Schoolgids Deel B. Wij willen de leerlingen leren de wereld te kunnen lezen. (Tot Het Mozaïek SO Hengelo)

Schoolgids Deel B

(Tot 01-08-2015 Het Mozaïek SO Hengelo)

Wij willen de leerlingen leren de wereld te kunnen lezen Jacques Perkstraat 5-11 7552 JR Hengelo · Tel: 074-250 4540 · www.destapsteen-attendiz.nl · [email protected]

Inhoudsopgave schoolgids Deel B Inleiding ................................................................................................................................................... 3 1. Visie en Beleidsvorming ...................................................................................................................... 4 2. Personeel ............................................................................................................................................. 6 3. Leiderschap en Management .............................................................................................................. 9 4. Cultuur en Klimaat ............................................................................................................................. 12 5. Middelen en Voorzieningen .............................................................................................................. 15 6. Ons Onderwijs ................................................................................................................................... 16 7. Waardering ........................................................................................................................................ 26 8. Resultaten en Opbrengsten............................................................................................................... 28 Bijlage: documenten op onze site en belangrijke adressen .................................................................. 29

2


Inleiding Beste lezer, Onze schoolgids is opgeknipt in twee delen, deel A en deel B. Dit is deel B. In dit deel van de schoolgids geven wij u allerlei achtergrondinformatie over onze school. Wij doen dat op basis van acht kenmerken: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Visie en Beleidsvorming Personeel Leiderschap en Management Cultuur en Klimaat Middelen en Voorzieningen Ons Onderwijs Waardering Resultaten en Opbrengsten

In deel A van onze schoolgids geven wij u korte, praktische informatie over onze school. Denkt u daarbij aan de bereikbaarheid van onze school, de schooltijden of de schoolvakanties. U vindt onze schoolgids deel A op onze website, www.destapsteen-attendiz.nl. De informatie in onze schoolgids is geldig voor schooljaar 2015-2016. Ieder jaar verschijnt een nieuwe schoolgids met actuele informatie. De schoolgids is geschreven voor alle ouders en verzorgers van onze leerlingen. Voor de leesbaarheid schrijven wij hierna alleen ‘ouders’. Uiteraard worden alle andere geïnteresseerden in onze school ook van harte uitgenodigd deze gids te lezen! Om onze schoolgids overzichtelijk te houden, hebben wij ervoor gekozen een aantal onderwerpen niet inhoudelijk te bespreken in de delen A en B van de schoolgids. Wij verwijzen dan naar de website van onze school of naar de website van Attendiz (www.attendiz.nl), de stichting waarvan onze school deel uitmaakt. In het overzicht in de bijlage ziet u op welke plek u welk document kunt vinden. Ook treft u daar een lijst met belangrijke adressen aan. Dick Grovenstein

Datum vaststelling Attendiz: 30-06-2015 Datum vaststelling Medezeggenschapsraad:

30-06-2015


3

1. Visie en Beleidsvorming Het onderwijs dat wij aanbieden en de kwaliteit die we hierin neerzetten komt tot stand op basis van onze missie en visie: dat wat wij met onze leerlingen willen bereiken. Deze missie en visie wordt vierjaarlijks geëvalueerd en bijgesteld. Onze schoolontwikkeling verloopt cyclisch en systematisch. Zo concretiseren wij de missie en visie in beleid en beleidsvoornemens aan de hand van het INK-managementmodel en de PDSA-cyclus waarmee we in beeld brengen of we bereiken wat we willen bereiken. De visie van onze school De Stapsteen wil een school zijn waar leerlingen met een psychiatrische stoornis zich cognitief en sociaal emotioneel kunnen ontwikkelen om een juiste plek in het voortgezet (speciaal) onderwijs te krijgen en daarmee een stap zetten naar een volwaardige plaats in de samenleving. De missie van onze school De Stapsteen is een school:         

die rekening houdt met de mate van de stoornis van de leerling; die hoge verwachtingen heeft van haar leerlingen; die opbrengstgericht werkt; die veel structuur, duidelijkheid en voorspelbaarheid biedt; die veel aandacht besteedt aan de sociaal emotionele ontwikkeling; die werkt naar een grotere zelfstandigheid van de leerling; die werkt volgens het principe van voorstructureren naar zelfreguleren; die goede contacten onderhoudt met ouders en andere ketenpartners; waar het personeel werkt in een professionele leergemeenschap.

