nieuwe boringen geen aanvullende olie vonden, was er een probleem. Inmiddels was de anticlinaaltheorie ook tot de ‘Koninklijke’ doorgedrongen. Directeur Kessler (1853-1900) zag dat een oliebedrijf alleen groot en bestendig kon zijn als het volledig geïntegreerd was, van exploratie tot verkoop. Voor opsporing en boren had de Koninklijke vertrouwd op Ingenieurs van het ‘Mijnwezen’ een gouvernementsinstelling die in Nederlands-Indië steenkool, tin en ertsen zocht; tot ca. 1890. Vanaf 1883 werd olie-exploratie daaraan toegevoegd, maar omdat de mijnbouwingenieurs daar toen nog weinig verstand van hadden, ging de Koninklijke vanaf

8


1898 met eigen geologen aan de slag. Dat was niet eenvoudig, want geologie als zelfstandige wetenschap was pas rond 1800 ontstaan; vooral in Engeland, Frankrijk en Duitsland. In Nederland leidde de wetenschappelijke kennis een kommervol bestaan, tot het begin van de eerste geologische opleidingen in Leiden en Groningen (1877). Algemene geologische kennis kon worden betrokken uit de buurlanden, maar olie-geologische kennis moest van de grond af worden opgebouwd. Kessler meende terecht dat de anticlinen bij Telaga Said in kaart gebracht moesten worden. Karteerwerk was rond 1900 een bij uitstek Zwitserse expertise en dit leidde o.a. tot een traditie van ‘Zwitserse geologen’ bij de Koninklijke/Shell. Maar structuren kunnen alleen gekarteerd worden als ze op enigerlei wijze zichtbaar zijn, bv. bij ’ontsluiting’ aan de oppervlakte of bij afgravingen. Structuren die afgedekt zijn met later afgezette horizontale lagen zoals in Nederland moeten op andere wijze worden opgespoord, met name door natuurkundige metingen aan het aardoppervlak. Voorbeelden hiervan zijn metingen van zwaartekracht-variaties en het registreren van ondergrondse reflecties van schokgolven (seismisch onderzoek). Vanaf ca. 1930 werden deze technieken door de olie-industrie gebruikt om structuren in de ondergrond vast te stellen. Dit alles nam sindsdien een grote vlucht. Momenteel zijn drie-dimensionale seismische doorsneden en zelfs seismische kaarten van specifieke niveaus mogelijk. Zo weten we dat Nederland met een hoogteverschil van slechts 300 meter aan zijn oppervlakte in zijn ondergrond een berglandschap bezit dat is afgedekt door de Tertiaire en Kwartaire gesteenten die we dagelijks zien. Hoe ontstaan nu die olie- en gasvoorkomens en met name: hoe ontstaat schaliegas? Hierboven is al geschetst dat het begint met een olie/gas ‘moedergesteente’, oorspronkelijk een veenlaag en na miljoenen jaren ondergronds getransformeerd tot een fijnkorrelig sediment met minimaal 5% organische koolstof, ontstaan uit de resten van afgestorven planten en dieren. Over geologisch lange tijd, door verhoogde druk en temperatuur ‘rijpt’ dit moedergesteente zodat ‘kerogeen’, een was-achtige voorloper van olie en gas, wordt uitgedreven. Voortgaande hitte en druk breken de lange molecuulketens in stukken, waardoor aardolie ontstaat en, bij nog langere voortgang van het proces, ook gas. Zoals gezegd, olie en gas kunnen dan omhoog migreren (drijvend op het altijd aanwezige water in de gesteenteporiën) totdat zij accumuleren en op de klassieke wijze gewonnen kunnen worden. Een doorbraak van meer recente datum is het inzicht dat gas ook gevonden kan worden in het moedergesteente zelf, niet alleen in erboven gelegen reservoirs. Die moedergesteentelagen zijn echter veel minder poreus en aanzienlijk minder

‘permeabel’ (gasdoorlatend) dan de klassieke reservoirs. Met de in de jaren ’90 ontwikkelde technieken van horizontaal boren en hydraulisch ‘fraccen’ zijn ook deze moedergesteenten exploiteerbaar geworden.

In Nederland vinden we dit schaliegas op twee niveaus, zie figuur. Allereerst is er de Jura-schalie, op ca. 2000 m diepte, het moedergesteente voor de vele olievelden in het Westen van het land. Die schalies werden neergelegd in een matig diepe zee met overvloedig dierlijk leven. De Jura-schalie komt op ontginbare diepten voor in zuidelijk Centraal Nederland, van de kust tussen Hoek van Holland en Haarlem tot aan Eindhoven. Op grotere geologische diepte vinden we organisch materiaal bevattende Carboon-kalken en schalies, o.a. langs de zuidgrens met België en langs het oostelijk grensgebied tussen Zuid-Limburg en Enschede. Deze schalies, plus de ermee geassocieerde steenkoollagen, zijn gevormd in moerassen en ondiepe lagunen en vormen o.a. het gasmoedergesteente van onze Noord-Nederlandse gasvelden. De diepte ervan varieert van ca. 750 m in Limburg (onze steenkoolmijnen!) tot meer dan 3000 m in Noord-Nederland. De produceerbaarheid van deze lagen moet nog nader onderzocht worden door proefboringen, o.a. bij Venlo. Tom Reijers [email protected] Referenties: Bosatlas van de Energie, 2012, Noordhoff Uitgevers bv., Groningen 136 pp. Mulder, F.J., M.C.Geluk, I.L.Ritsema, W.E.Westerhoff, T.E.Wond (Eds.), 2003. De Ondergrond van Nederland, Wolters- Noordhoff, Groningen, 379 pp. Reijers, T.J.A. 2012. De aardolieindustrie met focus op Nederland. HOVO syllabus, 134 pp. Eigen beheer.


9

STOF TOT NADENKEN

Schaliegas – Feit en Fictie We weten het allemaal: wij verbranden veel te veel fossiele brandstoffen, het CO2-percentage in onze atmosfeer blijft stijgen en dat moet onherroepelijk leiden tot een warmere aarde. Of op z’n minst een minder koele aarde, want die ijstijd zou er best weer eens aan kunnen komen, zie ons meinummer van dit jaar. Niet verwonderlijk dus dat velen aandringen op totale uitbanning van al die fossiele brandstoffen. ‘Duurzame energie’ is het devies. Maar heeft men over de consequenties daarvan al eens goed nagedacht? gebruik van steenkool en aardolie te vervangen door dat van gas, dat per opgewekte hoeveelheid energie een lagere CO2-uitstoot geeft. Alleen jammer dat dat Nederlandse gas inmiddels begint op te raken. Hoewel, was er niet zoiets als schaliegas?

Het zou natuurlijk prachtig zijn als op ieder huis op aarde gesubsidieerde zonnepanelen waren geïnstalleerd, plus een gegarandeerde afname-verplichting door het elektriciteitsbedrijf als die panelen teveel zonne-energie in het net mochten duwen. En hetzelfde geldt voor die torenhoge windmolens: hoe meer hoe beter, ook al zien we die niet graag in onze achtertuin. Maar wat doen we met al die installaties op een bewolkte, windstille winterdag? Dan is het toch fijn als er een grote energiecentrale klaarstaat om ons van warmte en elektriciteit te voorzien. Die centrale kost natuurlijk wel geld, ook al staat hij de meeste tijd werkeloos. Enig idee hoeveel die subsidies en die centrales allemaal kosten? En wie uiteindelijk het gelag betaalt als de elektriciteitsbedrijven failliet gaan? Verder moeten die overige zeven miljard wereldbewoners natuurlijk ook mee willen doen. Allemaal de auto aan de kant en op de fiets. Ziet u het gebeuren? Kortom, het Utopia van een energie-neutrale aarde is er nog lang niet. En totdat die er is kunnen we de oplossing beter zoeken in verhoging van de efficiëntie van ons energieverbruik. En door het 10


En daar begint dan een nieuwe discussie. Want we weten dat in Amerika dat schaliegas een grote vlucht heeft genomen en dat de VS zelfs claimt binnenkort opnieuw zelfvoorzienend in energie te zijn. De CO2-uitstoot in de VS is ook aan het afnemen! Maar iedereen weet toch dat schaliegas, en vooral het ‘fracken’ ervan, onherroepelijk tot drinkwatervervuiling en steekvlammen in de gootsteen leidt? Of niet soms? Tijd om feit en fictie van elkaar te scheiden. Eerst wat achtergrondinformatie. Hoe gaat dat boren en fracken van putten in z’n werk? In het algemeen is de methode als volgt: men boort een gat in de grond met een verticale roterende boor. Men zorgt ervoor dat het gat gevuld is met zgn. ‘boorspoeling’ om de boor te koelen en om tegendruk te bieden tegen het aanwezige water in de gesteenteformaties die men al borend tegenkomt. Daarnaast zorgen kleideeltjes in die boorspoeling ervoor dat de poreuzere

lagen afgedicht worden met een zgn. ‘filtercake’, zodat de put-inhoud (door de lichte overdruk) niet in die poreuze formaties weglekt.. Als het gat geboord is wordt de boor eruit getrokken en wordt een buis in het gat gelaten om daarmee het gesteente af te dichten. Daartoe wordt cement in de buis gepompt dat vervolgens om het buisuiteinde heen weer omhoog geduwd wordt in de ruimte tussen de buitenwand van de buis en de wand van het boorgat (de zgn. ‘annulus’). De cement hardt uit en zorgt voor een hermetische afsluiting van alle gesteentelagen. Het zou mooi zijn als we alle putten zo in één keer konden boren, maar er kleven bezwaren aan het te lang ‘open’ laten staan van een niet afgecementeerd boorgat. Daarom wordt het gat in de praktijk vaak in twee of drie stadia geboord, met buizen van steeds kleinere diameter, die allemaal met cement vastgezet worden.

