1
SESSIE V A
REMITTANCES EN ONTWIKKELING ACHTERGRONDARTIKEL Tom De Bruyn en Johan Wets (Hoger Instituut voor de Arbeid, KU Leuven, België) Wat zijn remittances? De voorbije jaren is de aandacht voor remittances of geldtransfers vanuit academische middens, van beleidsmakers, migrantenverenigingen en bepaalde financiële instellingen toegenomen. In zijn jongste rapport Global Economic Prospects (gepubliceerd eind 2005) spitste de Wereldbank zich, bijvoorbeeld, volledig toe op de economische gevolgen van remittances en migratie (zie Wereldbank 2005). In de ruimst mogelijke zin verwijzen deze remittances naar geldtransfers of transfers in natura van de ene plaats naar de andere. In de literatuur verstaat men hieronder evenwel vooral internationale transfers naar ontwikkelingslanden. Deze financiële stromen omvatten: geld dat door de individuele migrant en andere leden van de diasporagemeenschappen wordt verstuurd naar familie/vrienden die in het land van herkomst zijn achtergebleven; financiële investeringen in huizen of bedrijven en spaartegoeden bij banken in de landen van oorsprong. Een andere vorm van remittances zijn de giften aan liefdadigheidsprojecten door individuele migranten/migrantenorganisaties voor hulpprojecten in het land van herkomst. Een aantal migranten/diaspora hebben zelfs ontwikkelingsprojecten in hun thuisland opgezet (Carling 2005). Het meest voorkomende voorbeeld van dergelijke projecten is wellicht de Mexican Hometown Association in de VS (zie, bijvoorbeeld, Orozco 2003 en 2005). Daarnaast zijn er de remittances tussen landen – tussen ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen – waar recent minder aandacht aan werd besteed. En verder zijn er de transfers in natura die niet mogen worden veronachtzaamd. Hoe groot zijn deze remittances? De vernieuwde belangstelling voor remittances hangt samen met het groeiende volume van officiële financiële remittances naar lage-inkomenslanden en de potentiële bijdrage aan de ontwikkeling van de ontvangende landen. Volgens ramingen van de Wereldbank (2005), hebben de ontwikkelingslanden in 2004 USD 126 miljard aan officiële remittances ontvangen. Dit is USD 10 miljard meer dan in 2003 en USD 27 miljard meer dan in 2002. In 1995 waren de totale officiële remittances aan ontwikkelingslanden goed voor USD 53 miljard.
2
Niet iedere regio draagt hier even veel toe bij. Terwijl de minderheden uit Latijns-Amerika en de Caraïben en Zuid-Azië respectievelijk USD 37 miljard en USD 33 miljard overmaakten naar hun regio van oorsprong, blijven de minderheden uit de Sub-Sahara steken op USD 6 miljard (Wereldbank 2005). Deze cijfers houden evenwel geen rekening met niet-officiële remittances. Geld kan ook via informele kanalen worden overgemaakt, zoals handgiften (via vrienden of familie), of via NGO’s of religieuze missies, of via informele transfersystemen die bekend staan onder verschillende namen (zoals ‘hawala’, ‘hundi’, of ‘fei qian’). In landen waar er geen goed functionerend financieel systeem bestaat, zoals Somalië, de Democratische Republiek Congo of Afghanistan, zij informele kanalen vaak het enige alternatief om geld over te brengen. Het is daarom ook mogelijk dat informele remittances groter zijn dan het volume van de officieel geregistreerde remittances (zie, bijvoorbeeld De Bruyn & Kuddus 2005; Maimbo & Ratha 2005; Pieke et al. 2005). Remittances en ontwikkeling? De officieel geregistreerde remittances zijn de tweede grootste bron van externe financiering van ontwikkelingslanden geworden – vóór de Officiële Ontwikkelingshulp (Official Development Assistance - ODA), maar na de Rechtstreekse Buitenlandse Investeringen (Ratha 2005). Dat mag niet verbazen aangezien beleidsmakers en academici remittances beschouwen als een middel voor de ontwikkeling van ontwikkelingslanden. Een belangrijk verschil tussen remittances en ODA is de privéaard van die eerste financiële stroom. De meerderheid van de remittances gaat van individuen naar hun familie in het land van herkomst. Aangezien de armsten in de samenleving bovendien vaak niet de middelen hebben om naar het buitenland te emigreren, hebben zij vaak ook geen familieleden in het buitenland die hen geld kunnen sturen. Internationale migratie is een kostelijke zaak (zie, bijvoorbeeld, De Bruyn & Kuddus 2005). Remittances kunnen echter meerdere verschillende positieve en negatieve gevolgen hebben voor de ontwikkeling van het land van herkomst. Tabel 1 geeft de vaakst vermelde conclusies die in onderzoek hieromtrent worden vermeld. Tabel .1