Mission statement: Wij willen de leerlingen leren de wereld te kunnen “lezen” Het doel van onze school De Stapsteen heeft het doel om leerlingen met een zeer specifieke ondersteuningsbehoefte op sociaal-emotioneel gebied de kans te bieden om zich zo optimaal als mogelijk te kunnen ontwikkelen. Wij stellen voor iedere leerling een Ontwikkelingsperspectief (OPP) vast. Vanuit dit perspectief werken we aan maximale toerusting op zowel didactisch als sociaal emotioneel gebied. Zo gaat de leerling op weg naar relatie, competentie en autonomie. Ons doel is elke leerling een maximaal toegeruste plek binnen de maatschappij te laten vinden. Elk kind, mens, doet er toe, is waard om er te zijn en hoort erbij.


Hoe willen wij dat doel bereiken? Goed onderwijs verzorgen, hoe doen we dat bij Attendiz? In onze school bieden we opbrengstgericht passend onderwijs. We werken doelgericht en systematisch aan het maximaliseren van prestaties. We baseren ons hierbij op de werkwijzen die zijn beschreven door Gijzen (2012), van Hasselt (2011) en Struiksma (2012), waaruit zes belangrijke uitgangspunten zijn op te maken: 1. School > groep > leerling We gaan uit van de school. Dat wil zeggen dat we schoolafspraken maken met betrekking tot de onderwijskundige doelen (bv de schoolstandaarden voor de kernvakken en de sociaal emotionele ontwikkeling), het onderwijskundig handelen (IGDI model) en de onderwijskundige middelen/materialen (vraagtekenkaart, time timer, software enz.) Dit wordt vertaald naar de groep en dan naar de leerling in zijn ontwikkelingsperspectief. 2. Van eind naar begin We kijken wat we willen bereiken met de school, met de groep en de leerling. Of wat zijn onze schooldoelen, onze groepsdoelen en wat is het doel dat we een leerling willen laten halen. In het laatste geval is dat de uitstroomverwachting/uitstroomperspectief. Voor de school en de groep zijn dat de te halen leerstandaarden voor de kernvakken. 3. Middenmoot als vertrekpunt In het werken in de groep gaan we uit van de middenmoot van de groep. Voor leerlingen die boven de middenmoot presteren zullen we leerstof moeten aanbieden die hen verrijkt. Dit kunnen ook leerlingen zijn die op de CITO toetsen niet een I scoren. Voor leerlingen die minder dan de middenmoot presteren zullen we de leerstof moeten intensiveren. En daar waar nodig de leerlijn aanpassen. Denk hierbij aan leerlingen die naar het praktijkonderwijs gaan. 4. Overeenkomsten in onderwijsbehoeften Het is niet meer mogelijk om elke leerling individueel te helpen. Als leerkracht loop je daar tegen aan en als je niet op jezelf past red je het persoonlijk niet meer. Dat betekent dat je naar overeenkomsten in de onderwijsbehoeften bij je leerlingen moet zoeken. Dat betekent dat de een wat meer krijgt en de ander wat minder. Hiermee maak je het ook handelbaarder in de groep. 5. Eerst convergent, dan divergent Een uitgangspunt dat het gevolg is van punt 4. Convergent werken wil zeggen dat we met de hele groep leerlingen telkens aan één set doelen werken. Om die te bereiken is er variatie in de aanpak. Convergente differentiatie biedt de meeste kansen op hoge opbrengsten, juist voor zwakke leerlingen. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om de groep als totaliteit aan te spreken, zodat leerlingen ook van elkaar kunnen leren, sociaal en inhoudelijk. Alleen als het echt niet anders kan, gaan we over op divergente differentiatie: leerlingen mogen dan langer over dezelfde stof doen.


5

6. Respons op instructie Als we zien dat een leerling onderwijskundig naar verwachting groeit, geen hiaten in de leerstofbeheersing heeft en goed gedijt, dan gaan we door met waar we mee bezig zijn. Is dit niet het geval dan kan deze leerling een zorgleerling (zie ook hieronder) worden en zullen we maatregelen moeten treffen.