Dan het ‘fracken’. U weet natuurlijk dat in het zwembad en op zee de waterdruk toeneemt met de diepte, met 1 bar (of ‘atmosfeer’) per 10 meter om precies te zijn. Datzelfde is het geval met het water dat we in alle poreuze ondergrondse lagen tegenkomen. U kunt u zich voorstellen dat in gesteentelagen de gesteentedruk ook toeneemt met de diepte. Hiermee bedoelen we dus niet de druk van het water in de poriën van dat gesteente, maar de druk op de gesteentedeeltjes zelf. Zoiets als de druk op de muren en kolommen van een flatgebouw. Omdat gesteente meestal zo’n 3-4 maal zwaarder is dan water, neemt die gesteentedruk dus met 3-4 bar per 10 meter diepte toe. Voor gesteentelagen op 3000 m diepte praat je dan al gauw over 1000 bar gesteentedruk. Er is nog een ander verschil met de waterdruk op diepte. Water vloeit vrijelijk alle kanten uit en de waterdruk is dan ook alzijdig, d.w.z. de druk in verticale richting is dezelfde als de druk in een willekeurige horizontale richting. Bij gesteenten is dat niet zo. Gesteente dat onder verticale druk staat zakt een beetje in en heeft dan ook de neiging om zijdelings een beetje uit te zetten. Maar daarbij ondervindt het natuurlijk tegendruk van het naastliggende gesteente. En dan zijn er ook de tektonische krachten (denk aan de verschuiving van continenten) die de aardkorst ter plaatse in een bepaalde horizontale richting samen kunnen duwen. Het netto resultaat van dit alles is dat de druk in gesteenten beschreven kan worden als bestaande uit drie componenten: één vertikaal en twee horizontaal. Op dieptes van meer dan een paar honderd meter is de verticale druk meestal de grootste, de twee horizontale componenten zijn echter niet van gelijke grootte. Dan zijn er nog de zgn. schuifspanningen, maar die voeren ons hier te ver. Wie het allemaal haarfijn wil uitpluizen moet op het web zoeken, onder ‘Cirkels van Mohr’ en ‘tektoniek’. Wat heeft dit alles nu te maken met het fracken’ van schaliegas? Wel, in het kort komt het erop neer dat men de waterdruk in de poriën van de gesteenten via de geboorde putten (die onderin horizontaal lopen, zie figuur) opvoert en het gesteente als het ware ‘opblaast’, tegen de gesteentedruk in. Daardoor ontstaan scheuren waarlangs het gas gemakkelijker de put in kan stromen. Door een slim mengsel van zand mee te pompen blijft

Terug naar de realiteit van de schaliegaswinning. Op het web vind je verhalen en zelfs filmpjes van mensen uit Pennsylvania, een staat in het Noordoosten van de VS waar veel schaliegas wordt gewonnen. Spectaculair is vooral het beeld van de man die een aansteker bij z’n keukenkraan houdt, waarna er een fikse steekvlam ontstaat.

van onvoldoende kwaliteit geweest, zodat bij het opvoeren van de druk in het boorgat voor het fracken, frackvloeistof terug naar boven kon stromen, met o.a. de drinkwaterlaag als uitlaat. Het vrijgekomen gas na het fracken vond op dezelfde wijze via scheuren in het cement zijn weg naar het drinkwater. En die boormaatschappijen moeten zich evenmin veel van milieuregels hebben aangetrokken: afgewerkte boor- en fracvloeistof heeft via lekkende opvangreservoirs aan de oppervlakte vrijelijk weg kunnen stromen (bij de NAM voeren ze dat allemaal netjes af per tankwagen). Fout op fout dus. In hoeverre de in 2005 door minister Cheney afgezwakte milieuwetgeving hier debet aan is, is niet duidelijk. Maar het toont wel aan dat strikte regels en controle daarop belangrijk zijn. En die zíjn er in ons land. Er is daarom absoluut geen reden om aan te nemen dat de bovenbeschreven toestanden bij

En die van die mevrouw met een potje smerig ‘drink’water uit haar keukenkraan... ziet er ook niet al te vrolijk uit. Wat is hier gebeurd? De trieste werkelijkheid is dat zij te maken hebben gehad met boormaatschappijen die het niet zo nauw namen met de geldende regels. Bedacht moet worden dat die mensen in een betrekkelijk afgelegen gebied wonen, zij pompen hun drinkwater zelf op uit een ondiepe watervoerende zandlaag in de bodem. Die boormaatschappijen hebben zich van die delicate situatie weinig of niets aangetrokken en veel gezondigd tegen gangbare gewoonten en voorschriften. In de eerste plaats hebben ze bij het boren door die waterlaag onvoldoende voorzorgsmaatregelen genomen, zodat de boorspoeling vrijelijk de zandlaag in kon stromen. Met bv. het heien van de bovenste bebuizing i.p.v. boren van het boorgat had veel ellende voorkomen kunnen worden. Daarnaast is de cementlaag, waarmee het diepere gedeelte van de bebuizing moest worden vastgezet,

ons zouden gaan voorkomen. De verhalen op het web waren natuurlijk koren op de molen van milieuactivisten. Zo hielp o.a. Greenpeace het verhaal de wereld in dat de door fracken gestarte scheuren zich zelfstandig en op niet te stuiten wijze over 3000 m omhoog zouden uitbreiden, zodat het schaliegas zich op die manier een weg naar het drinkwater kon banen. Een absoluut foute conclusie: die schaliescheuren groeien alléén zolang er via de put druk op wordt uitgeoefend. Zodra de hoge druk wordt afgelaten klappen de scheuren, voor zover zij niet met zand zijn gevuld, door de hoge gesteentedruk onmiddellijk weer dicht en groeien niet verder. Ook de met zand gevulde scheuren groeien niet uit zichzelf verder! Maar de schrik zit er bij milieumensen en waterleidingmaatschappijen goed in, getuige recente artikelen en ingezonden stukken in de kranten. Een kaartje van waterwingebieden in Nederland laat zien dat op vele plaatsen in ons land geboord zou kunnen

dat zand in de scheuren achter zodat die gedeeltelijk openblijven. Die scheuren geleiden het gas de put in.


11

STOF TOT NADENKEN

worden zonder die milieugevoelige gebieden te raken. Bovendien heeft de NAM in ons land al vele jaren zonder problemen putten geboord, waaronder zelfs een aantal in een duinwatergebied (olieveld Wassenaar)! En tenslotte is het nuttig om te bedenken dat fracking van moeilijk producerende gesteentelagen al decennia lang de gewoonste zaak van de wereld is, zoals bv. op het Deense deel van de Noordzee.

argwanende lieden die niet door enige kennis van zaken gehinderd worden. Voekslezers, u bent nu in ieder geval

geïnformeerd over de rationele kant van de zaak. A.B.

En die aardbevingen in Groningen dan, zullen sommigen van u vragen? Inderdaad, doordat de druk van het gas in de poriën van het gesteente sterk daalt (in het Groningen veld halen we zo’n 95% van het gas uit de grond, waardoor de gasdruk sterk daalt) zal poreuze zandsteen een weinig en soms schoksgewijs in elkaar zakken. Met die schalie ligt het anders. We halen procentueel veel minder gas uit de schalielaag en door z’n ultra-lage porositeit is het schaliegesteente is ook nog eens veel beter bestand tegen compactie. Boren naar olie en gas blijft een kwestie van rationele overwegingen. Motieven die het moeten opnemen tegen emotionele en

Bodem-mechanica volgens Greenpeace

Naar de Côte d’Azur Van vrijdag 20 december t/m vrijdag 3 januari organiseren we weer een 15-daagse Kerst- en Nieuwjaarsreis. Dit jaar naar de Côte d’ Azur in Zuid-Frankrijk. Zoals onze vaste gasten weten hebben de winterreizen een ander uitgangspunt dan onze zomerreizen. ’s Winters maken wij vanuit één hotel excursies en omdat overwegend tijd wordt doorgebracht in de directe omgeving, ligt de nadruk meer op de comfort van het hotel. Excursie-bestemmingen liggen langs de gehele kust, van Marseille tot San Remo in Italië. Daarnaast zijn er dagtochten naar het achterland, waaronder Arles, de stad waar Vincent van Gogh heeft gewoond en gewerkt. Verder gaan we naar Nîmes, naar de Gorges du Verdon en natuurlijk staat ook Monaco op het programma. Met deze reis hopen we een goede balans te vinden tussen historie, comfort en gezelligheid, ook voor de alleengaande. Met Kerstmis en Nieuwjaar zijn er speciale diners. Het verblijf is in het viersterrenhotel ‘Saint Aygulf’ in het gelijknamige plaatsje op basis van volpension, met uitzondering van onze vertrekdag en van de dagen waarop we volledige dagtochten maken. Voor singles zijn éénpersoonskamers beschikbaar (met toeslag). Omdat het hotel vlak bij het strand ligt zijn er kamers met uitzicht op de Méditerranée te reserveren (ook met toeslag). De kosten van de reis zijn afhankelijk van het aantal deelnemers. Bij deelname van 38 personen is de prijs

12


€ 1.605 p.p. (op basis van twee personen per kamer). Bij bv. 30 personen wordt dit € 1.689 en bij het minimum, 25 personen, € 1.749. De uiterste datum van aanmelding is 20 september. Wacht dus niet te lang met uw opgave! Oad reizen, de uitvoerder van de reis, heeft een nieuwe service waarbij u per taxi van huis kunt worden opgehaald en gebracht wordt naar opstap-plaatsen in de regio waarvandaan servicelijnen u naar het gezamenlijke vertrekpunt brengen en na afloop van de reis weer naar huis. Al deze en andere informatie vindt u op onze website www.reizenvoorvoeksleden.nl. Wilt u zich opgeven of wilt u meer informatie, belt u dan 071 3620259. Bij geen gehoor kunt u het antwoordapparaat inspreken. Vermeld a.u.b. uw naam en telefoonnummer. Wij nemen dan contact met u op. Nel en Herman Krijnen

POST Curaçao

Van Rob van der Klis, [email protected] ontvingen we een foto uit de tijd dat zijn oom, Dick van der Klis, op Curaçao werkte (1946-1965). De foto is waarschijnlijk in 1964-‘65 genomen aan de Irenelaan in Emmastad. Sommige namen zijn bekend, zoals Dick van der Klis (zittend rechtsonder, geruit hemd), Klaas Stoelwinder (zittend linksonder) en Theun Bruin (linksboven staand met bril). Wie kent nog meer namen en/of verhalen van mensen op deze foto? Alle reacties graag naar Rob van der Klis.

kan worden besteld bij de boekhandel of op www.boekscout.nl.

‘Twee moeders’

Op 1 augustus jl. verscheen de derde en herziene druk van het boek ‘Twee Moeders – Japanse kampen en Bersiap’, geschreven door Rob Bouwman, werkzaam bij Shell van 1971 t/m 1995. Het boek gaat over de gevangenschap van zijn moeder, tante en hemzelf tijdens de Japanse bezetting (1942-1945) en over de bloedige Bersiap periode daarna (1945-1947). De eerste druk van het

de door de Ondina in 1942 behaalde overwinning. Dank zij een gift van Shell Nederland Social Investment wordt deze expositie verlengd tot 1 januari 2014. Het is de bedoeling dat de tentoonstelling daarna een permanent onderdak krijgt in een nieuw te stichten museum. Belangstellenden kunnen contact opnemen met Willem Geluk, conservator van de Ondina collectie, of op www.rotterdamswelvaren.nl .

Kapiteinflats

‘Dubbel dilemma’

Van Tinus Udding ontvingen we bericht dat onlangs zijn derde boek is verschenen. Tinus heeft gewerkt als chemicus op KSLA en in Sittingbourne. Na ‘Mijn teen voor het kruisje’, over zijn avonturen in de barre Elfstedentocht van 1963, en ‘Doemnevel’, een autobiografische roman, heeft hij nu een thriller geschreven met als titel: ‘Dubbel dilemma’. Het verhaal gaat over een jonge chemicus op een Amsterdams laboratorium die een opzienbarende uitvinding doet. Hij merkt dat onbekenden zijn vinding proberen te stelen en hij raakt verzeild in een duister spionagecomplot, dat zijn ontknoping vindt in het Midden-Oosten. Het boek

boek is in 2000 in Voeksnieuws besproken door Jules Schweppe. Het boek is verkrijgbaar bij uitgeverij Ginkgo, [email protected]. De prijs blijft onveranderd op € 15 per boek.

