Tabel 1.1 Economische betekenis van het Nederlandse agrocluster Toegevoegde waarde
Werkgelegenheid
(mrd. Euro)
(1.000 arbeidsjaren)
1995
2000
2003
1995
2000
2003
32,3
37,7
41,6
659
675
650
12,0
10,6
10,4
11,6
10,5
10,1
agrarische grondstoffen
20,2
22,1
23,6
430
421
397
Primaire productie
8,4
8,5
8,1
189
182
168
Verwerking
3,0
3,6
4,9
54
50
41
Toelevering
6,5
7,0
7,6
135
133
122
Distributie
2,3
2,9
3,1
53
56
56
11,1
14,3
16,3
190
210
211
1,0
1,4
1,7
39
44
43
Agrocomplex totaal Aandeel in nationaal totaal (%) Agrocomplex op basis van binnenlandse
Verwerking, toelevering en distributie van buitenlandse agrarische grondstoffen Agrarische dienstverlening, hoveniers en bosbouw Bron: LEI, 2005
Tabel 1.2 Positionering en ontwikkeling van de Nederlandse landbouw in de EU Sector
Score
Ontwikkeling
Score
Ontwikkeling
Ontwikkeling
inkomena)
inkomenb)
marktpositie
marktpositie
maatschappelijkd)
6
-
7 c)
-
+
Akkerbouw Sierteelt
8
0
9
0
+
Groenten
7
+
7
-
+
Fruit
6
+
7
-/0
+
Melk en zuivel
7
-
8
-/0
+
Varkens
6
0/-
6
-
0/+
Totaal agrosectore)
7
-/0
7
-/0
+
a) op een schaal van 0 (zeer slecht) tot 10 (uitstekend); betreft inkomen van primaire bedrijven b) in vergelijking met begin jaren 90: -- is duidelijke verslechtering ten opzichte van andere EU landen, ++ is duidelijke verbetering t.o.v. andere EU-landen c) betreft met name aardappelen d) dit betreft de vraag of de sector de afgelopen jaren een verbetering scoort op maatschappelijke thema’s, ook in EU verband, waarbij per sector/ keten verschillende zaken relevant zijn; in plantaardige sectoren vooral gewasbescherming, in veehouderij mineralen, gezondheid en welzijn dieren e) deze omvat meer dan de hier genoemde sectoren; o.m. ook de verwerking en handel uit het buitenland geïmporteerde agrarische producten zijn van belang bij marktpositie Bron: LEI, 2004
Tabel 1.3 Ontwikkeling bruto toegevoegde waarde agrocomplex, gemiddelde jaarlijkse groei 1995-2002 Gehele complex Retail concentration
Primaire sector
Toelevering, verwerking en
Food sales of top 10 retailers
distributie
Agrocomplexa)
1,9%
-1,4%
3,8%
Akkerbouw
3,7%
0,0%
5,0%
Grondgeb. veehouderij
-0,6%
-5,1%
2,1%
Intensieve veehouderij
4,1%
-12,2%
6,7%
2,9%
4,0%
0,8%
-0,6%
-1,0%
0,1%
Glastuinbouw Opengrondstuinbouw
a) op basis van binnenlandse grondstoffen Bron: LNV, 2004
Figuur 1.1 Bruto toegevoegde waarde agrocluster 2003 Bron: LEI, 2004
distributie verwerking toelevering
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
ui nb o op
en gr on
ds t
w bo u gl
as t
ui n
w bo u ke r ak
8.000
in ve ten eh si ou ev de e rij
€ miljoen
g ve ron eh dg o u eb d e on rij de n
uw
primair
Retail concentration Figuur 1.2 Food sales of top
Retail concentration
retailers Verdeling (%) en10ontwikkeling van de
toegevoegde waarde agrocluster op basis
Food sales of top 10 retailers
van binnenlandse grondstoffen 1995
Bron: LEI, 2005
2003
1995
g er in
ut
to el ev
rib st di
ve
pr im
rw
