Sheet 1: Titel: “project” Auschwitz ⦁ Bezoek Auschwitz september 2014, laatste gang 200 Limburgse joden van thuis naar hun uiteindelijke einde. ⦁ Reis o.lv. van Herman van Rens uit Beek, geschiedkundige met specialisatie (Limburgse) Holocaust. Hij is er als 1e in geslaagd de Limburg-joodse deportatie in kaart te brengen. ⦁ Locaties gezien, waar de gewone toerist niet komt. ⦁ Presentatie niet gericht op foto’s van de kampen, maar meer op de context m.b.t. waarom e.e.a. is ontstaan. Geen wetenschap. Sheet 2: Thema’s ⦁ Presentatie twee dimensies: Project Auschwitz en laatste gang van 200 Limburgers Sheet 3: Inhoudsopgave ⦁ Context: Om gebeurtenissen in Auschwitz enigszins te duiden wordt in het kort ingaan op historische/politieke context van Polen en Auschwitz en opmaat naar Endlösung der Judenfrage: hoe heeft het zo kunnen komen ? Sheet 4: Locatie Auschwitz ⦁ Uiterste zuidwesten van Polen ⦁ In Opper-Silezië, Nabij stad Krakau ⦁ 1200 km van Nederland Sheet 5: Context ⦁ Joden in Europa: Niet alle Europese joden zijn vermoord. Veel joden zijn voor en na oorlog geïmmigreerd naar USA en Palestina ⦁ Aantal vermoorde joden en zigeuners: de meeste schattingen liggen tussen 5.5-6 mln. Er zijn echter vaak dubbeltellingen meegenomen Bv: joden die na 1933 naar Nederland kwamen 1
werden zowel in Duitsland als in Nederland meegeteld Sheet 6: Polen als groot koninkrijk en gemenebest ⦁ Koninkrijk Polen van 1526 tot 1772 (250 jaar) gelieerd met Groot Hertogdom Litouwen in Gemenebest. Oppervlakte bedroeg 1mln m2 (Frankrijk + Spanje) en omvatte huidig Polen, 1/2 Oekraïne en Wit Rusland, Baltische staten, delen van Tjechië en Slowakije. ⦁ In Europa werden in die tijd joden overal vervolgd en zij zochten tehuis in randgebieden: o.a. Holland, Ottomaanse rijk en…..Polen. In deze periode verhuisden m.n. veel Duitse joden naar Polen, waar zij welkom waren, mits ze bijdroegen aan ontwikkeling van het land. Zij ontwikkelden eigen taal: het jiddish (Duits dialect). ⦁ In 18e eeuw bestond bevolking (12 mln) voor 1/3 deel uit joden en was 80% van wereldwijde aantal joden woonachting in koninkrijk. Sheet 7: Polen houdt op te bestaan als natie ⦁ Het koninkrijk verzwakte echter politiek en militair zodanig, dat de drie buurlanden: Oostenrijk- Pruissen -Rusland het hele gebied vanaf 1772 in drie stappen onder zich verdeelden. ⦁ In 1795 hield Polen op te houden te bestaan. De regio Auschwitz werd Oostenrijks. De ze situatie zou eindigen na WO1. Sheet 8: Polen wordt weer een natie ⦁ Duitsland was succesvol in oorlog tegen Rusland. Groten delen van Polen/Baltische staten waren in 1915 al in Duitse handen gekomen. Bij vrede van 1917 met Rusland kwam Oekraïne daar nog bij als vazalstaat. ⦁ Nadat Duitsland zich had overgegeven werd het “niemandsland” in het oosten door Poolse nationalisten geclaimed ⦁ Claim werd in 1924 door overwinnaars WO1 gehonoreerd
2
