Second Life: onschuldige fantasiewereld. leerschool voor pedofielen? Lisette Thonen 1COB 25 juni Ondewijsmodule Medialandschap

Second Life: onschuldige fantasiewereld of leerschool voor pedofielen?

Lisette Thonen 1COB 25 juni 2007

-

Ondewijsmodule Medialandschap

Hogeschool InHolland School of Communication and Media

© 2007 Hogeschool inHolland, School of Communication and Media / Lisette Thonen

een weerspiegeling is van het echte

Second Life: onschuldige fantasiewereld of leerschool voor pedofielen?

leven. Naast gewone burgers, gemeenten en een economie kent Second Life ook een schaduwzijde: speciale ruimten waar virtuele kinderporno vrij spel heeft. Deze framing 4 zet de digitale fantasiewereld van Second Life in een ander licht. Of beter gezegd, in het duister.

Lisette Thonen

De schaduwkant van het alom geprezen Tweede Leven laat ons de nieuwste vorm

25 juni 2007

van virtuele kinderporno zien. Zou deze virtuele kinderporno strafbaar

Second Life is een virtuele wereld op internet. In Second Life kun je alles zijn wat je wilt zijn en misschien in het échte leven niet kunt zijn. In Second Life ben je je ‘ideale zelf’. Niels Schuddeboom kan in Second Life lopen en zelfs vliegen terwijl hij in zijn ‘eerste leven’ in een rolstoel zit 1.

moeten worden gesteld? Kent virtuele kinderporno in Second Life gevaren of risico’s voor het echte leven? Wat is ethisch verantwoord en wat niet meer? Dit zijn vragen waar de Nederlandse politiek, psychologie en jeugdhulpverlening sinds de uitbraak van dit issue mee worstelen.

Dit klinkt allemaal alsof de voorspelling van het ‘computopia’ van de optimisten uit de jaren ’90 van de vorige eeuw uitgekomen is 2. De realiteit is echter lang niet zo rooskleurig. Zoals de marketeer Geursen in 1994 al voorspelde, kun je in cyberspace ‘echt’ vaak niet meer goed onderscheiden van ‘onecht’: illusie en werkelijkheid lopen in de ‘virtual reality’ door elkaar3. Deze nauwe verstrengeling van realiteit en ‘virtualiteit’ betekent dat Second Life 1

Aflevering Netwerk (2007) K. van Wijk (2003), p. 306 3 K. van Wijk (2003), p. 278 2

4

K. van Wijk (2003), p. 377


strafbaar stellen van virtuele kinderporno

Virtuele kinderporno strafbaar? De discussie over het wel of niet strafbaar stellen van kinderporno in Second Life is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Al in 2001 was er een discussie over virtuele kinderporno gaande.

in de latere discussie omtrent Second Life. Bijna twee jaar later, in oktober 2002 meldde Justitie middels een persbericht het volgende: “Virtuele kinderpornografie is vanaf vandaag strafbaar. (…) Virtuele kinderpornografie is kinderpornografie waarvoor kinderen niet daadwerkelijk

In januari 2001 meldde het Dossier Kinderporno van het NRC Handelsblad: “Minister Korthals (Justitie) wil kinderporno voortaan ook strafbaar stellen als het pornografisch karakter van een afbeelding is verkregen door digitale montage, zonder dat een kind daadwerkelijk is misbruikt.” 5

fysiek zijn misbruikt of gebruikt, maar waarbij afbeeldingen (digitaal)zijn gemanipuleerd.” 8 Vóór deze wijziging van de zedelijkheidswetgeving kon kinderpornografie alleen strafbaar worden gesteld als er fysieke betrokkenheid van kinderen was.

In deze voorfase van het issue 6 was nog niet iedereen overtuigd van het mogelijke kwaad van virtuele kinderporno. Femke Halsema betoogde in een artikel van het Groenlinks Magazine: “Werkelijke kinderpornografie is allesbehalve kunst. Maar virtuele kinderpornografie is een product van de menselijke fantasie. En de menselijke fantasie, hoe gruwelijk en verdorven ook, zou wat mij betreft niet strafbaar mogen worden gesteld.” 7

Ten tijde van deze wetswijziging bestond Second Life nog niet en had de wetswijziging alleen betrekking op virtuele beelden die niet- of nauwelijks van de werkelijkheid te onderscheiden waren, zoals kinderporno via webcams. Na de wijziging van de zedelijkheidswetgeving leek het issue over kinderpornografie, met name virtuele kinderpornografie, te zijn afgesloten.

