schreeuw om een betere wereld rolverdeling op de achterzijde van
assistentie regie marileen bloemhard,
friedrich schiller
bert edelenbos, florian hellwig (stage)
regie theu boermans dramaturgie rezy schumacher
assistentie scenografie katrijn baeten hoofd techniek & productie götz schwörer productieleiding annetje van dijk, götz schwörer casting adviezen hans kemna casting kinderen martha mojet kleedster petra kamphuis
vertaling
kap & grime roswitha evenwel
tom kleijn
kinderbegeleidster jona rens
scenografie bernhard hammer lichtontwerp stefan dijkman
techniek arist richartz (1e inspiciënt), david logger, boy van maasakker, sjef van de ven, theunis zijlstra souffleur robert joosten decor uitgevoerd door atelier amsterdam kostuums uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: farida bouhbouh, renske kraakman,
kostuumontwerp
o.l.v. wim van vliet
catherine cuijkens
kap & grime uitgevoerd door atelier toneelgroep
kap- & grimeontwerp
cellolessen scarlett arts
pilo pilkes
met dank aan villa ruimzicht, brillen en lenzen
|2
amsterdam: roswitha evenwel, david verswijveren
fotografie chris van der burght, jasper zwartjes ontwerp brochure jan versweyveld en studiojona druk ssp amsterdam
Don Carlos is de eerste samenwerking van Toneelgroep Amsterdam en de Theatercompagnie. De komende jaren worden nog twee grootschalige voorstellingen gemaakt waaronder Ajax van Sophocles (07/08), geregisseerd door Theu Boermans.
3|
De Spaanse koning Philips II regeert met ijze-
Europa naar het Spaanse hof terugkeert.
Philips, nieuwsgierig geworden naar de on-
vlucht naar de Nederlanden voor. Toeval
ren hand over de grootste multinational van
Carlos hoopt met Posa’s hulp Elisabeth te
afhankelijke globetrotter, laat Posa bij zich
en misverstanden doorkruisen zijn plannen.
de zestiende eeuw. Het leven aan zijn hof
kunnen spreken. Maar Posa is teruggekomen
komen. Posa denkt in zijn overmoed de ko-
Het bedrog wordt ontdekt. Posa offert zich
wordt bepaald door de dictatuur van religie en
om samen met Carlos het revolutionaire doel
ning van politieke overtuiging te kunnen ver-
op voor Carlos door de verdenking van een
bureaucratie. Kroonprins Don Carlos is ver-
dat ze zich hadden gesteld, het scheppen
anderen. Het pakt anders uit. Philips beveelt
relatie met Elisabeth op zichzelf te richten.
liefd op zijn stiefmoeder Elisabeth, die hem
van een vrije en rechtvaardige wereld, te rea-
Posa Elisabeth en Carlos te bespioneren, die
De diepgekrenkte Philips laat hem daarop
ooit als bruid is beloofd. Om politieke rede-
liseren. Hij wil dat Carlos deelneemt aan de
hij ervan verdenkt een geheime relatie te heb-
doodschieten. Carlos besluit de plannen
nen is zijn vader met haar getrouwd. Temid-
vrijheidsstrijd die in de Nederlanden tegen
ben. Posa gaat schijnbaar in op het bevel.
van Posa alsnog ten uitvoer te brengen.
den van de hovelingen leidt hij een eenzaam
de Spaanse dictatuur wordt uitgevochten.
