een schreeuw Om aandacht

2

Hilma af klint

inHOUDsOpgave

3

voorwoord

5

profiel musea

8

collecties en verwervingsbeleid

12

tentoonstellingsprogramma

13

tentoonstellingen 2010

14

publicaties

52

extra activiteiten

54

educatie

55

vrienden, sponsors en ambassadors 62 aanwinsten

64

kerncijfers

66

bezoekcijfers

67

medewerkers in 2010

68

organogram

69

een woord van dank ….

70

colofon

71

4

voorwoord

een scHreeUw Om aanDacHt

Tegen de tijd dat dit jaarverslag u bereikt, bent u misschien al lang weer vergeten dat 2010 het jaar was waarin culturele instellingen in Nederland ‘Een schreeuw voor cultuur’ als motto hadden. In het afgelopen jaar werd namelijk pas echt duidelijk hoe de economische crisis zich vertaalde naar de overheidsfinanciën, namelijk vooral in een groot gebrek het genoemde. Voor de culturele sector als geheel werden dusdanig hoge bezuinigingen aangekondigd (ca. 20% op het totaal) dat de sector acuut in een collectieve kramp schoot. Zonder handhaving van de bestaande budgetten zou er sprake zijn van een totale kaalslag, uitsluiting van complete bevolkingsgroepen en de teloorgang van onze unieke, Nederland kenmerkende, culturele infrastructuur waarin alles met alles is verbonden. Andersom rechtvaardigde de politiek de voorgenomen bezuinigingen niet alleen op grond van financiële noodzaak, maar ook op basis van reeds lang door de werkelijkheid ingehaalde clichébeelden over culturele instellingen als subsidiejunks en niet in het brede publiek geïnteresseerde reservaten voor de elite. De musea, onze musea niet uitgezonderd, bleven opvallend stil in dit geschreeuw. En niet alleen omdat de musea in het algemeen ‘gespaard’ bleven. Persoonlijk had ik grote moeite met het schreeuwen om cultuur. Te vooroordeel bevestigend, te makkelijk, te hysterisch. Bovendien, niet de instellingen zelf zouden moeten schreeuwen om cultuur, maar juist het publiek. Kennelijk is het nog

steeds heel moeilijk om de waarde van cultuur op een niet door emoties overheerste manier voor het voetlicht te brengen. In mijn vorige inleiding op het jaarverslag heb ik om precies die reden met de nodige reserve het woord passie genoemd in combinatie met cultuur. (Nodige reserve omdat met het begrip passie namelijk hetzelfde aan de hand is als met het woord ‘spiritueel’, een begrip dat doorgaans bij de minst geïnspireerde mensen in de mond ligt bestorven.) Passie en cultuur liggen in onze samenleving noodzakelijkerwijs in elkaars verlengde omdat er binnen deze sector nu eenmaal structureel tekort is aan geld –ook zonder dat er sprake is van bezuinigingen. Zonder mensen met passie voor hun vak, komt er dus überhaupt niets tot stand. Dit gegeven lijkt nu echter in het nadeel van de culturele sector te gaan werken, er kan immers toch altijd wel een beroep kan worden gedaan op mensen met passie... Het grootste bezwaar tegen de actie ‘Schreeuw om cultuur’ lag voor mij dus precies in het emotionele karakter ervan. De actie ging te veel voorbij aan het feit dat culturele instellingen en zeker musea, professionele organisaties zijn. Omzetcijfers, doelstellingen met betrekking tot bezoekersaantallen, KPI’s, product/markt combinaties; het zijn begrippen uit het bedrijfsleven die hun weg naar onze dagelijkse werkpraktijk al lang hebben gevonden. Daarnaast hebben musea in de afgelopen decennia ook nog eens de moed gehad om zichzelf als instituut

5

6

ter discussie te stellen en opnieuw uit te vinden. En, hoewel er veel parallellen te trekken zijn met het bedrijfsleven, zijn er (gelukkig) ook belangrijke verschillen. Het is mijn persoonlijke doelstelling om met dit jaarverslag aan onze belanghebbenden te laten zien dat investeren in cultuur niet alleen nodig is, maar ons allemaal ook iets oplevert. Zelfs als je geen uitgesproken passie voor dit vakgebied hebt. De Nederlandse Museumvereniging heeft onlangs vijf maatschappelijke waarden voor musea geïdentificeerd: de collectiewaarde, de verbindende waarde, de educatieve waarde, de belevingswaarde en natuurlijk ook de economische waarde. Vijf waarden die aangeven hoe musea een bijdrage leveren op tal van maatschappelijke terreinen. Als sector, maar vooral in samenwerkingsverbanden met overheden, onderwijs, media en bedrijfsleven. Ik ben heel blij dat de Museumvereniging dit initiatief heeft genomen. De aangekondigde bezuinigingen zijn namelijk niet het ergste dat onze musea kan overkomen. Het ergste is een overheid die als boodschap heeft dat cultuur er niet toe doet. De positieve ervaringen die musea in de afgelopen decennia hebben opgedaan in bijvoorbeeld de samenwerking met het bedrijfsleven, worden op deze manier met terugwerkende kracht onderuit gehaald en teniet gedaan. Waarom zouden bedrijven immers nog langer in het gat van de wegvallende overheidsfinanciering stappen, als die zelfde overheid aangeeft dat cultuur geen enkel belang vertegenwoordigt? Hoe het MMKA en HMA hun maatschappelijke rol in 2010 hebben ingevuld kunt u zien en lezen op de komende bladzijden. Met een aantrekkelijk programma trokken wij opnieuw meer bezoekers dan het voorafgaande jaar. Dankzij een aantal bijzondere aanwinsten zijn de collecties op strategische punten

verrijkt en versterkt. Intern bouwden wij aan onze organisatie, werden belangrijke stappen gezet in de nieuwbouwplannen voor beide musea en werden voorbereidingen voor de verzelfstandiging van de musea verder uitgewerkt. Dit alles dankzij de inzet van onze eigen medewerkers en de steun van onze vrienden, relaties, fondsen, sponsoren, vrijwilligers, gemeente, free-lancers, enz. enz. Kijk, en daar word ik nu emotioneel van... Hedwig Saam Directeur Museum voor Moderne Kunst Arnhem en Historisch Museum Arnhem

7

profiel musea

8

mUseUm vOOr mODerne kUnst arnHem Het museum voor moderne kunst arnhem (mmka) en het Historisch museum arnhem (Hma) vormen samen de werkmaatschappij gemeentemusea arnhem, die als een intern verzelfstandigd onderdeel van de gemeente arnhem functioneert. een verdere verzelfstandiging is ingezet. Daarnaast zal het mmka deel gaan uitmaken van het voorgenomen kunstencluster en het Hma van het kenniscluster in het projectplan rijnboog.

MMKA visie Het MMKA is een museum waar beeldende vormen van realisme kritisch bevraagd worden, dat een dynamisch, actueel en kwalitatief hoogstaand collectie- en tentoonstellingsbeleid voert en dat ruimte biedt voor reflectie en debat. In het MMKA is plaats voor zowel experiment als voor meer gevestigde vormen van beeldende kunst en vormgeving. Samenwerking met andere instituten, discipline overschrijding en (internationale) samenwerking zijn daarbij speerpunten. Het MMKA is een museum waar educatie van oudsher een belangrijke rol speelt.

ruimte voor realiteit Het MMKA wil landelijk hèt museum zijn voor realisme. Hiermee onderscheidt het museum zich van andere musea. Het museum kiest echter voor kunstenaars voor wie realisme niet gaat om het eenvoudig reproduceren van de werkelijkheid, maar die deze werkelijkheid juist ‘produceren’. Het MMKA is gespecialiseerd in magisch

realisten en andere realistische stromingen (1925-1960), en hedendaagse (feministische) kunst. Het museum heeft tevens Nederlands belangrijkste collectie sieraden in huis. Centraal staat het collectioneren en presenteren van ‘vormen van realisme’ en ‘Arnhemse productie’. De missie van het museum is om mensen de ruimte te geven om dat wat hen als individu en samenleving raakt en inspireert, te delen.

randprogramma Bij de verschillende tentoonstellingen organiseert het museum lezingen en debatten, films, presentaties en performances, die een ander licht werpen op de tentoonstellingen of deze verdiepen. Daarnaast is er een educatief aanbod, onder meer een uitgebreid lessenprogramma voor scholieren en workshops als Bekijk het!, met leuke kijk- en doeopdrachten, een kunsttas voor de kinderen, rondleidingen en andere activiteiten voor jongeren en volwassen.

ambiance Het museum biedt een prachtige ambiance voor bedrijfsfeesten, presentaties, verjaardagen of recepties. Bijvoorbeeld in het moderne auditorium, of het museumcafé dat van alle kanten een fantastisch uitzicht op de Rijn en de omringende beeldentuin geeft. De museumwinkel heeft een rijk aanbod aan kunstboeken en catalogi, ansichtkaarten, sieraden en designvoorwerpen.

public relations Ieder voor- en najaar verschijnt de Museumkrant met achtergrond informatie over de tentoonstellingen en activiteiten in het HMA en MMKA. Fans en trouwe bezoekers worden

profiel musea

HistOriscH mUseUm arnHem tevens regelmatig op de hoogte gehouden door een digitale nieuwsbrief. Vanzelfsprekend heeft het MMKA een goed verzorgde website, maar die wordt in 2011 vervangen door een levendiger site die de bezoekers door middel van foto’s en filmpjes een sneak preview geeft van lopende tentoonstellingen. Het museum zelf trekt gemiddeld 55.000 bezoekers per jaar. De tentoonstellingen worden uitgebreid in PR- campagnes onder de aandacht gebracht en krijgen doorgaans veel belangstelling van de pers.