Sheet 9: Polen is weer een natie ⦁ Omvang “nieuwe” Polen: oorspronkelijke Polen + weer deel van Oekraïne Sheet 10: -Sheet 11: Situatie Duitse volk in 1933. Vruchtbare bodem Nazi’s Verdrag van Versailles ⦁ Nationaal gevoel van vernedering door verdrag (opgelegd dictaat) van Versailles van 1919: Forse herstelbetalingen (132 miljard Reichsmark), afstaan eigen gebieden in westen en oosten, afstaan alle kolonies ⦁ Tijdelijke bezetting Rijnland (met industriegebied Ruhrgebiet) leeggeroofd door Frankrijk en België (machines en kolen) toen Duitsland niet aan herstelbetalingen kon voldoen. Wereldcrisis ⦁ Duitsland was “verstotene”, zonder kolonies of internationale posities. Daarom trof crisis Duitsland harder dan bv Nederland ⦁ Herstelbetalingen was geen thema meer (geslonken tot 3 miljard Reichsmark door onderhandelingen) ⦁ Verenigde Staten vorderde haar lening aan Duitsland terug ⦁ Uitholling waarde Reichsmark door jarenlange inflatie ⦁ Alsmaar dalende productie kapitaal-en consumptiegoederen ⦁ 28 % werkeloosheid en veel armoede aan de basis Negatieve democratie onder slecht gesternte ⦁ Democratische Weimarrepubliek: partijgekonkel, interne besluiteloosheid, malaise, geen ervaring met processen Internationale status en trots ⦁ Nauwelijks een leger (max 100.000 man) en vloot ⦁ Nauwelijks internationaal aanzien. Het internationale spel werd door de overwinnaars gespeeld 3
⦁ Algehele defaitisme Sheet 12: Hitler’s sociale agenda en successen 1933-1938 Vlnr: ⦁ Werkgelegenheidsprojecten: bv aanleg Autobahnen en VW, beschikbaar voor de kleine man ⦁ Stabiliteit in consumenten-en landbouwprijzen en pachten ⦁ Wetgeving inzake arbeidsomstandigheden (WC’s, kantines, plantsoenen) en meer huurbescherming ⦁ Bevordering groepsvakanties en theaterbezoeken. Bv: Nazivakantieoord: Eiland Rügen in noord-oost Duitsland. Gebouwd in het kader van : “Kraft durch Freude” projecten Sheet13: Hitler’s successen 1933-1938 Vlnr: ⦁ Modernisering/rationalisatie industrie, samenwerking: IG Farben ⦁ Door overheid betaalde gezondheidszorg ⦁ Introductie kinderbijslag ⦁ Verhoging pensioenen ⦁ Bijstand armen via verschaffing van levensmiddelen en kolen En ook: ⦁ Geen wezenlijke belastingverhogingen voor lage inkomens (muv accijnzen tabak en alcohol) ⦁ Verdubbeling aantal vrije dagen Sheet 14: Hitler’s successen 1933- 1938 ⦁ 1928 is laatste “normale” jaar voor de beurskrach van 1929 ⦁ 1933: Hitler aan de macht. Dat jaar was het dieptepunt van crisis “Wirschafswunder” - Herstel op eigen kracht. 4
- Duitsland bleef economisch relatief geïsoleerd: in-en uitvoer bleef steken op ca 50% van de omvang in 1928 voor beurskrach Sheet 15: Hitler’s successen 1933- 1938 Vlnr: ⦁ “Anschluss” met Oostenrijk in maart 1938 ⦁ Massabijeenkomsten, o.a. in Nürnberg ⦁ Olympische spelen in Berlijn 1936 ⦁ Pompeuze (neoklassieke) bouwwerken: Vliegveld Tempelhof, Ministerie van Marine Maar ook: Autobahnen, bevorderen internationaal toerisme Sheet 16: Wat heeft aanvankelijk meegeholpen ? ⦁ Charismatische leiderschap van Hitler: speelde in op behoefte aan sterk leiderschap (na Weimarrepubliek) bij hoog en lage lagen van de bevolking ⦁ Propaganda: dr. Goebbels, vakkundig inspelen op heersende nationale sentimenten: volgzaamheid-hard werken-nationalismeantisemitisme-“Bruderschaften”(o.a.Stahlhelm, coöperaties tussen bedrijven)-militarisme en graag dragen van uniformen. Men greep dankbaar terug op citaten van bekende Duitsers uit de e “Sturm und Drang Zeit (Romantik, eind 17 eeuw), zoals Schiller, Goethe, die eigen cultuur, taal, identiteit en (volks)wil bejubelden als reactie op Verlichting (universele en rationele waarden, geldend voor iedereen) en Franse culturele invloed in Europa van die tijd. Duitsland bestond toen uit meer dan 300 staatjes en stadstaten en kende geen politieke eenheid, zoals andere Europese naties. Cultuur en taal waren enige bindmiddelen. Deze situatie bestond na WO1 ook weer. ⦁ NSDAP: niet altijd goeddoordachte visies, maar creëerde ruimte 5