De pedopartij roert zich De uitspraak van Femke Halsema vond vooral gretig aftrek op de website

Een lange tijd heerste er rust omtrent dit

pedofilie.nl. Verder heeft zij geen invloed

gevoelige onderwerp totdat de nieuwe

kunnen uitoefenen op het wel of niet

Partij voor Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit in mei 2006 haar Definitief

5

Dossier Kinderporno NRC Handelsblad (2001) 6 K. van Wijk (2003), p. 358 7 Femke Halsema (2001)

Verkiezingsprogramma bekend maakte.

8

Persbericht Justitie (2002)


In dit verkiezingsprogramma stond onder

gevaren van Second Life. Keith Baker,

meer: “Jongeren mogen sinds 2002

verslavingsdeskundige van het Game

seksuele contacten aangaan vanaf zestien

Zone Center en Peter van der Wel,

jaar. Vóór 2002 mochten zij dit onder

nieuwe-media-adviseur van Rijnconsult

voorwaarden vanaf twaalf jaar. Jongeren

reageren beide op verschillende stellingen

laten zich niet beschermen als ze dat niet

(die overigens door een avatar worden

willen: jongeren geven aan dat ze zelf

getypt).

willen kunnen bepalen met wie ze seksuele contacten aangaan. De PNVD

Op de stelling ‘ik ben ongevaarlijk’

wil op den duur deze leeftijdsgrens

reageert Peter van der Wel enigszins

helemaal afschaffen.” 9 Ook gaf de PNVD

naïef: “Ja ik denk dat Second Life

aan dat privé-bezit van kinderpornografie

ongevaarlijk is. Het is een heel mooi

toegestaan zou moeten zijn. Een verbod

middel om dingen te doen die je in het

op bezit van kinderporno was volgens hen

normale leven niet kunt doen. Om een

censuur.

voorbeeld te geven: je kan in Second Life makkelijk contacten leggen met mensen.

Dankzij deze controversiële standpunten

Je krijgt eigenlijk geen ruzie met mensen,

kreeg de PNVD in de volksmond al snel

je krijgt nooit een klap voor je kop als je

de naam ‘Pedopartij’. Een partij die de

iets verkeerd doet.” 11 Deze positieve

verkiezingen mede dankzij deze extreme

houding is typisch voor een early adopter

etikettering

10

nooit gehaald heeft.

bij de introductie van een nieuw medium. 12

Peter van der Wel ziet het nieuwe

medium als baanbrekend in de

Second Life in het nieuws In 2006 begint de (achteraf gezien korte) glorietijd van Second Life in Nederland. Het televisieprogramma Radar wijdt een

ontwikkeling van de technologie. Schuilt in die laatste uitspraak van Peter van der Wel misschien wel de kern van het gevaar van Second Life? Het ontbreken van regels en gezag?

hele uitzending aan het fenomeen. In het grootste deel van de uitzending wordt op neutrale wijze verteld over de mogelijkheden van Second Life. Aan het eind van het programma wordt kort aandacht besteed aan de eventuele

Keith Baker is minder positief over de wereld waar alles kan en alles mag: “Ik vind Second Life juist heel gevaarlijk voor een klein groepje mensen. Dat zijn de mensen die ontevreden zijn met hun echte wereld en in Second Life kunnen ze een

9

Partij voor Naastenliefde, Vrijheid & Diversiteit (2002) 10 K. van Wijk (2003), p. 46

11 12

Radar (2006) K. van Wijk (2003), p. 311


wereld creëren die gewoon helemaal niet

In de week van 19 februari 2007 berichten

echt is. Ze kunnen worden wie ze willen

ineens meerdere media over het bestaan

worden.”