2. Personeel Goed onderwijs wordt verzorgd door kwalitatief goed geschoolde mensen. Zij vormen de succesfactor tot excellent onderwijs. Dag in, dag uit staat ons team vol enthousiasme klaar voor iedere leerling! Wie werken er bij ons op school? Goed onderwijs wordt verzorgd door kwalitatief goede mensen. Kwalitatief goed geschoolde medewerkers vormen een succesfactor om excellent onderwijs te verzorgen in onze school. De functies die binnen onze school voorkomen zijn onderstaande:         

Directeur Zorgcoördinator Orthopedagoog Schoolmaatschappelijk Deskundige Leerkracht Vakleerkracht lichamelijke oefening Onderwijsassistent Conciërge Administratief medewerkster

De directeur Als eindverantwoordelijke van het onderwijs op school. De directeur komt altijd in beeld bij leerlingen wanneer er belangrijke beslissingen genomen worden of dito adviezen gegeven worden. De directeur is lid van de CvB. Zorgcoördinator De zorgcoördinator ondersteunt de leerkrachten bij het uitvoeren van de individuele ontwikkelingsperspectieven. De zorgcoördinator is aanwezig bij de leerling-besprekingen en soms ook bij de contacten met ouders. Hij/zij coacht leerkrachten en assistenten, gaat op klassenbezoek en coördineert het onderwijsinhoudelijke programma. De zorgcoördinator is lid van de CvB.


6

Orthopedagoog De orthopedagoog adviseert en begeleidt de leerkrachten in hun handelen met individuele leerlingen. De orthopedagoog is betrokken bij alles wat met de toelating van nieuwe leerlingen te maken heeft. Hij/zij is op aanvraag aanwezig bij gesprekken met ouders. De orthopedagoog is lid van de CvB. Tot het takenpakket van de orthopedagoog behoort onder andere:  begeleiden van leerlingen met ASS. Dit gebeurt door middel van het begeleiden en ondersteunen van leerkrachten in het omgaan met leerlingen met een ASS, deelname aan oudergesprekken, observaties en aanwezig zijn bij leerlingbesprekingen;  het verzorgen van scholing en voorlichting. Schoolmaatschappelijk deskundige De schoolmaatschappelijk deskundige heeft tot taak een goede relatie tussen school en thuis te onderhouden en is lid van de CvB. Zij kan de leerkrachten begeleiden en adviseren in het omgaan met hun leerlingen; voor de ouders kan zij als vraagbaak functioneren. Leerkracht De leerkrachten hebben de taak om de leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden in het volgen van onderwijs. Ook het omgaan met hun stoornis staat voorop. Steeds wordt een afweging gemaakt van wat de (on)mogelijkheden zijn van de leerling. Hierop wordt het onderwijs afgestemd. Vakleerkracht lichamelijke oefening De vakleerkracht lichamelijk oefening heeft als taak om de leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden bij de lichamelijke oefening. Alle leerlingen hebben twee in de week lichamelijke oefening in de sportzaal naast de school. Onderwijsassistenten In de afdeling SO is in iedere klas naast de leerkracht ook een onderwijsassistent aanwezig. De onderwijsassistent ondersteunt de leerkracht bij alle voorkomende taken. Conciërge De conciërge regelt de huishoudelijke zaken in de school en verricht klein onderhoud aan het schoolgebouw. Administratief medewerkster De administratief medewerkster is verantwoordelijk voor de administratie van de school. Tevens is zij degene die u te woord staat als u telefonisch contact zoek met de school. Stagiaires De Stapsteen biedt stage mogelijkheden voor studenten van de opleiding Orthopedagogiek, SPH, SPW en PABO.


7

De Jeugdarts De jeugdarts van De Stapsteen is mevrouw M. J. Sprakel. Zij is lid van de CvB. Daarnaast is de jeugdarts nauw betrokken bij de begeleiding van de kinderen op school. Zij doet (indien nodig) een medisch onderzoek. Hiervan wordt u altijd vooraf op de hoogte gesteld. Zij heeft ook contact met de leerkrachten. De jeugdarts is te bereiken op het volgende adres: GGD Regio Twente Bezoekadres: Nijverheidstraat 30, 7511 JM Enschede Postadres: Postbus 1400, 7500 BK Enschede Telefoon: 053 – 4876543 Fax: 053 - 4876500 E-mail: [email protected] Deze gids werd al gemaakt voordat het schooljaar 2015/2016 begon. Daardoor lukte het ons niet om in de gids een actueel overzicht te presenteren van ons team. Voor een compleet overzicht van alle medewerkers en de functie die zij uitoefenen, verwijzen we u dan ook graag naar onze website! Vaste gezichten voor de groep! De kwaliteit van ons onderwijs staat bij ons te allen tijde voorop. Hoewel een groot aantal medewerkers op onze school in deeltijd werkt, hebben wij het uitgangspunt dat er maximaal twee groepsverantwoordelijken (leerkrachten) zijn voor één groep. Tussen deze twee collega’s zijn de taken gelijk verdeeld. Dat is prettig voor onze medewerkers, maar minstens zo prettig voor onze leerlingen! Attendiz Academie De Attendiz Academie is een Academie voor alle medewerkers van Attendiz. Ook de medewerkers van onze school maken gebruik van het aanbod van de Attendiz Academie. Wat dat inhoudt? De Attendiz Academie organiseert de scholing, training en coaching van onze medewerkers, met als doel het kwaliteitsniveau op peil te houden of te verhogen. De Academie is een uitwisselingsplaats van kennis en expertise waar onze medewerkers met plezier kunnen leren, met elkaar en van elkaar.