HMA arnhemse geschiedenis Het Historisch Museum Arnhem is gevestigd in een prachtige 18e eeuwse patriciërswoning in het hart van de oude binnenstad. Het interieur met de beschilderde kamerbehangsels en rococo-elementen is uniek voor Arnhem. De vaste opstelling van de collectie vertelt aan de hand van schilderijen en beelden, meubilair, Arnhemse faience, zilver, Oosters porselein en andere bijzondere objecten de cultureel-historische geschiedenis van Arnhem. Het poppenhuis van Lizzy Ansingh is een unieke bezienswaardigheid.

wisseltentoonstellingen Daarnaast licht HMA in de vorm van wisselende tentoonstellingen diverse andere, cultuurhistorische en of actuele Arnhemse thema’s uit. Zo biedt het HMA een steeds wisselende blik op het Arnhemse verhaal van vroeger en nu. De tentoonstellingen worden begeleid door een educatief programma dat lering en vermaak biedt. Zo zijn er ondermeer rondleidingen voor kinderen en volwasse-

nen, een kunsttas met opdrachten voor kinderen en regelmatig extra activiteiten. De tentoonstellingen en activiteiten worden in PR- campagnes, digitale nieuwsbrieven, de museumkrant en op de website onder de aandacht gebracht en krijgen regelmatig belangstelling van de (regionale) pers. Het museum wordt door gemiddeld 8.000 mensen per jaar bezocht.

samen meer dan 20 tentoonstellingen Het totale aanbod van gemiddeld ruim twintig exposities per jaar in het HMA en MMKA bestaat uit kleine, middelgrote en grote exposities op het gebied van hedendaagse kunst (vanaf plusminus 1980), modern realisme (vanaf 1910 tot 1960) en toegepaste kunst en design (MMKA). In het HMA worden tentoonstellingen gepresenteerd op het gebied van de Arnhemse kunst- en cultuurhistorie en tentoonstellingen gebaseerd op de vaste collectie. De drie extra grote tentoonstellingen die het MMKA presenteert zijn in het voorjaar, zomer en najaar. Dit zijn tentoonstellingen waarbij meer dan de helft van alle beschikbare zalen of nagenoeg alle zalen gewijd zijn aan één kunstenaar of thema. In het HMA is dat onderscheid minder goed te maken, omdat er een permanente vaste collectieopstelling is en daarnaast twee zalen voor wisselende tentoonstellingen. Het MMKA en het HMA haken minstens een keer per jaar met eigen presentaties aan bij een (inter)nationale manifestatie.

9

10

11

12

cOllecties en verwervingsbeleiD De rijke en gevarieerde collecties van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem en het Historisch Museum Arnhem bepalen voor een groot deel de identiteit en profilering van de musea. De drie kerncollecties (stadsgerelateerd erfgoed, toegepaste kunst en vormgeving, moderne en hedendaagse beeldende kunst) bevatten een breed spectrum aan objecten, in tijd en aard variërend van prehistorische voorwerpen tot de meest actuele (internationale) beeldende kunst. De internationaal vermaarde collectie magisch realisten, met topwerken van onder meer Raoul Hynckes, Dick Ket, Pyke Koch en Carel Willink, vormt het boegbeeld van het MMKA. Daarnaast staat het museum nationaal en internationaal bekend als toonaangevend instituut op het gebied van geëngageerde kunst, vormgeving en sieraden.

uitbreidingen In 2010 zijn de collecties door aankopen en schenkingen op belangrijke punten uitgebreid. Het meest in het oog springend is de sculptuur Borstentros die Maria Roosen voor de museumtuin ontwierp en die mogelijk werd gemaakt door een ruime bijdrage van de Vereniging Vrienden van de Gemeentemusea Arnhem en de Provincie Gelderland. Roosen schonk het museum een aantal

prachtige aquarellen die zij als schets voor dit beeld maakte. Een andere aanwinst voor de museumtuin is de sculptuur Drudge (Filosloof) van Maja van Hall. Op de valreep van 2010 kocht het museum een zeer belangrijk schilderij aan, namelijk Portret van Carel van Lier met voorouderbeeldje, in 1929 geschilderd door Jan Sluijters. Daarvoor ontvingen we financiële steun van de Arnhem Arts Ambassadors en de Mondriaan Stichting. Naast vrienden, fondsen en sponsors gaven particuliere verzamelaars in de vorm van schenkingen blijk van hun waardering voor de musea.

toekomst Het toekomstige verwervingsbeleid zal er nog meer op gericht zijn de verschillende collectieonderdelen met elkaar te verbinden, zodat het Museum voor Moderne Kunst Arnhem zijn belangrijke positie als museum voor het realisme verder kan versterken en uitdragen. Het Historisch Museum Arnhem maakt zich op voor een nieuwe rol in het Erfgoedcentrum, als onderdeel van het nieuw te bouwen Kenniscluster. Dit zal ook voor de historische collecties een nieuwe positiebepaling vereisen.

tentoonstellingen 2010 museum voor moderne kunst arnhem 14.11.2009 – 14.02.2010 edgar fernhout – modernist 27.11.2009 – 17.01.2010 gelders balkon 4 / anneke van der eerden 04.12.2009 – 07.03.2010 het nieuwe versieren 04.12.2009 – 28.02.2010 tangible traces 12.12.2009 – 26.09.2010 neo realisten 23.01.2010 – 28.03.2010 gelders balkon 5 / jan vos 07.03.2010 – 30.05.2010 de geheime schilderijen van hilma af klint 28.03.2010 – 20.06.2010 sideways 28.03.2010 – 20.06.2010 fiona tan: disorient and other works 03.04.2010 – 06.06.2010 gelders balkon 6 / kees goudzwaard 12.06.2010 – 05.09.2010 what’s new? 12.06.2010 – 15.08.2010 gelders balkon 7 / willem weismann 27.06.2010 – 05.09.2010 mind-sets: ineke hans 11.07.2010 – 26.09.2010 elger esser 21.08.2010 – 10.10.2010 gelders balkon 8 / catalogtree 26.09.2010 – 28.11.2010 ideal individuals: l.a.raeven 16.10.2010 – 12.12.2010 gelders balkon 9 / strip, animatie en illustratie 17.10.2010 – 09.01.2011 te waar om mooi te zijn - kritisch realisme van dix & co 27.11.2010 – 21.08.2011 remember me. over dood en herinnering 18.12.2010 – 13.02.2011 gelders balkon 10 keiko sato 19.12.2010 – 13.03.2011 dineo bopape. marlene dumas. zanele muholi historisch museum arnhem 24.04.2009 – 04.04.2010 ‘ik heb een steen verlegd…’ 06.02.2010 – 11.03.2012 boeren, burgers en rijkelui 24.04.2010 – 24.10.2010 ontmoet je wijk 12.11.2010 – 20.03.2012 zoo op zolder – dieren in de kunst

13

tentOOnstellingen 2010

Een tentoonstelling die in 2010 veel weerklank vond, was Ideal Individuals van het kunstenaarsduo L.A. Raeven. Op een indringende manier stelden de Limburgse tweelingzussen in tekeningen, video’s en documenten het vraagstuk van de maakbaarheid van het lichaam en de moderne schoonheidsidealen aan de orde. Waar gaat verfraaien over in verminken? Kunnen we in alle vrijheid over ons eigen lichaam beschikken of zijn daaraan grenzen? Waar begint en eindigt de vrije wil; op welk punt slaat zij om in druk om er op een bepaalde manier uit te zien? Bezoekers reageerden geschokt én gefascineerd op de beelden die ze te zien kregen. De zussen toonden uitgehongerde modellen en balletdansers en onthutsende beelden van een jonge Chinese die een pijnlijke, riskante ingreep onderging om haar benen te verlengen. Ook de kunstenaars zélf komen nadrukkelijk in beeld, onder meer in een video waarin we één van de zusjes hulpeloos zien strompelen na een beenbreuk, het indirecte gevolg van haar magerzucht. Wie ’mooi’ wil zijn, moet pijn lijden, maar wat is mooi? Ideal Individuals was geen comfortabele tentoonstelling, maar wel één die – denk aan alle ‘complete make overs’ en de ‘next super models’ op tv - een belangrijk en actueel onderwerp aansneed.