13

van kinderporno in de digitale wereld van Second Life. Hiermee is het issue in

Langzaamaan stellen meer mensen

Nederland geboren. 16

vraagtekens bij het tot nu toe alom geprezen tweede pixelleven. Barones Susan Greenfield, lid van het Engelse

De verscherping van het issue

Hogerhuis, waarschuwt voor het mogelijke gevaar: “deelnemers aan Second Life lopen het gevaar van een vervagende grens tussen hun kunstmatige identiteit in omgevingen als Second Life en hun voorkomen in de realiteit. Het maakt voor de menselijke geest niet zo veel uit of de interacties waardoor ze zich laat beïnvloeden nu van de reële of virtuele wereld komen: "Ik wil niet klinken als een

Niet lang na deze bekendmaking kwam de Tweede Kamer al met de mededeling op de proppen dat ze een verbod willen op virtuele kinderporno op Internet. Het Openbaar Ministerie wil proefprocessen gaan voeren zodat jurisprudentie ontstaat over virtuele kinderporno op internetsites als Second Life. 17

Luddite, maar we moeten ons ervan bewust zijn dat we hiermee behalve onze online persoonlijkheid ook onszelf veranderen." 14

Netwerk zou Netwerk niet zijn als het niet als geen ander razendsnel inspeelde op actuele discussies. Voor veel stakeholders was de uitzending van 20 februari van dit

Met deze waarschuwing is zij de eerste die openlijk haar licht laat schijnen op de mogelijke invloed die Second Life kan hebben op het gedrag van mensen. Op

jaar een mogelijkheid het eigen standpunt duidelijk naar voren te brengen. Met deze uitzending luidde Netwerk de fase van de verscherping en verbreding in. 18

basis van de uitspraak van Susan Greenfield kopte Planet kort erna op de website heel stellig: ‘Second Life ook gevaarlijke kant’. 15

Thijs van den Brink vertelt dat Netwerk ‘onderduikt’ in de virtuele sekswereld van Second Life. 19 Door de term ‘onderduiken’ te gebruiken suggereert hij al dat Second

16 13

Radar (2006) 14 Planet (2007) 15 Planet (2007)

K. van Wijk (2003), p. 359 Trouw (Novum/ANP) (2007) 18 K. van Wijk (2003), p. 360 19 Netwerk (2007) 17


Life een wereld is waar dingen gebeuren

tegenkomen ja, bij mensen die op een

die het daglicht niet kunnen verdragen.

bepaald moment bij mij in behandeling gaan komen.” 24 Hiermee komt het frame

Liesbeth Groeneveld van Meldpunt

van de vage grens tussen de virtuele

Kinderporno Internet vraagt zich af welke

wereld en de werkelijke wereld waarin we

‘zieke geesten’ zich bezig houden met

leven duidelijk naar voren. Een handeling

dergelijke praktijken als kinderporno op

die je verricht in een fantasiewereld, zou

Second Life. “Wat bezielt iemand het om

gevolgen kunnen hebben voor je

te denken dat je in een fantasiewereld wél

handelingen in de echte wereld. Met deze

dat soort dingen kan doen? We kunnen

nieuwe insteek wordt Jos Buschman

dat niet afmaken door te zeggen van ‘het

issue-owner en neemt de discussie een

zijn toch geen échte kinderen’.20 Hiermee

andere wending. Een wending die later

geeft Liesbeth Groeneveld aan dat

door Hirsch Balin wordt doorgezet.

onderscheid tussen échte en virtuele kinderporno niet zou moeten uitmaken voor het wel of niet strafbaar stellen ervan.

Jos Buschman, psycholoog van de Van Mesdag Kliniek in Groningen zegt dat Second Life per definitie een ‘leerschool voor pedofielen’ is. 21 Hij bedient zich hier van een aperte bewering gecombineerd met een zeer sterke etikettering. 22 “Mensen die gaan interacteren binnen zo’n medium, in seksuele handelingen, die hebben seks met kinderen in hun kop. Dat is heel simpel.” 23 Volgens Jos Buschman is het goed mogelijk dat mensen die zich bezig houden met virtuele kinderporno op Second Life ook aangezet kunnen worden tot het plegen van seksueel misbruik in het echte leven. “Dit gaan we nog