⦁
⦁
⦁
⦁
en elan voor nieuwe ideeën en was in staat deze ideeën in partijprogramma te vertalen. Sprak ook jeugd aan: vakantiekampen. Gestapo:nog relatief beperkt in omvang en “terreur”. In 1938 ca 8.000 man (weinig i.v.m. andere staten). Veel medewerking van bevolking bij vervolgen minderheden. Terreur pas in oorlogstijd Negatieve aspecten van regime: geen kritiek of andere partijen toegestaan; Judenfrage, toenemende culturele censuur (boekverbrandingen, entartete Kunst, trias politica in een hand. Geleidelijke opbouw oorlogsmachine Zakelijk en privé vermogen van joden werd steeds nadrukkelijker geconfisqueerd, vooral na de Kristallnacht. Echter niet overdrijven, was slechts 0.5% van nationaal inkomen (1938). Internationale reactie: behoefte aan stabiliteit, oorlogsmoe, zwak, antisemitisme, steun(USA: Rockefeller en Ford), “bewust omkijken”
Sheet 17: Polen houdt weer op te bestaan als natie ⦁ Aug.1939” Von Ribbentrop-Molotov pact. Duitsland 60% v.d. bevolking; Rusland 40% ⦁ Geeffectueerd bij Duitse inval op 1 sept. 1939 ⦁ Annexatie Silezië tot integraal onderdeel van het Duitse Rijk (westelijk deel van Polen) ⦁ Het centrale deel van Polen werd General gouvernement ⦁ Bij operatie Barbarossa 1941 ook oostelijk deel van Polen bezet Auschwitz was dus weer Duits gebied met Duitse wetten. Later van belang bij uitbouw van Auschwitz project Sheet 18: Opmaat naar Endlösung Ontwikkeling positie joden 1933-1941 ⦁ Perceptie Nazis over Joden: schuld aan nederlaag WO1 (“mes in de rug” theorie) en wereldwijde crisis (door invloed op bancaire 6
geldstromen). Jood was bovendien minderwaardig ras i.v.m. Arische ras. Surfen op antisemitische gevoelens in Europa ⦁ Beleid tot 1940: Door joden bang te maken, hoopte men aanvankelijk, dat ze Duitsland “vrijwillig” zouden verlaten. ⦁ Opname joden in Nederland: max 8000/jaar v.a 1939: stop. Plan “Madagaskar”. ⦁ Eerste kampen: werkkampen,slechte omstandigheden (geen vernietigingskampen). Getto’s: men moest zichzelf in leven houden Veroveringen Polen en Rusland: Gebieden met veel joden (miljoenen) kwamen in handen van Duitsers. Opmars verliep zo snel, aanvankelijk lokaal geen opvang. Men begon toen naar willekeur in grote getale te doden via Sonderkommando’s. (SS, Oekraïners). Aanwas van joden bleef maar groeien. Sheet 19: Besluit Hitler om Joden te vernietigen ⦁ Besluit tot vernietiging van Joden was eerder door Hitler genomen ⦁ Himmeler heeft dat in notitieboekje aangetekend n.a.v. bezoek aan Hitler op Wolfschanze 18 dec.1941. (gevonden in doos in Moskou). Sheet 20: Wannsee Conferentie ⦁ ⦁ ⦁ ⦁
Wannsee, nabij Berlijn Bijeenkomst top-ambtenaren/SS o.l.v. Heydrich onder druk Hitler Geen notulen of andere aantekeningen gemaakt Reinhard Heydrich met zijn voorstellen drijvende kracht geweest, door voorstanders van minder radicale oplossingen te overtuigen
Sheet 21: Wannsee Conferentie Op de Wannsee Konferentie zijn aantal cruciale besluiten genomen, die nagenoeg totale vernietiging van Europese jodendom zou 7