Ook de tentoonstelling Te waar om mooi te zijn. Kritisch realisme van Dix & Co bevestigde dat kunst niet altijd behaagt: sociale misstanden, verwrongen koppen, koppen van geestesgestoorden, dreigende geweldsuitbarstingen en de bijna voelbare nadering van weer een conflict op wereldschaal. Weergegeven door voornamelijk Duitse kunstenaars uit de Nieuwe Zakelijkheid, met Dix als boegbeeld, was kritisch realisme niet voor niets de subtitel van de tentoonstelling, die wij konden maken met bruiklenen van privéverzamelaars en (Duitse) collega musea. Het werk van zijn tijdgenoten en navolgers was aan deze zijde van de grens nagenoeg onbekend en werd door deze tentoonstelling voor het Nederlands publiek ontsloten. Ronduit vrolijk stak Mind-Sets, de grote designtentoonstelling van Ineke Hans af bij voornoemde tentoonstellingen, evenals het bonte beestenspul van de tentoonstelling ZOO OP ZOLDER dieren in de kunst in het HMA. Minder food for thought misschien, maar wel tentoonstellingen die nadrukkelijk pasten binnen onze structuur, met diverse collectiepijlers: moderne en hedendaagse vormen van realisme, geëngageerde (feministische) kunst, stadsgerelateerd erfgoed, toegepaste kunst en vormgeving. Daarbij legde MindSets ook nog een directe link met de ‘Arnhemse’ 3D ontwerptraditie en konden we door de keuze voor een verbindend thema in ZOO OP ZOLDER prachtstukken uit het depot halen die zelden te zien zijn. Hoe rijk geschakeerd onze collecties zijn en hoe verrassend de uitkomsten van onze meervoudige scope, ziet u in het complete aanbod van 2010 op de volgende pagina’s.

15

MMKA 14.11.2009 – 14.02.2010 16

EDGAR FERNHOUT – MODERNIST

17

17

Wie Fernhouts schilderijen in volgorde van ontstaan ziet, valt het op dat de vooroorlogse sterk verschillen van de naoorlogse. Van 1927 tot 1945 gaf hij in stillevens, portretten en landschappen fijn schilderend weer wat hij zag. Over deze schilderijen ging in 2002-2003 de tentoonstelling In het licht van Alassio. Edgar Fernhout neo realist, in het MMKA. De sprong is nu gemaakt, Edgar Fernhout modernist, liet de ontwikkeling van Fernhouts werk na 1945 zien. ‘ Grote tentoonstelling van een van de meest onderschatte schilders van de vorige eeuw. (...) Eigenlijk zijn Fernhouts abstracte doeken veel mooier. Die gaan over licht, over zindering, over hoe je het licht in de zee kunt vangen. Het MMKA heeft er nu wel 100 bij elkaar gebracht, waardoor je heel mooi de overgang van figuratie (...) naar zinderende abstractie kunt zien.’ Hans den Hartog Jager in Avro’s Opium TV

MMKA 04.12.2009 – 28.02.2010 18

Tangible Traces – Nederlandse ontwerpers aan het werk was de inzending van het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) voor de architectuurbiënnale in São Paolo in 2007. Na São Paolo reisde de door industrieel ontwerper Jurgen Bey vormgegeven tentoonstelling naar Wenen, Jakarta en Hong Kong. In Arnhem werd Tangible Traces voor het eerst aan het Nederlandse publiek getoond. Met werk van Hella Jongerius, Alexander van Slobbe, Onix Architecten, Claudy Jongstra en Frank Havermans. NAi gaf een publicatie uit: Tangible Traces- Dutch Architecture and Design in the making. ‘ In de expo Tangible Traces in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem (MMKA) gaat het allemaal om de manier waarop architectuur en design betekenis krijgen in deze tijd. Maakt het in een tijd van standaardisatie, Ikeameubels en commercialisering nog wel uit dat een designmeubel of – kledingstuk gemaakt is met oog voor traditie en vakmanschap?’ cjp.nl

TANGIBLE TRACES

19

19

MMKA 07.03.2010 – 30.05.2010 20

DE GEHEIME SCHILDERIJEN VAN HILMA AF KLINT

21

21

Het werk van de Zweedse kunstenaar Hilma af Klint (1862-1944) was tot voor kort een van de best bewaarde geheimen uit de kunstgeschiedenis. De kwaliteit van haar oeuvre is dermate groot dat het MMKA meende een bijdrage te moeten leveren aan het herschrijven er van, waardoor Af Klint de plek krijgt die zij verdient. Gastconservator Roel Arkesteijn stelde voor ons het eerste overzicht van haar werk in Nederland samen. Hilma af Klint was een tijdgenoot van Kandinsky, Kupka en Mondriaan, maar ontwikkelde in isolement vanuit haar interesse in het bovennatuurlijke abstracte schilderijen en tekeningen. Voor veel bezoekers was zij dé ontdekking van het museale jaar. ‘Hilma af Klint schilderde de grootste abstracte werken die bekend zijn. Ze bevatten een wonderlijke beeldtaal en Af Klint was hiermee haar tijdgenoten Kandinsky, Malevich en Mondriaan ver vooruit. (...) Een kunstenares die op deze manier in de marge van de kunstgeschiedenis werkte, is een bezoek meer dan waard. Sterker nog, deze expositie mag eigenlijk niet worden overgeslagen’. Laurie Peters op cultuurbewust.nl ‘ Museum, 1000 x dank voor Hilma Af Klint!’ Bezoeker MMKA

MMKA 28.03.2010 – 20.06.2010 22

SIDEWAYS

23

23

Bestaat er zoiets als universele kwaliteit? Welke invloed heeft de omgeving waarin kunst wordt geëxposeerd op de beoordeling daarvan? Deze vragen waren het vertrekpunt voor de Iraanse kunstenares Atousa Bandeh Ghiasabadi (1968). Onder de titel Sideways verdiepte zij zich samen met de kunstenaars Katrin Korfmann, Sarah Blokland, Bassam Chekhes en de schrijvers Nickel van Duijvenboden en Tina Rahimy, twee jaar lang in deze thematiek. De antwoorden waren in 2008 in tentoonstellingsvorm te zien Teheran. In maart 2010 was de tweede editie te zien in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Bij het project verscheen een publicatie met bijdragen van de deelnemers. ‘Sideways in Teheran ontroerend mooi’. Bezoeker MMKA

MMKA 28.03.2010 – 20.06.2010 24

Fiona Tan (1966) vertegenwoordigde Nederland op de Biënnale van Venëtie in 2009. De solopresentatie die zij daar had was genoemd naar haar (toen) nieuwste werk: de tweedelige installatie Disorient. In dit werk dienen de dertiende-eeuwse reisverslagen van Marco Polo als vertrekpunt voor een indrukwekkende dubbelprojectie waarin heden en verleden, fictie en werkelijkheid met elkaar contrasteren. Het Museum voor Moderne Kunst Arnhem exposeert dit bijzondere project voor het eerst in Nederland. Voorafgaand aan dit werk toonde Tan een kleine selectie van eerdere werken, die gepresenteerd werden in combinatie met haar keuze uit de collecties van het Historisch Museum Arnhem en het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. ‘ Onvergetelijke, chaotische beelden, verzameld en associatief geordend. Tan heeft een feilloos gevoel voor de absurditeit van het alledaagse leven.’ Mischa Andriessen, Financieel Dagblad ‘ Ook al neemt Tan hier de hele wereld als een Atlas op haar schouders, ze slaagt erin om haar boodschap aanschouwelijk te maken. Alhoewel, net als je denkt dat je de complexiteit doorgrondt, ontdek je toch weer een nieuwe dimensie in de caleidoscoop.’ Daphne Pappers, Kunstbeeld

FIONA TAN: DISORIENT AND OTHER WORKS

25

25

MMKA 27.06.2010 – 05.09.2010 26

MIND-SETS: INEKE HANS

27

27

De tentoonstelling Mind-Sets concentreert zich rond de gedachten en drijfveren van ontwerper Ineke Hans (1966). Zij behoort tot de top van de Nederlandse vormgevers en geniet internationale bekendheid. In 1998 zette zij haar eigen studio INEKEHANS/ARNHEM op. Ze ontwerpt meubelen en producten voor haar eigen merk maar ook voor andere fabrikanten. Hans gaf de tentoonstelling ook zélf vorm en dat resulteerde in een uitbundige presentatie waarin het eigen werk te zien was in combinatie met gebruiksvoorwerpen uit de collecties van het Historisch Museum Arnhem en het Openluchtmuseum die haar inspireerden bij het maken van haar eigen design. ‘Ineke Hans gaat als ontwerper prat op haar boerenverstand: nuchtere oplossingen bedenken voor praktische problemen’. Arjen Ribbens in NRC ‘Ineke Hans heeft een uitgesproken mening over de rol van de vormgever in deze tijd. Nieuwe producten moeten alleen ontworpen worden als zij ook echt iets bijdragen. In Mind-Sets wordt duidelijk hoe Hans eeuwenoude Hollandse theepotten, kandelaars, stoelen en tafels interpreteert en haar moderne visies daarop geeft.’ Keramiek augustus 2010 ‘ De ‘Arnhemse mix’ van Ineke Hans is zonder meer verrassend’. Maarten Jager in de Telegraaf

MMKA 11.07.2010 – 26.09.2010 28

ELGER ESSER - EiGEntijd

29

29

De tentoonstelling Eigentijd gaf een overzicht van het oeuvre van de fotograaf Elger Esser (Stuttgart 1967), één van de belangrijkste hedendaagse Duitse fotografen. Esser verbindt zijn eigen werk met het einde van de 19e eeuw, de tijd van de ontdekking van de (landschaps)fotografie. Als een schilder koppelt Esser zijn onderwerpen los van tijd en plaats en schept hij krachtige tijdloze en atmosferische beelden. Ook fotografeert hij vroeg 20e eeuwse ansichtkaarten, om deze vervolgens te bewerken. Beide fotovormen waren in het MMKA te zien. ‘Esser is een romanticus, die er steeds weer in slaagt een sterk verlangen op te wekken met dat ene gestolde moment op die plaats die we misschien nog nooit hebben bezocht. Ook met zijn bewerkingen van ansichtkaarten roept hij herinneringen op aan een wereld, die in ieder geval voorgoed voorbij is.’ Hans Gulpen in De Gelderlander