‘Ondina’

Van Willem Geluk, [email protected] ontvingen wij weer bericht over de reizende tentoonstelling ‘Helden van de koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog - het relaas van Shell tanker Ondina’, momenteel bij de Historische werf Rotterdams Welvaren te Rotterdam. De expositie gaat in op de betekenis van de tanker Ondina en Japanse raiders in de Indische Oceaan en de reacties op

Tijdens de Tweede Wereldoorlog lieten zo’n 22.000 opvarenden en 3000 zeelieden van de Nederlandse koopvaardijvloot het leven. Om hen te eren werden in 1965 door de woningstichting ‘de Vooruitgang’ in Zwijndrecht vijf flats aan de Witte de Withstraat vernoemd naar vijf gesneuvelde gezagvoerders, t.w. W. Horsman (m.s. Ondina), Tj. Luidinga (s.s. Slamat), J.Stamperius (m.s. Zaandam), C. Rietbergen (s.s. Amstelland) en C.P. Dekker (s.s. Merope). Onlangs werden de glaspuien van elk van deze flats opgesierd met een foto-opdruk van elk van de gememoreerde schepen. Een foto van de Horsmanflat, met de Shell-tanker ‘Ondina’ ziet u hierbij. Van 30 augustus tot en met 10 oktober wordt bij de Historische werf Rotterdams Welvaren te Rotterdam (zie boven) een tentoonstelling gehouden over deze ‘Kapiteinflats’. De tentoonstelling wordt op 31 augustus 2013 om 11.00 uur bij Rotterdams Welvaren geopend.


13

EEN BEZOEK WAARD

Tolhuistour Heeft u een leuke tip voor een dagje (of dagdeel) uit? Vertel het ons en de lezers, in deze nieuwe rubriek ‘Een Bezoek Waard’. Hieronder de eerste tip afkomstig uit onze regio Amsterdam. Velen van onze Voekslezers zullen op enig moment tijdens hun loopbaan wel eens een bezoek aan het vroegere KSLA gebracht hebben. Of het op z’n minst aan de overkant van het Centraal Station in Amsterdam hebben zien liggen. En als u recent nog aan het IJ hebt gestaan weet u dat in AmsterdamNoord een en ander veranderd is. Zóveel zelfs, dat alleen het gebouw Overhoeks nog te herkennen is, ook al is dat niet meer van Shell. Als u die oude tijd nog eens wilt herleven dan heeft het stadsdeel een leuke verrassing voor u, de ‘Tolhuistour’.

je via muziek, geluid en vertellingen langs het verleden, het heden en de toekomst van dit terrein. Zo hoor je over het galgenveld waar Elsje Christiaens in 1664 werd opgehangen, maar ook over de liefdesboom die ernaast stond. Oud-werknemers en activisten vertellen over de Shell-tijd. Kunstenaar Lucebert wordt als inspiratiebron opgevoerd voor de huidige Tolhuistuin, maar ook als de dakloze die zich warm hield aan de motor van de pont. En huidige bewoners tonen hun werk, zoals de 3D printer van Dus Architects waaruit binnenkort een grachtenpand zal verrijzen.

De Tolhuistour is een audiotour over het oude Shell-terrein aan de Noordelijke oever van het IJ. Pas sinds enkele jaren is het gebied weer toegankelijk voor publiek en inmiddels is het één van de tofste plekken van de stad. De audiotour voert

Locatie: Tolhuistuin, Tolhuisweg 5, Amsterdam. Kijk voor een routebeschrijving: www.tolhuistuin.nl Voor meer informatie: www.tolhuistuin.nl/tolhuistour of mail naar [email protected]

BRIDGE

Bommen bewaken Tijdens het schrijven van deze bijdrage waren de heren Lubbers en van Agt in het nieuws in verband met atoombommen op vliegbasis Volkel. Dat bracht mijn gedachten terug naar mijn eigen diensttijd. Aan het eind van de jaren veertig vervulde ik mijn dienstplicht bij het korps mariniers in Volkel. In die tijd lagen er geen atoombommen, maar wel een flink aantal ‘gewone’ bommen die wij moesten bewaken en die, naar wij dachten, beslist niemand zou willen stelen. Op een winterse nacht stond ik op wacht. De temperatuur was -15°C en ik had allerlei extra kledij aan; een extra jas, dubbele handschoenen etc. en natuurlijk een geweer. Vanwege de enorme kou had men de wachttijden veranderd in: één uur op, twee uur af. Op een gegeven moment kwam de korporaal stiekem kijken of ik wel goed oplette. Volgens instructies riep ik ferm: ‘Sta of ik schiet’, hoewel ik dat met mijn ingepakte en verkleumde handen nooit had kunnen doen. Ik heb het overleefd, maar het was niet de plezierigste ervaring in mijn, verder overigens best door te komen, diensttijd. Het bijgaande spel komt uit onze zomercompetitie en is een goed voorbeeld van het belang van goed tegenspel, waardoor een op het oog eenvoudig spel toch een goede score opleverde. Wij zaten OW en ik startte met ruiten 6 in de hoop op een mogelijke aftroever later. Mijn partner bekeek de situatie en concludeerde dat ik mogelijk V-vierde van de ruiten kon hebben of een dubbelton. In het eerste geval moet zij ruiten boer spelen, in het tweede geval eigenlijk ook. De partner kan dan later een ruiten aftroeven. Dus ze legt ruiten boer die genomen wordt door noord die vervolgt met een kleine schoppen. Genomen in 14


oost met de heer. Vervolgd wordt met ruiten 2 – en nu weet west dat partner inderdaad een dubbelton heeft. Zij neemt ruiten aas en speelt de 8 na die oost kan troeven. De rest van het spel is geen probleem voor 3 schoppen contract. Voor een score van 100%! De tegenpartij vond het jammer dat ze geen manche geboden hadden, maar ja, dan waren ze met dit tegenspel wel één down gegaan. Aan de andere tafels werd 5 maal 4 schoppen geboden en gemaakt. Eénmaal 5 harten geboden door west en gedoubleerd: drie down! Henk Mentink [email protected] N/NZ

VB6532 H V 10 7 2 H2

8 V87542 AB8 10 6 2 10 7 4 AB H9 5 4 AV 9 5

AH9 10 9 6 3 63 B843

Het biedverloop was erg eenvoudig: N O Z W 1 pas 3 allen passen Uitkomst: 6

Zin in nog meer bridge? Zie de website van regio Leiden!

REGIONIEUWS

Regioactiviteiten 04 04 10 10 10 17 18 24 25 29 02 02 08 08 15 15 16 16 17 29

sept sept sept sept sept sept sept sept sept sept okt okt okt okt okt okt okt okt okt okt

Dagtocht Het Noorden Wandeling Twente Barbecue Arnhem Lezing Apeldoorn Excursie Het Sticht Prinsjesdag Haarlem/Alkmaar Excursie Twente Bustocht Amsterdam Dinerclub Leiden Concert Leiden Wandeling Amsterdam Lezing Het Zuiden Excursie Het Sticht Rondvaart Het Zuiden Dagexcursie Arnhem Museumtrip Het Zuiden Wandeling Het Noorden Interregionale Ontmoeting Landsmeer Excursie Den Haag Lezing Pensioen Amsterdam

Uitgebreide informatie is te vinden op de regio websites!

Arnhem Website www.voeksarnhem.nl Secretariaat W. van Seters, Schependomlaan 14, 6542 RM Nijmegen, tel. 024-3770765, [email protected] Penningmeester Bankrek. P1021912, t.n.v. Voeks regio Arnhem, Doorwerth Welzijnswerk B. van der Hoeven-Smits, tel. 026-4422515, [email protected] ZKA-consulent Ton van Seters, tel. 024-3770765, [email protected] Activiteiten T. Müller-Evers, tel.026-3643663, [email protected]

Barbecue Onze jaarlijkse BBQ is op dinsdag 10 september in de tuinkamer van herenboerderij De Hucht, Stationsstraat 24 in Elst. Ontvangst vanaf 16.30 uur. Voor deelname dient u € 20 p.p. over te maken op rekening van de penningmeester. Voor meer informatie zie VN07/08.

Bowlen Er wordt door een aantal Voeksleden gebowld in ArnhemNoord aan de Schelmseweg, tel. 026-3529550. De speeldata voor de tweede helft van 2013 zijn: 3 en 17 september; 1, 15 en 29 oktober; 12 en 26 november; 10 december. Speeltijd is

Rondrit 18 juni

van 10 tot 12 uur. Nadere inlichtingen bij de heer Krahmer, tel. 0317-357309 (bij verhindering ’s ochtends afbellen).

Dagexcursie Delft Dinsdag 15 oktober (derde dinsdag in oktober!), om 9 uur, vertrekken we vanaf het parkeerterrein van zwembad De Grote Koppel, Olympus 29 te Arnhem voor een dagexcursie naar Delft. Aangekomen in Delft gaan we eerst naar Royal Delft, Koninklijke Porceleyne Fles. Na de koffie volgt een rondleiding door het museum met antieke stukken uit de privé-collectie, een schilders-demonstratie en een bezoek aan de fabriek waar u het productieproces kunt volgen. Rond 13 uur gaan we genieten van een koffietafel in party-centrum 't Karrewiel in Delft. Om 14 uur vertrekt de rondvaartboot voor een tocht door de grachten van Delft. Deze tocht voert u door het oude stadshart van Delft en onder 22 eeuwenoude bruggen door langs VOC-locaties, patriciërshuizen, doorkijkjes en kerken. De gids aan boord vertelt u over de stad en haar rijke geschiedenis. Terug aan de wal rijden we naar het centrum, waar u drie kwartier kunt rondwandelen. Wilt u niet wandelen, dan kunt u plaatsnemen in een café. Daarna vertrekken we naar ons dineradres voor een driegangendiner. U kunt kiezen uit menu 1, bestaande uit groentesoep, kipschnitzel en dessert of uit menu 2, bestaande uit champignonsoep, gesneden varkenshaas en dessert. Rond 20.30 uur zijn we weer terug in Arnhem. Als u wilt deelnemen aan deze excursie dient u € 57,50 p.p. over te maken naar de penningmeester (zie colofon), o.v.v. uw menukeuze.