ai
er
re
ki n
ie
g
pr od
uc
tie
2003
%
25
%
20
45
15
40
10
35
5 0
30 25 20 15 10 5 0
in er
ut rib st di
to el ev
ie
ng ki er rw
ai
re
ve
30
pr
im
35
pr od
40
g
uc
tie
45
Tabel 2.1
concentration RetailRetail concentration
Gemiddelde consumptie in kilogram per hoofd per jaar van de wereldbevolking
Food of topsales of top1979-1981 10 10 retailers retailers
1997-1999
2015
2030
160
171
171
171
Wortel- en knolgewassen
74
69
71
74
Suiker
24
24
25
26
Food sales Consumptie Granen
Peulvruchten
7
6
6
6
Plantaardige olie
8
11
14
16
Vlees
30
36
41
45
Zuivel
77
78
83
90
Bron: FAO, 2002
Figuur 2.1a Ontwikkeling wereldmarktprijzen Bron: OESO, FAO, 2005
oliezaden
oliezaden
tarwe
tarwe
voedergranen voedergranen plantaardige olie plantaardige olie
160
160
150
150
140
140
130
130
120
120
110
110
100
100
90
90
80
80
70
70
60
60
50
50
14 20
96 19 19 94 98 19 20 96 00 19 20 98 02 20 20 00 04 20 20 02 06 20 20 04 08 20 20 06 10 20 20 08 12 20 20 10 14 20 12
19
19
94
index 1994=100 index 1994=100
Tabel 2.2 Gemiddelde verwachte jaarlijkse groei in periode van 10 jaar Bevolkingsgroei
Inkomensgroei
1995-2004
2005-2014
1995-2004
2005-2014
1,27
1,01
2,62
3,10
Wereld Afrika
2,28
1,83
3,37
3,80
Amerika
1,36
1,04
3,02
3,24
Europa
0,01
-0,07
2,13
2,40
Azië
1,29
1,02
2,61
3,56
Oceanië
1,15
0,73
3,51
3,53
Bron: Wereldbank, 2005
Figuur 2.1b Ontwikkeling wereldmarktprijzen Bron: OESO, FAO, 2005
pluimveevlees boter pluimveevlees varkensvlees boter kaas varkensvlees kaas
index 1994=100
160 150 150 140 140 130 130 120 120 110 110 100 100 90 90 80 80 70 70
20 10 20 10
20 06 20 06 20 08 20 08
04 04
20 20
02 02
20 20
20
00
20
00
98 19 98 19
96 19 96 19
160
19
94
19
94
index 1994=100
Tabel 2.3 Retail concentration Een aantal verbredings- en verdiepingsactiviteiten Food sales of top Activiteiten 10 retailers
Aantal bedrijven
Aantal bedrijven
1998
2003
8.200
9.580
1.320
1.715
75
370
4.100
5.380
1999 Agrarisch2003 natuurbeheer Minicamping Zorg Huisverkoop Bron: LEI, 2005
Figuur 2.2 Evolutie van de voedselvraag Bron: Rabobank, 2004
Voeding
Inkomen
West-Europa Japan Noord-Amerika
Kant&klaar, dieet
Oost-Europa Vlees, zuivel, olie, suiker
Groeimarkten
Latijns-Amerika India China
Rijst, brood, bonen
Afrika (Sub-Sahara)
Overleven
Consumptiefase
Meer koolhydr.
Variatie
Kwaliteit
High tech
Figuur 2.3 Ontwikkeling uitgaven GLB Bron: Europese Commissie, 2005
Retail concentration
Marktmaatregelen (interventie, exportsubsidies e.d.) Food sales of top Hectaretoeslagen 10 retailers / dierpremies
20 08
€ miljard
20 00
19 93
Enkele bedrijfstoeslag (minimum vanaf 2003 / 2004 hervormingen)
40 35 30 25 20 15 10 Marktmaatregelen (interventie, exportsubsidies e.d.)
5
Hectaretoeslagen / dierpremies Enkele bedrijfstoeslag (minimum vanaf 2003 / 2004 hervormingen)
40 35 30 25 20 15 10 5 0
08 20
00 20
€ miljard
19
93
0
Figuur 2.4 Vier wereldbeelden op basis van samenhangende politieke en economische kenmerken Bron: RIVM, 2004.