MMKA 26.09.2010 – 28.11.2010 30

De tweeling en kunstenaarsduo Liesbeth en Angelique Raeven ensceneert sinds 2000 situaties waarin Westerse vrouwelijke en mannelijke schoonheidsidealen en daarmee samenhangende consumptiepatronen aan de kaak worden gesteld. Hun video- en fotowerken, tekeningen en collages leggen genadeloos de obsessie met het perfecte, modieuze lichaam vast, evenals de manier waarop vrouwelijke en mannelijke ideaalbeelden worden gebruikt in de marketingstrategieën van de consumptiemaatschappij. ‘ L.A. Raeven hebben de schijn tegen - twee anorectische zusjes, die zichzelf etaleren, wat kunnen die nou in hun mars hebben? Veel, zo blijkt. Vanuit hun persoonlijke tragiek zetten ze hun cynische wereldbeeld over het überkapitalisme overtuigend neer’. Sandra Smets in NRC ‘ Beladen, sterke beelden die des te meer impact krijgen als je iets verderop (...) constateert dat de makers ervan zelf vel over been zijn. (...) Wat werkt is dat L.A. Raeven, door object en subject tegelijk te zijn, beelden produceert waar je nauwelijks nog aan kunt ontsnappen. Bizar en indringend.’ Ko van Dun in Artupdate.nl

IDEAL INDIVIDUALS: L.A.RAEVEN

31

31

mmka 17.10.2010 – 09.01.2011 32

TE WAAR OM MOOI TE ZIJN - DIX & CO Otto Dix (1891-1969) was in Dresden en Berlijn actief, belangrijke centra van de Neue Sachlichkeit. De menselijke figuur was voor hem het belangrijkste thema. De tentoonstelling in het MMKA concentreerde zich op de weergave van het mensbeeld, niet alleen door Dix, maar ook door andere kunstenaars, met name uit de omgeving van Dresden, waar Dix hoogleraar was. Getoond werden schilderijen en tekeningen van Dix en zijn leerlingen, maar ook van kunstenaars als Conrad Felixmüller, Otto Griebel, Kurt Günther en Wilhelm Lachnit en de Nederlander Chris de Moor. Zij werkten in een vergelijkbare stijl. ‘De tentoonstelling Te waar om mooi te zijn concentreert zich op het mensbeeld van ‘Dix & Co’: de aandacht van kunstenaars uit de jaren twintig voor een zakelijke – dat wil zeggen niet in een roes opgetekende – visie op de werkelijkheid van die tijd.(...) Maar het echt bijzondere van de tentoonstelling is dat eigenlijk voor het eerst de Nachwuchs van Dix wordt getoond. ‘ Koen Kleijn in De Groene Amsterdammer ‘ (...) een uitgebreide en indrukwekkende portrettengalerij (...) vol karakteristieke koppen, bonkige hoofden, getekende gezichten en magere lijven. (...) Een oprechte kijk op de onderkant van de Duitse samenleving tussen twee Wereldoorlogen’. Maarten Reith in De Gelderlander

33

33

MMKA 19.12.2010 – 13.03.2011 34

DINEO BOPAPE. MARLENE DUMAS. ZANELE MUHOLI

35

35

‘Dineo is the performer, Zanele is the visual activist and Marlene can’t make up her mind. But beware, ‘cause all three like to take you for a ride!’ zei Marlene Dumas over het exposantenttrio waar ze zelf deel van uitmaakte. De tentoonstelling bestond uit twee nieuwe zaalvullende installaties, foto’s en video’s van de Zuid-Afrikaanse kunstenaars Dineo Seshee Bopape (1981) en Zanele Muholi (1972), gecombineerd met een presentatie van werk uit de jaren 80 van Marlene Dumas (1953). Met Dumas heeft het museum al een langdurige relatie. Op deze tentoonstelling was de blik gericht op het vrouw- en kunstenaar zijn in een complexe multiculturele wereld. ' De kunstenaars hebben een volstrekt eigen stijl gemeen. Bij alle drie wordt de kijker niet verleid, maar betrokken. (...) Het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem laat opnieuw zien dat je met minder pretenties en minder middelen tot uitstekende tentoonstellingen kunt komen.’ Rob Perrée in Kunstbeeld.nl

ExpositiEs GEldErs BAlKon 36

Sinds 2009 toont het MMKA op het balkon in de Koepelzaal een reeks tentoonstellingen van Gelderse of met Gelderland verbonden kunstenaars, getiteld Gelders Balkon. Het betreft niet per se nieuw werk, wel werk van levende kunstenaars. Dat leverde in 2010 opnieuw een boeiende, gevarieerde mix op van presentaties van nieuwkomers en arrivé(e)s.

27.11.2009 – 17.01.2010 GEldErs BAlKon 4 AnnEKE VAn dEr EErdEn Tekeningen, schilderijen en collages van Anneke van der Eerden (1961) in grillige lijnen en kleuren.

23.01.2010 – 28.03.2010 GEldErs BAlKon 5 JAn Vos Nijmegenaar Jan Vos (1955) redt afdankertjes uit kringloop en kliko. Op het balkon een verslag van zijn werk- en denkwijze in teksten, schetsen, foto’s, filmpjes en objecten.

03.04.2010 – 06.06.2010 GEldErs BAlKon 6 KEEs GoUdZWAArd Kees Goudzwaard (1958) creëert illusies van papier, met verf of inkt. Hij beschildert op hyperrealistische wijze stroken plakband die een patroon of raster vormen.

12.06.2010 – 15.08.2010 GEldErs BAlKon 7 WillEM WEisMAnn Willem Weismann (1977) is een trefzeker colorist. Zijn schilderijen duiden huizen, dingen en mensen aan, zonder de pretentie de werkelijkheid te weerspiegelen.

21.08.2010 – 10.10.2010 GEldErs BAlKon 8 CAtAloGtrEE Joris Maltha (1974) en Daniël Gross (1973) vormen Catalogtree en verwerken en visualiseren kwantitatieve data. Die worden afgedrukt in hoogdruk.

16.10.2010 – 12.12.2010 GEldErs BAlKon 9 strip, AniMAtiE En illUstrAtiE Presentatie van vijf in Gelderland werkende toegepaste kunstenaars. Wilma de Bock/Karel van der Eijk, Esther Aart, Roel Venderbosch, Mascha Halberstad.

18.12.2010 – 13.02.2011 GEldErs BAlKon 10 KEiKo sAto Installaties die Sato’s (1957) geschiedenis raken, onder meer een verblijf in New York tijdens ‘9/11’ en het verhaal van haar vader, voormalig kamikazepiloot.

37

HET GELDERS BALKON

37

38

39

HET GELDERS BALKON

39

HMA 24.04.2010 – 24.10.2010 40

ONTMOET JE WIJK

41

41

Het HMA trok in 2010 de Arnhemse wijken in. Samen met het Gelders Archief organiseerde het HMA tentoonstellingen in Malburgen, Schuytgraaf, Geitenkamp en de Hoogkamp. Bewoners stuurden foto’s en verhalen over hun eigen wijk in, die op de tentoonstellingen te zien waren. Daarnaast ging fotograaf Mieke Gresnigt op stap om bewoners te ontmoeten en te fotograferen. Behalve de exposities op locatie was er een hoofdtentoonstelling in het HMA. ‘Vol mooie, bijzondere, gewone en vergeten ontmoetingen’. Arnhemse Koerier ‘Bouwen aan het geheugen van Arnhem’. Martin Hermens in de Gelderlander

MMKA 04.12.2009 – 07.03.2010 42

De sieraden voor Het Nieuwe Versieren kwamen uit de eigen collectie (één van de belangrijkste van Nederland), aangevuld met een grote particuliere schenking, die nog nooit eerder te zien was. Een tentoonstelling over de revolutie op sieradengebied die in Nederland vanaf 1965 plaatsvond. Jonge edelsmeden zetten zich af tegen het traditionele gebruik van goud en zilver en gingen experimenteren met niet-edele materialen zoals textiel, aluminium en perspex. De nadruk lag sterk op (minimalistisch) vormonderzoek. Sieraden werden draagbare objecten. De tegenreactie in de jaren ’70 was dat sieraden een persoonlijk handschrift moesten hebben. En waar ze in de jaren ‘90 verhalend, figuratief en symbolisch werden, zijn sieraden tegenwoordig individualistisch en conceptueel. ‘ De tentoonstelling Het nieuwe versieren biedt misschien niet de meest verrassende, maar wel een compacte en mooie inkijk in 45 jaar Hollandse sieraadkunst.’ Victoria Anastasyadis in Design History

HET NIEUWE VERSIEREN

43

43

MMKA 12.06.2010 – 05.09.2010 44

Onder de titel What’s New? toont het Museum voor Moderne Kunst Arnhem met enige regelmaat de nieuwe aanwinsten hedendaagse kunst. Ze sluiten aan bij belangrijke zwaartepunten in het collectiebeleid: engagement en gender. What’s New? 2010 toonde werk van: Peter Baren, Melanie Bonajo, Dineo Seshee Bopape, Annelise Coste, Esiri Erheriene-Essi, Ad Gerritsen, Melissa Gordon, Maja van Hall, Dorian Hiethaar, Monali Meher, Beth Namenwirth, Orlan, Maria Roosen, Lydia Schouten, Lily van der Stokker en Sylvie Zijlmans.