inluiden ⦁ Vernietiging vond al op lokaal niveau plaats, maar op inefficiënte en niet gecoördineerde wijze (kogel, experimenten) ⦁ Veel SS’ers konden het massaal doden emotioneel niet aan berichten naar thuisfront ⦁ Gas werd als meest efficiënte middel vastgesteld ⦁ Men wilde in 1946 Jodenvraagstuk geheel opgelost hebben Sheet 22: 7 aspecten van “project” Auschwitz ⦁ Het project Auschwitz bestond uit 7 elementen, die sterk met elkaar verbonden waren onder supervisie van de SS ⦁ Ontwikkelingen van project besloeg tijdsperiode begin 1940- eind 1944, relatief snel afgebroken door oprukkende Rode Leger ⦁ Er waren verdere uitbreidingsplannen tot 1945/1946 Sheet 23: Locaties project Auschwitz ⦁ De 7 deelprojecten geconcentreerd binnen straal van 15 km. ⦁ Verbonden via overkoepelende SS organisatie, spoorwegen en arbeidskampen Sheet 24: Verduitsing van stad en regio Auschwitz ⦁ Duitsland annexeert Silezië en daarmee de regio Auschwitz na de inval in Polen op 1 sept.1939. Auschwitz wordt daarmee Duits grondgebied. Vanuit Duits perspectief waren de kampen van Auschwitz dus een binnenlandse aangelegenheid ⦁ Deportatie Joden. Woningen afgebroken of toebedeeld aan Volksduitsers uit de Baltische staten (“heim ins Reich”), Duitse werknemers voor de lokale industrie en SS gezinnen van de nabijgelegen kampen. Alle joodse culturele en religieuze elementen afgebroken en vernietigd. Joodse bevolking is uiteindelijk gedood en nooit meer teruggekeerd. 8
⦁ Modelstad: nazi-architectuur, namen van pleinen en straten worden “verduitst” ⦁ Ec.centrum/Spoorwegknooppunt : Duitsers konden gebruik maken van aanwezige infrastructuur voor kolenindustrie van Silezië Sheet 25: Stammlager Auschwitz I Kampbewoners: ⦁ Oorspronkelijke internering Poolse (politieke) gevangenen en Duitse criminelen ⦁ Kamp is uitgebouwd door de Poolse gevangenen ⦁ Na inval in Rusland v.a. okt.1941 ook Russische krijgsgevangenen. ⦁ Tijdelijk vrouwenkamp in afwachting van bouw van kamp Birkenau ⦁ V.a. 1943 ook joden. Experimenten met gas ⦁ Gebruik van Zyclon-B (desinfectie en bestrijding tyfus) bedacht door plaatsvervanger kampcommandant Karl Fritsch ⦁ Zyclon-B is een blauwzuurhoudend granulaat, dat verdampt bij temperatuur > +23C. Gaskamers moesten dus verwarmd worden, hetgeen het idee van een “douche” versterkte. ⦁ Luchtafweerbunker omgebouwd tot gaskamer/crematorium ⦁ Werking: het gas vernietigt de aanmaak van rode bloedlichaampjes en daarmee het zuurstoftransport. Men voelt de eerste minuten nauwelijks, totdat na 15-20 min. dood door verstikking intrad. Enkeling, die nog leefde werd via wurging om het leven gebracht ⦁ Testpersonen Poolse en Russische gevangenen (enkele duizenden) in periode nov.1941 – mei 1942 ⦁ Massale toepassing werd uiteindelijk overgeplaatst naar Birkenau en andere kampen (zoals: Dachau, Sobibor, Buchenwald)
9
Sheet 26: Impressies ⦁ Crematorium/gaskamer, (voormalige kazerne) barakken, barak 10, waar Mengele experimenteerde, electrische beveiliging ⦁ Andere speciale barakken: beneden orkest, boven hoeren; SS Bierkeller (t.o. gaskamer/crematorium), gevangenisblok met ruimte voor 1000 gestraften Sheet 27: Stammlager Auschwitz I ⦁ Kapo’s: gevangenen werden ingezet als kampbewakers en daarvoor beloond: betere bedden, eten, kachels, prostitués ⦁ Alleen zolang men de taken goed uitvoert. ⦁ Aantal overlevenden van dit kamp was relatief hoog. Velen zouden in andere kampen alsnog bezwijken of worden vergast. ⦁ Ontsnappingen: aantal individuele ontsnappingen beperkt. Pogingen meeste kans van