Mondiale solidariteit ‘Our common future’, VN-coördinatie, Rio de Janiero, 1992
Verdeling
Solidariteit
Efficientie
Mondiale markt ‘End of history’, Vrijhandel, Hi-tech, Berlijn 1989
Verweving
Globalisering
Zorgzame regio ‘No logo’, ‘Small is beautiful’, Zelfvoorziening Seatle 1999
Veilige regio, ‘Botsende beschavingen’, Culturele verschillen, New York 11-09-2001
Regionalisering
Figuur Retail2.5concentration
Retail concentration
Retail concentratie: gezamenlijk marktaandeel van de tien grootste retailers in enkele landen
Food sales of top
FoodM+M sales of top Bron: Planet Retail, 2004 10 retailers 10 retailers
90 90 80 80 70 70 60 60 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0
+19% +19%
+48% +48%
0% 0%
+21% +21%
+39% +39%
+12% +12%
China China
Japan Japan
+20% +20%
Brazilië Brazilië
+31% +31%
Polen Polen
+8% +8%
Mexico Mexico
+6% +6%
VS VS
Tsjechië Tsjechië
+9% +9%
Thailand Thailand
Nederland Nederland
+1% +1%
Argentinië Argentinië
Denemarken Denemarken
+6% +6%
VK VK
Duitsland Duitsland
% %
Frankrijk Frankrijk
1999 1999 2003 2003
Figuur 2.6
Retail concentration Retail concentration Bron: OECD, 2004 Private en publieke standaarden in de detailhandel
Food sales of top 10Food retailers sales of top 10 retailers
significant hoger dan het wettelijke minimum iets hoger dan het wettelijke minimum significant hoger dan het wettelijke minimum hetzelfde iets hoger dan het wettelijke minimum
100
b be eid id
Ar
Ar
M i ile leu u
ie r re enw nw e el lzij zi n jn
D
ie
M
%
100
D
%
V Vo oe ed dse l se lv veil ei lig igh he eid id
hetzelfde
private standaarden private
standaarden
80 80
60 60
40 40
20 20
publieke standaarden publieke
0 0
standaarden
Figuur 2.72.7 Figuur
Figuur 2.7
Milieudruk land- en tuinbouw 1980-2002 Bron: CCDM, LEI, CBS, 2003
Milieudruk landland- en en tuinbouw tuinbouw Milieudruk index (1980=100) (1980=100) index Bruto toegevoegde waarde Bruto toegevoegde waarde N naar bodem N naar bodem P naar bodem P naar bodem NH3 naar lucht NH3 naar lucht
index (1980=100) (1980=100) index
1980 1980 200 200
160 160
120 120
80 80
40 40
0 0
1984 1984
1988 1988
1992 1992
1996 1996
2000 2000
2004 2004
Figuur 2.8
Figuur 2.6 in ondiep grondwater, 1992-2002 Gemiddelde nitraatconcentratie Bron: RIVM, Milieubalans 2005
Nitraat in recent gevormd RIVM Milieu en Natuurplanbureau, Agricultural practices and water quality in the Netherlands in grondwater in Nederland
Figuur 2.6
the 1992-2002 period. Background information for the third Nitrates Directive Member State report.