Daarmee bedriegt hij niet alleen Philips,
Maar wanneer hij op het punt staat naar
en wanhopig bestaan. Het is dan ook een
Wanneer hem dat niet lukt, maakt hij van Car-
maar ook zijn vriend Carlos die van niets
de Nederlanden te vluchten wordt hij gear-
godsgeschenk wanneer zijn jeugdvriend, de
los een werktuig voor zijn eigen plannen. Het
weet. Posa denkt alles onder controle te
resteerd en aan de Inquisitie overgedragen.
markies van Posa, na een lange reis door
toeval schiet Posa hierbij te hulp. Koning
hebben en bereidt in het geheim Carlos
De bestaande macht triomfeert.
amsterdam stadsschouwburg 13 (tijdens TF-1) 14, 15*, 16, 18, 19, 20, 21, 22* sep 06 * inleiding
|
|
regisseur theu boermans
valt. In hun confrontaties met de systemen,
mensen. De acteurs spelen toneel zoals het
scherp historisch bewustzijn met die van het
structuren en instituties, vertegenwoordigd
leven wordt geleefd, met een totale inzet.
hier en nu. Het resultaat is altijd ontnuchte-
door familie, religie en politiek, worden illu
Engagement is voor hem dan ook een levens
rend. De geschiedenis blijkt een slagveld te
Theu Boermans en zijn gezelschap De
sies afgebroken en zelden hersteld. Zijn voor
houding. Het is de vitaliteit van de mens in
zijn waarop de eeuwige strijd om zingeving
Theatercompagnie hebben een zwak voor
stellingen vragen om emotionele en intellec
zijn zoektocht naar zingeving. In zijn ensce-
woedt. Maar waaruit ook de hoop en ener-
personages die rebelleren tegen een wereld
tuele betrokkenheid. Hij staart zich niet blind
neringen van klassieke teksten confronteert
gie ontstaat die ons in leven houden.
waarin voor hen zin noch doel te ontdekken
op de esthetiek van het medium, maar kiest voor
hij de idealen van het verleden vanuit een
scenografie bernard hammer
Deze twee factoren bepalen de ruimte in
trum moeilijk een privé-bestaan te leiden.
kleine objecten: agenda’s, mobiele tele-
Don Carlos: iets tussen een groot kantoor
Het is fragiel en onderontwikkeld. Deze bijna
foons, laptops…’
en een bunker. Wat aan politiek wordt be-
archaïsche privé-sfeer wordt aangeduid
‘Ik ben uitgegaan van de vraag wat een
dreven, wordt keihard de samenleving in ge-
met hele simpele theatermiddelen: slordige
Bernhard Hammer is vast scenograaf van
machtscentrum in deze tijd is. Macht leeft
schoven. Toch voelt men zich in dit machts-
doeken, die iets geïmproviseerds hebben en
de Duitse choreograaf en theatermaker
tegenwoordig in grote functionele ruimtes.
centrum ook niet zeker. Er heerst een strijd
de illusie proberen te wekken dat men afge-
Hans Kresnik en de Oostenrijkse regisseur
Ergens, op de vijftigste etage of onder-
tussen de privé-sfeer en de openbare norm.
scheiden is van de macht. De ruimtes van
Stefan Muller. Voor de Theatercompagnie
gronds. Ook schermt macht zich nadrukke-
Er wordt geobserveerd en gecontroleerd.
de macht zijn leeg. In de moderne esthetica
creëerde hij o.a. de ruimtes van Lulu,
lijk af van de samenleving.
Het is voor de bewoners van dit machtscen-
wordt alles steeds leger. We leven met piep-
Gilgamesj en Driekoningenavond.
|
|
friedrich schiller en ‘zijn’ don carlos
burgers naar streefden ging uit van men-
een revolutie ontstaat en mislukt. Er
Het stuk speelt tegen de achtergrond
selijkheid, maar om menselijk te kunnen
wordt een almachtig geloofssysteem
van de Tachtigjarige Oorlog, de lange
zijn, moesten zij eerst in vrijheid tot
op het toneel gezet als voorbeeld van
en hardnekkige opstand van de Neder-
Friedrich Schiller voltooide Don Carlos
geestelijke zelfontplooiing kunnen
onderdrukkende systemen waarin men-
landen tegen de Spaanse onderdruk-
in 1787, in een roerige en gespannen
komen. De mensheid was, volgens
sen tot machines en de mensheid tot
king. Schiller koos voor de Nederlandse
tijd. Europa hield zijn ogen gericht op
Schiller, de heerschappij van zijn macht-
cijferreeksen worden gedegradeerd.
vrijheidsstrijd omdat hij het een van de
Frankrijk, waar de burgerij op het punt
hebbers echter nog lang niet ontgroeid.