Apeldoorn Website www.voeks-apeldoorn.nl Secretariaat B.N. de Moel, Asselsestraat 303, 7312 CW Apeldoorn, tel. 055-3561825, [email protected] Penningmeester Bankrek. 3625930 t.n.v. Voeks te Apeldoorn Activiteiten J. Oostervink, tel. 055-5223729, [email protected] Welzijnswerk Mw. L.M.J. Hupkens-Jorna, tel. 055-5064498, [email protected] ZKA-consulent Joop Hamer, tel. 0341-417178, [email protected]

Lezing Prof. Hans Renner Prof. dr. Hans Renner, emeritus-hoogleraar Midden- en OostEuropese geschiedenis, opent ook dit jaar weer ons najaarsseizoen, in een inmiddels zeer lange traditie. Op dinsdag 10 september om 14 uur zal de heer Renner in De Rank een lezing houden waarbij hij zich een interessante vraag stelt: ‘Waarom houden Nederlanders niet van geschiedenis?’ Nederlanders zijn heden ten dage een van de welvarendste en gelukkigste volkeren in de wereld, met een verleden dat relatief weinig dieptepunten kent. Toch hebben wij – zo wordt althans door deskundigen beweerd – weinig met onze geschiedenis. Ook het verschijnsel patriottisme ofwel vaderlandsliefde is ons nagenoeg vreemd, zeker vergeleken met andere Europese volkeren. De heer Renner, buitenlander van origine, verbaast zich daarover. In zijn lezing probeert hij een antwoord te vinden op de vraag waar deze houding vandaan komt. Hij trekt een vergelijking met de situatie in het buitenland, om tenslotte de vraag te stellen: wat is eigenlijk de prijs voor deze ‘nonchalante’ houding ten opzichte van ons vaderlands verleden? Na afloop is er een diner met de dinerclub. Graag tot 10 september! VoeksNieuws | nr. 9 - september

15

REGIONIEUWS

Amsterdam Website www.voeksamsterdam.nl Secretariaat Wilma Whincup, Parelmoervlinder 1, 1113 KV Diemen, tel. 020-6959502, [email protected] Penningmeester Bankrek. 43.12.58.538 t.n.v. Voeks te Zunderdorp Welzijnswerk Henny Ham-Kokshoorn, tel. 020-4000631, [email protected] ZKA-consulent Frits Terweij, tel. 036-5319749, [email protected] Activiteiten Vacant

Let op! Locatie wijziging Activiteiten Met ingang van het nieuwe seizoen vinden de soosactiviteiten, bridge, klaverjassen, biljarten, schilderen en quilten plaats bij Jeugdvereniging ‘Vrij en Blij’, Geertruidahuis, Dr. M.L. Kingstraat 2, 1121 CP Landsmeer. De locatie is goed te bereiken met openbaar vervoer en voor de auto is er voldoende gratis parkeergelegenheid. Bij 'Vrij en Blij' hebben we meer ruimte tot onze beschikking en wij streven ernaar dat meer leden actief gaan deelnemen. De meeste activiteiten kunnen nieuwe leden gebruiken. Heeft u interesse, kom gerust eens langs. U bent van harte welkom en vanaf 12 september staat de koffie klaar. De bowling begint op 3 september bij Borchland en de culinaire club in Landsmeer op maandag 9 september. Het tennis gaat het hele jaar door en is nog steeds bij TOB. Wegens omstandigheden heeft Marijke Koerts haar functie van coördinator activiteiten neergelegd.

Bustocht Broekerveiling De Broekerveiling is de oudste groenteveiling ter wereld en een unieke combinatie van verleden en heden. Hij wordt gehouden in een authentiek veilinglokaal uit 1912. Iedere bezoeker kan zelf meedoen om zo de spanning te ervaren die het veilen met zich meebrengt. De verrassende historische omgeving zorgt ervoor dat niemand zich een moment verveelt. De rondvaart brengt u in het unieke Rijk der Duizend Eilanden. Ervaar het oorspronkelijke tuinbouwgebied dat uitsluitend bereikbaar is over water. De dag wordt afgesloten met een diner. Op dinsdag 24 september verzamelen we op het parkeerterrein van Only Friends/Ronald McDonald Sportcentrum en we vertrekken om 9 uur. De kosten zijn € 49,60 voor leden en € 62,60 voor introducés. Als u wilt deelnemen dient u uw bijdrage voor 14 september over te maken naar de penningmeester (zie colofon). Als u vragen heeft, kunt u bij secretaris Wilma Whincup terecht (zie colofon). Heeft u op de dag zelf problemen dan kunt u bellen met nr. 06-41647287.

Fietstocht 23 juli

Den Haag Website www.voeks-regio-denhaag.nl Secretariaat A.W.J. de Groen, Gen.Eisenhowerplein 186, 2284XW, Rijswijk-ZH, tel. 070-3943918, [email protected] Penningmeester Bankrek. 3491658 t.n.v. Voeks te Den Haag Activiteiten N.J. van Soldt, tel. 015-2575237, [email protected] Welzijnswerk L. Tan, tel. 070-2164916 of 06-12285125, [email protected] ZKA-consulent F.M. van der Veen, tel. 070-3687168, [email protected]

Expositie Schilder- & Tekenclub De leden van Schilder- & Tekenclub te Werve exposeren met divers werk in de koorkerk-ruimte van de Oude Kerk, Herenstraat 62 b, Rijswijk. Ook het fraaie, historische interieur van de kerk kan bezichtigd worden. De kerk is hiertoe geopend en vrij toegankelijk op de zaterdagen 31 augustus, 7, 14, 21 en 28 september van 11 – 15 uur. Hartelijk welkom!

Computercursussen In het komende activiteitenseizoen organiseren wij opnieuw twee series computercursussen. Elke serie bestaat uit acht wekelijkse lessen van anderhalf uur. De eerste cursus start op woensdag 9 oktober (en duurt tot woensdag 27 november) en de tweede op woensdag 15 januari 2014 (en duurt tot 5 maart). De cursussen voor beginners en gevorderden vinden alleen doorgang als er tenminste vier deelnemers zijn. Er wordt gewerkt met de besturingssystemen Windows 7 of Windows 8. U kunt zich opgeven door een e-mail te sturen of te bellen naar N.J. van Soldt, zie colofon. Wij vragen van de deelnemers een financiële bijdrage van 25 euro voor de hele cursus.

Wandeltocht omgeving Amsterdam

Excursie

Een nieuw initiatief? Jawel, een tijdje geleden ontstond het idee om een keer met een groep enthousiaste wandelaars een tochtje te gaan maken in de omgeving van Amsterdam. We maken het niet te gek, zo omstreeks 8 kilometer lijkt ons een mooie afstand en uiteraard zullen we ook kijken naar mogelijkheden voor een natje en droogje onderweg. Waar we precies gaan lopen staat nog ter discussie maar de datum staat al wel vast: woensdag 2 oktober. Nadere details volgen in een volgend nummer maar opgeven voor de wandeling kan nu al bij Wilma Whincup. We wachten met spanning af welke durfal de eerste is ...

Op donderdagmiddag 17 oktober a.s. om 15 uur zijn we te gast bij de Cornelis Kruseman - J.M.O. Ising Stichting aan de Lange Vijverberg 16 te Den Haag, waar we uitleg krijgen over de ontstaansgeschiedenis van de Stichting en waar we door prof. dr. F. Sonneveldt langs een bijzondere kunstcollectie zullen worden rondgeleid. Maximum aantal deelnemers is twintig. Tijdig aanmelden bij onze activiteitencoördinator Nico van Soldt is daarom noodzakelijk.

16


REGIONIEUWS

Royal Dutch Shell in Den Haag Met de volgende woorden nodigt Paul Corbey u uit om ‘op locatie’ te horen hoe het project ‘Metamorfose’ tot stand kwam: “Voeksleden werkten in gebouwen op veel plaatsen in Den

Koninklijke stoet die tweemaal aan ons voorbij zal trekken. Een 'ladyspeaker' zal de samenstelling van de stoet bespreken. Er is voor gekozen om niet na afloop nog te gaan lunchen maar u krijgt een lunchpakket dat u terwijl u op de tribune zit kunt nuttigen. Na afloop gaan we nog iets gebruiken. Wààr dat zal zijn, is afhankelijk van het weer. De kosten voor deze dag zijn € 40 voor leden en € 50 voor introducés. Door storting van het bedrag op rekening van de penningmeester (zie colofon) wordt u genoteerd voor deelname. Daarnaast gelieve u ook te bevestigen (met de gewenste opstap-plaats) per telefoon of e-mail ([email protected]) aan de secretaris of activiteitencommissaris. We hopen rond 17 uur terug te zijn in Bloemendaal. Indien u contact wilt opnemen op de dag van de trip dan zijn we bereikbaar op tel. 06-28154190.

Annulering bezoek Orchideeënhoeve Voor de tweede maal dit jaar heeft het regiobestuur moeten besluiten een activiteit, de voorgenomen trip naar de Orchideeën-hoeve in Luttelgeest op 8 augustus, te annuleren wegens te geringe inschrijving (17 waar 35 gewenst). De inschrijvers hebben inmiddels hun inleg gerestitueerd gekregen. Het bestuur zal zich beraden op welke manier de animo voor activiteiten opgevoerd zou kunnen worden. Haag. Architectuur is cultuur en die gebouwen drukken hun functie uit. Nu is Shell aan één Haagse laan gevestigd en is de huisvesting die van een continue lerende organisatie.” Datum: 21 november, tijd: 14 uur, plaats: Carel van Bylandtlaan 16. Er zijn 60 plaatsen beschikbaar, deze worden vergeven in volgorde van binnenkomst. Voor deelname dient u zich van te voren op te geven bij N.J. van Soldt (zie colofon).

Laatste nieuws en foto’s

Lezing Op woensdag 23 oktober zal de cultuurhistoricus dhr. Bertus Bakker een lezing verzorgen over 'vrouwenlisten'. De Bijbel, maar ook andere verhalen uit de klassieke oudheid, staan vol van de man die slachtoffer wordt van een sluwe vrouw. Het thema van de mannenverleidster is in de beeldende kunst van vroeger eeuwen altijd een dankbaar onderwerp geweest. In het komende Voeksnieuws vindt u alle gegevens over plaats, tijdstip, etc.

Voor het laatste nieuws en voor foto’s van de fietstocht langs de Haagse Beek zie www.voeks-regio-denhaag.nl.

Leiden Haarlem/Alkmaar Website wwww.voekshaarlemalkmaar.nl Secretariaat W.J. van Beest, Madelievenlaan 19, 2111 ZJ Aerdenhout, tel. 023-5245855, [email protected] Penningmeester Bankrek. 56.15.01.386 t.n.v. Voeks Haarlem-Alkmaar te Heemstede Activiteiten P. Versluis, tel. 06-28154190, [email protected] Welzijnswerk Mw W. van Beest–Feijen, tel. 023-5245855, [email protected] ZKA-consulent M. Visser, tel. 072-5124545, [email protected]

Prinsjesdag Voor Prinsjesdag, dinsdag 17 september, zijn nog een paar plaatsen beschikbaar. Voor deze unieke dag is het programma als volgt. De bus vertrekt om 8 uur vanuit Schagen (P+R achter het NS-station), om ongeveer 8.30 uur vanaf winkelcentrum De Hoef aan de Aert de Gelderlaan in Alkmaar en om ongeveer 9 uur vanaf het NS-station van Bloemendaal. Onderweg naar Den Haag stoppen we voor koffie en gebak. Vanaf de tribuneplaats op het Lange Voorhout hebben we het beste zicht op de

Website www.voeks-leiden.nl Secretariaat L.A. Bijl, ’t Lange Rack 9, 2162 XX Lisse, tel 0252-418296, [email protected] Penningmeester Bankrek. 42.63.00.947 t.n.v. Voeks te Leiderdorp Activiteiten R. Le Grand, tel. 06-44239515, [email protected] Welzijnswerk Mw. L. de Graaf-Wijsman, tel. 0252-216139, [email protected] ZKA-consulent P. Zipp, tel. 071-4025138, [email protected]

Dinerclub september Op woensdag 25 september gaan we met de dinerclub naar restaurant ‘De Hollandsche Tuyn’, Hoofdstraat 24 in Leiderdorp. Het restaurant is gevestigd in een voormalig patriciërshuis, gelegen aan de lage zijde van de Oude Rijn. De prijs voor leden is € 35 en € 43 voor introducés. In de prijs zijn twee glazen wijn en een kop koffie begrepen. U kunt zich aanmelden door overmaken van het verschuldigde bedrag op de rekening van de penningmeester (zie colofon), onder vermelding van ‘diner september’. Uw gastheer is Cees van der Meer, tel. 0715895771.