Opvallend is dat Linden Lab, de ontwerper van Second Life, het issue sterk simplificeert. 25 Volgens het bedrijf is er gewoon sprake van een ‘onschuldig, seksueel rollenspel’. 26 Onderschat Linden Lab het negatieve effect dat dit issue kan hebben op het eigen bedrijf? De simplificatie van het issue en het late

20

Netwerk (2007) Netwerk (2007) K. van Wijk (2003), p. 45, 46 23 Netwerk (2007) 21 22

24 25

Netwerk (2007) K. van Wijk (2003), p. 49 26 Netwerk (2007)


reageren wijzen op het handhaven van

verboden worden.” 29 Ook zij ziet het

een bufferingstrategie 27, een keuze die

belang van het onderscheid tussen echte

het bedrijf misschien wel fataal zou

of virtuele kinderporno niet in. “Het gaat

kunnen worden.

nog steeds om kinderen en of die nou echt zijn, of het nou echte mensen zijn of dat ze

Jos Buschman reageert hier zeer stellig

op het net driedimensionaal gemaakt

op: “Het feit dat sommige mensen dit een

worden. Dit kan niet!” 30

rollenspel gaan noemen, suggereert dat als je het maar anders benoemt, dat het

Kitty Nooij schijnt licht op de discussie

niet zo erg is. En dat zijn heel gevaarlijke

vanuit haar functie als officier van Justitie:

patronen.” 28 Hiermee maakt Jos

“Als de wetgeving met een artikel niet

Buschman duidelijk dat Linden Lab zich

helemaal duidelijk is, dan heb je

als bedrijf verantwoordelijker zou moeten

jurisprudentie nodig om goed te kunnen

opstellen.

inschatten welke zaken je wel of niet gaat voorleggen aan de rechter. Omdat virtuele

Wat deze discussie extra ingewikkeld

kinderporno iets is van de laatste tijd en

maakt, is het feit dat de kinderen die op

het altijd even duurt voordat je het aan een

Second Life misbruikt worden, in het echte

rechter kunt voorleggen, beschikken wij

leven geen kinderen hoeven te zijn. Dit is

nog niet over veel uitspraken.” 31

zelfs onwaarschijnlijk omdat er een aparte

Voorlopig zal de virtuele kinderporno in

versie van Second Life voor kinderen

Second Life dus nog niet bestraft kunnen

ontworpen is, juist om ze voor dit soort

worden.

virtueel misbruik te behoeden. Gaat het hier om kinderporno? Of om porno met

Met de uitzending van Netwerk is het

volwassenen die zich slechts voordoen als

laatste woord over het virtuele

kinderen en zou dit punt doorslaggevend

kinderporno-issue nog niet gezegd.

mogen zijn in het wel of niet strafbaar

Verschillende media, zoals het opinieblad

stellen van de virtuele porno?

Elsevier 32, haken in op de uitzending en vatten samen wat door de belangrijke

Samira Bouchibti, Tweede Kamerlid van

stakeholders is gezegd.

de PvdA, vindt dat we de zaken niet moeilijker moeten voorstellen dan ze in

Ook de ChristenUnie laat nu van zich

feite zijn: “Dit is een spel waarin je

horen. De partij noemt Second Life

kinderen misbruikt. Dat moet gewoon 29 30 27 28

K. van Wijk (2003), p. 388 Netwerk (2007)

Netwerk (2007) Netwerk (2007) 31 Netwerk (2007) 32 Bas Benneker (2007)


‘onzedelijk’ en scheert hiermee alle

term ‘smakeloos’ wekt enigszins de

mogelijkheden van en activiteiten op

suggestie dat virtuele kinderporno op

Second Life over één kam.

33

Het AD

Second Life een kwestie van smaak is.

bericht dat het internetspel volgens de

Zoals bijvoorbeeld het verven van je haar

ChristenUnie ‘een Sodom en Gomorra zou

in zwart en rood als ‘smakeloos’ kan

zijn, waar bezoekers komen voor erotisch

worden gezien. Hirsch Balin’s smaak is het

vertier en waar gok- en gameverslaving

in ieder geval niet, dat maakt hij wel

aan de orde van de dag zijn.’ 34

duidelijk.