Hierbinnen ontaardt de schreeuw om
meest treffende voorbeelden in de
stond een ideologische omwenteling te
Ze was nog niet rijp voor de vrijheid.
vrijheid in fundamentalisme. Daarmee
geschiedenis vond van ‘hoe een klein
voltrekken. Schiller stond vierkant achter
De golf van terreur waarin de Franse
toont Don Carlos ons het tragische feit
en dapper volk zijn individuele en maat-
de doelstellingen van de Franse Revolu-
Revolutie eindigde, bewees zijn gelijk.
dat er van een menselijke wereld geen
schappelijke vrijheid af kan dwingen’.
tie: vrijheid, gelijkheid en broederschap.
sprake kan zijn, wanneer het individu
Maar als scherp observator wist hij dat
Don Carlos is bedoeld als een ernstige
niet de mogelijkheid krijgt zich tot vrij
de revolutie gedoemd was te mislukken.
waarschuwing voor de toekomst. In het
en autonoom mens te ontwikkelen.
De ideale samenleving waar de Franse
stuk wordt een situatie getoond waarin
Toch biedt Don Carlos ook hoop.
|
|
don carlos nu
de mensheid. Don Carlos dwingt ons na te
Schiller heeft verschillende versies van
leven met de dwang die het systeem hen
denken over vragen als: Zijn we er in de ruim
Don Carlos geschreven. Maar ook de minst
oplegt beter tot uiting. Tom Kleijn heeft een
De noodzaak om een voorstelling te spelen
tweehonderd jaar, die ons van het ontstaan
lange versie is nog steeds goed voor zeven
vertaling gemaakt die dicht bij het origineel
wordt bepaald door de tijd waarin we leven.
van het stuk scheiden, werkelijk in geslaagd
à acht uur toneel. Daarom wordt er gewoon-
van Schiller blijft en de acteurs toch als een
Het is belangrijk om Schillers ontwerp van
ons tot zelfstandige individuen te ontwikkel-
lijk een bewerking gespeeld. Deze versie is
handschoen past. Ook doet de tekst recht
een mislukkende revolutie op onze huidige
en? Is ons extreme individualisme wel een
ontdaan van al te bloemrijke beschouwingen
aan de verschillende lagen van het stuk, die
tijd te leggen. Een tijd waarin de mogelijkheid
vorm van emancipatie? Zijn we in het Wes
en concentreert zich op de personages: wat
onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en
van autonoom denken van het individu op
ten vrij van dictatoriale systemen of bestaan
beweegt hen, wat is hun verhouding tot el
uit elkaar voortkomen. Don Carlos is een
alle fronten wordt aangevallen. Een tijd waar
ze nog steeds en hebben ze alleen een an-
kaar, wat denken ze? Door deze soberheid
familietragedie, een politiek drama en een
in de ‘heersers’ soms ver verwijderd zijn van
dere, meer subtielere, vorm aangenomen?
komt de verwevenheid van hun persoonlijke
spannende thriller ineen.
| 10
11 |
immanuel kant: wat is verlichting? (1784) In het midden van het stuk vraagt de mar-
De woorden van de markies verwijzen recht
moed en wilskracht zijn verstand te gebruik-
voor mij geweten heeft, een arts die mijn
streeks naar het beroemde antwoord van de
en zonder leiding van een ander. Heb de
dieet samenstelt etc., dan hoef ik me er niet
achttiende eeuwse filosoof Immanuel Kant
moed je eigen verstand te gebruiken!’, luidt
zelf mee bezig te houden. Ik hoef niet te
op de vraag: ‘Wat is Verlichting?’