17

REGIONIEUWS

Concertkamer

Interregionale Ontmoeting

Het nieuwe seizoen van de Concertkamer gaat weer beginnen op zondag 29 september, aanvang 12 uur. In het raadhuis ‘De Paauw’ in Wassenaar, Johan de Wittstraat 45, zal het ‘Ragazze Kwartet’ werken uitvoeren van Erwin Schulhof. Aanmelden voor deelname door betaling van € 12,80 aan de penningmeester (zie colofon), o. v.v. ‘concert maart’. Prijs voor niet-leden is € 16. Voor meer informatie zie www.concertkamer.nl/programma.

De jaarlijkse Interregionale Ontmoeting vindt ook dit jaar plaats in Landsmeer; op woensdag 16 oktober. De organisatie is in handen van de regio Rijnmond. Aan deze traditionele en gezellige ontmoeting doen diverse regio’s mee. De activiteiten bestaan uit biljarten, bowlen, bridge, klaverjassen en rummikub. Er wordt voor het eerst gestreden om de ‘VOEKS IRO Wisselbokaal’. Besloten is dat de wedstrijden eerder zullen beginnen, zodat meer van het spel kan worden genoten, naast uiteraard een gezellig babbeltje met uw (oud)collega’s. De ontvangst in Landsmeer, met koffie en iets lekkers, is gepland om 9.45 uur. Van daaruit worden de bowlers per bus naar het bowlingcentrum gebracht. Alle wedstrijden beginnen om 11 uur, de lunch wordt verzorgd en na de prijsuitreiking volgt een borrel en een buffetmaaltijd. Rond 20 uur hopen we weer thuis te zijn. Er zijn voorlopig geen limieten gesteld aan het aantal deelnemers per activiteit, echter, het totaal aantal mag/kan niet meer dan 150 zijn. Dus spoedige aanmelding is vereist. De kosten bedragen € 24 (incl. busvervoer) voor Voeksleden en € 27 voor introducés, over te maken op de rekening van onze penningmeester. Aanmelden bij Gerda Burger of Piet Groen (zie colofon). Wilt u bij opgave vermelden aan welke activiteit u wilt deelnemen en waar u wilt opstappen? De bus vertrekt om 8 uur uit Heinenoord (Reedijk 8, bij de Rabobank), om 8.15 uur uit Hoogvliet (Metrostation) en om 8.35 uur uit Vlaardingen.

Metamorfose Shell Hoofdkantoor Den Haag Naast ons eigen aanstaande bezoek aan gemaal de Cruquius, organiseert regio Den Haag op 21 november een bijeenkomst op het Shell Hoofdkantoor in Den Haag. Ons zal verteld worden hoe het project ‘Metamorfose’ in de loop der jaren tot stand is gekomen (zie info in dit nummer bij regio Den Haag). Zodra verdere informatie beschikbaar is zullen wij u op de hoogte stellen. Zie ook onze website.

Rijnmond Website www.voeksrijnmond.nl Secretariaat W.A. Meijnen, Terborchdreef 10, 3262 NB OudBeijerland, tel. 0186-615905, [email protected] Penningmeester Bankrek. 320149 t.n.v. Voeks Rotterdam, Vlaardingen Activiteiten Mw. Gerda Burger, tel. 078-6733993, [email protected] Piet Groen, tel. 06-46717731 [email protected] Welzijnswerk Mw.H.E. Doorneveld-Letterman, tel. 078-6762010, [email protected] ZKA-consulent W.A. Vogelaar, tel. 0186-617760, [email protected]

Bezoek aan de ‘Hudson’ Op woensdag 25 september willen we het museumschip ‘Hudson’, Haven 3, in Maassluis bezoeken; met de tentoonstelling ‘Zeesleepvaart in Oorlogstijd’. We beginnen om 13 uur aan boord met koffie en een tompouce van bakker Holtkamp en maken daarna een 'historische' wandeling door Maassluis o.l.v. een gids. Terug op het schip volgt een rondleiding. U komt met eigen vervoer en kunt gratis langs de haven parkeren. Het belooft een interessante middag te worden. Het aantal deelnemers is beperkt, dus meldt u snel aan. De kosten bedragen voor leden € 15 en voor introducés € 20, graag overmaken op rekening van onze penningmeester. Let op: de bedragen wijken af van de in de ‘Nieuwsflits’ genoemde bedragen. Aanmelden bij Gerda Burger of Piet Groen (zie colofon).

Wandeling op Tiengemeten Op woensdag 2 oktober wandelen we op Tiengemeten. Onze gids is Voekslid Bert Jongbloed, na zijn pensionering onder meer werkzaam als vrijwilliger bij Natuurmonumenten en kortgeleden aangesteld als officiële gids bij rondleidingen over het eiland. De te lopen afstand is zo’n 5 à 6 km, eventueel onderbroken door rustpauzes. Ga mee en geeft u op bij Gerda Burger of Piet Groen (zie colofon).

Welzijnswerkers Met haar ruim 3000 leden, waarvan velen ouder dan 80 jaar, heeft de Voeksregio Rijnmond altijd plaats voor leden die zich als welzijnswerker willen inzetten. Wilt u na uw pensionering en als lid van Voeks iets in de vrijwilligerssfeer doen, dan verwelkomen wij u graag als welzijnswerker. Voor informatie kunt u altijd terecht bij de coördinator welzijnswerk, mw. H. Doorneveld-Letterman of bij het secretariaat.

Open dag Biljarten Op dinsdag 24 september zal onze Biljartclub in samenwerking met uw Voeksbestuur een open dag organiseren op haar locatie ‘The Pittstop’, Koningin Wilhelminahaven, 3134 KE Vlaardingen. De deelname is gratis en u kunt kennismaken met de biljartsport en de Voeksleden die haar beoefenen. Natuurlijk zal een drankje niet ontbreken. Deze biljartochtend begint om 10 uur. Wanneer u erover denkt gezellig langs te komen meldt u dat dan even bij Gerda Burger of Piet Groen (zie colofon). Wij hopen op een grote opkomst! Barbecue 27 juni 18


REGIONIEUWS

Twente Website www.voekstwente.nl Secretariaat J.W. te Kiefte, An der Muest 2, D-48455 Bad Bentheim, tel. 00-49- 5922 6236, [email protected] Penningmeester Bankrek. 54.90.09.744 t.n.v. Voeks regio Twente te Hengelo Activiteiten H.Freiboth, tel. 0546-492944, [email protected] Welzijnswerk Mw.B.Feunekes-Spruijt, tel. 053-4614598, [email protected] ZKA-consulent J.Sizoo, tel. 053-4365398, [email protected]

Mw. Elise Kraan-Dom 100 jaar Een delegatie van de welzijnswerksters met onze hoffotograaf brachten op 14 juli, haar geboortedag, een bezoek aan mevrouw Elise Kraan-Dom om de felicitaties voor haar 100e verjaardag over te brengen van de leden van de regio Twente. Dit werd ondersteund door een mooi boeket bloemen. De dag werd in kleine kring gevierd. Op 28 augustus aanstaande zal dat iets uitgebreider zijn, met o.a. een bezoek van de burgemeester van Almelo. Ook een delegatie van het bestuur van regio Twente zal dan aanwezig zijn. Leden uit de regio zijn eveneens van harte welkom.

Bezoek Rosenhaege en wijngaard Hesselink Op woensdag 18 september bezoeken we Rosenhaege Living Garden en wijngaard Hesselink. U wordt om 10 uur verwacht in Rosenhaege Living Garden, Bekeringweg 8, in WinterswijkKotten. In het Keltisch koffiehuis heeft men speciale koffieen theesoorten en vers gebak. Vanaf 10.30 uur volgt een rondleiding door de tuinen. Om 11.30 uur gebruiken we een lunch. Daarna vertrekken we naar wijngaard Hesselink, Vredenseweg 168, in Winterswijk-Henxel. Na de rondleiding gaan we wijn proeven (twee wijnen). Om ongeveer 15 uur is het einde van het bezoek aan deze wijngaard. De kosten zijn voor leden € 25 p.p. en voor niet-leden € 31. Dit bedrag kunt u overmaken op de rekening van de penningmeester (zie colofon) o.v.v. ‘Bezoek Rosenhaege’. U kunt zich aanmelden tot 5 september bij Hans Freiboth (zie colofon). Zie ook www.rosenhaege.nl en www.wijngaardhesselink.nl

Het Noorden Website www.voekshetnoorden.nl Secretariaat Wim Huizing, Bremstraat 233, 9404 Assen, tel. 0592310932, [email protected] Leden Adm. Mw. G. van Rossum, Norbruislaan 5, 7761 CG Schoonebeek, tel. 0524-532162, [email protected] Penningmeester Bankrek 13.17.95.635 t.n.v. Voeks regio Het Noorden te Borger Activiteiten Art Timmer, tel. 0592-331800, [email protected] Welzijnswerk Mw. M.J. van Os, [email protected] ZKA-consulent Ton Vas, tel. 0592-346208, [email protected]

Vacature Welzijnswerk

Wandelingen Ondanks het feit dat ze de organisatie van de wandeling van juli op heel korte termijn hebben overgenomen wordt de wandeling van woensdag 4 september ook georganiseerd door Ali en Roel Schokker. Geweldig! Roel en Ali wandelen met ons in de buurt van Delden. We lopen rondom het schitterende kasteel Twickel en door een deel van het landgoed waarin, zeer uniek voor Nederland, niet alleen allerlei boomsoorten staan, maar ook een uitzonderlijk rijke vogelfauna te vinden is. Alle paden zijn goed begaanbaar.We verzamelen om 10 uur bij ’t Hoogspel, Bornsestraat 1, 7495 VL Ambt Delden, tel. 0743761344. Route: vanaf de rondweg van Delden (onderdeel van de rijksweg N346, Hengelo - Goor ), afslag en richting Bornerbroek/Almelo. Direct na deze afslag de richting Twickel/ Borne aanhouden. Dan over rijksweg N346 en na 150 meter aan de linkerkant is 't Hoogspel. Tessa is daar ook welkom! Een verzoek aan de wandelaars en/of andere leden: nog steeds heeft niemand zich gemeld voor het organiseren van de decemberwandeling. Omdat de wandelingen door de wandelaars zelf moeten worden geregeld, hoop ik dat iemand zich tijdig meldt. Opgeven bij Ursel Kriekjes, tel. 0543-531248 of via [email protected]. Dus wandelaars, kom op.Ook in de maand december zijn mooie routes te vinden!