Mogelijke positieve en negatieve impact van remittances (De Bruyn & Wets aangekondigd) Positieve impact van remittances Negatieve impact
Macroeconomisch
Versterkt de betalingsbalans door de Verzwakt de handelsbalans omdat import en instroom van buitenlandse valuta de waardering van de lokale munt worden gestimuleerd
3
Remittances zijn stabiel en niet cyclisch
Gemeenschap en regionaal niveau
Huishoudens
Families kunnen voldoen aan de basisbehoeften Er zijn nieuwe mogelijkheden om te investeren in de opleiding van de kinderen, in gezondheidszorg, enz. Er komen middelen vrij in het gezinsbudget om te investeren in een bedrijf of om te sparen Middelen voor gevallen van nood Basis sociale zekerheid Stimulans voor de lokale economie
Verzwakking van de “sociale balans” Remittances vertonen een dalende trends naarmate de migrantengemeenschap langer in het land van bestemming verblijft Economische afhankelijkheid van remittances Afhankelijkheid van remittances en verwaarlozing van lokale productieve activiteiten door de families Worden nauwelijks aangewend voor productieve investeringen
Toenemende ongelijkheid tussen families die remittances ontvangen en diegenen die er geen ontvangen Inflatie
Financiering van lokale ontwikkelingsprojecten
Beleidsmaatregelen Om de potentiële positieve impact op de ontwikkeling van remittances te kunnen controleren en om aan de behoeften van zenders en ontvangers van de remittances te kunnen voldoen, werd door intergouvernementele organisaties, overheden, NGO’s, migrantenverenigingen en financiële instellingen een aantal beleidsinitiatieven genomen/voorgesteld (voor een overzicht, zie De Bruyn & Wets 2004a en b; Carling 2005; CFSI 2004; House of Commons IDC 2004). De belangrijke beleidsmaatregelen focussen op (eventueel simultaan): 1. Een toename van de remittances: met name door arbeidsmigratie makkelijker te maken en te stimuleren. 2. Een deel van de remittances inhouden voor overheidsuitgaven: met name door binnenkomende remittances te belasten. 3. Stimuleren van formele transfermethodes: met name door de kosten voor een formele transfer te verminderen door de concurrentie te stimuleren; informatiecampagnes over prijszettingssystemen; de ontwikkeling van synergieën tussen banken en instellingen voor microfinanciering.
4
4. Het aanbieden van mogelijkheden om remittances te gebruiken voor economische investeringen, sociale doelstellingen (bijvoorbeeld, onderwijs, gezondheidszorg, enz.) of huisvesting: financiële diensten uitbouwen (spaar- en investeringsprogramma’s) voor migranten; specifieke obligaties en rekeningen lanceren; advies verlenen aan migranten-ondernemers. 5. De ontwikkelinginitiatieven van migrantenverenigingen ondersteunen: bijvoorbeeld door een institutioneel kader te creëren voor de ondersteuning en subsidiëring van ontwikkelingsprojecten op basis van initiatieven van migranten; gekoppelde financieringsprogramma’s. Punten ter discussie De belangrijkste punten waarover de beleidsmakers op dit ogenblik praten, hebben te maken met de verschillende maatregelen die kunnen worden genomen om de impact op ontwikkeling van remittances te versterken. Uit deze maatregelen werden er drie uitgekozen. Daarnaast wordt de nadruk gelegd op een aantal problemen die in het debat over remittances en ontwikkeling vaak over het hoofd worden gezien. • Hoe kunnen migrantenverenigingen bij beleidsinitiatieven met betrekking tot remittances of, in ruimere zin, met betrekking tot het migratie- en ontwikkelingsbeleid worden betrokken? Welk type van institutionele structuur is nodig om hun initiatieven te ondersteunen? Hier kan het voorbeeld worden aangehaald van het Linkis-netwerk in Nederland. Daar kunnen migrantenverenigingen (en vergelijkbare organisaties) bij zes NGO’s subsidies aanvragen voor hun ontwikkelingsprojecten. Tegelijkertijd kan ook een netwerk van andere NGO’s worden aangesproken voor advies met betrekking tot de inhoud van ontwikkelingsprojecten (voor meer informatie, zie http://www.linkis.nl). • Hoe kunnen financiële instellingen hierbij worden betrokken en worden gemotiveerd om diensten met betrekking tot remittances aan te bieden? Welke