WHAT’S NEW?

45

45

MMKA 27.11.2010 – 21.08.2011 46

REMEMBER ME – OVER DOOD EN HERINNERING In de tentoonstelling Remember Me zijn op een associatieve manier werken uit de eigen collecties oude, moderne en hedendaagse kunst en vormgeving samengebracht rond het thema dood en herinnering. Soms is de dood letterlijk het onderwerp, andere getoonde werken hebben op een meer symbolische manier met het levenseinde te maken. De tentoonstelling was opgebouwd in een cirkel. De bezoeker doorloopt als het ware een cyclus; van de waarschuwing ‘memento mori’ (gedenk te sterven) naar de letterlijke en symbolische dood, tot aan de berusting en de herinnering. Met werken van o.a. Jan van Herwijnen, Ansuya Blom, Annemarie Nibbering, Kirsten Spuijbroek, Jan Mankes, Raoul Hynckes, Charlotte Mutsaers, Rinke Nijburg en Erzsébet Baerveldt. ‘De dood in de kunst is veelzijdig’. Maarten Reith in De Gelderlander ‘In de getoonde werken blijken veel media geschikt om het sterven, een herinnering of rouw uit te drukken.’ Wilmie Geurtjens op sieraden.blog.nl

47

47

HMA 06.02.2010 – 11.03.2012 48

BOEREN, BURGERS EN RIJKELUI

49

49

Sinds februari 2010 heeft HMA een nieuwe vaste presentatie: Boeren, burgers & rijkelui. Tien thema’s uit de Arnhemse geschiedenis worden uitgelicht. De thema’s, waaronder ‘Jagers, boeren en Romeinen’, ‘Arnhemmers door de eeuwen heen’, ‘Rijkdom en weelde’, ‘Recht en orde’ en ‘Arnhemse stadsgezichten’, belichten facetten van het veelzijdige verleden dat de stad tot het huidige Arnhem maakte. De thema’s worden uitgewerkt in de fraaie (stijl)kamers van het voormalige patriciërshuis waarin het Historisch Museum Arnhem gevestigd is. ‘ Vooral voor oudere bezoekers is het een aangenaam weerzien met de historie van Arnhem. (...) Het mooiste onderdeel van de expositie is de portrettengalerij van Arnhemmers door de eeuwen heen. Daar sta je oog in oog met veelal roemrijke figuren uit het ‘opgerekt dorp’ dat Arnhem volgens oudinwoner Herman Koch is.’ Martin Hermens in De Gelderlander

HMA 12.11.2010 – 20.03.2012 50

Een selectie uit de collecties van het Historisch Museum Arnhem en het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Aan de hand van thema’s die zich aftekenen binnen de deelverzamelingen toonden de musea de rijkdom van hun ‘beestenspul’: het dier als vriend van de mens, vee, last- en trekdieren, de jacht, de dood, naar de natuur getekend, fantasiedieren. De expositie mixte oude en nieuwe kunst en verschillende kunstvormen. Kunstenaars: Albrecht Dürer, Melchior d’Hondecoeter, Maurits Verhuell, Jan Mankes, Gerard Bilders, Maurits Cornelis Escher, Sylvie Zijlmans, Kinke Kooi, Anya Janssen, Anne Semler en vele anderen. ‘De expositie is geen kunsthistorisch verantwoord overzicht van dieren in de kunst geworden. Conservator Kristin Duysters koos voor een lichtvoetiger benadering.’ Maarten Reith in De Gelderlander

ZOO OP ZOLDER – DIEREN IN DE KUNST

51

51

52

pUblicaties 2010 te waar om mooi te zijn. Het kritisch realisme van dix & Co 1920-1940. Auteur: Ype Koopmans. Vormgeving: Erlend Schenk. Uitgave: Museum voor Moderne Kunst Arnhem (mmka), 2010. isbn 978-90-72861-47-4.

rebelle. Art and feminism 1969-2009. Eindredactie: Mirjam Westen. Auteurs: N’Goné Fall, Ineke van Hamersveld, Riet van der Linden, Jannah Loontjens, Tineke Reijnders, Suzanne van Rossenberg, Ingelies Vermeulen, Elly de Waard en Mirjam Westen. Vormgeving: Alfred Boland. Uitgave: Museum voor Moderne Kunst Arnhem (mmka), 2010. isbn 978-90-7286145-0. N.B. De tentoonstelling was te zien in 2009.

pUblicaties 2010 l.A. raeven. Analyse/research paris. Eindredactie: Ellen de Bruijne. Uitgeverij: Hatje Cantz, Ostfildern, Duitsland, 2010. isbn 978-37757-2706-8. Met essay van Mirjam Westen, conservator hedendaagse kunst mmka. ineke Hans. Mind-sets. Eindredactie: Ineke Hans en Walter Bettens. Auteurs: Walter Bettens, Zoë Ryan, Lucy Bullivant, Catherine Geel, Eveline Holsappel, Daniël Charny, Ineke Hans. Uitgave: Ineke Hans / Arnhem.isbn 978-90-8156080-1. Met bijdrage van Eveline Holsappel, conservator toegepaste kunst en design mmka.

53 de geheime schilderijen van Hilma af Klint. Eindredactie: Hedwig Saam, Miriam Windhausen. Met bijdrage van Roel Arkesteijn. Vormgeving: Erlend Schenk. Uitgave: Museum voor Moderne Kunst Arnhem (mmka), 2010. isbn 978-90-72861-46-7 / 644.

54

extra activiteiten 2010 DESIGN BOOST Het tentoonstellingsprogramma wordt regelmatig verdiept met lezingen, films, performances en poëtische interventies (bijvoorbeeld van de Wintertuin) die bij de inhoud van de tentoonstellingen aansluiten. Het reikt te ver om alle extra activiteiten die we in het MMKA en HMA hebben geprogrammeerd op deze pagina’s een plek te geven, daarom lichten we er graag één uit; de Design Boost - Made in [Arnhem] die op 6 en 7 september plaatsvond. Het paste als twee puzzelstukjes bij elkaar: de tentoonstelling Mind-Sets van ontwerper Ineke Hans, waarin een overzicht te zien was van de gebruiksvoorwerpen die zij in de loop van de tijd ontworpen heeft en Design Boost, een gevarieerd tweedaags symposium over hedendaagse vormgeving met lezingen, workshops en debat vanuit het thema: Design for Life. de in [Ar nh em ] De sig nB oo st – Ma

Do they care about us? time profit. Design value instead of short . To create long time producing better It’s time to rethink design the many. To focus on create better lives for need Design for Life. is all about how we can spirit and change! We We need optimism, new more. just of instead

chool Arnhem, ArtEZ hoges voor Moderne Kunst lectures Designboost, Museum m are inviting you to ela and City of Arnhe voor de kunsten, Prems SHARINGÊ Ê n for Life” ”Desig theme the based on DESIGNÊ KNOWLEDGEÊ Hans, Satyendra Pakhale, Ineke On stage, among others: s, Rudy Stroink, Joffrey Bowden, Brent Richard Richard Hutten, Flora and Roelof Mulder. de Chenecey - trend analyst Walonker, Sean Pillot esignboost.se. See the full list at www.d Oude Kraan 26, Arnhem Place: Auditorium ArtEZ, ber 7. 10am-4pm Time: Tuesday Septem

Free enTrance! .designboost.se e info at www

Mor

www.designboost.se

Design Boost, opgericht door David Carlson en Peer Eriksson, is een internationale netwerkorganisatie uit Zweden die over de hele wereld brainstormsessies en symposia organiseert met ontwerpers, bedrijfsleven, onderwijs en overheden om kennis, ervaring en inspiratie uit te wisselen. Het uitgangspunt voor Design Boost is het zoeken naar een holistische benadering als voorwaarde voor duurzaam design. In de loop van de jaren heeft design zich helaas meer en meer ontwikkeld als een bron van vervuiling en overconsumptie. In Arnhem werd aan de hand van het thema Design for Life de vraag opgeroepen hoe design een economische, ecologische en eerlijkere bijdrage kan leveren aan onze levenstijl. Om dit onderwerp uit te diepen werden er twee dagen georganiseerd met op de eerste dag Boost Chats, waarin sprekers uit verschillende vakgebieden met elkaar en de toehoorders in debat gingen aan de hand van stellingen (alleen toegankelijk voor genodigden). Op de tweede dag werden er in Boost Talks lezingen gegeven die het publiek uitnodigden mee te denken en gratis toegankelijk waren voor iedereen. Onder de gastsprekers bevonden zich ondermeer: Richard Hutten, Ineke Hans, Satyendra Pakhale, Brent Richards, Flora Bowden, Roelof Mulder, David Shah, Joost Alferink, Joffrey Walonker, Sean Pillot de Chenecy en Rudy Stroink. Dit succesvolle initiatief werd gedragen door de Gemeente Arnhem, ArtEZ hogeschool voor de kunsten, Premsela, instituut voor design en mode en het MMKA en zal wat hen betreft een jaarlijks vervolg krijgen.