We hebben in onze regio een vacature voor het Voeks welzijnswerk. Het gaat om het rayon in Friesland, ten zuiden van de lijn Harlingen-Leeuwarden. Hebt u belangstelling voor dit interessante en dankbare werk, neemt u dan contact op met onze welzijnscoördinator Mw. M.J. van Os, zie colofon.

Dagtocht Hilversum en Het Loo De dagtocht naar Beeld en Geluid in Hilversum en het paleis Het Loo in Apeldoorn op woensdag 4 september is volgeboekt. Wij vertrekken vanaf de parkeerplaats bij Rapide Tours, Stationsstraat 25, Tynaarlo, om 7:15 uur. De volgende opstap is de Carpoolplaats bij Assen Zuid vertrek 7:30 uur en Motel Hoogeveen om 7:45 uur.

Wandeltocht Jan Koerts en Harry Wiggers hebben traditiegetrouw een wandeling uitgezet, ditmaal in het unieke stukje Drenthe in de omgeving van Oudemolen. Deze prachtige wandeling gaat door bossen, heide en langs de Drentsche Aa; en wordt gelopen op woensdag 16 oktober. Het begin en eindpunt zal bij Herberg de Fazant zijn, Hoofdweg118, 9484TB Oudemolen, tel. 0592231991, zie www.herbergdefazant.nl. Wij verwachten u vanaf 9.30 uur, de koffie staat klaar. Wij sluiten deze wandeling af met een uitgebreid lunchbuffet. U kunt zich opgeven, vóór 10 oktober, bij Art Timmer (zie colofon). Na bevestiging deelname kunt u uw eigen bijdrage van € 10 p.p. overmaken naar de penningmeester (zie colofon) onder vermelding van ‘Wandeltocht 16/10’. VoeksNieuws | nr. 9 - september

19

REGIONIEUWS

Agenda U kunt reeds in uw agenda noteren dat de nieuwjaarsreceptie en de viering ter gelegenheid van 60 jaar Voeks Het Noorden zal worden gehouden op woensdag 22 januari 2014.

Het zuiden Website www.voeksregiozuid.nl Secretariaat A.A.M. Sanders, Kapucijnenhof 66, 4904 RB Oosterhout, tel. 0162-433253, [email protected] Penningmeester Bankrek. 3307404 t.n.v. Voeks regio Het Zuiden te Oosterhout (NB) Activiteiten (Vacant) Welzijnswerk A.H. Don, Hoge Vaartkant 128 4873LL Etten-Leur, tel. 076-5018065 of 06-24396021, [email protected] ZKA-consulenten Brabant & Limburg: J. van Beusekom, tel. 0765218259, [email protected], Zeeland & Limburg: L. van Zon, tel. 0113-270144, [email protected]

Welzijnswerk Albert Don is nog steeds op zoek naar een welzijnswerker voor de regio Noord-Limburg. Hij wacht met belangstelling op uw telefoontje ( 06-24396021)

Vernieuwde website Wanneer u op de voekswebsite www.voeks.nl naar de tab ‘Regiosites’ gaat en doorklikt naar regio Het Zuiden komt u op de geheel vernieuwde website www.voeksregiozuid.nl. Onze nieuwe webmaster, Danny Touw, heeft de site in korte tijd een nieuw elan gegeven, met veel actueel nieuws over onze regioleden.

Museum trip Antwerpen Op dinsdag 15 oktober organiseert Voeksregio het Zuiden een bezoek aan het Museum aan de Stroom (MAS) te Antwerpen. Na een lunch in de nabijheid van het MAS wordt een rondleiding gegeven door dit bijzondere gebouw. Na de rondleiding kan men individueel de verschillende exposities bezoeken. Gezien de beperkte parkeermogelijkheid ter plaatse zal voor busvervoer worden gezorgd. Details volgen later maar zet de datum vast in de agenda! Zie ook de website.

Bijeenkomsten

Het Sticht Website www.voekshetsticht.nl Secretariaat W.G. Reman, Flits 14, 1231 SN Loosdrecht, tel. 035-5823161, [email protected] Penningmeester Bankrek. 502138 t.n.v. Voeks regio Het Sticht te Huizen Activiteiten H.H. Holsboer, tel. 035-6916872, [email protected] Welzijnswerk J. van Berkel, tel. 06-53841190, [email protected] ZKA-consulent J.H. Eekhof, tel. 0348-423015, [email protected]

tweede dinsdag 10 september in Hotel Terminus Stationsplein 1 in Goes vanaf 10 uur. Wij hopen weer diverse activiteiten te organiseren. Zo kunt u zich nu al opgeven voor deelname aan een vaartocht op de Oosterschelde op dinsdag 8 oktober. Afvaart voor deze twee en een half uur durende tocht is om 12 uur. Uw inschrijving moet 6 september binnen zijn anders zit u ernaast! Inlichtingen en inschrijvingen bij Ary Westplate tel. 0164-610791. Zevenbergen: Sociëteit iedere eerste woensdag van de maand van 10 tot 12 uur in Hotel Van der Hooft. Op woensdag 2 oktober staan twee lezingen gepland, met lunch. Nadere bijzonderheden in het volgende Voeks nummer en op de regiowebsite. Inlichtingen Cees van Terheijden tel. 0164-643144.

Excursie Kasteel Amerongen Dinsdag 10 september brengen we een bezoek aan Kasteel Amerongen. Het gehele programma staat vermeld in VN7/8. Aanmelden kan uiterlijk 2 september bij Hans Holsboer (zie colofon) met vermelding wel/geen lunch. Het kasteel is helaas niet toegankelijk voor minder-validen. Kosten met lunch voor leden en partners € 30,80 p.p., voor niet leden € 38,50 p.p. Kosten zonder lunch voor leden en partners € 17,60 p.p. en voor niet leden; € 22 p.p. Betaling aan de penningmeester (zie colofon). Op dinsdag 8 oktober volgt een bezoek aan het gerenoveerde en in 2011 heropende Scheepvaartmuseum te Amsterdam. Nadere gegevens voor dat bezoek zullen in het volgende nummer van VN worden gepubliceerd.

Goes: De sociëteit in Goes begint het nieuwe seizoen op de

Muiderslot, 11 juni 20


PERSONALIA De volgende leden heten wij welkom: Mw. C. Bakker-Janson, Hazelaardreef 14, 3137 CH Vlaardingen E.F. van den Bent, Prinses Margrietstraat 18, 3331 GS Zwijndrecht, ex SN H.B.J. Berens, Europaweg 33, 7766 AA Nieuw Schoonebeek, ex NAM E.H.M. Bergmans, Oleanderpark 84, 3142 NL Maassluis, ex SNR A. Breevaart, P.W. Janssenlaan 48, 8385 GC Vledderveen, ex SNV M. Breunis, Wouter van den Bornplantsoen 8, 6871 XV Renkum, ex Oman A. Corthals, Arkelhof 58, 4761 MN Zevenbergen, ex SNC Moerdijk P.H. Doek, Menso Altingstraat 19, 7841 CA Sleen, ex NAM M. van Dorp, Abel Tasmanlaan 398, 3133 AH Vlaardingen, ex SNR P.A.A. den Draak, de Ruyterstraat 9, 3181 VG Rozenburg, ex SNR Mw. M.M. van Engelenburg-Stolk, Zeedijk 1, 3227 CK Oudenhoorn T.R. Eyckenschild, Heivlinder 69, 2317 JV Leiden, ex SITI S.P. van Ginneken, Gruttostraat 37, 2665 EK Bleiswijk, ex SN Mw. R.L. Gliozzi-Haanstra, Cornelie van Zantenstraat 266, 2551 PS Den Haag P.J. Groeneweg, Goetlijfstraat 90, 2596 RL Den Haag, ex Qatar A.A.G. Helmsing, 4e Tochtweg 12-a, 2841 LS Moordrecht, ex SITI Mw. J.W. Herlaar, Loevesteinlaan 483, 2533 BB Den Haag, ex SNV C.H.W.M. Hertogs, Gemaalweg 12, 4691 RK Tholen, ex SNC Moerdijk R.L. de Jong, Jan Huitzingstraat 15, 9601 AR Hoogezand, ex NAM

C.J. Kerremans, C. Raaijmakerslaan 34, 4731 EV Oudenbosch, ex SNC Moerdijk Mw. J. Kluitenberg-Wolterink, Liaslaan 22, 7761 BB Schoonebeek M. Kremers, Populierenstraat 32, 1731 SP Winkel, ex SNR Mw. K. Krukziener-Levison, Vredehofstraat 30-104, 3761 HC Soest Mw. D.C. Lagarde-van der Vaart, Kapelstraat 81, 4841 GG Prinsenbeek W. Leeuwenburgh, Atalanta 70, 3295 PD ’s Gravendeel, ex SNC Moerdijk P.L. Legerstee, Plaswijcklaan 1, 3054 CL Rotterdam, ex SGSI G.J.A. Louw, Prinses Marielaan 21, 2242 CJ Wassenaar, ex SI Mw. M.C. Luijendijk-van der Steur, Hammarskjöldlaan 609, 2286 HR Rijswijk Mw. T.T.M. Mattens-van Rijn, Thomas Jeffersonlaan 325, 2285 AL Rijswijk N.R. Mayne, Rue de la Brasserie 25, 1050 Brussel, België, ex Basell H. Muller, Groenhovenstraat 18, 2596 HT Den Haag, ex SGS Mw. C.A.M. Neeleman-Peters, Pastinaak 25, 3191 JL Hoogvliet P.J. Peters, Westerwold 20, 9642 ES Veendam, ex NAM Mw. E.W. Peters-Metsaars, 48 Rectory Road, SW13 0DT Londen, Verenigd Koninkrijk, ex SI Mw. T.T. Peterse-de Wilde, Meidoornlaan 8, 7721 EZ Dalfsen P.J. van der Pol, Sieberg 938, 5403 WL Uden, ex SNV C. Pronk, Van Wesenbekestraat 53, 2581 TS Den Haag, ex SITI

L.R. Riedstra, Prinses Margrietstraat 2, 9401 PA Assen, ex SIEP Mw. W. Riemersma-Sijtsma, Patrijzenlaan 310, 3233 BR Oostvoorne Mw. W.M.A. van Roon-Loeters, Wagenmakerij 39, 2993 AT Barendrecht A.A.P.J. Schijvenaars, Roosendaalsebaan 34, 4751 RB Oud Gastel, ex SNC Moerdijk A.A. Schmidt, Spinozaweg 7, 2202 AV Noordwijk, ex SNV F.W.H.M. Scholten, Voorstraat 8, 3251 BD Stellendam, ex SNR Mw. M. van der Schoot, Henry Dunantweg 152, 7242 HM Lochem, ex SIPM Mw. E. Schoute-Berkelder, Bruggehoofd 23, 3223 DC Hellevoetsluis W.M. Schulte, Herman Heijermanslaan 8, 2106 ES Heemstede, ex SIEP Mw. J.N. Stobbe-Sundquest, IJsbaan 25, 3362 KA Sliedrecht K. Stroo, Baljuw 4, 1625 BA Hoorn, ex Maleisië J. Timmerman, Moerseweg 2, 3216 LG Abbenbroek, ex SNC H.F. Vermeire, Lange Wolstraat 213, 4524 CA Sluis, ex KSLA Mw. M.L. Vermeulen-de Ruiter, Park Vossendijk 479, 3192 XH Hoogvliet P.H. Visser, Geerland 86, 4761 TM Zevenbergen, ex SNC Moerdijk F.N.H.M. Weel, Sweelinckplein 78, 2517 GL Den Haag, ex SI Mw. C.H. van Woerkom-Helwig, IJsselzoom 50, 2902 LB Capelle aan den IJssel

