Schoonmaakoperatie in Uruzgan

Nummer 20 I 28 mei 2009 I Uitgave Directie Voorlichting en Communicatie Ministerie van Defensie

Pagina 3 Reservist steeds belangrijker

Pagina 4 IGK: aandacht voor personeel, toelage en materieel

Pagina 5 Spoorzoeken bij Mexicaanse grens

Pagina 7 Doorbraak lonkt maar eerst Afghanistan

Schoonmaakoperatie in Uruzgan TARIN KOWT - Eenheden van Task Force Uruzgan hebben samen met Afghaanse en Australische militairen een grote operatie uitgevoerd in het westelijke Deh Rashangebied in de provincie. Doel was om in deze streek, die een verbinding vormt tussen de bevolkingscentra Tarin Kowt en Chora, een permanente aanwezigheid van isaf en de Afghaanse overheid te creëren en de veiligheid te verbeteren. De operatie, waaraan in totaal circa duizend militairen deelna­ men, droeg de naam Mani Ghar ii en stond onder leiding van brigadegeneraal Tom Middendorp, commandant van de tfu. Tijdens het verloop ervan is geen tegenstand ondervonden.

Foto’s: Arnoud van Schoor-AVDD

Wel werden bij diverse huiszoekingen meerdere opslagplaatsen ontdekt van wapens, munitie, drugs, onderdelen voor Improvised Explosive Devices (ied’s) en communicatieapparatuur. Lees verder op pagina 2

Positieve cijfers werving en behoud

...aan de zoekacties deden onder meer explosievenspeurhonden mee...

Defensiecommercials in de prijzen HAARLEM - De Koninklijke Landmacht heeft vijf magneten gewonnen voor verschillende onderdelen van de Geschikt/Ongeschikt-campagne van Publics/ Maximum. De luchtmacht was goed voor één magneet, binnengehaald door ara. De Stichting Jaarprijzen Personeelscommunicatie reikte ze 20 mei uit in de Lichtfabriek in Haarlem. Totaal werden er dertien magneten vergeven, inclusief één gouden. Die was voor De PersoneelsZaak voor de campagne ‘Scherpe Blik’ voor de Dienst Justitiële Inrichtingen. De Per-

soneelsZaak won er in totaal ook vijf. Lowe & Draftfcb behaalde er een met het Dierenasiel Amsterdam en Maximum nog een met de ret-commercial. De winnaars werden gekozen uit 34 nominaties.●

DEN HAAG - In de eerste vier maanden van dit jaar is het aantal sollicitanten bij Defensie gestegen met tweeduizend: 8695 nu tegen 6608 in 2008. Het aantal belangstellenden en sollicitanten voor de landmacht verdubbelde in deze periode zelfs (5251). De positieve signalen bij de werving tekenden zich al eerder af, maar nu is ook zichtbaar dat de uitstroom van militairen duidelijk afneemt: van 2160 in de eerste vier maanden van 2008 naar 1485 in 2009, een daling van 31 procent. Vorig jaar werd gestart met het actieplan werving en behoud om het grote aantal militaire vacatures te verminderen. De maatregelen voor de korte termijn hebben meetbaar resultaat opgeleverd. De wervingsbonuskaart genereerde bijvoorbeeld 623 sollicitanten, van wie het overgrote deel bij de landmacht. Het aantal militaire vaca-

Achttien F-16’s naar Chili ...belangstellenden en sollicitanten voor de landmacht verdubbelde...

Op weg naar het Chileense Antofagasta waar in juni 2007 de laatste zes van totaal achttien Nederlandse F-16’s werden afgeleverd. Foto: Monique van Rijen-Bos

tures is inmiddels gedaald naar 7243. Naar verwachting zal dit over een half jaar sneller teruglopen. Archieffoto●

DEN HAAG - Chili koopt achttien overtollige f-16 Midlife Update jachtvliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht. Nederland zal ook beperkte ondersteuning leveren. De bedoeling is het contract binnenkort te tekenen. De toestellen worden vanaf 2010 geleverd. Instructeurs buiten Defensie zullen de ongeveer 75 Chileense technici opleiden. De Nederlandse industrie wordt hierbij ingeschakeld; de kosten komen voor rekening van Chili. De afspraken tot de afstoting van de f-16’s dateren

Uitreiking Militaire Willems-Orde live uitgezonden DEN HAAG - De Ridderslag van kapitein Marco Kroon door Koningin Beatrix wordt vrijdag 29 mei vanaf 9.30 uur live uit-

gezonden door de nos op Nederland 1. De uitzending is ook rechtstreeks te volgen via www. defensie.nl. De uitreiking van

de eerste Militaire Willems-Orde in ruim 50 jaar zal omgeven zijn met groot militair en ceremonieel vertoon.●

al uit 2007. Toen werd in het beleidsplan ‘Wereldwijd dienstbaar’ de verkoop van een aantal hoofdwapensystemen van Defensie bekend gemaakt. Chili kocht eerder ook al achttien f-16’s van Nederland. Die zijn in series van zes geleverd, waarvan de laatste in juni 2007. Binnenkort draagt Nederland zes f-16’s uit een eerder afgesloten overeenkomst over aan Jordanië. De Koninklijke Luchtmacht heeft nu nog 87 Fighting Falcons in de inventaris.●

28 mei I Pagina 2

Zoekacties in DehRashangebied Vervolg van pagina 1

TARIN KOWT - Aan de zoekacties deden onder meer explosievenspeurhonden mee. De genie is begonnen met de bouw van een patrouillepost om de aanwezigheid van de Afghaanse overheid en isaf een permanent karakter te geven. Medewerkers van het Provinciaal Reconstructieteam hebben al eerste gesprekken gevoerd met leiders uit het gebied om in kaart te brengen waaraan de bevolking op dit moment behoefte heeft. Daaruit kwam naar voren dat zij openstaat voor de komst van de

Afghaanse eenheden en de isafmilitairen. De leiders spraken de hoop uit dat met deze operatie de veiligheidssituatie in het gebied verbetert. Het prt start zo snel mogelijk met kleinschalige hulpprojecten. Zo’n gecombineerde aanpak is elders ook succesvol

gebleken, zoals afgelopen januari in de Baluchivallei. Hier groeide na een vergelijkbare operatie het vertrouwen van de bewoners in de Afghaanse overheid en nam de invloed van opstandelingen sterk af. Met de permanente aanwezigheid van isaf in de Deh Rashan is de militanten een gevoelige slag toegebracht. De vondst van wapens en munitie toont aan dat zij dit gebied tot voor kort als veilig toevluchtsoord gebruikten. Het stond al langer bekend als een broeinest van vijandelijke activi-

...wapens, munitie, drugs, onderdelen voor Improvised Explosive Devices...

teiten en lokale conflicten. Hiervandaan werden de afgelopen maanden een aantal raketaanval-

len op Kamp Holland uitgevoerd. Bij één van die beschietingen kwam in april de Nederlandse

soldaat der eerste klasse Azdin Chadli om het leven, en raakten vijf van zijn collega’s gewond.●

Contract voor opleiding in leiderschap getekend V.l.n.r.: kapiteinter-zee Ger van der Zee (directeur Human Rescources Academie), Meulman, Warffemius en Banse. In het midden Irene Grijpink, projectleider van Intercoach. Foto: Kees van Berkesteijn.

Eerste politieschool Uruzgan een feit TARIN KOWT - Onder grote belangstelling van militairen en politici is vorige week de eerste politieschool in Uruzgan geopend. De instelling werd al in gebruik genomen in februari, maar de eerste lichting Afghaanse politieagenten is net pas afgestudeerd. Het Provincial Training Center (ptc) is bedoeld om zowel de theoretische als praktische kennis van de Afghaanse politieagenten uit te breiden. Die volgen hier - onder begeleiding van mentoren van de Europese Unie Politie - het zogeheten Focussed District Development programma (fdd). De Australische Allan Spencer, hoofd mentor van het ptc, is vanaf het prille begin betrokken bij het opleiden van de Afghaanse politie. "De wilskracht van de agenten heeft mij buitengewoon verrast", zegt hij. "Ondanks het feit dat de meerderheid niet kan lezen en schrijven, waren ze enorm leergierig." Van lessen over de grondwet tot contact drills; stap voor stap leerden de agenten in acht weken hoe ze moeten functioneren als politieman. Volgens Spencer zit de kracht van het fdd-programma in het feit dat het hele team de cursus volgt en niet alleen de enkele man. "De reputatie van de politie onder de Afghaanse bevolking is in bepaalde gebieden nog steeds slecht, onder meer vanwege de corruptie. Door het complete team op te leiden, zorg je ervoor dat de kennis in de hele groep zit en dat ze elkaar zullen corrigeren." In Afghanistan zijn al verscheidene Regionale Trainings Centra waar Afghaanse politieagenten worden opgeleid, alleen zijn daar beperkt plaatsen beschikbaar. Op dit moment werken er 1657 Afghanen bij de politie van Uruzgan, maar de meesten hebben geen gedegen opleiding gevolgd. De Af-

ghaanse overheid heeft zich ten doel gesteld om eind 2010 een goed opgeleide politiemacht van 82.000 man te kunnen inzetten. Volgens de gouverneur van Uruzgan, Assadullah Hamdam, is het nu nog een kwestie van het vertrouwen winnen van de bevolking. "Door de opleiding af te ronden, hebben jullie laten zien te beschikken over de juiste kwaliteiten. Nu is het jullie taak om de bevolking te overtuigen dat jullie er zijn voor hun veiligheid. Alleen met hun steun kunnen we toe naar een veiliger Afghanistan." De pas afgestudeerde studenten vertrekken naar Chora en districten in Helmand.●