8

3. Leiderschap en Management Opbrengstgericht en Onderwijskundig leiderschap De schoolleiding gaat voor in schoolontwikkeling. De schoolleiding zet de koers uit en bepaalt de kaders. De visie van Attendiz op leiderschap gaat uit van opbrengstgericht én onderwijskundig leiderschap. Wat houdt dat precies in? Bij opbrengstgericht leiderschap staat de interactie tussen leerkracht en leerling centraal. Het onderwijskundig proces wordt versterkt met optimale leerresultaten als doel. Bij onderwijskundig leiderschap beschikt de schoolleider over veel onderwijsinhoudelijke kennis en expertise op het gebied van de school als professionele leergemeenschap, voor zowel personeel als leerlingen. Dit leidt tot effectievere instructie door leraren, waardoor leerlingen beter leren. Management binnen school Binnen de Stapsteen zijn er verschillende overlegstructuren waar verschillende collegae aan deelnemen. Ook leerlingen en ouders kunnen een rol hebben tijdens verschillende overleggen. Hieronder vindt u de meest voorkomende overleggen genoemd en toegelicht.  Plenair overleg Vier keer per schooljaar is er een plenair overleg, waarbij alle personeelsleden aanwezig zijn. Tijdens het plenair overleg worden schoolbrede ontwikkelpunten vastgesteld en geëvalueerd.  Commissie voor de Begeleiding(CvB) De CvB wordt gevormd door directie, gedragswetenschapper, zorgcoördinator, jeugdarts en school maatschappelijk deskundige . De CvB vergadert één keer per maand, indien nodig vaker. De CVB vormt de kern van de leerlingenzorg op onze school en houdt zich bezig met de totale regievoering m.b.t. toelating, zittende leerlingen en verwijzing van leerlingen.  Schoolondersteuningsteam (SOT) Het SOT wordt gevormd door directie, zorgcoördinator, gedragswetenschapper en schoolmaatschappelijk deskundige. Het SOT vergadert wekelijks. In het SOT worden werkafspraken van de CvB en van het leerlingoverleg gestroomlijnd en geëvalueerd en worden lopende zaken betreffende het primaire onderwijsproces besproken.  Groepsbespreking (GPB) De groepsbespreking wordt twee keer per jaar gehouden. Aanwezig zijn: directie (op afroep) , leerkracht(en), onderwijsassistent(en), zorgcoördinator en gedragswetenschapper. Tijdens de leerlingbespreking worden de in het ontwikkelingsperspectief gestelde doelen geëvalueerd. Het gaat hierbij om de onderwijskundige- en de sociaal emotionele doelen

 De tussentijdse evaluatie De tussentijdse evaluatie wordt twee keer per jaar gehouden. Deze evaluatie vindt plaats in november en april. In deze bespreking wordt er gekeken naar de resultaten van de methode gebonden toetsen en of de leerling gedijt.