Met leedwezen geven wij kennis van het overlijden van onze leden: Mw. R.E. Barend-Mac Gillavry, (Indonesië), 18/07, 103 jr; Middenmolenplein 266, 2807 GV Gouda Mw. J.R.R. Barneveld-Wils, ex SN, 12/07, 72 jr; Lissabonweg 111, 3137 LC Vlaardingen V.H. de Beauvesier Watson, ex SNR, 4/06, 79 jr; Mia van der Wall-Duyvendakstraat 10, 3207 GS Spijkenisse C. Been, ex SIPM, 28/06, 85 jr; Corr. adr. Helmholtzstraat 66, 1098 LL Amsterdam

Mw. C.V. Blomenkamp-Vaillant, (Billiton), 20/06, 87 jr; Koningin Julianaweg 10, 1502 DZ Zaandam Mw. H.M.J. Bolhaar-Keuzekamp, (UK), 10/06, 91 jr; Hofstraat 8, 7581 CA Losser Mw. P. Bor-van Es, (NAM), 19/07, 99 jr; Arlo 142, 6041 CN Roermond D.F. Borne, ex NAM, 20/06, 87 jr; Corr.adr. L.Y. Davies, Pen Y Fan, Blackmore Vale Close, Templecombe, Somerset BA8 0HB Verenigd Koninkrijk G.P. Boven, ex SIPM, 7/06, 89 jr; Corr. adr. Blauwroodlaan 25, 2718 JN

Zoetermeer F. Breimer, ex SICM, 9/06, 81 jr; Prinses Beatrixlaan 1, 3136 AD Vlaardingen P.D. de Bruin, ex Billiton, 14/06, 79 jr; Julianaplein 44, 9301 LA Roden S. Buitenkant, ex Billiton, 19/07, 91 jr; Corr.adr. Boeier 7, 1721 GB Broek op Langedijk Mw. W.J.P. Burger-Barendswaard, (SNR), 12/06, 94 jr; Corr.adr. Rondedans 120, 2907 AG Capelle aan den IJssel H. Dam, ex Oman, 22/07, 76 jr; C. Pothuisstraat 26, 9728 MJ Groningen VoeksNieuws | nr. 9 - september

PERSONALIA

F.J. van Dam, ex SNR, 18/06, 78 jr; Willem van der Zaanstraat 18, 3223 SN Hellevoetsluis N. van Dijk, ex SNR, 10/07, 84 jr; Park Vossendijk 317, 3192 XG Hoogvliet B.L.A. Dirkse, ex Billiton, 29/06, 76 jr; W.A. Scholtenlaan 61, 6865 VV Doorwerth P.J.J. van Doorn, ex SIOP, 30/06, 73 jr; Moulifrond, Les Farges, 24290 Montignac, Frankrijk J. Eggengoor, ex NAM, 28/06, 86 jr; Arsenaal 29, 7741 JT Coevorden J. van Elburg, ex SNR, 27/05, 79 jr; Professor Mekelstraat 60, 3132 BD Vlaardingen C. Evegroen, ex SNR, 3/06, 86 jr; Buitendijk West 4, 4791 SC Klundert J.M. Flint, ex SSI, 22/07, 67 jr; Burgemeester Feithplein 76, 2273 BX Voorburg Mw. M.G. Flipse-van Ginneke, (SNR), 12/06, 84 jr; Biesboschstraat 176, 3207 BC Spijkenisse R.L.J. Galavazi, ex SIPM, 5/06, 96 jr; Ruysdaellaan 12 6, 3712 AT Huis ter Heide P.J.E. van Gentevoort, ex KSLA, 20/06, 85 jr; Koppenhoeve 49, 1687 VB Wognum C.W.J. de Goederen, ex SICM, 4/06, 83 jr; Apollolaan 384, 2341 AV Oegstgeest B. de Groot, ex NAM, 18/07, 68 jr; Clemenswerth 27, 9331 LD Norg A. van Haarlem, ex SNR, 17/07, 79 jr; Van Slingelandtplantsoen 12, 2253 WT Voorschoten Mw. B. Harsveld-Edam, (SNV), 4/07, 95 jr; Heerma van Vossstraat 83, 4708 AW Roosendaal H.F.J. Hartman, ex NAM, 3/07, 82 jr; Wiltinge 7, 9471 JK Zuidlaren J.H.H. Heijnen, ex NAM, 28/06, 72 jr; Flintenpad 42, 7761 AT Schoonebeek Mw. H.C.C. Hess-van Noord, (SIPM), 27/06, 92 jr; Buizerdstraat 67, 6601 AT Wijchen I.A.M. Hesselmann, ex SIPM, 10/06, 81 jr; Camera Obscuralaan 396, 1183 KJ Amstelveen A.N.K. Jellema, ex SNC, 7/06, 88 jr; Patrijslaan 8, 2261 ED Leidschendam Mw. G.D. de Jong-Beukema, (Tanzania), 20/07, 81 jr; Hunze 24, 9406 EE Assen Mw. N. de Jong-van der Wel, (SNR), 24/07, 96 jr; Strevelsweg 350, 3075 BZ Rotterdam Mw. G. de Jonge-van der Vegt, (NAM), 31/05, 80 jr; Corr.adr. Postbus 70, 7833 ZG Nieuw Amsterdam 22


Mw. J.M.A. Jongman-van Kesteren, (SN), 27/05, 87 jr; Theo MannBouwmeesterlaan 1, 2597 GT Den Haag W.J. Joosten, ex SIPM, 25/05, 86 jr; Hoekse Brink 221 E, 3151 GB Rotterdam Mw. H. Koek-van Merkom, (SIPM), 14/06, 83 jr; Corr.adr. Jaagpad 36, 2394 CN Hazerswoude-Rijndijk G.H. Koutstaal, ex Panama, 27/06, 79 jr; 655 Willow Oak Way, Roswell GA 30076, Verenigde Staten A.J. Kouwenaar, ex SIPM, 22/06, 84 jr; Maurits de Brauwweg 18, 2597 KE Den Haag A.B. van Kraanen, ex SNR, 25/06, 80 jr; Hamiltonlaan 3, 4631 NX Hoogerheide P. Kruit, ex SNR, 22/06, 87 jr; Lijsterweg 27, 3362 BB Sliedrecht E.J.A. Kselik, ex SIPM, 29/06, 89 jr; ’t Kerkestuk 50, 2811 BJ Reeuwijk G. Letteboer, ex NAM, 27/05, 77 jr; De Bakspieker 16, 7609 CL Almelo W.J.H. van Limburg Stirum, ex Iran, 2/07, 84 jr; Van Ommerenpark 301, 2243 EZ Wassenaar J. van Loon, ex SNR, 13/06, 70 jr; Surinamesingel 20, 3131 XM Vlaardingen J. Luchies, ex NAM, 13/07, 84 jr; Goeman Borgesiusstraat 80, 9602 VD Hoogezand Mw. M. Lugten-Bolt, (SNR), 16/07, 79 jr; Dr. J.M. den Uyllaan 39, 3201 WR Spijkenisse Mw. L. Maan-van Dam, (SNR), 26/07, 80 jr; Reling 13, 2993 DN Barendrecht F.J.A.I. van Maanen, ex SN, 24/07, 91 jr; Laan van Nieuw Oost Indië 96A, 2593 BX Den Haag C. Marseille, ex SNR, 18/07, 88 jr; Oude Weide 18, 8713 KX Hindeloopen Mw. E. van der Meijde-Heymanns, (Shell Tankers), 20/06, 79 jr; Catharina van Rennesstraat 192, 2551 GS Den Haag G. Middelman, ex SIPM, 7/07, 88 jr; Nederhoflaan 47, 2553 EW Den Haag Mw. C. Mijnheer-de Olde, (NAM), 15/06, 87 jr; Zwenkgras 10, 7623 EB Borne Mw. C.H. Miskulin-Riem, (SIPM), 23/06, 88 jr; corr.adres Svetvinčenat 20, 52342 Svetvinčenat, Kroatië Mw. K.L van Noort-Gorzeman, (SNR), 7/07, 84 jr; de Ruy 28, 3233 AH Oostvoorne N.P. Penning de Vries, ex KSEPL, 13/05, 85 jr; Corr.adr. Citerstraat 28, 2282 SK Rijswijk

Mw. L.H. Pieren-Lammerts, (SNI), 24/06, 85 jr; Apollolaan 228, 2324 BX Leiden Mw. A.C.E. Ramack-Glaubitz, (Indonesië), 6/07, 95 jr; Vondelpark 2, 3141 CJ Maassluis J. Romers, ex SNR, 20/06, 81 jr; Roemer Visscherstraat 3, 3132 ER Vlaardingen C.J. de Ronde, ex SNR, 16/06, 67 jr; Zwaluwenlaan 607, 3136 TT Vlaardingen G. Rotman, ex NAM, 28/06, 87 jr; Van der Duyn van Maasdamweg 250, 9602 VT Hoogezand A.A. Saers, ex SNR, 25/06, 87 jr; Vetkamp 139, 3862 JV Nijkerk H.A. Schelvis, ex Shell Tankers, 26/06, 83 jr; ‘s Gravendamseweg 18d, 2211 WK Noordwijkerhout A. Schermer, ex SNR, 15/05, 81 jr; Jacob Catsstraat 22 G, 3202 AK Spijkenisse P.F.M. Sjoukes, ex KSLA, 13/06, 90 jr; Pieter Oosterleehof 8, 1068 VR Amsterdam D.C. Smit, ex KSEPL, 3/07, 87 jr; Charlotte van Bourbonlaan 10, 6961 ER Eerbeek W. van der Spiegel, ex SIPM, 27/06, 90 jr; Corr.adr. A. Fokkerlaan 12, 2171 RA Sassenheim Mw. M. van der Steen-Verhagen, (SNR), 26/06, 98 jr; Abbewerveweg 5, 3238 LH Zwartewaal Mw. G. van Steensel-van der Harst, (Shell Tankers), 6/06, 92 jr; Goetlijfstraat 5, 2596 RH Den Haag Mw. J.T.M. Stegeman-List, (NAM), 13/07, 84 jr; Fonteinstraat 55 A206, 7573 CG Oldenzaal J.F. Sterk, ex Venezuela, 7/06, 91 jr; Naarderstraat 81, 1251 BG Laren R. Swaab, ex KSLA, 9/06, 77 jr; Apto de Correos 244, Alq. de Benifloret 1, 03820 Cocentaina, Spanje Mw. J.B. Teekens-Uuldriks, (SNV), 14/06, 88 jr; Patrijzenstraat 57, 2922 GN Krimpen aan den IJssel Mw. P. Vader-Dijkmans, (SNR), 8/07, 92 jr; Kalsdonksestraat 89, 4702 ZB Roosendaal Mw. E.M. Vaillant, ex Billiton, 15/05, 84 jr; Corr.adr. Heemskerk en Feijen Notarissen, Postbus 53053, 2505 AB Den Haag Mw. M. Vegter-van Vliet, (Nigeria), 16/07, 93 jr; Bornholm 50, 2133 AA Hoofddorp Mw. E.T. van Velzen-van Oeveren,