dus het devies van de Verlichting. ‘Luiheid
denken wanneer ik kan betalen. Anderen
en lafheid zijn de oorzaken waarom zo’n
zullen die vervelende taken wel van me
kies van Posa koning Philips, heerser over het Habsburgse wereldrijk, om mens onder
‘Verlichting is de bevrijding van de mens uit
groot deel van de mensen, nadat de natuur
overnemen. En dat verreweg het grootste
mensen te zijn: ‘Wijd Uw regeringsmacht
de onmondigheid waaraan hij zelf schuld
hen allang van vreemde leiding heeft vrijge
deel van de mensen de stap naar mon-
aan het geluk der volkeren. Laat grootmoe
heeft. Onmondigheid is het onvermogen
sproken, toch graag hun leven lang onmon-
digheid, buiten het feit dat het inspanning
dig, als een sterk man, de geesten rijpen
van de mens om zijn verstand te gebruiken
dig blijven. En waarom het voor anderen zo
vergt, ook gevaarlijk vindt, daar zorgen die
in het bouwwerk van uw wereld! Geef, wat
zonder leiding van een ander. Aan deze on-
gemakkelijk wordt, zich tot hun voogden op
voogden wel voor, die het toezicht op hen
U ons heeft afgenomen, terug. Word van
mondigheid is de mens zelf schuldig wan-
te werpen. Het is zo prettig om onmondig te
zeer welwillend op zich hebben genomen.’
miljoenen koningen een koning. Geef ons
neer de oorzaak ervan niet ligt aan zijn ge-
zijn. Als ik een boek heb dat voor mij ver-
vrijheid van denken.’
brek aan verstand, maar aan zijn gebrek aan
stand heeft, als ik een zielzorger heb die
| 12
13 |
toneelgroepamsterdam
de theatercompagnie
hedda gabler
american repertory theatre
intra-muros première
de vrouw van vroeger
een teken des tijds
2 okt t/m 9 nov 06
muziektheater voor twee acteurs,
over het radicaal opeisen van liefde
contratenor, vocaal kwartet, strijkkwartet
van roland schimmelpfennig regie theu boermans, 26 sep t/m 27 okt 06
van hendrik ibsen regie ivo van hove coproductie holland festival
scènes uit een huwelijk
en elektronica
15 aug t/m 14 okt 06
de puinhopen van een bijna ideaal huwelijk
van peter verhelst
van ingmar bergman regie ivo van hove
compositie & regie eric sleichim
the pillowman over de kracht en gevaren
het temmen van de feeks
coproductie kaaitheater brussel
productie muziektheater
van verhalen vertellen, van martin mcdonagh
liefde tussen beul en slachtoffer
10 nov t/m 23 dec 06
transparant / bl!ndman
regie maaike van langen, 15 nov t/m 23 dec 06
van william shakespeare regie ivo van hove 22 t/m 29 aug 06
in coproductie met toneelgroep amsterdam oresteia première
en concertgebouw brugge
peanuts over keuzes maken en gebrek aan
van bloedwraak naar rechtspraak
12 jan t/m 8 mei 07
wederzijds respect, van fausto paravidino
opening night
van aischylos regie johan simons
spelen om te leven
productie toneelgroep amsterdam / ntgent
maeterlinck (werktitel) première
van john cassavetes regie ivo van hove
18 nov 06 t/m 20 jan 07
de tastende mens
het wijde land over het recht op ontrouw en
van maurice maeterlinck
de gevolgen hiervan, van arthur schnitzler
tamtam
regie christoph marthaler
regie theu boermans, 21 feb t/m 26 apr 07
drie weken toneelgroep amsterdam
productie toneelgroep amsterdam / ntgent
don carlos
in stadschouwburg amsterdam
in coproductie met stadsschouwburg
de theatercompagnie, www.theatercompagnie.nl,
schreeuw om een betere wereld
23 nov t/m 10 dec 06
amsterdam / 8 mrt t/m 29 apr 07
[email protected], t: (020) 531 53 10,
productie toneelgroep amsterdam /
rouw siert electra
tragedie première
de theatercompagnie
ondergang van een aloude dynastie
honden plegen geen zelfmoord
productie toneelgroep amsterdam / ntgent 6, 7 sep 06 tijdens TF-1
regie marcus azzini, 17 jan t/m 17 feb 07
van friedrich schiller regie theu boermans
f: (020) 625 91 51.