9

 Leerling-overleg (LO) Het LO is een wekelijks spreekuur met de mogelijkheid om individuele leerlingen te bespreken, op initiatief van CvB ofwel leerkracht. Het leerling-overleg wordt gecoördineerd en voorgezeten door de zorgcoördinator. Daarnaast is de gedragswetenschapper, de leerkracht en de onderwijsassistent aanwezig. Andere betrokken disciplines alsook de directie zijn op afroep beschikbaar. Naar aanleiding van dit overleg kan er een gesprek plaatsvinden met de ouders.  Onderwijskundige vergadering Maandelijks is er een onderwijskundige vergadering voor de directie, de zorgcoördinatoren en leerkrachten. Op eigen initiatief kunnen ook onderwijsassistenten en overige personeelsleden bij de vergadering aanwezig zijn. De onderwijskundige zaken die besproken worden vormen een samenhang met de ontwikkelagenda van de school.  Leerlingenraad De leerlingenraad bestaat uit een vertegenwoordiging van leerlingen uit elke midden –en bovenbouwgroep. De leerlingenraad vergadert één keer in de zes weken. De leerlingenraad wordt begeleidt door een leerkracht of onderwijsassistent. Doel is om de leerlingen mee te laten denken en praten over (onderdelen van) het schoolbeleid.  Ouderraad Op onze school is een actieve ouderraad. De ouderraad bestaat uit personeelsleden en ouders. De ouderraad ondersteunt het team bij festiviteiten/activiteiten. Er wordt maandelijks vergaderd, van elke vergadering wordt een verslag gemaakt dat op school ter inzage ligt. De ouderraad stelt het op prijs om tips en ideeën van de overige ouders te krijgen. E-mailadres : [email protected]  Werkgroepen Naast de bovengenoemde overlegstructuren kent onze school verschillende werkgroepen. Er zijn werkgroepen die gericht zijn op de onderwijsontwikkelingen en er zijn werkgroepen die gericht zijn op activiteiten. Ook zijn er Attendiz brede werkgroepen die met vaste regelmaat overleggen. Interne samenwerking Leiding geven aan een school doe je niet alleen. Alle Attendiz scholen zijn ingedeeld in 3 divisies: 1. De divisie SO met onze scholen voor Speciaal Onderwijs 2. De divisie VSO met onze scholen voor Voortgezet Speciaal Onderwijs 3. De divisie Regionale Scholen, met onze scholen waarin onderwijs en ondersteuning wordt gegeven, die locatie-gebonden extra voorzieningen eisen. In deze divisie zijn onze scholen De Bouwsteen (V)SO, Onderwijscentrum Het Roessingh en De Meander ondergebracht. Onze school maakt deel uit van de divisie SO. De heer R. Boers is de divisie directeur. Tweewekelijks komen alle schooldirecteuren uit de divisie bijeen. Zij vergaderen dan over onderwijskundige en organisatorische onderwerpen die spelen binnen de divisie en binnen de overige Attendiz scholen.. Wekelijks vergadert het managementteam van Attendiz. Dit management team bestaat uit de divisiedirecteuren en de bestuurder, de heer R. Zeeuwen. Onderwerpen kunnen daar vanuit de divisie worden ingebracht, of omgekeerd. Binnen Attendiz wordt ernaar gestreefd het beleid op de scholen zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen.


10

Door Kenniskringen rond onderwerpen als Dyslexie, 21e eeuws onderwijs of SOVA-training (Sociale Vaardigheden) wordt nieuwe kennis ontwikkeld en met elkaar gedeeld. Besluitvorming – MR of GMR? Onze medezeggenschapsraad (MR) kwam in deel A van de schoolgids al aan de orde. De schooldirecteur bespreekt allerlei aangelegenheden die betrekking hebben op de school, met de MR. De MR wordt in de gelegenheid gesteld haar standpunten kenbaar te maken. De MR heeft, afhankelijk van het onderwerp, recht op informatie, recht op het uitbrengen van advies of recht op instemming. Besluitvorming vindt zodoende in goede harmonie plaats. Op het niveau van Attendiz is er ook een Gemeenschappelijke MR (GMR) ingesteld. De werkwijze van de GMR is dezelfde als die van de MR. Het verschil zit in het overkoepelende karakter. Wanneer voorgenomen besluiten meerdere scholen betreffen, dan vindt het overleg plaats tussen de bestuurder en de GMR. Wilt u meedenken en adviseren over het beleid van Attendiz? Graag! Neem dan contact op met de secretaris van de GMR, via [email protected].