Boekje over Verkenningen

V.l.n.r.: Prof. Jaap de Zwaan, dr. Sebastian Reyn (projectdirecteur Verkenningen) en kapitein ter zee Kees Turnhout (projectsecretaris Verkenningen). Foto: Peter Wiezoreck

DEN HAAG - De directeur van het Instituut Clingendael, prof. Jaap de Zwaan, heeft op 25 mei aan de projectdirectie Verkenningen het eerste exemplaar van het boekje: Challenging uncertainties: the future of the Netherlands’ armed forces aangeboden. In december 2008 hielden Clingendael en de Nederlandse Defensie Academie een internationaal symposium in het kader van het project Verkenningen. Een keur van sprekers uit onder meer de Verenigde Staten, Canada, Groot Brittannië en Israel, verzorgde een voordracht over een aan de toekomst van de krijgsmacht gerelateerd onderwerp. Alle bijdragen en een samenvatting van de discussies zijn in dit boekje opgenomen. Op het Intranet staat een pdf ervan. Zie op de homepage onder ‘links’, Project Verkenningen, onder Evenementen en vervolgens de rubriek Overig.●

Kasteel van Breda 2de pinksterdag open BREDA - In het kader van de nationale Dag van Het Kasteel opent het Kasteel van Breda op

tweede pinksterdag van 11.00 tot 16.00 uur zijn poorten voor het publiek. De toegang tot het

Nieuwe Souschef Projecten DMO DEN HAAG - Brigadegeneraal van de Technische Staf ir. Peter Engelhart is sinds deze maand Souschef Projecten bij de Defensie Materieel Organisatie. Hij volgde generaal-majoor van de Technische Staf ir. Peter Dohmen op. Engelhart is goed ingevoerd in het logistieke werkveld en in de materieelorganisatie. Hij vervulde in de jaren negentig functies bij de afdelingen Luchtdoelartillerie, Rupsvoertuigen en Bewapening en Manoeuvre van de Directie Materieel KL. In 1998 werd hij commandant van 300 Materieeldienstenbataljon, twee jaar later volgde een uitzending als plaatsvervangend contingentscommandant sfor in Bosnië. Daarna werd Engelhart hoofd Afdeling Informatievoorziening en Commandovoering bij de Landmachtstaf en medio 2003 plaatsvervangend directeur dictu. Vanaf 2006 was hij commandant van het Command & Control Support Centre in Ede.●

terrein van de Koninklijke Militaire Academie is gratis. Bezoekers hebben ook entree tot een onlangs ingerichte permanente expositie van de Stichting Historische Verzameling kma in het Koningin Wilhelmina Paviljoen. Men kan het historische complex op eigen gelegenheid verkennen of aansluiten bij een van de rondleidingen. Het Kasteel van Breda huisvest sinds 1828 de kma, tegen­ woordig onderdeel van de Nederland­se Defensie Academie. Op 2de pinksterdag valt een groot aantal objecten te bezichtigen, waaronder de zogeheten Ridder- of Grote Zaal, de Nassau Zaal met schilderijen

van het geslacht Nassau en de Heldengalerij. Verder het Huis van Brecht met de Vlaamse Kamer of Puffiuszaal en in de kelder een tentoonstelling van archeologische vondsten op het terrein. Het Senioren Orkest Nieuw Ginneken en het Baronie Muziek Theater verzorgen de muzikale omlijsting. Voor de kinderen is er een springkussen en de mogelijkheid tot pony rijden. Verder kunnen ze meedoen aan een puzzel/vragenwedstrijd en - de jongsten aan een kleurwedstrijd. Het kma terrein is op die dag alleen toegankelijk via de Stadhouderspoort.●

DEN HAAG - De aan­bevelingen van de Commissie Staal, die de krijgsmacht aanspoorde tot een meer mensgerichte stijl van leiding geven, krijgen steeds beter vorm. Vorige week tekenden de ministeries van Defensie en Binnenlandse Zaken in Den Haag een intentieverklaring voor de training van 192 coaches in leiderschap, die collega leidinggevenden gaan bijstaan. De opleiding vindt plaats bij Intercoach, een werkmaatschappij van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Dat heeft veel ervaring in het opleiden van (hoger) defensiepersoneel en van leidinggevenden van andere ministeries. De cursisten worden in een periode van zes maanden klaargestoomd. Kolonel drs. Carel Banse (luchtmacht), hoofd Stafbureau Leiderschap van Defensie: “Met het rapport van de Commissie Staal als uitgangspunt, werkt Defensie toe naar een sociaal veilig werk- en leefklimaat. Dat vergt socialer gedrag, vandaar deze training die de persoonlijke effectiviteit van leidinggevenden vergroot.” Na hun ‘afstuderen’ krijgen de leerlingen een plek in een poule. Van daaruit zet Defensie ze op alle fronten in, ook buiten het eigen onderdeel. Namens de krijgsmacht teken­ de plaatsvervangend commandant der Strijdkrachten luitenant-generaal Freek Meulman de intentieverklaring. “Ik heb er alle vertrouwen in dat coaching bijdraagt aan een sociaal veilig werk- en leefklimaat binnen Defensie”, zei hij bij die gelegenheid. Voor Intercoach zette directeur drs. Ab Warffemius zijn handtekening.●

28 mei I Pagina 3

Reservist steeds belangrijker voor Nederland én NAVO BRUSSEL - Ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan heeft de Confédération Interalliée des Officiers de Réserve (cior) op 18 mei een conferentie gehouden op het navo hoofdkwartier in Brussel. Zo’n 240 reserveofficieren uit achttien navo-lidstaten (van wie 120 uit Nederland) waren erbij. Volgens een van de sprekers, navo secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer, maken reservisten de strijdkrachten meer inzetbaar, zeker in landen met een beroepsleger zoals Nederland. Daarmee wordt de alliantie flexibeler, effectiever en succesvoller. Voorafgaand aan de conferen­ tie werd bij het hoofdgebouw van het navo hoofdkwartier een monument onthuld ter ere van 60 jaar cior, uitgevoerd in ro-

buust corten staal als metafoor voor de rol van reservisten door de jaren heen. Uit het monument stapt een militair, die daarmee zijn burgerprofiel

achterlaat. Zegt luitenant-kolonel Willem Verheijen, president van cior: “De titel luidt Reservist is twice a citizen, naar een uitspraak van Winston Churchill. ...kunnen re­ ser­­­visten met specifie­ke taken, zo­als medici en ingenieurs, exact op de behoefte inspelen... Archieffoto

De navo van de 21ste eeuw onderstreept het belang van reservisten. Bij het hoofdkwartier staan nauwelijks monumenten. Dat geeft de navo-waardering wel aan voor de reservist in brede zin.” Groeiende rol

‘s Middags hielden De Hoop Scheffer (zie foto) en reservekolonel Hans van Baalen (Tweede Kamerlid vvd en voorzitter van de Vaste Commissie voor Defensie) een betoog over de reservist nieuwe stijl. De navo secretaris-generaal benadrukte dat expeditionaire militaire operaties in internationale context alleen maar toenemen. Dit heeft ook gevolgen voor reservisten met militaire taken, zij zullen steeds vaker buiten de eigen landsgrenzen worden ingezet. Tijdens missies wordt intensief samengewerkt met overheden

en hulpverlenende instanties. Juist in dat kader kunnen reservisten met specifieke taken, zoals medici en ingenieurs, exact op de behoefte inspelen. Daarnaast krijgen navo-partners alsmaar meer taken in het trainen van mensen in missiegebieden. Vanwege het projectmatige karakter van expeditionair optreden en de sterk wisselende omstandigheden wordt het voor Defensie steeds interessanter om te kunnen rekenen op de inzet van reservisten. De Hoop Scheffer: “cior zet zich met succes in om hun bijdrage in de krijgsmachten zichtbaar te maken.” Ook Van Baalen voorziet een groeiende rol voor reservisten. Niet alleen om de krijgsmacht flexibel en optimaal inzetbaar te houden, maar ook als een brug tussen maatschappij en Defensie.●

Terugkerend historisch moment van Haagse officiersmess

Slag bij Heiligerlee

Slag bij Heiligerlee

dat hier voor het eerste sprake was van een georganiseerd optreden van het Staatse Leger met een overwinning tot gevolg. Op 2 juni schenkt de Officiersmess, met het oog op de marinegeschiedenis, aandacht aan de tocht naar Chatham. Op 7 juli staat de oprichting van de Koninklijke Luchtmacht centraal. En op 13 oktober komt - om die zelfde reden - de Koninklijke Marechaussee aan de beurt. “De

Op 23 mei 1568 vond één van de beroemdste veldslagen uit de va­derlandse geschiedenis plaats. De Slag bij Heiligerlee was een con­ fron­­tatie tussen de ervaren Spaanse troepen aan­gevoerd door de graaf van Aremberg en een ongetraind geuzenleger onder Lodewijk en Adolf van Nassau, de jongere broers van Willem van Oranje. Door een krijgslist van Lodewijk

‘Slag bij Heiligerlee’ van Ferdinand Ernst Lintz. Foto:Peter Wiezoreck

bedoeling is er jaarlijkse tradities van te maken, gekoppeld aan een maal zoals een Heiligerlee-diner”, vertelt kapitein-terzee Ludger Brummelaar, voorzitter van het messbestuur.