eDUcatie AFWISSELEND AANBOD VOOR JONG EN OUD(ER) Educatie is een taak die het MMKA en het HMA hoog in het vaandel dragen. Met uiteenlopende activiteiten brengen onze musea groepen in contact met kunst: rondleidingen, workshops, museumlessen, opdrachtkaarten en lezingen. Daarbij beperken we ons niet tot ‘jong’. Voor alle leeftijdscategorieën en doelgroepen was er in 2010 wel een speciaal aanbod, afgestemd op belangstelling en kennisniveau. In schoolverband of vrije tijd, in het museum of op locatie. Met onze educatieve activiteiten stimuleren we deelnemers hun eigen visuele vermogens te ontwikkelen en daar op te vertrouwen. Soms met een bijna-terloopsheid, bij andere gelegenheden door intensief aan de slag te gaan en te verdiepen. Ook nodigen we (potentiële) bezoekers uit tot dialoog tijdens debatten en discussies over moderne en hedendaagse kunst en vormgeving. Het complete educatieve pakket prikkelt tot intensiever kijken, nadenken over artistieke en maatschappelijke thema’s, tot inspiratie opdoen én zelf creëren. Onze afdeling educatie bestaat uit acht museumdocenten (kunsthistorici, beeldend kunstenaars en docenten beeldende vakken) en een vaste medewerker educatie. Waar mogelijk zoeken we aansluiting bij en samenwerking met andere culturele instellingen en evenementen, zoals het Kunstbedrijf Arnhem, Edu-Art, Casa, ArtEZ, Volksuniversiteit Arnhem, Arnhem Mode Biënnale, Sprookjesfestival. Zo gebruiken organisaties elkaars expertise, vindt kruisbestuiving plaats en wordt optimaal gebruik gemaakt van mensen en middelen.

55

EducatiEvE activit activitEitEn 2010 56 artwijs

Artwijs is een kunstdebat waarbij leerlingen uit de bovenbouw van VMBO/ HAVO/ VWO ongezouten hun mening geven over moderne en hedendaagse kunst. Ze debatteren tegen leerlingen van andere scholen, aan de hand van stellingen als ‘abstracte kunst, dat kan mijn kleine zusje ook’ of ‘elke kunstenaar verdient subsidie’. Aangemoedigd door debatleider Willem Alkema en (in videoclips) BN-ers als Filemon Wesselink, Eddy Zoey en Daphne Bunskoek gingen ze ook in 2010 weer het verbale gevecht aan. Een jury beoordeelde hun inbreng op argumentatie, luistervaardigheid, doorzettingsvermogen en originaliteit.

pioniersriem Kinderen tussen 5 en 7 jaar, type speurneus, mogen gratis een ‘pioniersriem’ gebruiken en in de beeldentuin op zoek naar de geheimen van de kunstwerken. Dit gewapend met opdrachtkaarten en attributen voor nader onderzoek.

bekijk het! workshops Bij verschillende tentoonstellingen worden workshops voor kinderen van 8 tot 12 jaar georganiseerd. Zo was er bij de sieradententoonstelling Het Nieuwe Versieren een workshop waarin kinderen sieraden konden maken van tweedehands materialen.

juniorgidsen

57 kunst tas Bij de kassa van het museum is voor €1,00 de Kunsttas te koop, voor kinderen van 8 t/m 12 jaar. De papieren tas bevat tekenen kijkopdrachten en verleidt tot filosoferen en dichten over kunstwerken in het

57

museum.

Het Olympus College in Arnhem kreeg een expositie van sieraden uit de tentoonstelling Het Nieuwe Versieren in huis. Leerlingen buitenshuis mochten sieraden passen en lieten zich daarmee vereeuwigen. De foto’s maakten deel uit van de expositie. Leerlingen van het Montessori College Arnhem volgden in 2010 keuzecursusprogramma’s in het museum. De leerlingen werden in twaalf weken opgeleid tot ‘juniorgidsen’, die later rondleidingen gaven aan medeleerlingen, ouders, docenten en andere bezoekers.

gezinsrondleiding Twee juniorgidsen van het Stedelijk Gymnasium Arnhem namen kinderen en (groot)ouders mee door de vaste presentatie Boeren, burgers en rijkelui, kijkend naar ‘Arnhem toen en nu’.

EducatiEvE activitE Eit itE En 2010 58

gelderse museumdag / dag van de geschiedenis Tijdens de Gelderse museumdag en de Dag van de Arnhemse geschiedenis waren er verschillende activiteiten in het HMA. Fotograaf Niek Michel gaf een fotoworkshop in de museumzaal met figuren uit de Arnhemse geschiedenis: Ik zie, ik zie... Arnhemse helden.

zoo op zolder

MIJN NAAM IS

KN

MIJN NAAM IS IK BEN HIER SAMEN MET MIJN NA AM IS IK BEN HIER SAMEN MET THUIS HEBBEN WE DE VOLGENDE DIEREN IK BEN HIER SA THUIS HEBBEN MEN ME T GEN WE VROEGER HADDEN WEDE VOL DE DIEREN THUIS HEBBEN VROEGER HAD WE DEN DE WE VOLGENDE DIT DIER ZOU IK WEL WILLEN HEBBEN DIEREN VROEGE R HADD DIT DIER ZOU EN WE IK WEL WILLEN HEBBEN DIT DIE R ZOU IK WEL E L LIJ N E N K L A P H E WI IPPLLE N HEBB TD E ST EN EU RD RT VE J N E N K LA I L JE L E P O P HE STIP O IP DE TD ER EU OV RT L L I J E N P P E I N T K LAP ES JE IP HE N VER D O TD O EU IP RT KN JE

PE

K

N

PE N

O

PE

N

Bij de familietentoonstelling ZOO OP ZOLDER - dieren in de kunst, is een uitgebreid educatief programma ontwikkeld voor kinderen uit het basisonderwijs, buitenschoolse opvang en individuele bezoekers, met onder meer (teken)opdrachten. Via school werden kinderen opgeroepen om werken te maken en ook in het museum konden ze aan de slag.

59 tassen maken

kinderfeestjes In het MMKA kunnen kinderen hun verjaardagspartijtje vieren. Geen saaie rondleiding, maar een tocht door het museum die eindigt in het auditorium, waar jarige en gasten aan de slag gaan. Er is keus uit verschillende workshops: tekenen, sieraden maken of mode ontwerpen.

Derdejaars studenten van het van de opleiding Fashion & Design Support van het ROC Rijn IJssel maakten van oude tentoonstellingsbanieren een geweldige tassenserie, die vervolgens in de museumwinkel zijn verkocht.

59

kinderopvang/ buitenschoolse opvang informatieruimtes Het MMKA heeft twee informatieruimtes, met materiaal over het museum zelf en de tentoonstellingen. Een van de ruimtes heeft een ‘actieve’ uitstraling en is voor jong en oud. Hier staan het museum zelf en de geschiedenis centraal. De andere informatieruimte heeft een ‘studieus ’ karakter en is gericht op personen die verdieping zoeken in de collectie en lopende tentoonstellingen. Bijvoorbeeld jongeren die aan de slag moeten voor CKV op school. Deze ruimte heeft een bescheiden bibliotheek met boeken en (kunst)tijdschriften en audiovisueel materiaal.

Kinderen van 4 t/m 12 jaar die in de schoolvakanties gebruik maken van buitenschoolse opvang volgen bij onze musea lessen en workshops. De inhoud heeft te maken met actuele tentoonstellingen. In 2010 deden kinderen van de kinderopvangorganisaties SKAR en ALLIO mee aan een rondleiding bij de speelse tentoonstelling ZOO OP ZOLDER - dieren in de kunst, met aansluitend een teken- en handvaardigheidsworkshop.

EducatiEvE activit activitEitEn 2010 60

Jolien & Ester

Goedele

stagiaires educatie

akkink AlbertineireM educatie stagia

Paul de Groot stagiair educatie

stagiaires

stagiair

Wellen s

e educa tie

Mandy den Uijl atie

stagiaire educ Bij het ontwikkelen en uitvoeren van educatieve activiteiten werken onze musea samen met stagiairs, waarmee we ook weer een educatieve rol op ons nemen. Afgelopen jaar hebben studenten van de Reinwardt Academie, Academie voor Beeldend e Vorming Tilburg, docentenopleiding ArtEZ en Willem de Kooning Academie Rotterda m stage gelopen en onderzoek gedaan naar de afstemming van het aanbod per doelgroe p en nieuw materiaal ontwikkeld. De educatieve activiteiten in 2010 zijn gefinanc ierd uit eigen middelen en met gelden van de provincie Gelderland, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de gemeente Arnhem en de stichting het Burger en Nieuwe Weeshui s.

reizend museum mobiele tenHet ReizendMuseum is een raan gekoppeld toonstellingplek, met daa s. Hier stellen hop rks wo een lessenserie en toon, dat is gewe werk van kinderen ten van een kunsteg idin ele maakt onder beg scheppingen, niet alleen aan hun eigen het naar. Deelnemers werken werkzaamheden binnen ectie, inrichting en andere sel r ove na ief had l act tiva ens het Sprookjesfes maar denken tev aan een workshop tijdens den ede me die en het der Aan . Kin museumbedrijf. beeldentuin van het MMKA het ReizendMuseum, in de scholen die de handen uit den in 2010 de primeur van tonen we kunstwerken van en n ere ect ct sel r jaa ool een samenwerkingsproje einde van het sch . Het ReizendMuseum is um use dM zen Rei het in er. Bro de mouwen staken st Arnhem en Studio Kleine , Museum voor Moderne Kun van Kunstbedrijf Arnhem