types van synergieën zijn mogelijk tussen instellingen voor microfinanciering en spaarinstellingen en banken en hoe kunnen deze worden ondersteund? • Hoe kunnen nieuwe technologieën worden gebruikt om te voldoen aan de behoeften van zenders en ontvangers, vooral dan in afgelegen gebieden? Zo worden, bijvoorbeeld, in een aantal landen van Sub-Sahara Afrika mobiele telefoons gebruikt om geld over te maken (zie Batchelor 2005 en Sander 2005). • Welke type van ontwikkeling wordt nagestreefd? Het debat over remittances en ontwikkeling spitst zich hoofdzakelijk toe op de economische voordelen voor het land van herkomst en voor de migrant en zijn/haar familie. De sociale kost of voordelen of de kosten of voordelen inzake mensenrechten van het migratieproces worden – zowel voor de migrant als voor zijn/haar familie – vaak vergeten. Het leeuwendeel van beleidsmaatregelen inzake remittances gaat dan ook niet verder dan een zuiver economische aanpak. • Wie staat centraal in deze beleidsmaatregelen? De specifieke noden van de migranten zonder papieren staan doorgaans niet centraal in het beleidsdebat over remittances. Bovendien zijn zij vaak uitgesloten van de directe, formele
5
transferkanalen, gewoon omdat de zender in de meeste landen een verblijfsvergunning en identiteitsbewijs moeten kunnen voorleggen aan de officiële transferinstellingen. • Verder worden ook genderspecifieke behoeften op het vlak van het verzenden en het gebruiken van geldtransfers vaak vergeten (bijvoorbeeld, de toegang tot financiële diensten voor vrouwen) (zie INSTRAW 2004). Referenties Batchelor, S. (2005), “Money Talks” in Developments, Vol. 8, No. 3, pp. 8-9 Carling, J. (2005), Migration Remittances and Development Cooperation, International Peace Research Institute, Oslo CFSI (2004), Migrations et phénomènes migratoires. Flux financiers, mobilization de l’épargne et investissement local, AFD, Parijs De Bruyn, T. & Kuddus, U. (2005), Dynamics of Remittance Utilization in Bangladesh, IOM, Genève De Bruyn, T. & Wets, J. (2004a), Migrantentransfers als ontwikkelingsinstrument. Wat kan de overheid doen?, HIVA/VLIR, Leuven/Brussel De Bruyn, T. & Wets, J. (2004b), “Summary. Remittances as a Development Tool. What Governments of Remittance Sending Countries Can Do”, paper voorgesteld tijdens de Novib International Expert Meeting, Bridging the Gap: The Role of Migrants and Their Remittances in Development, 19-20 November, Noordwijk, Nederland De Bruyn, T. & Wets, J. (aangekondigd), Remittances in the Great Lakes Region (provisional title), IOM, Brussel House of Commons International Development Committee (2004), Migration and Development: How to Make Migration Work for Poverty Reduction. Sixth Report of Session 2003-2004, House of Commons, Londen INSTRAW (2004), Remittances and gender, Notes for Discussion, instraw.org/en/documents/stories/remmitances/documents/remittances_notes_en.pdf
http://www.un-
Maimbo, S.M. & Ratha, D. (eds.) (2005), Remittances. Development Impact and Future Prospects, Wereldbank, Washington, DC Orozco, M. (2003), Hometown Associations and their Present and Future Partnerships: New Development Opportunities? Inter-American Dialogue, Rapport in opdracht van het U.S. Agency for International Development. Washington, DC Orozco, M. (2005), “Transnationalism and Development: Trends and Opportunities in Latin America” in S.M. Maimbo & D. Ratha (eds.), Remittances. Development Impact and Future Prospects, Wereldbank, Washington DC, pp. 307-330 Pieke, F.N., Van Hear, N & Lindley, A. (2005), Synthesis Study. A Part of the Report on Informal Remittance Systems in Africa, Caribbean and Pacific (ACP) Countries, commissioned by DFID, EC-PREP, Deloitte & Touche, COMPAS, Universiteit van Oxford, Oxford Sander, C. (2005), “Beam It Across: Remittances via Mobile Phones” in Migrant Remittances, Vol. 2, No. 1, pp. 1-3 Ratha, D. (2005), “Workers’ Remittances: An Important and Stable Source of External Development Finance” in S.M. Maimbo & D. Ratha (eds.), Remittances. Development Impact and Future Prospects, Wereldbank, Washington DC, pp. 19-52
6
World Bank (2005), Global Development Finance 2005. Mobilizing Finance and Managing Vulnerability. Wereldbank, Washington DC World Bank (2006), Global Economic Prospects 2006. Economic Implications of Remittances and Migration, Wereldbank, Washington DC