wisten de geuzen de Spanjaarden tegen alle verwachtingen in te verslaan. De opstandelingen hadden stelling genomen aan de rand van een groot moeras. Het oprukkende Spaanse leger, zich niet bewust van de gevaren van het Groningse hoogveen, ging bij het zien van de vijand onmiddellijk tot de aanval over. Binnen de kortste keren liepen de Spaansgezinde troepen vast in het moeras en velen verdronken. Op

Ook bij de aandachtsmomenten met betrekking tot de geschiedenis van de marine, luchtmacht en marechaussee worden schilderijen onthuld. Naast de leden van de officiersmess zijn

het moment dat de chaos aan Spaanse zijde compleet was, zette Lodewijk de aanval in. De overwinning was totaal. De Spanjaarden verloren zo’n vijftienhonderd man, onder wie Aremberg, de geuzen circa vijftig. De enige smet op de overwinning was de dood van graaf Adolf. De militaire gevolgen waren gering: binnen twee maanden werd Lodewijks geuzenleger alsnog in de pan gehakt door de hertog van

cior is het adviesorgaan door en over reservisten binnen de navo. Zij vertegenwoordigt 1,3 miljoen reserveofficieren in 34 landen. Dat zijn alle navo partners en diverse, qua politiek gedachtegoed, gelieerde naties. cior valt onder het Military Committee, het hoogste militaire orgaan van de navo. Tot 2010 is Nederland voorzitter. Meer weten? Surf naar www. cior.net●

Themadag financieel beheer SOESTERBERG - Tweemaal per jaar wordt een themadag georganiseerd voor en door de collega’s werkzaam in het financiële veld. De doelstelling daarvan is drieledig: kennisuitwisseling, verbinding leggen tussen de diverse schakels in de (financiële) keten en - als achterliggend lange termijn doel - het verbeteren van het finan­ cieel beheer. De themadag van 14 mei op de Du Moulinkazerne te Soesterberg werd druk bezocht. Circa 180 collega’s vanuit het financieel-economisch functiegebied discussieerden in workshopverband over diverse actuele bedrijfsvoeringthema’s. Als keynote spreker gaf brigadegeneraal drs. Jürgen Jongkind rc (souschef planning en Control Defensiestaf) het belang van ordelijk beheer in relatie tot het operationele domein aan. “Ordelijk beheer is een team effort, we zijn van elkaar afhankelijk om een goed resultaat neer te zetten.”

DEN HAAG - De Officiersmess Den Haag viert vanaf dit jaar de mijlpalen uit de historie van de krijgsmachtdelen. Met de ‘Slag bij Heiligerlee’ werd 19 mei in de Prins Bernhardzaal op de Julianakazerne voor de Koninklijke Landmacht het spits afgebeten. Drs. Christiaan van der Spek hield een lezing over de ‘Slag bij Heiligerlee’ en namens de Commandant Landstrijdkrachten werd een reproductie van het gelijknamige schilderij onthuld door brigadegeneraal René Veger. Het werk, waarvan het origineel in het museum ‘Slag bij Heiligerlee’ hangt, is gemaakt door Ferdinand Ernst Lintz. Dat het messbestuur deze gebeurtenis heeft gekozen, zit hem erin

adviesorgaan

tijdens de viering van de historische mijlpalen overigens ook de in Den Haag geplaatste militairen en burgermedewerkers (all ranks) van het betreffende krijgsmachtdeel welkom.●

Alva. De symbolische betekenis van de slag mag echter niet worden onderschat. De zege bij Heiligerlee liet zien dat de Spaanse elitetroepen niet onoverwinnelijk waren. Het is vooral deze symbolische betekenis van de slag en de mythe die er later omheen werd gecreëerd, die maakt dat Heiligerlee gezien kan worden als een eerste belangrijke stap op weg naar een onafhankelijke Republiek der Verenigde Nederlanden.●

Na Jongkind belichtte drs. M.J. Hendrix ra, projectleider Algemene Rekenkamer (ark), het belang van ordelijk beheer vanuit het perspectief van zijn instituut. Ook ging hij in op het bezwaaronderzoek bij Defensie. “Een van de redenen waarom de ark afziet van het doorzetten van het bezwaaronderzoek is de getoonde betrokkenheid van de lijn en de toegenomen aandacht voor beheer. Deze succesfactoren dienen gecontinueerd en verstevigd te worden in 2009 opdat bezwaar achterwege kan blijven.”●

28 mei I Pagina 4

IGK-jaarverslag: aandacht voor personeel, toelagen en materieel

‘Vele belangwekkende initiatieven zijn genomen’ DEN HAAG - De isaf-missie in Afghanistan heeft haar weerslag gehad op het personeel en het materieel van Defensie. Aldus de Inspecteur-generaal der Krijgsmacht (igk), viceadmiraal Michiel van Maanen, in zijn zojuist verschenen jaarverslag over 2008. Minister Eimert van Middelkoop heeft het vorige week aan de Tweede Kamer aangeboden. De igk wijst op het belang om helder zicht te krijgen op de Nederlandse isaf-bijdrage na medio 2010, zodat de krijgsmacht zich hier tijdig op kan instellen. De infrastructuur is eveneens een aandachtspunt. Gezien de demotiverende effecten van vertraagde infrastructuurprojecten zou Van Maanen willen dat er met eenvoudige aanpassingen op korte termijn verbeteringen komen en er intensiever over wordt gecommuniceerd met alle hoofdgebruikers. Van Middelkoop onderkent de door de igk gesignaleerde problematiek. “De vertraging van infrastructuurprojecten is mede het gevolg van de voortgaande herstructurering van de krijgsmacht. Mede daardoor duurt het vaak lang om een definitieve behoeftestelling te formuleren”, verklaart hij, eraan toevoegend dat de voortdurende druk op de begroting soms leidt tot andere prioriteiten en daardoor tot uitstel van voorgenomen projecten. Ook hij vindt het van belang het personeel hierover goed te informeren ter vergroting van begrip voor de situatie en ter vermindering van eventuele onvrede. De behoefte aan opleidingen, zowel voor instromers als voor personeel dat zich verder wil ontwikkelen, stijgt. De igk vraagt aandacht voor de opleidingscapaciteit bij Defensie. Momenteel wordt al gewerkt aan een Blauwdruk Opleiding en Training gericht op inrichting en aansturing van het opleidings- en trainingsveld. Deze gaat in september naar de Kamer. Toelages

Met betrekking tot de buitenlandtoelage adviseerde de igk te bezien in hoeverre sprake is van extra kosten die niet zijn ingecalculeerd. De minister heeft daarop wijzigingen laten doorvoeren in het voorzieningenstelsel. Voorbeelden zijn de kosten voor een aangehouden woning in Nederland en de hoge aanloopkosten buiten Europa. Overigens neemt Van Middelkoop niet alle igk-adviezen over, zoals een searchtoelage voor genisten die tijdens patrouilles geïmproviseerde explosieven opsporen. Volgens hem brengt deze taak een zware psychische belasting teweeg, maar geldt dat voor een groot deel van personeel dat gevaarlijk werk doet buiten de poorten. Wat de onderzeebootvaartoelage betreft, ter compensatie van de verschillen in werken leefomstandigheden tussen de onderwater- en bovenwater­ eenheden, meent de igk dat die laatste jaren nauwelijks is aangepast met een weerslag op werving en behoud van onderzeebootpersoneel tot gevolg. De minister heeft de optie gebo-

...onderzeebootvaartoelage de laatste jaren nauwelijks aangepast... Foto: AVDD

...genisten die tijdens patrouilles geïmproviseerde explosieven opsporen... Foto: AVDD

den met het op individuele basis toekennen van bindingspremies onderzeebootplaatsingen aantrekkelijker te maken. De igk liet eveneens zijn licht schijnen over het vergoedingenregime ‘Briga­de Speciale Beveiligingsopdrachten’. Voor de inzet van die eenheid in het buitenland is inmiddels een aparte voorziening getroffen. Herhaaldelijk heeft de igk aandacht gevraagd voor de onvrede over de prijsstijgingen bij Pares­ to, ook al zijn het basispakket en gezonde producten ontzien en krijgen ‘binnenslapers’ met eigen huishouding een vaste voedingskostenvergoeding. Toch ondervinden vooral de lager betaalde militairen negatieve effecten van de prijsverhoging. De igk merkt volgens Van Middelkoop terecht op dat dit een demotiverende werking kan hebben. De minister gaat daarom de onbedoelde neveneffecten van de prijsstijging nader onderzoeken en neemt daarbij het inkomen van de lager betaalden nadrukkelijk in beschouwing. Ook is besloten af te zien van de reguliere prijsverhogingen in het najaar en per 1 januari 2009. De minister wijst wel op het feit dat in het arbeidsvoorwaardenakkoord 2009-2010 de eigen bijdrage voor huisvesting is verlaagd voor militairen die geen eigen huishouding voeren. Individuele Uitzendingen

Om de formering, gereedstelling en afwikkeling bij de uitzending van individuele werknemers te verbeteren, is in 2007 besloten tot de oprichting van