slagen in kleinere kampen en tijdens intern transport. (300 geslaagde ontsnappingen).Velen werden echter later toch opgepakt en gedood Sheet 28: Land- en tuinbouw ⦁ In regio rond Auschwitz op vruchtbare bodem legio kassen en viskweekvijvers voor productie voeding Duitse leger en steden ⦁ Kassen worden nu nog gebruikt. De kweekvijvers maken nu onderdeel uit van wandelgebied Sheet 29: Schmelt dynastie ⦁ Naast de SS kampen v.a. 1940 ook 17 kleinere kampen in opperSilezië, beheerd door burgerautoriteiten. ⦁ Centrale: soort Randstad uitzendbureau voor gevangenen met goedkeuring van Himmler. De aannemers hadden immers nauwelijks eigen arbeiders, die in militaire dienst waren. ⦁ Opgezet t.b.v. de bemanning voor aanleg van deeltraject Autobahn (165 km Breslau-Gleiwitz). Als aanleg vordert, ook 10
voor ander projecten, zoals; IG Farben, Krupp en Organisation TODT (aanleg verdedigingswerken in bezet gebied) ⦁ Aanvankelijk bemand door 1.800 joden uit Silezië en Baltische staten, maar later ook uit west Europa. (3.500 Nederlanders, 1.000 Belgen en 3.000 Franse Joden) ⦁ Schmelt werd geduchte concurrent voor de SS in Auschwitz. Eind 1943 einde aan zelfstandige positie van Schmelt imperium. Organisatieonderdelen werden Nebenlagern van Auschwitz, onder gezag van SS. ⦁ Alle Autobahnlager nog voor eind van oorlog geruimd. Sheet 30: Schmeldt dynastie ⦁ Huidige A4 gelegen op het oorspronkelijke aangelegde tracé Sheet 31: Rol IG-Farben Ondersteuning van Nazi bewind: ⦁ Blokkade Engeland: Duitsland geen toegang tot natuurrubber en olievelden. Synthetische olie en rubber uit steenkool ⦁ Sponsoring van medische experimenten van Mengele ⦁ Massa productie Zyclon-B; ⦁ Beheer van eigen arbeidskamp (Monowitz) ⦁ Selectie van joden kamp Birkenau voor werk in fabrieken Sheet 32: -Sheet 33: Andere betrokken bedrijven bij Auschwitz project ⦁ Zeer breed veld van deelnemers, hetgeen de kreet “wir haben es nicht gewusst” erg onwaarschijnlijk ! ⦁ Meer bekende Duitse en buitenlandse bedrijven (m.n. Amerikaanse), die Nazi regime hebben gesteund, zoals: Ford, BMW, VW, Oetker, Flick concern, Bartelsman, etc (wie 11
niet ?) ⦁ Allemaal een graantje meepikken of uitsluiting voorkomen Sheet 34: Kamp Monowitz (Auschwitz III) ⦁ IG farben: Synthetische rubber en benzine (BUNA Werke= butadieen/Natrium) ⦁ Reden, dat IG dit kamp opzette, was, dat arbeiders die oorspronkelijk van de andere Auschwitz kampen kwamen, te lang onderweg waren (efficiency-verlies). Nu waren ze vlakbij bouw plaats van fabrieken. ⦁ Buna fabrieken zijn nooit operationeel geworden tijdens oorlog Sheet 35: Vernichtungslager Auschwitz-Birkenau ⦁ Birkenau: specifiek opgezet ter vernietiging van joden en zigeuners na Wannsee Konferenz Sheet 36-38: -Sheet 39: Foto’s ⦁ Barakken: Ontwerp o.b.v. paardenstal 500-600 pers. Feitelijk 700-750/ 4 personen per slaapkooi. 174 slaapbarakken ⦁ Cynisme SS: ⦁ De barakken waren vaak omgeven met bloemenperken + “kanada” ⦁ Nieuwe gevangenen werden meestal met orkest in kamp ontvangen ⦁ Vaak reed voor de kolonne van Joden naar gaskamer rode kruisauto ter geruststelling. In auto lagen Cyclon B patronen ⦁ Neue Judenrampe: gemiddeld 800-1000 personen per transport, waarvan 90% meteen naar gaskamer werd gevoerd. Aantal was afgestemd op capaciteit van gaskamers en crematoria: ketendenken ⦁ Perron was binnen uur weer helemaal leeg.