PERSONALIA

(SIPM), 1/07, 86 jr; Buizerderf 21, 2251 MS Voorschoten Mw. M.J. Verver-van Dam, (SIPM), 29/06, 83 jr; Klaverweide 46 B, 2272 BE Voorburg T.A. Vonk, ex SNV, 17/06, 82 jr; IJsvogellaan 153, 2261 DM Leidschendam

R. de Vos, ex SIPM, 6/07, 79 jr; Ruysdaellaan 12 11, 3712 AT Huis ter Heide J.P. van Vreeswijk, ex SNR, 2/07, 83 jr; Lokkertsemolenweg 44, 3194 WC Rotterdam F. van Wijk, ex SNR, 29/06, 96 jr; Velsenaerstraat 4, 3195 RP Rotterdam

Mw. T.F.N. Woud-Wessels, (SNV), 24/06, 84 jr; Hofstedenlaan 17, 9301 RT Roden N. de Zeeuw, ex KSLA, 19/06, 90 jr; De Santmark 312, 1901 WZ Castricum G.N. van der Zwaag, ex NAM, 11/07, 75 jr; Grote Zijlroede 18, 8754 GG Makkum

Vlaardingen Mw. H. Kooper-Zadeits, 3/07, 76 jr; echtgenote van J.K. Kooper (SNR), Willem de Zwijgerlaan 15, 3722 JR Bilthoven Mw. K. Koudstaal-Stelloo, 14/06, 75 jr; echtgenote van J. Koudstaal (SIPM), Treknet 12, 3192 DK Rotterdam Mw. A.P.M. Lazet-van Doorn, 11/07, 69 jr; echtgenote van J.A. Lazet (SNV), Ina Boudier- Bakkerstraat 42, 4132 XP Vianen Mw. W.A. van Lingen-Driesprong, 1/06, 79 jr; echtgenote van N.H. van Lingen (Syrië), Middendorplaan 12, 2361 CB Warmond Mw. D. Pieters-Schippers, 3/06, 80 jr; echtgenote van J. Pieters (SNV), Corr. adr. Degerfors 5, 3124 RA Schiedam Mw. L. Ritman-van Dijk, 17/06, 73 jr; echtgenote van B. Ritman (Shell Tankers), Adriaan Banckertstraat 9, 3333 TA Zwijndrecht Mw. M. Schenck-van den Berg, 19/07, 84 jr; echtgenote van P.A. Schenck (KSEPL), Badhuislaan 19, 2273 DR Voorburg Mw. A. van der Spiegel-Nolten, 27/06, 89 jr; echtgenote van W. van der Spiegel (SIPM), Corr.adr. A. Fokkerlaan

12, 2171 RA Sassenheim Mw. L.A. Stel, 9/06, 57 jr; echtgenote van mw. J. Huizing (NAM), De Brootacker 4, 9414 BK Hooghalen Mw. J. Vriend-Oosterhuis, 7/06, 91 jr; echtgenote van A. Vriend (SNC Moerdijk), Dennenlaan 7, 7731 AG Ommen Mw. M.B. Weeda-Schipper, 5/06, 61 jr; echtgenote van H.C. Weeda (KSEPL), Kaapstander 22, 3261 KZ OudBeijerland Mw. R.C. Willems-Wijnberg, 13/06, 84 jr; echtgenote van J.F.J. Willems (SIPM), Spoorstraat 1, 6971 CA Brummen Mw. P.J. Willemsen-Boel, 18/07, 71 jr; echtgenote van H. Willemsen (SNR), Laan van Wateringseveld 1481, 2548 CA Den Haag

Familieberichten: Mw. H. Baardman-Boerstra, 9/07, 84 jr; echtgenote van P.C. Baardman (SNR), Apollolaan 384, 2341 AV Oegstgeest Mw. H.J. Berghuis-van de Kolk, 13/07, 63 jr; echtgenote van J. Berghuis (SNR), Platehaven 75, 2993 HR Barendrecht Mw. H.M.S.J. Berkmans-Roskam, 6/06, 70 jr; echtgenote van H.N. Berkmans (SNR), Oudendijk 15, 3291 LM Strijen A.A.W. Bos, 19/07, 72 jr; echtgenoot van mw. A.G. Bos-de Jong (SNV), Louise de Colignylaan 229, 3136 NP Vlaardingen Mw. W.M. Bouman-den Blanken, 16/07, 64 jr; echtgenote van J.T. Bouman (SIC), Homaat 11, 9431 MK Westerbork Mw. W.B. Bruins-Vlaanderen, 1/06, 87 jr; echtgenote van C.R. Bruins (NAM), Wilhelminastraat 1, 2351 GS Leiderdorp Mw. H.W.A. Buise-Weidema, 28/06, 58 jr; echtgenote van A.L. Buise (SI), Ru Parestraat 37, 2552 CP Den Haag Mw. E.H. Geervliet-Hagenbeek, 12/07, 93 jr; echtgenote van C. Geervliet (SNC Moerdijk), Dillenburgsingel 5, 3136 EA

Rectificatie Tot onze spijt is er een tweetal fouten geslopen in de Familieberichten in Voeksnieuws 7/8. Het betreft het overlijden van de echtgenote (dus niet partner) van de heer G. Doornbos, Mw. N. Doornbos-Boogaard (en niet Bogaard).

Wie gaat er mee naar Suriname? Gezien het succes van vorige reizen organiseren we opnieuw een reis naar Suriname en wel van 8 t/m 28 maart 2014. Het programma is in grote lijnen hetzelfde als vorig jaar. Ga naar www. suriname-rondreizen.com en dan 'Voeks special maart 2014' voor de volledige reisbeschrijving en het aanmeldingsformulier. Een verslag van de vorige reis staat op de Voeks website (knop ‘Voor de leden’). Wacht niet te lang met aanmelden! Er kunnen maar 20 deelnemers mee en de reis zal ook worden aangeboden op de 50Plusbeurs in september. Oscar Franse - [email protected]


23

VOEKSKRONKEL Beste Kronkelkrakers, Modeljurk was het woord dat u moest zien te vinden na het oplossen van Kronkel V-43. De bijgevoegde afbeelding (de aalscholvers die u niet hoefde in te zenden natuurlijk) had betrekking op de vraag uit 7 horizontaal, het vissengedicht over vogels: aal + schol + vers … Ook bij deze opgave vindt u een afbeelding die betrekking heeft op één van de oplossingen uit de Kronkel. Veel succes ...

1

2

3

4

13

Het adres waar u uw oplossing heen kunt sturen is: P.J. Visser, Sparrendal 552, 3142 LR MAASSLUIS of naar [email protected] Denkt u aan uw adresgegevens? Onder de goede inzendingen worden weer drie cadeaubonnen van € 12,50 verloot. En u weet het: iedereen mag inzenden, maar alleen Voeksleden kunnen in de prijzen vallen! Dus meldt u aan via [email protected]

VERTICAAL: 2 Aardbei; 3 Nesten; 4 Thema; 6 Emmer; 7 Aarde; 8 Lakei; 9 Calorie; 10 Oogsten; 11 Vorsen; 12 Rol; 13 Halfzuster; 14 Jubeltenen; 18 Abt; 23 Fikkies; 24 Etalage; 26 Tee; 28 Concern; 30 Strofe; 31 Nieter; 33 Sinas; 34 Reëel; 35 Talie; 36 Naken; 38 Pas.

De oplossing van Kronkel 43 luidt: HORIZONTAAL: 1 Haarnetje; 7 Aalscholvers; 14 Juriste; 15 Mirakel; 16 Gorilla; 17 Babbelaar; 19 Emigratiegolf; 21 Luik; 22 Ofte; 25 Etna; 27 Accu; 32 Eersteklasser; 35 Tennisnet; 37 Emplooi; 40 Aandeel; 41 Katbeer; 42 Assenstelsel; 43 Eindronde.

1 L.J. Keus - Akersloot 2 G.C. Severijn - Nieuwegein 3 J.J.M. van Leeuwen - Den Haag

5

6

7

8

Voeksbalk 43 luidt: MODELJURK Tom haalde de volgende namen uit de goede inzenders:

Zij hebben hun prijs inmiddels ontvangen. Van harte gefeliciteerd en tot de volgende Kronkel! Peter

9

14

10

11

12

15

16 17

18

21

19

22

20

VOEKS NIEUWS 23

24

25

26

27

28

29

30

35 38

39

40

36

31

32

33

34

37

41

42 43

44

45

46

47

Horizontaal: 1 Horizontaal: 13 Is slechts een moment in bloei op de equator (7); 14 Hierdoor komen we aan eten (7); 15 Het toetje van Valerie (7); 17 Treiterziekte (5); 18 Het vermogen van een paardje om hierin door te dringen (11); 20 Vruchtwater (5); 21 Die vreemdeling slaapt op zijn brits (9); 23 Treurig lied van een Europeaan met verdriet (8); 27 Jon uit Drenthe gaat hierdoor de lucht in (8); 30 Toegang tot het parlement (9); 38 Dat vaartuig is het product van een verbitterde kip (5); 40 Zitplaats voor springers? (11); 42 Tegenvallende das (5); 44 Sporter die zijn vak nog niet goed beheerst (7); 46 Draagt men daar voedsel mee? (7); 47 Deze plaats is niet goed voor een boom (7). Verticaal: 1 Het wordt goud als er een beetje van die hond verdwijnt (6); 2 Aardschokken die ons overmeesterden (8); 3 Zorgt voor opwinding! (6); 4 Komen lekkere meisjes vandaan (6); 5 Is het meisje in staat om hier iedereen van koffie te voorzien? (7); 6 Komt hier de post binnen voor een baby? (5); 7 Gezellig praten over de den, spar of eik (5); 8 Voor een kleinigheid zet men de verpakking naast een es (5); 9 Dat mag u nooit vertellen! (6); 10 Bron in de keuken (6); 11 Niks meer om te bakken (4); 12 Is hij wakker? Ja, dat zie je aan zijn kleding! (6); 22 Is in zijn schik als Van Gent verwijderd wordt (3); 24 Engels bier in Walem (3); 25 Ladderverhaal dat op een preek lijkt (8); 26 Muzikale afspraak (7); 27 Beestachtig mooie auto (6); 28 Tekenwerk met vlaggen (6); 29 Oude wijn gaat het land uit (6); 31 Een Chinese moeder wordt zo voor de gek gehouden (6); 32 Onvervalst snel huisdier (6); 34 De groei van wegenbelasting? (6); 35 Verraderlijke tuinslang (5); 36 Zonder verpakking is het schoon (5); 37 Het wordt een gevangenis voor rokers (5); 39 Is beter dan nooit (4).

48 15 24 50 46 18

5

12 60

VOEKSBALK V-44 U kunt inzenden t/m 19 september 2013

Shell Nr. 9 september 2013

Recommend Documents