11


4. Cultuur en Klimaat Een prettige sfeer op school vinden wij heel belangrijk. De school waar onze leerlingen iedere dag naartoe gaan moet een duidelijke structuur hebben, moet een veilige en vertrouwde omgeving zijn, waar leerlingen en medewerkers respectvol met elkaar omgaan. Dit is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van de leerlingen. Ons pedagogisch klimaat is overigens niet alleen veilig en ondersteunend, maar ook voldoende uitdagend voor iedere leerling. We stellen hoge verwachten aan onze leerlingen. Gaandeweg de schoolcarrière wordt de leerling uitgedaagd om steeds zelfstandiger te worden. De schoolcultuur De Stapsteen richt zich op leerlingen van 6 tot en met 13 jaar met ernstige geïnternaliseerde of geëxternaliserende problematiek gedrag ten gevolge van een psychiatrische stoornis. Ongeveer 90% van de leerlingen heeft een autisme spectrum stoornis (PDD-NOS, syndroom van Asperger, autistische stoornis); de overige kinderen hebben een hechting- of angststoornis. De Stapsteen wil voor haar leerlingen een gevoel van veiligheid in en om de school creëren door voor de leerlingen structuur aan te brengen in tijd, ruimte, werkzaamheden, communicatie, voorspelbaarheid, prikkelreductie en onderlinge relaties. De school wil de leerlingen tot verdere exploratie laten komen, door de methodiek 'van voorstructureren naar zelfreguleren' te hanteren. Gezien vanuit het eigen perspectief van elke leerling wordt gewerkt aan de maximaal haalbare toerusting binnen de verschillende ontwikkelingsgebieden. Zo gaat de leerling op weg naar relatie, competentie en autonomie. Om dit te realiseren is het noodzakelijk dat er sprake is van een duidelijke structuur binnen de school en is de inrichting van het schoolgebouw hier op afgestemd. Hoewel actief burgerschap en sociale integratie in het leerstofaanbod terugkomt, hebben wij niet apart omschreven op welke wijze beleid is ontwikkeld ten aanzien van actief burgerschap en sociale cohesie (burgerschap en kennis, inzicht en vaardigheden in het omgaan met mensen uit andere culturen). Wij realiseren ons dat onze leerlingen opgroeien in een pluriforme samenleving. Ons onderwijs is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie. Het onderwijs er mede op gericht dat leerlingen kennis hebben van en kennis maken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten. Sociale veiligheid De Stapsteen waarborgt de sociale veiligheid van leerlingen, leraren en ouders. Zij moeten zich te allen tijde veilig kunnen bewegen op school. Er zijn school- en klassenregels (waaronder pleinregels; de regels zijn vooral gedragsregels: hoe ga je met elkaar om). Als leerlingen gedrag vertonen dat de geldende normen en regels overschrijdt, dan wordt er sturend en corrigerend opgetreden. We proberen preventief te zijn: we ondersteunen als er positief gedrag wordt vertoond, we bespreken moeilijke situaties, zoeken samen naar manieren om het anders aan te pakken en spiegelen leerlingen in hun gedrag. Zo nodig wordt met ouders overlegd hoe de leerling het beste begeleid kan worden. Op het moment dat er grenzen worden overtreden, wordt het agressieprotocol uitgevoerd en kan een gele of rode kaart gegeven worden aan een leerling. Meerdere rode kaarten in een korte tijd kan leiden tot verwijdering. Wij hanteren de afspraken heel consequent om de veiligheid te waarborgen voor alle leerlingen. De regels hangen in het groepslokaal.


12

Deze regels en afspraken houden in het algemeen het volgende in:       

Er wordt op een respectvolle manier met de ander omgegaan. Conflicten worden pratend opgelost. Leerlingen worden, voor zover dit mogelijk is, mondeling gewezen op storend en grensoverschrijdend gedrag. Moedwillige beschadiging van andermans eigendom, ook van schooleigendom, wordt door de veroorzaker vergoed. De leerlingen nemen brood, fruit, limonade zonder prik, vruchtensap, melk en/of yoghurtproducten mee naar school (geen: snoep, kauwgum, snacks, chips, cola of frisdranken). Tijdens schooluren blijven de leerlingen op het schoolterrein. Er is altijd toezicht op het schoolplein tijdens de pauzes.

Niet toegestaan :  Het meenemen van voorwerpen die de veiligheid kunnen schaden.  Spelletjes, ook computerspelletjes die de rust en de veiligheid schaden.  Het gebruik van mobiele telefoons door de leerlingen in de school en op het schoolterrein.  Het maken van foto’s en filmpjes van leerlingen door medeleerlingen.  Ongepast internetgebruik Deze regels en afspraken worden regelmatig met de leerlingen herhaald. Zodoende ondersteunen de regels het pedagogisch klimaat dat we nastreven. We werken voornamelijk preventief en constructief, bijvoorbeeld door het gebruik van een methode om de sociaal-emotionele ontwikkeling te meten. Het personeel van de Stapsteen heeft jaarlijks een agressie-interventietraining om te leren hoe zij agressie-incidenten kunnen voorkomen en tevens hoe zij kunnen handelen in geval van agressie. Toch doen zich soms situaties voor die om maatregelen vragen. Er is daarom een aantal protocollen vastgesteld die voor iedere school binnen Attendiz gelden. Op www.attendiz.nl vindt u een link naar deze protocollen, zoals het protocol Schorsen en Verwijderen, het Pestprotocol of de gedragscode Social Media. In de bijlage leest u op welke plek welk document vindbaar is. Daar is ook de Meldcode Huiselijk geweld en Kindermishandeling gepubliceerd. Professionals in het onderwijs zijn verplicht de meldcode te gebruiken bij vermoedens van geweld in huiselijke kring. Op iedere school van Attendiz is een aandachtsfunctionaris aanwezig, voor alle collega’s op school het eerste aanspreekpunt wanneer vermoedens van geweld bestaan. De aandachtsfunctionaris op onze school is mevr. W. Schillemans. Om inzicht te krijgen in de veiligheidsbeleving van leerlingen, ouders en medewerkers wordt hier vierjaarlijks in het kwaliteitsonderzoek naar gevraagd. Schoolcontactpersoon – Vertrouwenspersoon – Klachtencommissie Heeft u een klacht of een probleem? Maak dit dan in eerste instantie bespreekbaar met de leerkracht van uw kind. Komt u er samen niet uit? Dan kunt u een gesprek aangaan met de schooldirecteur. Mocht u ook dit niet als een oplossing zien, neemt u dan contact op met onze schoolcontactpersoon. Op iedere school van Attendiz is minstens één schoolcontactpersoon aanwezig. Op onze school is dit dhr. N. Knol. Hij kan u opvangen met uw klacht, bijvoorbeeld door het bespreekbaar maken van de klacht. Ook kan hij u verwijzen naar de externe vertrouwenspersoon van Attendiz of naar de onafhankelijke klachtencommissie.