61

workshops fotografie en animatie

Het museum biedt workshops fotografie en animatie aan voor 61 het voor tgezet en en rwijs onde hoger volwassen. Fotograaf Niek Michel begeleidt groepen, waarvan de deelnemers met digitale camera’s foto’s maken in de beeldentuin van het MMK A. In het auditorium wordt het gemaakte werk bekeken en besproken. De resultaten gaan mee naar huis op cd en vervaardigde filmpjes komen op YouTube.

kennisnetwerk educatoren

Samen met Edu-Art en het Kröller-Müller Museum heeft het MMK A een educator en netwerk opgezet. Het Kennisnetwerk Educatoren musea moderne Kunst (KEK) is een netwerk voor professionals die actief bijdragen aan de versterking en verankering van cultuureducatie in musea voor moderne kunst. 2 x per jaar ontmoeten wij elka ar op een bijeenkomst waarin wij elka ar inspireren en informeren. Dit bevorder t de ontwikkeling van educatie door te bouwen aan kennis, verdieping en aanvulling. Tevens wordt de kwaliteit van kunstedu catie vergroot door reflectie en het bund elen van krachten en visie. Edu-Art faciliteer t met organisa tie en kennis van culuureducatie het netwerk.

lezingen i.s.m. volksuniversiteit arnhem Samen met het Museum voor Moderne Kunst Arnhem (MMKA) en het Historisch Museum Arnhem (HMA) bood Volksuniversiteit Arnhem een programma van vier lezingen met rondleiding aan, aansluitend bij het tentoonstellingsaanbod van najaar en winter 2010: Ontmoet je wijk en ZOO OP ZOLDER in het HMA, en Te waar om mooi te zijn. Kritisch realisme van Dix en Co, What’s new? En Ideal individuals van L.A. Raeven in het MMKA.

VRIENDEN EN ZAKENVRIENDEN

62

vereniging van vrienDen Behalve in kringen van het bedrijfsleven moeten cultuurinstellingen als de onze geworteld zijn in de rest van de (lokale) samenleving. Een museum moet vrienden hebben en maken, die zich betrokken voelen bij de gang van zaken. Gelukkig hebben onze musea een ‘harde vriendenkern’. Dat is de Vereniging Vrienden Gemeentemusea Arnhem (VVGA), een in 1946 opgerichte kring die om en nabij 700 leden telt. Zij toont haar betrokkenheid door museale activiteiten te organiseren, zoals excursies, lezingen, rondleidingen en kunstreizen. Ook verlenen vrijwilligers van de vereniging van tijd tot tijd hand- en spandiensten. De dienstverlenende opstelling blijkt ook uit het gegeven dat de directie graag de VVGA benut als klankbord, om zaken als publieksservice en klantvriendelijkheid ‘de maat te nemen’. Aan het openbaar kunstbezit draagt de kring

trouwe vrienden substantieel bij, door jaarlijks uit de contributieopbrengsten een bedrag te reserveren voor aankopen. Sinds de oprichting zijn dat er al om en nabij 125. In 2009 ontving de Vereniging Vrienden een legaat van € 50.000, dat zij royaal aan het museum beschikbaar stelde om een beeld voor de tuin van het museum aan te schaffen. Ook de provincie Gelderland betaalde mee. De opdracht voor het realiseren van het beeld werd gegund aan de in Arnhem wonende kunstenares Maria Roosen. Zij ontwierp en realiseerde voor ons museum ‘De Borstentros’, een vijf meter lang, uitbundig beeld van glas en koper. In april 2010 was het gereed en werd het feestelijk onthuld door Pauline Krikke, burgemeester van Arnhem. Het beeld is een echte blikvanger in de tuin.

spOnsOrs essent

vgz

Eind 2010 liep helaas het meerjarige hoofdsponsorcontract met energieproducent Essent af. Uit bedrijfsmatige overwegingen (Essent verhuisde uit Arnhem) besloot de onderneming de sponsorovereenkomst niet te verlengen. Het Museum voor Moderne Kunst is Essent dankbaar voor de bijdragen in de afgelopen jaren en de betrokkenheid die het bedrijf ook op andere wijze toonde. Met de steun van de energieproducent zijn tal van zaken gerealiseerd die het MMKA ten goede kwamen, waaronder aankopen voor de collecties en een bijdrage voor een nieuwe website.

Inmiddels heeft een nieuwe partij zich bereid verklaard partner te zijn voor het MMKA. Eind 2010 vonden de eerste gesprekken plaats met verzekeraar UVIT. Halverwege 2011 wordt een sponsorovereenkomst getekend, in eerste instantie voor een jaar, waarbij VGZ (onderdeel van UVIT) zich aan het MMKA verbindt.

VRIENDEN EN ZAKENVRIENDEN

arnHem arts ambassaDOrs De Arnhem Arts Ambassadors (AAA), is een groep betrokken ondernemers uit het bedrijfsleven van Arnhem en omstreken. Deze ‘zakenvrienden’ van de beide musea dragen kunst en cultuur een warm hart toe en tonen hun maatschappelijke betrokkenheid. In 2010 waren de volgende bedrijven Arnhem Art Ambassador: Akzo Nobel, AM wonen, BASF Nederland B.V., CCV Holland, Deloitte, Dirkzwager advocaten en notarissen, Hotel Haarhuis, KEMA, Kuiper Bouwgroep, Rabobank Arnhem en omstreken, Romijnders, Tejin Aramid en Vesteda. De alliantie stelt de musea in staat periodiek voor de collectie zeer relevante werken te verwerven en draagt bij aan het behoud van cultureel erfgoed voor toekomstige generaties. Zo zijn wij bijzonder dankbaar dat wij eind 2009 dankzij de AAA het schilderij Portret van An Harrenstein-Schräder (1929) van Charley Toorop aan onze kerncollectie neorealisten konden toevoegen. De officiële overhandiging aan toenmalig cultuurwethouder Roeland Kreeft en directeur Hedwig Saam werd in februari 2010 gevierd, en is zodoende niet in het vorige jaarverslag vermeld. Het schilderij is een waardevolle aanvulling op de schilderijen en tekeningen van Toorop in de collectie van het MMKA. Niet zomaar een portret: de als socioloog opgeleide An Harrenstein-Schräder (1888-1951) was een van de meest interessante vrouwen uit de periode van het interbellum. Zij is bekend door haar vroege betrokkenheid bij de Nederlandse vrouwenbeweging. Voort is ze medeauteur van de publicatie Richtingen in de hedendaagsche schilderkunst dat in 1935 verscheen, en daarmee van blijvende invloed op de Nederlandse kunstgeschiedschrijving.

Tevens kon er dankzij de Arnhem Arts Ambassadors in 2010 nog een belangrijk schilderij worden aangekocht, waaraan ook de Mondriaanstichting bijdroeg; Portret van Carel van Lier met voorouderbeeldje, in 1929 geschilderd door Jan Sluijters (zie afbeelding volgende pagina). Carel van Lier (1897-1945) was een bijzondere kunsthandelaar en wegbereider van de vernieuwers van het interbellum. In zijn Kunstzaal Van Lier die vanaf 1927 gevestigd was aan het Rokin te Amsterdam, toonde hij magisch realisten als Wim Schuhmacher, Raoul Hynckes en Carel Willink, neo realisten als Dick Ket, Edgar Fernhout en Henry van de Velde en de expressionisten Jan Sluijters, Charley Toorop, Hendrik Chabot en Jan van Herwijnen. Kunstenaars die ook allemaal vertegenwoordigd zijn in de collecties van het MMKA. Daarnaast was Van Lier een pionier met Aziatische en Afrikaanse etnografica. Beroemd was zijn verzameling Afrikaanse beelden. Van oktober 2003 tot februari 2004 wijdde het MMKA de tentoonstelling Negerplastieken & Moderne meesters aan deze bijzondere kunsthandelaar. Het Portret van Carel van Lier met voorouderbeeldje is een sleutelwerk, en we zijn dan ook erg verheugd en de Ambassadors dankbaar dat we anno 2010 een dergelijk belangrijk schilderij aan onze collectie konden toevoegen. De Ambassadors hebben inmiddels de aankoop van een tiental kunstwerken mogelijk gemaakt. Het gaat daarbij veelal om bijzondere aankopen die buiten het bereik van de reguliere capaciteiten van de musea liggen. Zo werd ook werk aangekocht van Charley Toorop, Carel Willink, Wim Schuhmacher, Hendrik Valk en anderen.