...lovende woorden over de ontwikkelingen op veteranengebied... Foto: AVDD

vormde daarbij een belangrijke aanbeveling. Ouderen en veteranen

...specifiek aandacht voor frustraties door tekortkomingen op materieelgebied... Foto: AVDD

het Bureau Individuele Uitzendingen (biu). In zijn themaonderzoek bekeek de igk in hoeverre dit leidde tot de beoogde verbetering van de voorbereiding op, begeleiding tijdens en afwikkeling na een missie van individueel uit te zenden militairen. Hij oordeelt dat de geactualiseerde Aanwijzing Individuele Uitzending van de cds in combinatie met de opgestelde Blauwdruk biu die wordt uitgewerkt in een Plan, Taak, Organisatie en Werkwijze van het biu, voldoende basis biedt voor een structurele verbetering van de situatie. De uitvoering van de vastgestelde richtlijnen heeft de persoon-

lijke aandacht van de minister. Het biu, voorlopig ondergebracht bij het Opleidings- en Trainingscommando van het clas, is nu grotendeels gevuld. De formele oprichting krijgt naar verwachting dit jaar zijn beslag. De aanbevelingen van de igk worden meegenomen. Die had in 2008 ook specifiek aandacht voor frustraties door tekortkomingen op materieelgebied. Veel knelpunten zijn uit de weg geruimd. Een betere communicatie tussen behoeftesteller- en vervuller om begrip te kweken voor de soms noodzakelijke prioriteitstelling en zo te voorkomen dat werknemers gedemotiveerd raken,

Over het ouderenbeleid, onderdeel van het levensfasebeleid, merkt de igk op dat vooral bij bepaalde logistieke eenheden sprake is van toenemende vergrijzing van het burgerpersoneelsbestand en geen of een beperkte instroom van jong personeel plaatsvindt. Hij pleit voor een coachings- en begeleidingsrol van de oudere medewerker (meester-gezel), met een eventueel gereduceerd aantal werkuren per week. Randvoorwaarde is wel dat de gevolgen van het ouderenbeleid gecompenseerd kunnen worden met extra formatieplaatsen, dan wel inhuur van de ‘vertrekkende’ oudere medewerker. Het door Defensie gehanteerde sturingsinstrument ter beheersing van het personeelsbestand (Organisatieomvang = Personeelssterkte = Financiële middelen) ziet de igk daarbij als een beperkende factor. Hij roept Defensie op om met creatieve maatregelen een oplossing te vinden voor dit probleem. Het inzetten van oudere werknemers in coachings- en begeleidingsrollen wordt waar mogelijk gestimuleerd. Maatregelen rond het ouderenbeleid verdienen bijval omdat deze de arbeidsparticipatie ondersteunen. Ze mogen echter niet het functioneren van de organisatie als geheel ondermijnen. Het

creëren van coachings- en begeleidingsfuncties ten koste van andere functies is geen passende oplossing. Met zijn andere pet op als Inspecteur der Veteranen spreekt de igk lovende woorden over de ontwikkelingen op veteranengebied. Zo is er een toenemende erkenning en waardering voor veteranen en neemt de belangstelling van deelnemers en toeschouwers voor de Nederlandse Veteranendag toe. Het voornemen bestaat een overkoepelende, onafhankelijke klachtenregeling op te stellen voor het in 2007 van kracht geworden Landelijk Zorgsysteem voor Veteranen. Sinds 1 januari 2009 is het centraal aanmeldingspunt altijd bereikbaar voor zorgvragen. Positief saldo

2008 stond in het teken van investeren in het personeel. Door een goed en modern werkgever te zijn, hoopt de minister de vulling van de organisatie te verbeteren en het personeel gemotiveerd te houden. Het streven is om in 2009 het negatieve saldo in- en uitstroom om te buigen naar een positief saldo. Van Middelkoop toont zich tevreden met het oordeel van de igk in 2008 dat “vele belangwekkende initiatieven zijn genomen en inspanningen zijn verricht om enerzijds nieuw personeel te werven en anderzijds aanwezig personeel te boeien en te binden”.●

28 mei I Pagina 5

Links: Instructeur Mike demonstreert een manier om sporen uit te wissen. De cursus stond onder auspiciën van het KennisCentrum Militair Optreden onder eXtreme omstandigheden.

Rechts: Veel tracker-operaties monden uit in een observatiemissie.

Mariniers ontwikkelen gevoel voor detail tijdens tracker course

Spoorzoeken bij de Mexicaanse grens

FORT HUACHUCA - Probeerden de Talibs door de vrij toegankelijke rivierbedding weg te komen of gingen zij heuveltje op het steile zijterrein in? Sergeant Roel speurt naar aanwijzingen, maar ziet geen voetstap, geknakte takjes of platgelopen gras. Tijdens de ‘tracker course’ maken twaalf ‘snipers’ en verkenners van het Korps Mariniers kennis met oude en nieuwe spoorzoekertechnieken. “Vaak moet je het doen met een steentje dat uit zijn bedding is gewipt.” TEKST: ANDRÉ TWIGT FOTO’S: SJOERD HILCKMANN

De Britse Royal Marine Commandos bezochten eerder de particuliere Tactical Tracking Operations School in Fort Huachuca (Arizona), tien kilometer van de Mexicaanse grens. Met de hier opgedane kennis en ervaring arresteerden ze in het Afghaanse Helmand verscheidene terroristen. Met zo’n insteek zijn ook de zeesoldaten van de 22ste en 23ste Infanteriecompagnie naar het zui-

Rechts: Een duidelijke ‘Charlie One’. Rechts: Helpen mag, voorzeggen niet. Instructeur Mike geeft sectiecommandant sergeant Roel een aanwijzing.

Links: Het classificeren van een afdruk volgens de profielkaart in volle actie.

den van de Verenigde Staten gekomen. Om straks in Uruzgan bommenleggers te traceren, krijgen ze van ervaren instructeurs allerlei methodes en technieken aangereikt. Zo leren ze voetafdrukken ‘lezen’ en hoe de degradatie van een achteloos weggegooid stukje brood, een afgekloven klokhuis of ontlasting verloopt. De toestand daarvan geeft namelijk een goede indruk van de voorsprong van een wegvluchtende tegenstander. Maar niet alleen het jagen op een verdachte, ook het uitwissen van je eigen sporen, een vorm van anti tracking, hoort erbij. Dat kan door met een plumeau, een bos takken of een bus perslucht je voetafdrukken te verdoezelen en alle af-

val op de man te houden. Ook van steen naar steen springen of langs rails lopen, werkt goed. Sommige oplossingen nemen de cursisten minder serieus. Net als Tarzan van boom naar boom zwieren, bijvoorbeeld. Goede ideeën zijn er te over. Zo helpen overschoenen met zolen van schapenbont wel degelijk de indruk van een voetstap te reduceren. Wat instructeur Mike ook iedere leerling meegeeft, is dat hij een oog voor detail moet ontwikkelen. “Ooit verloor een terrorist enkele rode draadjes van zijn sok, waardoor hij onvermoed een spoorzoeker naar zijn schuilplaats leidde.” De pruimtabak kauwende, klein van stuk zijnde, ex-sniper en Irak-

veteraan weet waarover hij praat. Moeiteloos ziet hij aan voetstappen of een persoon een rpg over de schouder draagt, zijn tempo versnelt of juist vertraagt. Deze theorie krijgen de cursisten in alle vroegte bijgebracht. Daarna gaan ze de heuvels rondom Fort Huachuca in. Dit gebied leent zich om spoorzoekertechnieken te beoefenen. Geen oog

Bij aanvang van de veertien dagen durende cursus zijn die nog gericht op het aanleren van technieken in teamverband. Later krijgt het managen van een tracker operatie de aandacht. Sergeant Roel blijkt daarin een kei. Tijdens Team 1 loopt even in een af­wijkende zoekformatie.

het opsporen van Talibs die zogenaamd een aantal raketten afvuurden op een politiepost, heeft de sectiecommandant de leiding. Eerst neemt hij uitgebreid de aangetroffen voetstappen en het gevonden wapentuig onder de loep. Om het risico op verontreiniging te vermijden, mogen pas daarna teams 2 en 3 naar voren komen. “Het gaat om drie verdachten. Twee vluchtten in noordwestelijke richting, de ander in zuidwestelijke.” Met zijn eigen team één stort Roel zich op een afdruk ‘maat 12’ met zwaar profiel van ongeveer twee uur oud. Vanaf het initiële contact duikt het zes man sterke team meteen het slecht begaanbare zijterrein in. De twee flankbeveiligers zoeken mee naar aanwijzingen. Bij het afspeuren van zo’n groot oppervlak kan dat niet anders. Sergeant Rob ziet hierin wel een zwakte. “Je kunt alleen verantwoord optreden met hulp van onder meer een Quick Reaction Force pal achter je. Dan nog is het oppassen geblazen. Bij het afzoeken van het landschap heb je absoluut geen oog voor de vijand.” De tracker course vormt volgens Roel een extra toevoeging aan de in Uruzgan aanwezige counter iedorganisatie. “Binnen het Regional Command South werken we daarmee nauw samen.” Vervuild