Verbreding en vergroting

Hirsch Balin wil een onderzoek instellen naar de vraag of deelnemers aan de

Ook in België is de virtuele kinderporno op

virtuele wereld van Second Life ook

Second Life onderwerp op de media-

sneller geneigd zijn tot het uitvoeren van

agenda geworden. Opmerkelijk voor het

échte kinderpornografische handelingen.

land dat al een publieke geschiedenis

Een mogelijkheid die Jos Buschman in

heeft in issues met betrekking tot

Netwerk al aankaartte. Hij schrijft: “Ook

kinderporno (Dutroux), stelt België de

afbeeldingen die niet evident levensecht

virtuele vorm van kinderporno op Second

zijn, kunnen seksueel misbruik van

Life niet strafbaar. De Belgische minister

kinderen suggereren of deel uitmaken van

van Justitie, Laurette Onkelinx zegt:

een subcultuur die seksueel misbruik van

“Volgens de Belgische wetgeving is wat

kinderen bevordert.” 39 Niets nieuws onder

met virtuele kinderen gebeurt niet

de media-zon dus, wat betreft dit issue.

strafbaar.” 35

Want dat afbeeldingen seksueel misbruik van kinderen kunnen suggereren, hebben

In april 2007 slipte het issue de fase van

we al gehoord van vele andere

verbreding en vergroting in. 36 Minister van

stakeholders en deskundigen.

Justitie Hirsch Ballin noemt de nabootsing van kinderporno op Second Life

Toch is er met de aankondiging van dit

‘smakeloos’. 37 Hiermee voorziet hij de

onderzoek een verschuiving in de

virtuele kinderporno van een luchtiger en

berichtgeving waar te nemen. De fase

minder zwaar etiket 38 dan menig ander

waarin men zich alleen nog maar uitsprak

stakeholder tot nu toe heeft gedaan. De

over het kwalijke en het eventueel strafbare van de virtuele kinderporno op

33

ChristenUnie (2007) ChristenUnie (2007) 35 Laurette Onkelinx (2007) 36 K. van Wijk (2003), p. 364 37 Hirsch Ballin (2007) 38 K. van Wijk (2003), p. 46 34

Second Life lijkt voorbij te zijn. In deze nieuwe fase wordt initiatief getoond om

39

Hirsch Ballin (2007)


actie te ondernemen om dit issue uit de

Is het issue voorbij?

wereld te helpen, wat de uitkomst van het onderzoek ook zal zijn. Zal de conclusie

Nadat de storm weer grotendeels was

zijn dat Second Life mensen daadwerkelijk

gaan liggen en de issuefase van

aanzet tot het misbruiken van kinderen?

consolidatie zijn intrede had gedaan, liet Linden Lab voor het eerst op een

Dan is het mogelijk dat Second Life, of in

verantwoordelijke manier van zich horen.

ieder geval de mogelijkheid tot seksuele

Dit als reactie op een uitzending op de

interactie tussen volwassen en

Duitse televisiezender ARD waarin met

minderjarige avatars op Second Life

illustrerende beelden de kinderporno in

verboden zal worden. Blijkt uit het

Second Life werd besproken. Op het eigen

onderzoek dat kinderporno op Second Life

weblog schreef Robin Linden onder de

géén invloed heeft op het doen en laten

kop ‘beschuldigingen aangaande

van deze virtuele pedofielen in het échte

kinderporno in Second Life’ het volgende:

leven, dan zit de kans erin dat het issue

“Linden Lab heeft absoluut geen tolerantie

overwaait zonder dat er maatregelen

voor afbeeldingen van kinderporno in

worden getroffen.

Second Life.” 41 Ook spreekt Linden over de maatregelen die ze zullen nemen wanneer iemand zich in Second Life bezig

De discussie over het wel of niet strafbaar

houdt met kinderporno: “

stellen van virtuele kinderporno op Second Life heeft zich vrijwel geheel afgespeeld

Als Linden Lab ontdekt dat iemand is

zonder dat er met het vingertje gewezen is

betrokken bij het promoten van locaties of

op een persoon of organisatie naast de

activiteiten met betrekking tot het

virtuele pedofielen zelf. Dat zij schuldig

uitbeelden van seksuele of obscene

zijn staat buiten kijf. Of deze schuld

handelingen met minderjarigen, zal zijn

bestraft kan en moet worden, is nog

account worden beëindigd.” 42

steeds niet duidelijk. Maar er is geen

Zou het Linden Lab lukken om met deze

andere externe partij aangewezen als

verantwoordelijke houding het vertrouwen

40

zondebok : mogelijke veroorzaker of

van het publiek terug te winnen?