63

aanwinsten moderne en hedendaagse beeldende kunst

64

aanwinsten aankopen 2010

schenkingen 2010

atousa bandeh, Women looking at me, 2009, potlood op papier, 250 x 260 cm, aankoop van de kunstenaar. dineo seshee bopape, The problem of beauty, 2009, video-installatie, aankoop van Mart House Gallery. esiri erheriene-essi, Warsaw or the first breath you take after you give up, 2010, olieverf op doek, 200 x 150 cm, aankoop van Galerie Ron Mandos. maja van hall, Drudge (Filosloof), 1969, polyester, 325 x 121 x 202 cm, aankoop van de kunstenaar. ineke hans, Coffeeset, 2002, porselein, aankoop van de kunstenaar. dorian hiethaar, Naaldboom in de sneeuw, 2009, olieverf op doek, 120 x 80 cm, aankoop van de kunstenaar. dorian hiethaar, Balsemien, 2008, olieverf op doek, 70 x 70 cm, aankoop van de kunstenaar. dorian hiethaar, Uitkijktoren, 2008, olieverf op doek, 60 x 50 cm, aankoop van de kunstenaar. erik kuiper, Scultum I, 2007, aluminium, aankoop van Galerie Marzee. maria roosen, Borstentros, glas, metaal, 500 x 175 x 150 cm, aankoop van de kunstenaar. lydia schouten, Birth of a new Species, 2009, mixed media, 100 x 70 cm, aankoop van Galerie Witteveen. jan sluijters, Portret van Carel van Lier met voorouderbeeldje, 1929, olieverf op doek, 96 x 66 cm, aankoop erven van Lier. lily van der stokker, Allemaal voor niets, 2008, kleurpotlood op papier, 21 x 29,7 cm, aankoop van de kunstenaar.

atousa bandeh, Under the rain, 2008, video, schenking van de kunstenaar. peter baren, Panorama Faulhorn (WIRRA 9), 1983, zwart-wit foto, 41,5 x 28,5 cm, schenking van de kunstenaar. peter baren, Panorama Faulhorn (WIRRA 9), 1983, zwart-wit foto, 23,5 x 28,5 cm, schenking van de kunstenaar. peter baren, Panorama Faulhorn (WIRRA 9), 1983, tekening, 21 x 29,5 cm (2-delig), schenking van de kunstenaar. peter baren, Panorama Faulhorn (WIRRA 9), 1983, affiche, 69,8 x 39,1 cm, schenking van de kunstenaar. peter baren, Panorama Faulhorn, 1983, film op dvd, schenking van de kunstenaar. peter baren, Wirra 1-9. (Silhouettes like shivering ancient feelings), 1982, digitale foto’s, schenking van de kunstenaar. leo braat, Vrouwenkop, 1931, graniet, 70 x 60 x 60 cm, schenking van de heer en mevrouw Oorthuys-Braat. annelise coste, Lascaux 1, 2007, airbrush op papier, 175 x 125 cm, schenking van C.J.M. van Valen. annelise coste, Lascaux 2, 2007, airbrush op papier, 175 x 125 cm, schenking van C.J.M. van Valen. annelise coste, Lascaux 3, 2007, airbrush op papier, 175 x 125 cm, schenking van C.J.M. van Valen. annelise coste, Lascaux 4, 2007, airbrush op papier, 175 x 125 cm, schenking van C.J.M. van Valen. marlene dumas, Victoria Falls, 1983, foto, 22,5 x 101,8 cm, schenking van de kunstenaar.

aanwinsten moderne en hedendaagse beeldende kunst

aanwinsten

65

schenkingen 2010 dick ket, Zandafgraving bij Ede, 1927, olieverf, 20,7 x 28,7 cm, schenking van Margriet Stek. onbekend, Theepot, 19de eeuw, keramiek, 9,5 x 8,2 x 15,3 cm, schenking van C.A. Takken. onbekend, Theepot, 18de eeuw, keramiek, 11 x 11 x 17 cm, schenking van C.A. Takken. maria roosen, Schets voor Borstentros, 2008, aquarel, 31 x 21 cm, schenking van de kunstenaar. maria roosen, Schets voor Borstentros, 2008, aquarel, 21 x 31 cm, schenking van de kunstenaar. maria roosen, Schets voor Borstentros, 2008, aquarel, 24 x 31 cm, schenking van de kunstenaar. maria roosen, Schets voor Borstentros, 2008, aquarel, 21 x 28 cm, schenking van de kunstenaar. maria roosen, Schets voor Borstentros, 2008, aquarel, 21 x 31 cm, schenking van de kunstenaar. sylvie zijlmans, Het tweede uitzicht / The second prospect, 2005, C-print, schenking van de kunstenaar.

jan sluijters, Portret van Carel van Lier met voorouderbeeldje, 1929, aangekocht met steun van de AAA en de Mondriaanstichting.

Aankopen zijn ondersteund door de Arnhem Arts Ambassadors, de Mondriaan Stichting en de Vereniging Vrienden GMA. Verder kregen de musea schenkingen van diverse kunstenaars en particulieren.

66

kerncijfers lasten

begroting 2011 werkelijk 2010 werkelijk 2009

personeel

€ 1.865.000

€ 1.803.470

€ 1.814.315

huisvesting

€ 430.000

€ 431.778

€ 325.186

organisatie

€ 359.500

€ 340.695

€ 220.304

afschrijving en rente

€ 230.000

€ 230.419

€ 290.710

activiteiten

€ 560.000

€ 556.933

€ 694.691

aankoop kunstwerken

€ 114.000

€ 120.885

€ 139.487

€ 3.558.500

€ 3.484.180

€ 3.484.693

€ 2.698.500

€ 2.696.872

€ 2.522.869

subsidie en sponsoring

€ 300.000

€ 314.746

€ 713.040

benificiëntschap bgl *

€ 200.000

0

0

entree

€ 210.000

€ 204.603

€ 179.657

winkelverkopen

€ 115.000

€ 93.070

€ 49.774

rondleidingen

€ 10.000

€ 29.857

€ 14.818

overige baten

€ 25.000

€ 17.457

€ 3.413

€ 3.558. 500

€ 3.356.605

€ 3.483.571

0

€ –127.575

€ –1.122

totaal lasten baten bijdrage gemeente arnhem

totaal baten exploitatieresultaat * bank giro loterij

bezOekcijfers

67

hma

2010

7.567

mmka

2010

54.704

totaal

62.271

hma

2009

9.303

mmka

2009

54.523

totaal

63.826

68

meDewerkers 2010 florence aalbers gonnie bax alex bisseling alfred boland marleen bonekamp anka bongers wilma christiaens bert coelingh (a.i.) rieky derksen-gerritsen marijke dijkers huseyin dogan edward dusseljee kristin duysters esther eijmers clementine follender grossfeld chris van galen adriana van harderwijk henk hendriks sonja hoek-catersels femke hogenbosch eveline holsappel yvonne jansen (a.i.) petra jekel katja de jong peter de kok ype koopmans ruben van de kraats jan lamboo marianne van de loo joke louwrink hanneke van der meijden michael meuwsen niek michel

hans van mierlo bert pas marie anne remmelink (a.i.) henk van roekel hedwig saam erlend schenk henriëtte somsen linda schregardus blend shiruan jos smeets cora smit esther van sikkelerus albert ter stege inge stevens berry verzijden frank van welie mirjam westen sjors willems miriam windhausen pieter ijfs (a.i.) yvette van der zande

Op zaterdag 15 mei 2010 overleed Marianne van der Loo, onze financiële administrateur, na een kort ziekbed. Marianne is 51 jaar oud geworden. Ze was een fijne collega en een lieve vrouw.

69

organogram

directeur

bedrijfsvoering publiekszaken museale zaken

technische dienst bedrijfsbureau

educatie vormgeving marketing/pr winkel

collectiebeheer wetenschappelijke staf (conservatoren)

70

een wOOrD van Dank het mmka en hma zijn de volgende bedrijven, instellingen en fondsen dankbaar voor hun financiële bijdragen in 2010. tentoonstellingen, publicaties, aankopen en activiteiten van het mmka en hma in 2010 konden worden gerealiseerd dankzij:

essent n.v. hoofdsponsor van het mmka arnhem arts ambassadors (aaa):

• akzo nobel, am wonen, basf nederland b.v., ccv holland, deloitte, dirkzwager advocaten en notarissen, essent, hotel haarhuis, kema, kuiper bouwgroep, rabobank arnhem en omstreken, romijnders, teijin aramid, vesteda.

fonds bkvb amsterdam gelders archief arnhem gemeente arnhem fonds cultuur mondriaanstichting provincie gelderland premsela - nederlands instituut voor design en mode prins bernhard cultuurfonds stichting het burger en nieuwe burgerweeshuis vereniging van vrienden gemeentemusea arnhem (vvga) wijkplatvorm schuytgraaf wijkplatvorm malburgen wijkplatvorm geitenkamp

cOlOfOn uitgave gemeentemusea arnhem (museum voor moderne kunst arnhem / historisch museum arnhem) tekstbijdragen hedwig saam, yvonne jansen, femke hogenbosch, miriam windhausen, linda schregardus eindredactie linda schregardus / yvonne jansen vormgeving alfred boland fotografie marc pluim, niek michel (pag. 56) en anderen druk de rijn, arnhem copyright © juni 2011 gemeentemusea arnhem

museum voor moderne kunst arnhem utrechtseweg 87 • 6812 aa arnhem t 0031 (0)26 377 53 00 • www.mmkarnhem.nl historisch museum arnhem bovenbeekstraat 21 • 6811 cv arnhem t 0031 (0)26 377 53 00 • www.hmarnhem.nl beide musea zijn geopend van di - vr 10.00-17.00 uur, za - zo 11.00-17.00 uur gesloten 25 december, 1 januari en 30 april. tevens open op 2e paasdag, 2e pinsterdag en 2e kerstdag. toegang tot 18 jaar gratis!

71