De sectiecommandant brengt het geleerde goed in praktijk. Zo-

dra hij het spoor kwijt is, laat hij zijn mannen aan weerszijden in een wijde cirkel zoeken. Meestal pik je dan wel weer een aanwijzing op. Marinier 1 Jan Willem heeft snel beet. Op een smal pad ziet hij een duidelijke Charlie One. Op de profiellijst komt de laars onder die code voor. De zoektocht gaat weer voort. Maar een paar honderd meter verder lijkt de verdachte opeens van de aardbodem verdwenen. Een ‘360’ biedt dit keer geen soelaas, maar hulp van boven wel. Met zijn adelaarsblik spot een rondcirkelend onbemand verkenningsvliegtuig op anderhalve kilometer afstand vijf personen, van wie drie met geweren zijn bewapend. Ook hebben ze een mortier bij zich. Eenmaal ter plekke verandert de zoekoperatie op slag in een observatiemissie. Korporaal Dewey neemt de eerste shift voor zijn rekening. Hij is best tevreden over het verloop van de oefening. Ondanks dat de paden en het grasland zijn vervuild met sporen van illegaal de grens overgekomen Zuid-Amerikanen kon team 1 de vijand een eind volgen. Instructeur Mike deelt die mening. Na afloop prijst hij Roels analyse. Die was niet alleen gebaseerd op de aangetroffen voetafdrukken, maar ook op de afvuurrichting van de projectielen. Verder liep het radioverkeer volgens het boekje en leverde het afwisselen van de trackers geen problemen op. “Van de honderd punten geven we er jullie 98. Dat komt niet vaak voor. Mijn complimenten.”●

28 mei I Pagina 6

KORT INTERNATIONAAL NIEUWS

Fransen kopen meer heli’s PARIJS - De Franse regering peinst er niet over de broekriem aan te halen in deze tijden van recessie. In plaats daarvan heeft president Sarkozy besloten dat minister van Defensie Hervé Morin nog eens vijf extra ec 725 Medium Multi Mission helikopters mag kopen. De bestelling vormt onderdeel van een economisch herstelplan. De heli’s rollen tussen eind volgend jaar en de eerste maanden van 2012 uit de fabriek. Met deze aan-

Suriname de lucht in met Dhruv koop, inclusief reservedelen en onderhoudscontract, zijn honderd werknemers van Eurocopter en 150 van toeleveringsbedrijven zeker drie jaar verzekerd van het behoud van hun baan. Frankrijk heeft in een eerder stadium veertien van deze toestellen uit de Super Puma/Cougarfamilie besteld. De ec 725 vliegt al onder navo-vlag in Afghanistan, onder meer voor medische evacuaties en search and rescue operaties. Foto: Eurocopter●

NEW DELHI - De Surinaamse landmacht heeft een order geplaatst voor drie Dhruv-helikopters bij het Indiase Hindustan Aeronautics Ltd (hal). Met de opdracht is een bedrag van 15,3 miljoen dollar gemoeid. De toestellen zijn vooral bedoeld voor troepentransporten naar de grensstreek, maar kunnen indien nodig ook bij gevechtshandelingen worden ingezet. Minister van Defen-

sie Ivan Fernald was onlangs met luitenant-kolonel Jerry Slijngard in India om de contracten te ondertekenen. Dat gebeur­de tijdens Aero India 2009, waar hij gesprekken voerde met zijn Indiase collega Arackaparambil Kurian. hal doet de laatste tijd trouwens goede zaken met de Dhruv. Ecuador heeft er zeven besteld voor een bedrag van 51 miljoen dollar.●

Tomahawk scalpeert schepen WASHINGTON - Tijdens de Navy League exhibition deze maand heeft Raytheon een nieuwe versie gepresenteerd van het bgm/ugm-109 Tomahawk Block iv (zie foto) kruisvluchtwapen. De conversie maakt het mogelijk om vanaf land ook (beweu.s.

gende) schepen te bestoken. De raket kan niet alleen grote vaartuigen ‘torpederen’ in bijvoorbeeld de kustwateren, maar kent ook een grotere actieradius dan concurrenten als de Harpoon/ Standoff Land Attack Missile (slam). De multirole missile kan

volgens de fabrikant binnen drie jaar van de productielijn rollen, zodra er orders binnenkomen. Het enige dat hoeft te gebeuren is de huidige Block iv raketten, die toch voor een nieuwe certificering binnenkomen, om te bouwen. Foto: U.S. Navy●

Poseidon avontuur geslaagd SEATTLE - De Boeing Poseidon, de beoogde opvolger van de beproefde p-3c Orion, heeft de luchtdoop achter de rug. Het toestel, een conversie van de laatste generatie 737-800, maakte een testvlucht van drieënhalf uur tussen vliegbasis Renton Field en de thuisbasis van Boeing in Seattle. In de tussentijd is een aantal flight checks uitgevoerd. Er werd op een maximale hoogte van 25.000 voet gevlogen. De verdere beproevingen gaan in het derde kwartaal van dit jaar van start. De u.s. Navy is van plan 108 p-8a’s te kopen als vervanger voor de Orion. Ze zouden vanaf 2013 moeten worden geleverd. Foto: Boeing● p-8a

Turkije kiest Leguan MUNCHEN - De Turkse landmacht wil een bestelling van 36 brugleggende tanks van het type Leguan plaatsen bij producent Krauss-Maffei Wegmann. Het concept is gebaseerd op de Leopard-1 gevechtstank. Slechts één bestuurder kan in vijf minuten een brug van 26 meter leggen. De onderhandelingen over de prijs en de levering zijn nog gaande, maar de verwachting is dat er op zeer korte termijn spijkers met koppen worden geslagen. Deel van de overeenkomst vormt een flink aantal opdrachten voor de Turkse industrie, die onderdelen mag leveren. Noorwegen, Griekenland, België en Finland beschikken al over de Leguan. Het systeem valt ook toe te passen op de Leopard 2, de Poolse pt91, de Amerikaanse m1 Wolverine en de Spaanse m47/m60. Foto: Krauss-Maffei Wegmann●

ARLINGTON - Het Amerikaanse leger heeft BAE Systems een contract toegekend voor het opknappen van 606 Bradley infanteriegevechtsvoertuigen die van het slagveld zijn teruggekeerd. Dit proces staat in het militaire jargon bekend als resetten. Het gaat om 346 Bradley a3, 141 a2 ods (Operation Desert Storm) en 119 a2 ods sa (Situational Awareness) versies. De revisie wordt tevens aangegrepen om meteen een aantal verbeteringen zoals Explosive Device Armor en Bradley Urban Survivability Kits aan te brengen. Het werk is inmiddels begonnen en bae Systems verwacht deze zomer de eerste exemplaren te kunnen afleveren. In maart 2010 moet het karwei voltooid zijn. Foto: BAE Systems●

Makeover voor Bradley

TEKST: Evert Brouwer

28 mei I Pagina 7

met ‘Het is een nacht’. Dat heb ik een paar weken later nog voor 12.000 man op een festival staan zingen, met Guus Meeuwis zelf.” Hij raakte mede daardoor bekend in het circuit van mu­zikanten dat geregeld optredens verzorgt in de vaderlandse uitgaanswereld. “Wanneer je daarin eenmaal een naam hebt, gaat het bijna vanzelf. Als je een goede show neerzet, valt er bijna ieder weekeinde wel wat te doen. Dat geldt voor mij zeker.” De inspiratiebronnen voor de militair liggen niet zo voor de hand. Wesseling is vanaf zijn tiende jaar weg van Elvis Presley en noemt verder onder anderen bb King en Jim Croce. Wie het stemgeluid van de zanger hoort (surf eens naar http://www.youtube.com/watch?v =KDY5u8BGqK4), zal die invloeden meteen herkennen.

Dekaatjes heten de gratis advertenties in de Defensiekrant. De tekst van een Dekaatje mag niet langer zijn dan veertig woorden en kan alleen schriftelijk of per e-mail worden ingediend. Plaatsing geschiedt zo spoedig mogelijk. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud, noch voor de gevolgen van de plaatsing. Op de envelop of in de e-mail graag ‘Dekaatje’ vermelden. Dekaatjes kunnen worden ingestuurd naar de Defensiekrant, postbus 20701, 2500 ES Den Haag of [email protected], onder vermelding van naam, adres, woonplaats eventueel telefoonnummer, onderdeel en registratienummer. Let op: de Defensiekrant wordt iedere week ook op internet gepubliceerd. Uw gegevens, zoals telefoonnummer en adres, kunnen door zoekmachines worden gevonden.

Passen en meten

‘Rode baret’ Huub Wesseling overal te horen

Doorbraak lonkt, maar eerst Afghanistan SCHAARSBERGEN - Tienduizenden zelfbenoemde zangers en artiesten staan inmiddels jaarlijks in de rij voor programma’s als ‘Idols’ en ‘Holland’s Got Talent’, om tot vermaak van het televisiepubliek te trachten een platencontract binnen te slepen. Hoe jaloers zijn ze op soldaat-1 Huud Wesseling, de geblokte Woerdenaar die met ‘Als ik terugkom’ meteen in het pulletje viel bij Robin Albers (JayDee), niemand minder dan de producer van de Sunclub. Reden om het leven op de Oranjekazerne vaarwel te zeggen, is dat (nog) niet. “Ik ben bij de Luchtmobiele Brigade gekomen om in ieder geval één uitzending mee te maken. Daar ga ik helemaal voor.” TEKST: EVERT BROUWER/FOTO: EVA KLEIN-AVDD

In feite had Wesseling al met een vorige rotatie moeten meegaan, want hij maakte deel uit van de Charliecompagnie 12 Infanteriebataljon Luchtmobiel. “Ik kreeg scheenbeenvliesontsteking aan beide benen. Een bekend fenomeen bij onze eenheid, maar bij mij moest echt het mes erin om het vocht kwijt te raken.” Al tijdens de opleiding bij het schoolbataljon had de zanger-tekstschrijver bij de luchtverdediging willen gaan. “Destijds was er geen plek, nu wel. Ik heb die kans met beide handen aangegrepen.”

