Serie Eeuwige thema's Thema: Zorg en zorgeloosheid Deze dienst werd begeleid door het Mannenkoor Nieuwerkerk a.d. Ijssel, die jaarlijks in oktober in de Remonstrantse gemeente Rotterdam zingt. Het koor zingt de liederen van de Amsterdamse synagoge, zoals die gezongen werden door Hans Bloemendal. Daarom een lied om te beginnen: www.youtube.com/watch?v=cq4NpjA8B0c Inleidende woorden In het nieuwe seizoen zijn enkele diensten gewijd aan 'eeuwige thema's ' En vandaag, op de traditionele bloemendienst waar vanuit de kerk bloemen worden gebracht aan mensen die niet meer naar de kerk kunnen, komt aan de orde een thema dat niet actueler kan zijn: zorg en zorgeloosheid. In het evangelie van Lukas spreekt Jezus hierover in mis te verstane woorden. Of zijn deze woorden juist wél mis te verstaan. Laten we kijken. Eerste lezing: Je moet je geen zorgen maken Jezus zei tegen zijn leerlingen: ‘Luister naar mijn woorden: Maak je geen zorgen over eten. Want je leven is veel belangrijker dan eten. En maak je geen zorgen over kleren. Want je lichaam is veel belangrijker dan kleren. Kijk eens naar de vogels. Ze werken niet op het land en ze hebben geen kelder of schuur. God geeft ze te eten. En jullie zijn voor hem veel belangrijker dan de vogels. Maak je dus geen zorgen. Dat heeft geen zin. Je blijft er geen dag langer door leven. En als dat je al niet lukt, waarom zou je je dan nog zorgen maken over de rest? Kijk eens naar de bloemen. Ze werken niet en ze maken geen kleren. Toch zijn ze prachtig. Ja, zelfs nog mooier dan koning Salomo in zijn mooiste kleren. Het gras dat vandaag op het veld staat, wordt morgen gebruikt om een vuur te maken. En toch versiert God het gras met prachtige bloemen. Dan zal God zeker voor jullie zorgen! Waarom vertrouwen jullie dan niet op hem? Maak je dus geen zorgen. Vraag niet: ‘Hoe komen we aan eten?’ of: ‘Hoe komen we aan 11 oktober 2015 ~ pagina 1 dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
drinken?’ Met die dingen houden de mensen zich bezig die God niet kennen. Je Vader weet echt wel dat je die dingen nodig hebt. Houd je bezig met Gods nieuwe wereld. Dan zal God je die andere dingen ook geven. [Lukas 12: 22-34. Bijbel in de gewone taal] Twee gedichten: Kijk naar de vogels, kijk naar de bloemen. Wat zeggen dichters hierover? De nachtegalen
J.C. Bloem (1887-1966) Ik heb van 't leven vrijwel niets verwacht, 't Geluk is nu eenmaal niet te achterhalen. Wat geeft het? - In de koude voorjaarsnacht Zingen de onsterfelijke nachtegalen. De Waterlelie
Frederik van Eeden (1860-1932) Ik heb de witte water-lelie lief, daar die zo blank is en zo stil haar kroon uitplooit in 't licht. Rijzend uit donker-koele vijvergrond, heeft zij het licht gevonden en ontsloot toen blij het gouden hart. Nu rust zij peinzend op het watervlak en wenst niet meer ... Overdenking Kijk naar de vogels en de bloemen. Kijk naar de nachtegalen en de waterlelie. In de koude voorjaarsnacht Zingen de onsterfelijke nachtegalen. dicht J.C. Bloem. Voor hem is de zang van de nachtegalen onsterfelijk, een klank die voorjaar na voorjaar oneindig terugkeert en het hart verheugt. Frederik van Eeden dicht over de waterlelie: Rijzend uit donker-koele vijvergrond, heeft zij het licht gevonden en ontsloot toen blij het gouden hart. Nu rust zij peinzend op het watervlak en wenst niet meer ... Van Eeden laat de waterlelie in blijdschap tot bloei komen en later peinzend rusten op het watervlak. De waterlelie wenst niet meer, is door zijn schoonheid al onsterfelijk geworden. Deze twee gedichten, over vogels en bloemen, komen tot de kern van wat Jezus zegt over zorg en 11 oktober 2015 ~ pagina 2 dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