van eugene o’neill regie ivo van hove
van & regie gerardjan rijnders
toneelgroep amsterdam,
selectie topstukken 06/07
15 mrt t/m 14 apr 07
thuis in stadsschouwburg amsterdam
hemel boven berlijn première
coproductie toneelschuur haarlem
in compagnietheater amsterdam
Meer weten over Toneelgroep Amsterdam
een golf van liefde
7 dec 06 t/m 7 apr 07
13 t/m 22 sep 06
toneelbewerking naar de film
of de nieuwsbrief ontvangen? Een workshop
romeinse tragedies première
of cursus volgen bij een voorstelling?
van wim wenders
echt iets om naar toe te leven
coriolanus, julius caesar,
www.toneelgroepamsterdam.nl
van peter handke, richard reitinger,
een morfine sprookje
antonius & cleopatra
of
[email protected],
wim wenders regie ola mafaalani
idee arjan ederveen regie gerardjan rijnders
van william shakespeare regie ivo van hove
Prinsengracht 437, 1016 HM Amsterdam,
productie toneelgroep amsterdam /
6 jan t/m 8 feb 07
coproductie holland festival / jun 07
t: (020) 531 84 84, f: (020) 531 84 85.
ensemble toneelgroep amsterdam barry atsma, kitty courbois, jacob derwig, roeland fernhout,
brauw, thomas cammaert, jappe claes, hans croiset, wine dierickx, aus greidanus jr, sanne den
renée fokker, fred goessens, janni goslinga, marieke heebink, fedja van huêt, hans kesting, hugo
hartogh, servé hermans, myranda jongeling, marjolein ley, joris maussen, celia nufaar, mike
koolschijn, hadewych minis, chris nietvelt, frieda pittoors, alwin pulinckx, halina reijn, eelco smits,
reus, harry van rijthoven, betty schuurmans, graham valentine, steven van watermeulen e.a.
karina smulders, gunilla verbeke, leon voorberg, benjamin de wit (gast)acteurs o.a. de theater-
(gast)muzikanten jonathan de ceuster, dick van daele, els van daele, kris hellemans, vincent
compagnie, ntgent, american repertory theatre johan van assche, pierre bokma, elsie de
jansen, pieter jansen, thomas van lede, iris luypaers, romek maniewski e.a.
don carlos
hans croiset philips II, koning van spanje hadewych minis elisabeth van valois, zijn echtgenote fedja van huêt don carlos, de kroonprins thomas cammaert alexander farnese, prins van parma, neef van de koning myranda jongeling hertogin van olivarez, eerste hofdame van de koningin gunilla verbeke markiezin van mondecar, hofdame van de koningin chris nietvelt prinses van eboli, hofdame van de koningin jacob derwig markies van posa, een maltezer ridder jappe claes hertog van alva mike reus graaf van lerma, hoofd van de lijfwacht harry van rijthoven domingo, biechtvader van de koning frieda pittoors grootinquisiteur van het koninkrijk joris maussen hertog van medina sidonia, admiraal joris maussen thomas cammaert
don raimond van taxis, opperpostmeester page van de koningin infante clara eugenia, een kind van vijf jaar, afwisselend gespeeld door:
ana balestra maxime bruijn romy gevers
dubbelrol