Met zijn kamergenoten soldaten Stefan en Gerrit verdedigt hij deze weken op de Oranjekazerne de kleuren van 11 Luchtverdedigingscompagnie Luchtmobiele Brigade ‘Samarinda’, onderdeel van het Regiment van Heutsz. De rest van de club is op oefening in Canada. “Jammer dat ik niet mee hoefde. Het voordeel is echter dat ik nu kan werken aan het uitkomen van de single”, zegt hij eerlijk. De weg naar het mogelijke succes is niet heel lang geweest. Soldaat Wesseling maakte in het verleden geregeld zijn opwachting bij (plaatselijke) talentenjachten en ging er dikwijls met de prijzen vandoor. “Ik won een keer

Het vertolken van andermans werk kan nog zo boeiend zijn, op de kamer in Schaarsbergen dacht Wesseling tot meer in staat te wezen. Al tokkelend op zijn gitaar, met pen en papier bij de hand, kreeg ‘Als ik terugkom’ gestalte. Wel vreemd trouwens dat zo’n nummer al wordt geschreven, terwijl je nog geen stap in Afghanistan hebt gezet. “Ik heb de tekst gebaseerd op de ervaringen die andere jongens van de eenheid mij vertelden en op wat ik er zelf van verwacht. Het gaat dus wel degelijk om wat ik voel, hoe ik het mij voorstel. Het was elke dag passen en meten met de melodielijn, maar uiteindelijk paste alles goed.” Wesseling besloot het nummer aan een paar bekenden toe te zenden voor commentaar. Ook Robin Albers kreeg een kopietje in handen gespeeld. Met als resultaat dat de rode baret werd uitgenodigd een keertje te komen voorspelen. “Toen ik ook nog eens de boodschap had uitgelegd, wilde hij weten hoeveel tijd ik had die avond. We zijn meteen zijn studio ingegaan en hebben een nachtje doorgehaald. De volgende morgen stond het op tape, maar wel iets anders dan waarmee ik was begonnen. Wat commerciëler.” In het nummer zit duidelijk een ‘ oosterse’ beat en ook klinkt hier en daar een ‘militaire’ roffel. Knap, zeg maar gelikt, gedaan. Wesseling heeft niets hoeven te betalen voor de opname en dat geeft aan dat de bekende producer wat in de jonge militair ziet. “Ik schrijf vanuit mijn hart, ik denk dat dat aanslaat.” Inmiddels is het nummer vaste prik bij Uruzgan fm en ‘Als ik terugkom’ valt vanaf woensdag te downloaden bij Radio 538. Het platencontract bij Now Music, onder meer bekend van Don Cartel, is inmiddels getekend, een clip in voorbereiding. Niets staat het sterrendom dus meer in de weg voor de muzikant, die een Havodiploma achter de hand heeft, mocht het avontuur in de muziek niet slagen. “Alleen peins ik er niet over om al eerder weg te gaan bij luchtmobiel. Ik heb altijd bij deze eenheid willen horen en zal het ook tot een goed einde brengen. Maar wie weet, als ik straks terugkom...”●

IN HET KORT Kustwacht verankerd

WILLEMSTAD - De Rijkswet over de Kustwacht voor de Nederlandse Antillen en Aruba (na&a) is sinds 1 mei van kracht. De kustwacht opereerde sedert de oprichting in 1996 op basis van een voorlopige regeling, maar de nieuwe wet heeft het optreden structureel verankerd. Commandeur Peter Lenselink is nu niet langer commandant, maar directeur van de Kustwacht na&a. “De structurele regeling bestendigt de samenwerking tussen de landen en geeft het kustwachtpersoneel uniforme en zelfstandige opsporings- en geweldsbevoegdheden”, aldus mr. Marc Gazenbeek, voorzitter van het kustwachtpresidium tevens Directeur Juridische Zaken. Hij acht dit essentieel voor de uitvoering van opsporings-, handhavings-, toezicht- en dienstverleningstaken.●

KANDAHAR - Majoor Harry Kampen heeft onlangs de United States Meritorious Service Medal ontvangen voor zijn uitzonderlijke verdiensten als mentor van het hoofdkwartier

Te koop: Akkrum, nabij Leeuwarden, G.S. Ruiterstraat 16, ruime tussenwoning met ligplaats aan het water. Ind.: bij­keuken, toi­let, open keuken, woonkmr met open haard. 1e verd.: 3 slpkmrs, badkmr. 2e verd.: vaste trap, slpkmr/ zolder. Vr.pr. H 209.000,-. Zie www.funda.nl. Te koop: Arnhem-Zuid, Panheelstraat 22, uitgeb. 2/1 kap­woning met opgebouwde garage. Ind.: entree, toi­let, keuken, woon­kmr. 1e verd.: 3 slpkmrs, badkmr. 2e verd.: 4e slpkmr, bergruimte. Schitterend gelegen aan waterpartij. Nabij scholen, winkelcentra, sportfaciliteiten en ov. Vr.pr.: H 295.000,- k.k. Info: Jacob van der Gaast, tel.: 026 - 323 12 10 of 06 - 230 459 03. Te koop: Boxtel, Banier 66, luxe afgewerkt 3-kmr appartement op 4e verd. Balkon en besloten binnenterrein. Compl. badkmr met 2e toilet. B.g.g. 2e berging en inpandige parkeerplaats. Kaz. Oirschot op 20 km. Vught 10 km. Vr.pr. H 247.500,- k.k. Inf.: 0411 - 67 64 48 of www.funda.nl Te koop: Buitenpost (nabij Leeuwarden), Ak­ke­lei 2, riante vrijst. villa in nieuwbouwwijk. Luxe keuken, badkmr, 4 slpkmrs, inp. garage, kelderkast, vide. Inh. 850 m³, 735 m² eigen grond. Superscherp geprijsd. Prima ov. Inf.: 06 - 557 181 06 of www.funda.nl Te koop: Den Helder, 1e Vroonstraat 15, leu­ke tussen­ woning nabij centrum, 3 slpkmrs. Vanaf 2000 grondig gerenoveerd. Vr.pr. H 127.500,- k.k. Zie www.makelaarbakker.nl Te koop: Havelte, Dennenlaan 28, hoekwoning met gara­ ge, bijkeuken en 4 slpkmrs. School, winkel en zwembad in dir. omg. Rui­me tuin op zo. Kindervr. Buurt. Vr.pr. H 229.500,- k.k. Zie www.funda.nl Te koop: Maastricht, Leugaruwe 1, goed onderhouden 3-kmr appartement op 1e verd. ov en winkelcentrum op steenworp afstand. Vr.pr. H 162.500,- k.k. Zie www.funda. nl of tel : 043 - 851 51 39. Te koop: Nunspeet, Oenenburgweg 234, ruime tussenwoning. Ind.: vern. keuken, woonkmr. 1e verd.: 3 slpkmrs, badkmr en inloopkast. 2e verd.: 4e slpkmr, bergruimte en voorzolder. Vr.pr. H 215.000,- k.k. Inf.: 06 - 148 496 26 of zie www.dehanzemakelaar.nl Te huur: Bergen op Zoom, gestoffeerd 2-kmr appartement in het centrum. Opp. 45 m². Woonkmr, slpkmr, badkmr, keuken en berging. Huur H 550,- p.m. excl. g.w.e. Info: 06 - 514 020 60. Te huur: Westerland nh, Westerlanderweg 158, jaren 30 2/1 kapwoning. Gestoffeerd, 3 slpkmrs, woonkmr, keuken, badkmr, grote schuur en garage, tuin met veel privacy. Per direct tot 1 aug. 2011, wegens uitzending naar Curaçao. Huurpr.: H 750,- excl. g.w.e. E-mail: [email protected]

RECREATIE Te koop: Handel, recreatiepark, Chalet, afm. 12x4 m op 236 m² eigen grond. Terras 12x3.5 m, tuinhuisje, 2 slpkmrs, douche, toilet, cv, hoekkeuken. Incl meubulair, Prijs op aanvraag, Info: 06 - 228 026 64, E-mail: wilbert. [email protected]

In het Presidium zitten vertegenwoordigers van de Ministeries van Defensie, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie. Daarnaast ook de voormalige minister-president Etienne Ys, namens de Nederlandse Antillen, en Peter Davidse, namens Aruba.