wegbereider van dit soort virtueel seksueel misbruik. De ontwerper van Second Life,

Na het weblogbericht van Linden Lab op 9

Linden Lab heeft zich opvallend, wellicht

mei dit jaar, leek het issue volledig te zijn

wijselijk stil gehouden.

uitgeblust. In de media wordt niet meer over de virtuele kinderporno bericht. We 41

40

K. van Wijk (2003), p. 50

42

Robin Linden (2007) Robin Linden (2007)


worden volledig in het onwetende gelaten

wist hij perfect te verwoorden in de

over de vraag of de virtuele kinderporno

etikettering 44 van Second Life als

op Second Life strafbaar zal worden

‘leerschool voor pedofielen’. Hiermee

gesteld of niet. Het lijkt of het issue op dit

maakte hij korte metten met Second Life

moment latent is, het is midden mei

als ‘onschuldige fantasiewereld’. De

ondergronds gegaan. Het sluimert en

menselijke fantasie is alles behalve

wacht op nieuwe ontwikkelingen die het

onschuldig als hij zich uit in kinderporno in

issue op een goede manier kunnen

een virtuele, niet-bestaande wereld. Als

afsluiten.

43

Second Life voor deze doeleinden wordt gebruikt, is deze ‘fantasiewereld’ niets

Waarmee zal het issue weer bovengronds

minder dan een middel om de meest

komen en weer onderwerp van gesprek

gruwelijke, seksuele misdrijven in de

worden bij het publiek? Is het zoals Jos

realiteit voor te bereiden en zo goed

Buschman al zei, inderdaad wachten op

mogelijk uit te voeren… De tijd zal het

de eerste pedofiel die bekent te hebben

leren? Nee, dan zal het al te laat zijn.

geoefend in Second Life om de daad zo

Wellicht is de enige, ethisch verantwoorde

goed mogelijk in het echt te kunnen

oplossing het strafbaar stellen van de

uitvoeren? Of zal het issue nooit écht

virtuele kinderporno in Second Life. Het

opgelost worden? De mediajournalisten

wachten is nu op de media om het issue

kunnen door middel van agendasetting

weer boven tafel te krijgen om de publieke

een grote rol spelen in de beantwoording

opinie weer opnieuw aan het denken te

van deze vragen.

zetten over het levensbelang van dit issue.

De psycholoog Jos Buschman, die naar mijn mening het beste over dit issue heeft gecommuniceerd via de media, wist door middel van zijn zeer stellige, deskundige mening en overtuigende manier van spreken een waarschuwing uit te zenden. Deze opinieleider dacht verder dan de vraag of virtuele kinderporno in Second Life strafbaar zou moeten worden gesteld, of niet. Hij dacht na over de mogelijke invloed die kinderporno in Second Life zou kunnen hebben op het gedrag van pedofielen (in spé) in het echte leven. Dit 43

K. van Wijk (2003), p. 366

44

K. van Wijk (2003), p. 46


Literatuurlijst Boeken: -

Wijk, Kees van, De Media-explosie, Trends en issues in massacommunicatie, Academic Service, Schoonhoven, 2003. Tweede herziene druk

Internetbronnen: -

Algemeen Dagblad, België laat kinderporno in Second Life ongemoeid, 24 mrt. 2007. Van internet: http://www.ad.nl/multi-media/article1211757.ece, verkregen op 14 jun. 2007, 22:20u.

-

Algemeen Dagblad, ChristenUnie: SecondLife onzedelijk, 24 feb. 2007. Van internet: http://www.ad.nl/denhaag/zoetermeer/article1121946.ece, verkregen op 20 jun. 2007, 10:30u.

-

Bas Benneker, Second Life: leerschool voor pedofielen?, 21 feb. 2007. Van internet: http://www.elsevier.nl/nieuws/internet_en_gadgets/artikel/asp/artnr/140183/zoeken/ja/ index.html, verkregen op 18 jun. 2007, 19:10u.