13

De externe vertrouwenspersoon van Attendiz is mevrouw Marleen Schrier. Zij opereert onafhankelijk en is per e-mail bereikbaar op adres [email protected] of telefonisch via 053-7504300. Mocht u een klacht willen indienen bij de onafhankelijke Klachtencommissie, houdt u er dan rekening mee dat u dit doet binnen 1 jaar nadat het onderwerp waarop de klacht betrekking heeft, heeft plaatsgevonden. Daarna is de termijn verstreken. U kunt uw klacht indienen per mail aan Jolanda Bults ([email protected]) of per post aan de Klachtencommissie Attendiz, t.a.v. mevr. J. Bults, Welbergweg 20, 7556 PE te Hengelo.

14


5. Middelen en Voorzieningen Attendiz jaarverslag Voordat Passend Onderwijs van start ging, ontving Attendiz bekostiging vanuit het Rijk voor iedere leerling die op een van de Attendiz scholen werd aangemeld. Sinds de introductie van Passend Onderwijs is dit veranderd. Nu kent het Rijk de bekostiging toe aan de nieuw ingerichte samenwerkingsverbanden, waarover u meer kunt lezen in het volgende hoofdstuk. In het samenwerkingsverband wordt overlegd welke onderwijsplek het meest passend is voor iedere leerling. Komt een leerling bij ons op school, dan ontvangt Attendiz daar bekostiging voor vanuit dat samenwerkingsverband. Hoe die bekostiging vervolgens wordt verdeeld over alle Attendiz scholen kunt u lezen in het Attendiz Jaarverslag. U vindt dit jaarverslag op www.attendiz.nl. Huisvesting en uitrusting Vanaf 2009 was de school gevestigd in een schoolgebouw aan de Weusthagstraat in Hengelo. Dit schoolgebouw werd te klein voor het aantal leerlingen. De Stapsteen is nu, sinds 1 augustus 2013, gevestigd in twee schoolgebouwen aan de Jac. Perkstraat in Hengelo. Het gebouw is in 2013 geheel verbouwd. Beide schoolgebouwen hebben gezamenlijk 14 lokalen, één lokaal met keukeninrichting, nevenruimtes, magazijnen, personeelsruimtes en kantoren. Tussen beide schoolgebouw staat een gymlokaal waar de gymlessen worden gegeven door de vakleerkracht lichamelijke opvoeding. Bij beide gebouwen bevinden zich speelpleinen met speeltoestellen. Ook heeft de school de beschikking over een groot grasveld waar de leerlingen kunnen voetballen. Sponsoring Onze school zal eventueel een beroep doen op financiële ondersteuning vanuit diverse fondsen. Het geld wordt dan besteed aan een van tevoren vastgesteld doel. Sponsoring door bedrijven of instellingen is ook mogelijk. Het ontvangen van sponsorbijdragen is wel aan een aantal regels gebonden. Alle scholen van Attendiz conformeren zich daarom aan het “Convenant scholen voor primair en voortgezet onderwijs en sponsoring 2015-2018.” Dit convenant is terug te vinden op de website van Attendiz. Elke vorm van sponsoring dient de instemming te hebben van de MR. Schoolverzekering Volgens de regeling voor risicoaansprakelijkheid zijn ouders van leerlingen onder de 18 jaar wettelijk aansprakelijk voor schade die door hun kind aan andere kinderen, personeel of aan de school wordt toegebracht. Dit houdt in dat schade door de leerling aangebracht aan medeleerlingen, personeel, onderwijskundig materiaal (leerboeken, hulpmiddelen), meubilair, spelmateriaal en gebouw (deuren, vloeren, wanden) door de ouders vergoed dient te worden. De ouders ontvangen hiervoor een rekening. Een leraar kan alleen aansprakelijk worden gesteld wanneer er onvoldoende toezicht is uitgeoefend of wanneer er ongevallen gebeuren door nalatigheid van het personeel. Om de aansprakelijkheidsrisico’s van leraren en ander personeel te dekken heeft Attendiz een aansprakelijkheidsverzekering voor het personeel afgesloten. Naast deze verzekering heeft Attendiz ook een ongevallenverzekering afgesloten voor leerlingen en personeelsleden. Meer informatie over de schoolverzekering(en) is te vinden op de website van Attendiz.