Nitraat in recent gevormd Zandgebieden grondwater in Nederland
Rapport nr 500003002, Bilthoven 2004
Kleigebieden
Veengebieden Zandgebieden Kleigebieden Veengebieden
mg / liter
1990
1994
1998
2002
2006
2010
1990
1994
1998
2002
2006
2010
mg / liter
160
160 120
120 80
80
EU-norm
toetsjaar
EU-norm
toetsjaar
40
40 0
0
Figuur 2.92.9 Figuur Figuur 2.9 Verbruik gewasbeschermingsmiddelen Bron: Berkhout en Van Brughem, 2004 Verbruik gewasVerbruik gewasbeschermingsmiddelen beschermingsmiddelen
Overige Overige Insectenbestrijding Insectenbestrijding Schimmelbestrijding Schimmelbestrijding Onkruidbestrijding Onkruidbestrijding Grondontsmetting Grondontsmetting
84-88 84-88 miljoen kg miljoen kg
25 25
20 20
15 15
10 10
5 5
0 0
‘92 ‘92
‘93 ‘93
‘94 ‘94
‘95 ‘95
‘96 ‘96
‘97 ‘97
‘98 ‘98
‘99 ‘99
‘00 ‘00
‘01 ‘01
’02 ’02
‘03 ‘03
‘04(v) ‘04(v)
Tabel 2.4 Ontwikkeling agrarisch grondgebruik, 1980-2004
Areaal
Akkerbouw Gras Tuinbouw open grond
1980
1985
1990
1995
2000
2004
705
726
799
796
806
821
1.198
1.164
1.096
1.048
1.012
983
104
115
94
99
101
102
Figuur 2.10 Toename bebouwing landelijk gebied 1996 – 2002 (ha / km2) Bron: Alterra, 2005
<0 0 0.01 - 0.05 0.05 - 0.1 > 0.1
Tabel 3.1 Ontwikkeling van toegevoegde waarde (mrd. euro) en werkgelegenheid (1.000 aje) van het agrocluster per deelcomplex, 2003 en 2015 (indices 2003=100) Toegevoegde waarde
Werkgelegenheid
2003
2015
2003
2015
(miljard F)
(2003=100)
(1000 aje)
(2003=100)
23,7
114
396,9
87
Akkerbouwcomplex
4,7
109
75,7
85
Opengrondstuinbouwcomplex
2,3
121
41,8
97
Totaal agrocomplex
Glastuinbouwcomplex
4,8
122
66,8
95
Grondgebonden-veehouderijcomplex
6,7
106
133,3
84
Intensieve-veehouderijcomplex
5,2
114
79,3
87
Bron: LEI. 2005
Tabel 3.2 Toegevoegde waarde en werkgelegenheid (arbeidsjaren) van het binnenlandse agrocomplex per onderdeel, 2003 en 2015 Toegevoegde waarde (mln. euro)
Werkgelegenheid (aje)
2003
%
2015
%
2003
%
2015
%
Land- en tuinbouw
8.179
35
9.390
35
167.979
42
141.362
40
Verwerking
4.800
20
6.315
23
50.845
13
42.248
12
Toelevering
7.594
32
8.021
30
123.046
31
114.283
33
Distributie
3.035
13
3.195
12
55.610
14
52.270
15
23.608
100
26.921
100
397.480
100
350.163
100
Binnenlandse agrocomplex In % van nationale totaal
5,9
4,2
6,2
5,4
Exportafhankelijkheid (%)
74,6
74,1
74,9
74,3
Bron: LEI. 2005
Tabel 4.1 Spreiding in gezinsinkomens uit bedrijf per grootteklasse, in Euro, gemiddeld 2001-2003 Klein
Midden
Groot
4.800 tot 21.200
17.600 tot 47.500
57.500 tot 146.500
Melkveehouderij
11.500 tot 25.700
33.300 tot 57.200
63.500 tot 121.700
Varkenshouderij
-12.500 tot -1.000
-4.500 tot 8.000
-48.600 tot -8.100
Glastuinbouw
32.000 tot 50.200
24.200 tot 82.800
65.700 tot 152.100
Akkerbouw
De weergegeven cijfers zijn de gemiddelde gezinsinkomens uit bedrijf over de periode 2001-2003 van respectievelijk de laagte en hoogste 33 procent van de bedrijven in de betrokken klasse. Bron: LEI, 2005
Figuur 4.1 De elementen die een rol spelen bij succesvol ondernemerschap. Op basis van LEI, 2005
Omgeving ontwikkelingen vragen om keuzes
Ondernemer
competenties bieden mogelijkheden
Visie: wie wil ik zijn - identiteit Doelen: wat wil ik bereiken - ideaalbeeld
Onderneming
Eigenschappen vormen vertrekpunt
Input
veranderingen
succes of falen
Figuur 4.2 Retail concentration Strategieën van genomineerde ondernemers
Food of top Bron: sales LEI, 2005 10 retailers 1999 2003
Toegevoegde waarde product Algemene managementstijl
10
Bulkproduct
8 Andere structuur
Economisch efficiënt
6
4 ‘Wait and see’
Moderniserend
2
Producentensamenwerking
Specialisatie
Aandacht voor in- en verkoop
Omvang productiefactoren
Diversificatie
Maatsch. verantw. produceren Integratie ketenschakels
Locatiekeuze