zorgeloosheid. Een vrij bekende tekst maar een tekst die niet zo gemakkelijk te begrijpen is. Want wat Jezus hier zegt, is pure provocatie. In de Nieuwe Bijbel Vertaling heeft deze tekst als titel gekregen: Je moet je geen zorgen maken Je moet je geen zorgen maken????? Met een wereld in brand, miljoenen mensen op de vlucht? Kapotte steden? Honger, oorlog, onrecht???? Dat kan Jezus toch niet menen? Dat meent hij ook niet. Wat zegt hij precies? Jezus zei tegen zijn leerlingen: ‘Luister naar mijn woorden: Maak je geen zorgen over eten. Want je leven is veel belangrijker dan eten. En maak je geen zorgen over kleren. Want je lichaam is veel belangrijker dan kleren. Hier wordt dus niet gezegd dat eten en kleren helemaal niet belangrijk zijn. Dat zou onzin wezen. Eten en kleren zijn een voorwaarde voor het bestaan. Bovendien, draagt Jezus zelf in de Bergrede zijn volgelingen niet op: voed de hongerigen en kleed de armen? Dus eten en kleren zijn wel degelijk belangrijk. Waar het hier omgaat schuilt in de vergrotende trap die gebruikt wordt, een benadrukte vergrotende trap: je leven is veel belangrijker dan eten, je lichaam is veel belangrijker dan kleren. Zonder leven, zonder lichaam, zijn eten en kleren niet eens nodig. Leven en lichaam gaan aan eten en kleren vooraf. Daar kun je eigenlijk niets tegen inbrengen. Dit soort zinnen en redeneringen is typisch wijsheidsliteratuur. Je onthoudt ze vanwege de prikkelende tegenstellingen. Het zijn tegeltjeswijsheden voor filosofen. Om duidelijk te maken waar het hem omgaat geeft Jezus twee voorbeelden. De vogels en de bloemen. En ook hier gaat het om een vergrotende trap. Kijk eens naar de vogels. Ze werken niet op het land en ze hebben geen kelder of schuur. God geeft ze te eten. En jullie zijn voor hem veel belangrijker dan de vogels. Volgens de Scheppingsmythe is de mens, schepsel van de zesde dag belangrijker dan vogels, schepsels van de vijfde dag. De mens is tenslotte degene die vogels hun namen geeft. God voorziet de zorgeloze vogels van eten. Dan ligt het voor de hand dat God ook de mensen te eten geeft. Maar kennelijk hebben die vogels meer vertrouwen in de zorg van God dan de mensen, die zelf voor hun eten werken en voorraden aanrichten in hun schuren. Moeten wij dus ophouden met werken voor ons dagelijks brood en geen maatregelen meer nemen om genoeg voedsel voor een onzekere toekomst te verzamelen? Moeten we net als de vogels een zorgeloos vertrouwen in de zorg van God hebben? Bedoelt Jezus dàt? Het tweede voorbeeld betreft deze bloemenpracht Kijk eens naar de bloemen. Ze werken niet en ze maken geen kleren. Toch zijn ze prachtig. Ja, zelfs nog mooier dan koning Salomo in zijn mooiste kleren. De bloemen, net als de vogels, belichamen de zorgeloosheid van schepselen die alles van God verwachten én ontvangen. Dus aan de ene kant de zorgeloze vogels en bloemen, en aan de andere kant de met zorgen beladen mensen die hun toekomst zelf willen uitbouwen en verzekeren. De mens is namelijk kampioen verzekeringswezen, de mens bouwt zélf aan een maakbare wereld waaruit elk tekort, elk gevaar wordt weggenomen. Deze houding is niet nieuw, het is de mens eigen. En het is tegen deze 11 oktober 2015 ~ pagina 3 dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
houding: de maakbaarheid van het leven, dat Jezus fel uithaalt. Dus wat onzin leek (maak je geen zorgen over eten en kleren) blijkt geen onzin te zijn. Het beschrijft de overbezorgdheid van mensen die niets aan het toeval – niets aan het leven? – durven over te laten. De overbezorgdheid van mensen die in wezen hun eigen sterfelijkheid niet willen aanvaarden. Want hoe gaat Jezus verder? Maak je dus geen zorgen. Dat heeft geen zin. Je blijft er geen dag langer door leven. En als dat je al niet lukt, waarom zou je je dan nog zorgen maken over de rest? De ironie die Jezus hier gebruikt, komt hard aan. Ze relativeert elke menselijke poging om het lot naar je hand te zetten en het onthult wat de mens ontbeert: vertrouwen in God. Dan zal God zeker voor jullie zorgen! Waarom vertrouwen jullie dan niet op hem? Maak je dus geen zorgen. Vraag niet: ‘Hoe komen we aan eten?’ of: ‘Hoe komen we aan drinken?’ Met die dingen houden de mensen zich bezig die God niet kennen. Is Jezus hier naïef? Is het genoeg om in God te vertrouwen om je wezenlijke behoeften: eten drinken, kleren, voldaan te zien? Dat is net zo moeilijk te begrijpen als de titel van de gelijkenis: Maak je geen zorgen!!!! Gemakkelijk gezegd! Maar wacht even, ging het daar niet over een vergrotende trap? Hier ook. Maak je geen zorgen over eten. Want je leven is veel belangrijker dan eten. En maak je geen zorgen over kleren. Want je lichaam is veel belangrijker dan kleren. Een prioritering dus: eerst het essentiële (het leven, het lichaam), dan pas wat er van buitenaf komt: het eten, de kleren. Eigenlijk gaat het hele verhaal over de vraag: wat heeft in mijn leven prioriteit? Jezus eindigt door te zeggen: Je Vader weet echt wel dat je die dingen nodig hebt. Houd je bezig met Gods nieuwe wereld. Dan zal God je die andere dingen ook geven. Gods nieuwe wereld. Dat is: die wereld van vrede en gerechtigheid voor allen, waar iedereen genoeg brood, genoeg water, genoeg kleren heeft omdat mensen hebben leren delen. Houd je bezig dààrmee, zegt Jezus, richt je op het delen van wat de Schepping, de natuur vanzelf aanbiedt. Want dat is er in overvloed, en dat is genoeg voor allen. Dus eerst het delen, en dan zal God je die andere dingen ook geven. Kijk naar de vogels en de bloemen, die hebben dat allang begrepen. Dat schepsel van de zesde dag, de zogenaamde 'kroon op de Schepping', de mens, is soms traag van begrip. Zorg en zorgeloosheid Natuurlijk hebben wij, mensen zorgen. Om het verleden dat ons soms achterhaalt, in het heden met alle problemen die er zijn, om de toekomst die voor zovelen onzeker is. Want we zijn verantwoordelijke wezens. Het zou onzin zijn om in een naïeve roes van zorgeloosheid rond te dartelen. Maar stellen we ons vertrouwen in God? In een kracht die het leven behoedt, wat je daar ook onder verstaat? Durven we dat? Twee weken geleden vertelde ik bij het Melanchton Schiebroek een verhaal dat mij heeft doen begrijpen wat Jezus met de gelijkenis van de vogels en de bloemen bedoelde. Ik herhaal het hier. 11 oktober 2015 ~ pagina 4 dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Wonderlijk waar Aan het einde van de middelbare school hadden we een geweldige lerares geschiedenis. Het was het einde van de jaren tachtig. Op het programma stond toen, in België, de Tweede Wereldoorlog. We waren nieuwsgierig, mochten haar alles vragen en ze antwoordde openhartig. We wisten dat ze in het verzet had gezeten. Op een dag vroegen we haar hoe ze het had overleefd. En ze vertelde een verhaal dat ik nooit zal vergeten. Hoe ze met haar man, die leraar was op dezelfde school, op een afgelegen boerderij in de Ardennen, joodse kinderen had helpen onderduiken. Hoewel de dorpelingen op de hoogte van de onderduik moeten zijn geweest, de kinderen zijn nooit verraden en ze overleefden de oorlog. In de winter van 1944 werd het steeds moeilijker aan eten te komen. Honger dreigde. Deze vrouw was diepgelovig. Ze vertelde hoe ze elke avond, met het volste vertrouwen, bad om hulp, en hoe elke ochtend, op de vensterbank van de boerderij, twee verse broden lagen. Niemand heeft ooit geweten wie de broden daar legde. Zijzelf hield het, met een glimlach, op engelen. Het is maar hoe je de dingen noemt. Maak je geen zorgen over eten. Want je leven is veel belangrijker dan eten. Zo moge het zijn En om te eindigen: het lied van de zeven zegens: www.youtube.com/watch?v=WwI6a-rf-vc
11 oktober 2015 ~ pagina 5 dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