Amerikaanse medaille

WONINGEN

DIVERSEN van het 205de Legerkorps van het Afghaanse Leger. Hij diende samen met twee andere Nederlandse landmachtmilitairen van oktober 2008 tot mei 2009 in een team van Amerikaanse, Britse en Canadese begeleiders. Kampen kreeg de onderscheiding voor zijn effect op de verbetering van de personele sterkte van 205 Corps. Dit legerkorps vecht met vier brigades in de provincies Kandahar, Zabol, Helmand en Uruzgan.●

Schermers naar WK

GÖTENBORG - De nationale militaire schermequipe heeft zich geplaatst voor de militaire wereldspelen in Rio de Janeiro in 2011. De ploeg van trainer-coach adjudant b.d. (KMar) Gerrit Beekhuizen bereikte deze mijlpaal door als zesde te eindigen op het ek in het Zweedse Götenborg. “Een geweldige prestatie”, vond teamchef kolonel Marius van Zeijts. Het team eindigde dan ook als beste van de West-Europese landen. Voorman wachtmeester der marechaussee Bas Verwijlen toonde zich individueel het sterkst en finishte als vijfde. Naast Verwijlen, verschenen kapitein-luitenant-ter-zee Michel van der Klip en de veelbelovende cadet-sergeant Pelle Castemiller in de arena. Polen en Oekraïne, de nummers twee en drie in

dit toernooi, bleken een maatje te groot en dat gold helemaal voor kampioen Wit-Rusland. Des te mooier was het dat Verwijlen de voormalig militair wereldkampioen majoor Vitali Zakharov op de loper het nakijken gaf.●

Open NMK Rugby

AMSTERDAM - Voor het eerst in de geschiedenis van de warriors-cup werd een niet militair team, dat van de politie, rugbykampioen. Tien ploegen streden bij het Nationaal Rugby Centrum Amsterdam om de Cup, de Plate en het kl-Kampioenschap. In de Plate poule deden 100 Bevoorradings- en Transportbataljon en het Commando Luchtdoelartillerie voor het eerst mee. Ze namen het op tegen kma2, het Marine team en de uiteindelijke Plate winnaar: De Old Warriors, bestaande uit 35-plussers uit de hele krijgsmacht. In de Cup poule om het Kampioenschap liet titelverdediger het Regiment Genie, afnorth Brunssum en het mix team rixt Warriors met moeite achter zich, maar kwam niet verder dan het brons. Goud en zilver waren voor respectievelijk Politie en kma1 waarbij laatstgenoemde zich kl-Kampioen mag noemen. Het Politie Team is een terechte winnaar die de Krijgsmacht uitdaagt om de Cup volgend jaar weer terug te halen.●

Gezocht: In goede toestand verkerende Toe­toep(s) maat 52/54/56 inclusief toebehoren. Bij voorkeur reageren op [email protected] of 06 - 132 558 13.

REÜNIE 1 NLDETIRAQ/SFIR 1 houdt op 16 juni van 10.00 tot 15.00 uur een reünie in het Casino te Soesterberg voor degenen die hebben deelgenomen aan de stabilisatiemissie in Irak van juni 2003 tot december 2003. Aanmelden (voor 1 juni) en informatie via [email protected] of bur. Operationele Personeelszorg tel.: 0223 - 65 76 00. 2 NLDETIRAQ/SFIR 2 houdt op 17 juni van 10.00 tot 15.00 uur een reünie in het Casino te Soesterberg voor degenen die hebben deelgenomen aan de stabilisatie­missie in Irak van november 2003 tot april 2004. Aanmelden (voor 1 juni) en informatie via [email protected] of bur. Operationele Personeelszorg tel.: 0223 - 65 76 00. 40 jaar Beproeven Huijbergen. Er wordt een reünie gehouden op donderdag 17 september of de locatie Afdeling mbla Huijbergen. De ontvangst is vanaf 10.00 uur. De officiële afsluiting om 15.30 uur. Info of aanmelden via tel.: 0164 - 64 55 19 of mail [email protected]●

28 mei I Pagina 8

vijf vragen aan...

LEZEN & GAMEN Grebbelinie in beeld

Kolonel arts Arie van der Krans (landmacht), orthopedisch chirurg in het Centraal Militair Hospitaal te Utrecht en in het Academisch Ziekenhuis in de Domstad. Hij verrichtte afgelopen vrijdag een voor Nederland unieke operatie. Om wat voor operatie ging het? “Een kraakbeentransplantatie in de enkel die al eerder in de knie is toegepast. Het betreft een voor Nederland nieuwe techniek, de maci, ofwel Matrix Induced Autologous Chondrocyte Implantation. De operatie geldt voor mensen die tijdens het sporten een enkel hebben verzwikt, waarbij het sprongbeen daarin is beschadigd. Voor afgelopen vrijdag verrichtten we dan een kijkoperatie, waarbij we het beschadigde kraakbeen weghaalden. Vervolgens timmerden we op die plaats gaatjes, waarin op den duur nieuw kraakbeen ontstond. De resultaten waren tot nu tot echter onvoldoende voor militairen. Die doen door de aard van hun werk immers aan een soort topsport. Na de operatie is het kraakbeen ‘tweedehands’, waardoor het snel weer kapotgaat en de klachten terugkeren. Bij de nieuwe techniek halen we via een kijkoperatie een stukje gezond kraakbeen uit de enkel. In een Deens laboratorium worden daaruit kraakbeencellen gekweekt. Aansluitend worden die in een collageenmatrix, een soort spons, ‘gezaaid’. Na twee maanden is alles klaar en plaatsen we het kraakbeen in de gekwetste enkel terug. Die maakt vervolgens, net als bij jonge kinderen, nieuw, gezond kraakbeen aan.” Klopt het dat de operatie voor het eerst in Nederland is uitgevoerd? “Ja. Achtergrond is dat de zorgverzekeraars de operatie, die overigens het relatief geringe bedrag van tussen de

Ieper, de Somme, Verdun, Oradoursur-Glane, Normandië... allemaal plekken in West-Europa die ons herinneren aan de twee bloedige conflicten die afgelopen eeuw over onze planeet raasden. Ze trekken jaar in jaar uit hordes toeristen, onder wie menigeen met een nl sticker op zijn auto. En dan te bedenken dat in eigen land het oorlogsverleden lange tijd werd toegedekt, soms letterlijk, als gevolg van onder meer de pacifistische instelling van de doorsnee Nederlander. Nu mag het echter weer; sterker nog, de krijgsgeschiedenis heeft een ware renaissance doorgemaakt. En in die trend past ook het fotoboekje ‘De Grebbelinie - wat er nog aan herinnert’ van luchtmachtsergeant Gerard Muller, medewerker van de Stichting Grebbelinie. Minutieus heeft hij de restanten van de verde­digingswerken met zijn camera vastgelegd, waarbij de kijker er

acht- en tienduizend euro kost, niet vergoeden. Defensie voert de ingreep wel uit, omdat ze haar personeel gezond wil houden.” Op wie heeft u die uitgevoerd en waarom? “Op een militair van de Koninklijke Marine die met sporten kraakbeenletsel had opgelopen. Binnenkort krijg ik een militair van de landmacht onder handen.” Hoe ervoer u de operatie? Het betrof immers een totaal nieuwe techniek. “Zoals verwacht. Dat kwam mede doordat ik in Groot-Brittannië verscheidene keren heb ‘mee geopereerd’ in een kliniek voor topsportgeneeskunde. Toch vond ik de operatie bijzonder uitdagend en was nieuwsgierig naar het resultaat. De ingreep betekent namelijk een stap voorwaarts in de medische wetenschap, dat wil zeggen als het om enkeloperaties gaat. Overigens heeft de nieuwe techniek zich de afgelopen vijf jaar in het buitenland al bewezen.” Verliep de ingreep volgens plan? “Ja. De komende vijf weken moet de patiënt op krukken lopen. Daarna gaat hij revalideren. Over zes maanden is hij waarschijnlijk weer geschikt voor de dienst. Het definitieve resultaat van de operatie kunnen we echter pas over een jaar beoordelen.” Foto: Centraal Militair Hospitaal●

al snel achterkomt dat ‘Wat er nog aan herinnert’ ruim moet worden opgevat: van gevelstenen en sluizen tot aan werken en liniedijken. De kazematten en gereconstrueerde loopgraven - ook een teken des tijds - spreken verder voor zich. Maar een mooi stukje natuur met daarbij de vermelding dat het hier een restant van een artillerieopstelling uit 1940 betreft, vraagt wel enig inlevingsvermogen. Over het geheel genomen is het echter een alleraardigst fotoboekje, ingeleid door een kort historisch exposé plus enkele schetsen en bestemd voor de echte geschiedenisfreak. ‘De Grebbelinie - Wat er nog aan herinnert’ wordt uitgeven door de Historische Vereniging Oud Veenendaal, telt 64 pagina’s en kost H 10,-. isbn 97890-809732-7-5. Tekst: Wiebren Tabak●

Hello Goodbye Soesterberg SOESTERBERG - Het openluchtspektakel ‘Hello Goodbye Soesterberg’ markeert op zaterdag 13 juni de overgang van een deel van het terrein van de voormalige vliegbasis naar de provincie Utrecht. Het Orkest van de Koninklijke Luchtmacht treedt die middag op met pianist Cor Bakker en vocalisten Denise Jannah, Ellen ten Damme en Sabrina Starke. De presentatie is in handen van Joris Linssen, bekend van onder meer de televisieprogramma’s Hello Goodbye en Taxi. Voorafgaand aan het muziekspektakel kunnen bezoekers genieten van het overvliegen van historische- en zweefvliegtuigen. Samen met de gastsolisten brengt het Orkest van de Koninklijke Luchtmacht onder leiding van Jos Pommer de vliegbasis in herinnering. De muzikale odes worden

afgewisseld met anekdotes uit verschillende periodes. Ten slotte wordt de toekomst van de basis - een afwisselend natuur- en recreatiegebied - muzikaal onthaald. Tijdens het podiumprogramma zal staatssecretaris De Vries de ceremoniële overdracht verrichten. De poorten van de vroegere vliegbasis gaan om 12.00 uur die dag open voor het publiek. Bezoekers kunnen eerst een kijkje nemen bij historische vlieg- en voertuigen die staan opgesteld om een indruk te geven van het Defensiemuseum Soesterberg dat over enkele jaren zijn deuren op het terrein opent. Op een Vliegbasismarkt kunnen ze contact leggen met uiteenlopende lokale en regionale organisaties. Het muziekspektakel start om 15.00 uur. Meer informatie op: www.hellogoodbyesoesterberg.nl●