-

Dossier Kinderporno NRC Handelsblad, Ook virtuele kinderporno strafbaar, Den Haag, 13 jan. 2001. Van internet: http://www.nrc.nl/W2/Lab/ Kinderporno/010113a.html, verkregen op 20 jun. 2007, 15:14u.

-

Femke Halsema, Virtuele kinderporno, jul. 2001. Van internet: http://www.pedofilie.nl/node/view/51, verkregen op 22 jun. 2007, 11:10u.

-

NU.nl, Minister vindt kinderporno in Second Life ‘smakeloos’, 24 apr. 2007. Van internet: http://www.nu.nl/news.jsp?n=1054480&c=52, verkregen op 19 jun. 2007, 15:45u.

-

Partij voor Naastenliefde, Vrijheid & Diversiteit, De PNVD over kinderseksualiteit en pedofilie, 26 aug. 2006. Van internet: http://www.pnvd.nl/verantwoord.html, verkregen op 10 jun. 2007, 12:05u.

-

Persbericht Justitie, Virtuele kinderporno vanaf 1 oktober 2002 strafbaar, 1 okt. 2002. Van internet: http://www.justitie.nl/actueel/persberichten/archief2002/Virtuelekinderporno-vanaf--oktober--strafbaar.aspx, verkregen op 22 jun. 2007, 14:42u.

-

Planet Nieuws, Second Life heeft ook gevaarlijke kant, 29 jan. 2007. Van internet: http://www.planet.nl/planet/show/id=118880/contentid=807154, verkregen op 19 jun. 2007, 20:00u.


-

Robin Linden, Accusations Regarding Child Pornography in Second Life, 9 mei 2007. Van internet: http://blog.secondlife.com/2007/05/09/accusations-regarding-childpornography-in-second-life/#more-952, verkregen op 15 jun. 2007, 11:34u.

-

Trouw (Novum/ANP), Team kinderporno wil proefproces over animatie, Amsterdam, 22 jun. 2006. Van internet: http://www.trouw.nl/laatstenieuws/ ln_enieuws/article 356710.ece /Team_kinderporno_wil_proefproces_over_animatie, verkregen op 18 jun. 2007, 16:15u.

-

Trouw (Novum/ANP), Kamer wil virtuele kinderporno strafbaar stellen, 20 feb. 2007. Van internet: http://www.trouw.nl/laatstenieuws/ln_binnenland/article635742.ece/ Kamer_wil_virtuele_kinderporno_strafbaar_stellen, verkregen op 22 jun. 2007, 21:13u.

-

Wikipedia: Second Life, 24 jun. 2007. Van internet: http://nl.wikipedia.org/wiki/Second_Life, verkregen op 24 jun. 2007, 17:05u.

-

World Economic Forum, The Age of the Avatar and Multiple Identities, 14 feb. 2007. Van internet: http://www.weforum.org/en/knowledge/Events/2007/ AnnualMeeting/KN_SESS_SUMM_18100?url=/en/knowledge/Events/2007/AnnualMe eting/KN_SESS_SUMM_18100, verkregen op 20 jun. 2007, 11:00u.

Televisie-uitzendingen: -

Netwerk, Kinderporno in Second Life, 20 feb. 2007. (Van internet: http://www.netwerk.tv/archief/4037675/433/Kinderporno_in_Second_Life.html, verkregen op 20 jun. 2007, 16:30u.)

-

Radar, Second Life, 4 dec. 2006. (Van internet: http://www.trosradar.nl/?url=PHP/news/28/3050, verkregen op 20 jun. 2007, 11:10u.)

Bronnen bewerkte afbeeldingen:

Afbeelding 1: -

http://elearning.surf.nl/docs/e-learning/avatar2.jpg

-

http://i.timeinc.net/time/daily/special/photo/gopprotest/arrest.jpg

Afbeelding 2: -

http://www.nu.nl/news/1001754/50/rss/Man_uit_Budel_gearresteerd_wegens_kinderp orno.html


Second Life: onschuldige fantasiewereld. leerschool voor pedofielen? Lisette Thonen 1COB 25 juni Ondewijsmodule Medialandschap

Recommend Documents