12
Sheet 40: opgeblazen gaskamer/krema en omvang kamp totaal ca 240 barakken. Capaciteit; 130.000 mensen. “Mexico”: geplande uitbreiding ca 100 barakken= 70.000 (ingehaald door opmars Russen) Sheet 41: Experimenten Medische experimenten hebben ca 4.000 joden en zigeuners het leven gekost en tienduizenden a.g.v. Mengele’s rol als selectiearts in Birkenau. Vele operaties zonder (afdoende)verdoving. Mengele was niet enige betrokken kamparts. Vele anderen wilden erkenning en eer en maakten gebruik van tijdelijke gelegenheid om met levend menselijk materiaal te kunnen werken Genetische manipulatie: kweken blond haar en blauwe ogen. Veel van resultaten van experimenten zijn na oorlog in medische wetenschap verder ontwikkeld en toegepast: sterilisatietechnieken, behandeling van wonden, transplantatie van bot-spier- en zenuwweefsel, behandeling van malaria, tyfus, tbc en gele koorts Sheet 42: Algemene economische achtergronden Engelse blokkades: verhinderde Duitsland toegang tot natuurlijke rubber en olievelden, essentieel voor het leger Olie/gasvelden in bereik Duitsers: Roemenië, Krim, Baltische staten IG Farben: heeft proces ontwikkeld om uit steenkool synthetische rubber en olie te maken (steenkool genoeg in Opper Silezië) Chronisch gebrek aan arbeidskrachten: arbeiders Duitse Heimatindustrie en landarbeiders zijn opgeroepen voor leger en tekort kan slechts deels worden opgevangen door vrouwen Lange aanvoerwegen naar Russisch front nopen tot verhuizing van productie van legermaterieel/voeding richting oostfront (Napoleon) 13
Sheet 43: regio Auschwitz: een perfecte locatie Infrastructuur: gebied was voor oorlog al mijngebied met goede spoor-en waterwegen Schoon water: van belang voor koeling faciliteiten in fabrieken Vlak terrein: nuttig bij de bouw van uitgestrekte fabriekscomplex en bewaking: Nabijheid twee grote rivieren: Weichsel en Sola Arbeidspotentieel: er was al interneringskamp voor Poolse gevangenen (Stamlager Auschwitz 1) Huisvesting: m.n. voor IG Farben personeel, na verdrijven Joodse en Poolse bevolking uit de regio Bommenwerpers: aanvankelijk ver verwijderd, maar na verovering van delen van Italië door geallieerden eind 1942/1943, kwam regio Auschwitz binnen schootsafstand van vliegtuigen Vruchtbare gronden: voor productie voedsel Duitse leger in Rusland en Duitse steden Afzetmarkten: m.n. voor legers in Rusland Centrale ligging: binnen veroverde gebieden en ver genoeg om waarheid te verbloemen Sheet 44: Hoe gaan Polen om met verleden ? Persoonlijke beleving van Polen gebaseerd op eigen observaties: ⦁ Verchristelijking van jodenvervolging ⦁ Integratie van verleden in huidig dagelijkse leven Sheet 45: Foto’s ⦁ Monument met kruis ter nagedachtenis aan kamp Monowitz. (Auschwitz III) Het woord “jood” komt niet in de tekst voor ⦁ Voormalige opslagplaats voor Zyclon-B in kamp Auschwitz l. 14
Voorgesteld als Karmelietessenklooster na WO2 ⦁ Verwaltungsgebaude kamp Birkenau, gebruikt als katholieke kerk Sheet 46: Foto’s v.l.n.r: ⦁ Garageboxen van SS voertuigen ⦁ Voormalige barak Monowitz (Auschwitz lll) ⦁ Chemische complex en gebouwen deels nog operationeel: Synthos Dwory Chemical Works ⦁ Tuinbouwkas van voormalig SS tuinbouwterrein ⦁ Voormalig woonhuis Rudolf Höss ⦁ Voormalige SS wijk ⦁ Voormalige school voor SS kinderen Sheet 47: Foto’s ⦁ Plaquette markt stad Auschwitz, ter herinnering aan verbanning van haar inwoners. Woord “jood” niet genoemd, (65% stad joods) ⦁ Locatie massagraf op joods kerkhof in Sakrau, waar waarschijnlijk enkele Limburgse joden begraven liggen. Geen verdere aanduiding Sheet 48-49: --
15