Colofon

Militair in hart en nieren

In de inleiding van zijn boek ‘Naar eer en geweten - Kroniek van een bewogen militair leven’ laat de inmiddels overleden luitenant-kolonel b.d. Bert Schüssler, Ridder Militaire WillemsOrde, er geen twijfel over bestaan. We hebben hier niet te maken met een meeloper en baantjesjager, maar een militair in hart en nieren. Iemand wiens hart opleefde als hij in het veld zat, maar die jeukende vlekken kreeg van de bureaucratie in het leger. Dat hij zijn roeping gevonden had, ontdekte hij bij toeval toen hij in 1946 als dienstplichtige voor de officiersopleiding werd opgeroepen. De tijden waarin militairen nog op strozakken sliepen en Schüssler vijf dagen verzwaard arrest kreeg wegens een zonder toestemming van zijn superieuren geopend boordknoopje. Hierdoor niet uit het veld geslagen, reisde de jonge pelotonscommandant af naar Indië, waar hij zich in de rimboe als een vis in het water bleek te voelen. De overstap naar het Korps Speciale Troepen was gauw gemaakt en daar vestigde hij voorgoed zijn reputatie als ijzervreter, die hem uiteindelijk voor een aaneenschakeling van acties de Militaire Willems-Orde opleverde. Doorgaans grepen de jonge luitenant en zijn mannen een veel talrijker vijand aan, maar altijd wisten ze die te verslaan en zware verliezen toe te brengen. Schüssler verhult niet dat er in die verre archipel een vuile oorlog werd gevoerd met een tegenstander die het zelf niet al te nauw nam met de Conventie van Genève. Zeker is dat ze in Guantánamo Bay van sommige ondervragingsmethoden van de inheemse commando’s rode oortjes zouden hebben gekregen. Bij terugkeer in Neder­land kreeg Schüssler meteen weer met kleinzieligheid te maken. Bij de uitreiking van zijn mwo bleven de commandanten van de luchtmacht, waarnaar hij inmiddels was overgestapt, weg. Evenals de Koreagangers na hem ondervond de auteur

De Defensiekrant is een wekelijkse uitgave van de directie Voorlichting & Communicatie van het Ministerie van Defensie bestemd voor het gehele Defensiepersoneel. Hoofd Defensiemedia Ellen Eggink

eerder afgunst dan respect voor zijn onderscheiding. Hij zette door, voltooide zijn opleiding tot straaljagerpiloot in de vs en gaf zich daarna tot ieders verbazing op voor Korea. Daar werd hij in februari 1953 aangesteld als plaatsvervangend compagniescommandant, maakte diverse zware gevechten mee en raakte, kort na de wapenstilstand, blind aan een oog door een explosie. Einde vliegerij. Diverse functies later kwam hij als vn-waarnemer op de Golan hoogvlakte klem te zitten tussen de strijdende partijen. En of de duvel ermee speelde: in september 1970 toen het Jordaanse leger afrekende met de Palestijnse milities verbleef hij in Amman. Al met al een opwindende staat van dienst dus van een man die weinig moest hebben van het Nederlandse vredesleger en daar in zijn inleiding en slothoofdstuk ongezouten kritiek op levert. Schüssler vertelt zijn levensverhaal rechttoe rechtaan, in simpele bewoordingen en niet gehinderd door valse bescheidenheid. Jammer is, dat hij de afstandelijk beschreven - acties geregeld onderbreekt voor wijdlopige beschouwingen, hetgeen op den duur begint te irriteren. Wat niet wegneemt dat de kleurrijke loopbaan van dit enfant terrible zeker lezing verdient. ‘Naar eer en geweten’ verscheen in 1998 en is nu in beperkte oplage herdrukt. Het 242 bladzijden tellende boek valt te bestellen door overmaking van H 12,40 (inclusief verzendkosten) op bankrekening 330259407 t.n.v. de Stichting 2000 Foundation in Diemen o.v.v. ‘Naar eer en Geweten’ plus naam en adresgegevens. Tekst: Wiebren Tabak●

Weggevertjes onderweg

DEN HAAG - De prijsvraag rond de game Bad Company Battlefield voor de Playstation 3 heeft weer een stortvloed aan inzendingen opgeleverd. De postbus was met bijna honderd deelnemers opnieuw goed gevuld. Wie zo’n spel plus een aantal goodies wenste te ontvangen, diende eerst drie vragen rond de film Kelly’s Heroes te beantwoorden. Uit de oplossingen blijkt dat veel mensen blindvaren op de openbare encyclopedie Wikipedia. De locatie waar de rolprent is opgenomen, had vrijwel iedereen goed. Joegoslavië volstond en sommigen bepaalden de plaats delict nog exacter op Slovenië, ook juist. Bij vraag drie ging het op een na goed: tijdens de opnamen werd Donald Sutherland doodziek (en dus niet Telly Savalas...), maar vraag twee bleek eigenlijk te moeilijk. De ware reden dat Kelly’s Heroes in dat land werd gedraaid, is dat er nog grote aantallen Sherman tanks rondreden. Nadat president Tito de Russen de rug had toegekeerd, leverden de Verenigde Staten liefst 630 van die pantsers aan Joegoslavië. Er zijn zelfs nog exemplaren ingezet tijdens de afscheiding van Kroatië. Een bijkomend voordeel, Wiki­peders, is dat de revenuen van eerdere mgm-films destijds niet het land uit mochten en het Clint Eastwood-vehikel dus bijna ‘voor niets’ is opgenomen. Bovendien zag regisseur Brian Hutton tot zijn eigen verbazing dat het landschap met zijn vele boerderijen nog op Frankrijk leek ook. Het is dus in feite van drieën een. Omdat we ieder zijn deel gunnen, hebben we de tweede vraag niet al te zwaar gerekend. De prijswinnaars van de vijf games en een t-shirt of petje zijn: eerste luitenant D. Stoppelenburg (12 Infbat Regiment van Heutsz aaslt), kapitein Christian Agerbeek (Air Traffic Control Vliegbasis Woensdrecht), sergeant-1 P.E.J.Roelands (130 Clustercie), Ed Strohmaier (Heavy Airlift Wing Papa Airbase Hongarije) en Rob Franke (Defensie Materieel Organisatie, Directie Planning en Control). Zij ontvangen hun pakket thuis.●

DEFENSIE EVENEMENTENKALENDER De verkorte versie van de Defensie Evenementenkalender vermeldt voor de komende tijd de volgende evenementen:

29 mei: ‘Rockopera in Concert’ door het orkest van de Koninklijke Luchtmacht, Veldhoven 30 mei: ‘Rockopera in Concert’ door het orkest van de Koninklijke Luchtmacht, Capelle a/d IJssel 31 mei: Dag van het Park in museum Bronbeek, Arnhem



3 juni: Open Militair Kampioenschap Triatlon 1/8tri-rbr, Biddinghuizen 3 t/m 6 juni: Taptoe Kaiserlautern (kmkjwf) 5 en 6 juni: Taptoe Heerlen, Marinierskapel 6 en 7 juni: Landmachtdagen 8 t/m 12 juni: Open Militair Kampioenschap Zweefvliegen, Malden 11 juni: Galaconcert fkklbw, Eindhoven 12 juni: Nationaal Militair Kampioenschap Ruitersport, Amersfoort



13 juni: Hello Goodbye, Soesterberg 13 juni: Concert Valkenburg aan de Geul, Marinierskapel 13 juni: Concert rfggj, Kampen 13 juni: Concert kmkjwf, Klundert 14 juni: Festival Classique Den Haag, Mariniers-­ kapel

Voor meer informatie surf naar www.defensie.nl en klik via ‘Actueel’ op de link Activiteiten.●

Eindredactie: Wiebren Tabak (070 - 318 66 77) Redactie: Evert Brouwer (070 - 318 83 30) Jack Oosthoek (070 - 318 83 41) Monique van Rijen-Bos (070 - 318 83 74) André Twigt (070 - 318 83 36) Redactiesecretariaat en administratie: Marianne Beck Telefoon: (070) 318 83 26, via het militaire net: 501, tst. 88326 Defensiesite: www.defensie.nl E-mail: [email protected] Bezoekadres: Spui 32, 2511 BS Den Haag Postadres: Postbus 20701, 2500 ES Den Haag, MPC 58B De inhoud van de artikelen in de Defensiekrant hoeft niet noodzakelijkerwijs de mening van de minister van Defensie of de krijgsmachtleiding weer te geven. Ingezonden brieven dienen betrekking te hebben op eerder in de Defensiekrant geplaatste artikelen. Zij geven uitsluitend de mening van de inzender weer en kunnen door de redactie worden bekort. Overname van artikelen of delen daarvan is alleen toegestaan met toestemming van de redactie. Aan rechtspositionele informatie kan geen recht worden ontleend. Deze informatie wordt in algemene bewoordingen en met terzijde lating van details weergegeven. Voor volledige informatie wordt verwezen naar de officiële stukken. Abonnementen: Per jaar H 13,61. Voor het buitenland H 15,88. Opgave schriftelijk bij administratie Defensiekrant (zie boven), in het geval van een dienstabonnement. Particuliere abonnees kunnen zich opgeven bij: Abonnementenland, postbus 20, 1910 AA Uitgeest, tel. 0900 - 226 52 63 of www. aboland.nl, waarna een acceptgirokaart wordt toegezonden. Adreswijziging: Het verdient aanbeveling adreswijzigingen vroegtijdig en uitsluitend schriftelijk op te geven; het kost enkele weken voor het nieuwe adres in het verzendbestand is opgenomen. Layout: Theo Olsthoorn (UnitedGraphics, postbus 659, 2700 AR Zoetermeer) Druk: DeltaHage, Den Haag ISSN: 0167-0808