15

6. Ons Onderwijs Samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs Om elk kind een passende onderwijsplek te bieden werken alle scholen in Nederland samen in regionale samenwerkingsverbanden, onze school ook. Deze samenwerkingsverbanden zijn actief sinds de start van Passend Onderwijs op 1 augustus 2014. In totaal zijn er in Nederland 152 samenwerkingsverbanden: 77 in het primair onderwijs en 75 in het voortgezet onderwijs, waarbij elk samenwerkingsverband een bepaalde regio in Nederland beslaat. Alle scholen voor regulier en speciaal onderwijs in een bepaalde regio, zijn aangesloten bij het samenwerkingsverband van die regio. Onze school maakt deel uit van SWV 23-02 PO (www.swv2302.nl). Het samenwerkingsverband maakt onder meer afspraken over welke begeleiding reguliere scholen bieden, welke kinderen een plek krijgen in het (voortgezet) speciaal onderwijs of in het speciaal basisonderwijs. De ondersteuning die iedere school in het samenwerkingsverband biedt, is vastgelegd in het schoolondersteuningsprofiel. Ons ondersteuningsprofiel vindt u op de website van onze school. Ook beslist het samenwerkingsverband over de verdeling van de ondersteuningsmiddelen. Samen met de andere scholen in het samenwerkingsverband, zorgen wij ervoor dat iedere leerling op de best passende onderwijsplek terecht komt! Toelating en verwijzing Passend Onderwijs brengt een aantal veranderingen met zich mee, ook bij de plaatsing van nieuwe leerlingen op onze school of een andere school. Aanmelden van de leerling De aanmelding van een leerling bij ons op school kan op verschillende manieren tot stand komen: 1. Via de school waar de leerling nu is ingeschreven; 2. Via het samenwerkingsverband waar de leerling woonachtig is; 3. Wanneer de leerling nog niet is ingeschreven op een school, kunt u rechtstreeks contact opnemen met onze school. Wij zullen u dan begeleiden bij de aanmelding van de leerling, zo mogelijk op onze school. Plaatsing van de leerling - Toelaatbaarheidsverklaring vereist Voor plaatsing op onze school of een andere school voor (voortgezet) speciaal onderwijs is een toelaatbaarheidsverklaring nodig. Het samenwerkingsverband bepaalt of de leerling in aanmerking komt voor plaatsing binnen een speciale onderwijsvoorziening. Zo ja, dan geeft het samenwerkingsverband de toelaatbaarheidsverklaring af. Het samenwerkingsverband dient tevens een toelaatbaarheidsverklaring af te geven bij de overgang naar een andere school voor speciaal basisonderwijs of (voortgezet) speciaal onderwijs. Ook als uw kind (nog) niet naar school gaat, is een toelaatbaarheidsverklaring van het samenwerkingsverband nodig. Op basis van de aangeleverde stukken en een inventarisatie van de onderwijsen ondersteuningsbehoefte van de leerling geeft een speciale commissie van het samenwerkingsverband een verklaring af voor een school voor speciaal onderwijs. Dit gebeurt doorgaans binnen 10 weken. In de toelaatbaarheidsverklaring staat ook welke bekostigingscategorie van toepassing is en wat de duur is van het onderwijsarrangement. De zorgcoördinator, orthopedagoog of directeur van onze school kan u hier meer over vertellen.


16

Wanneer is geen toelaatbaarheidsverklaring nodig? Wanneer uw kind verblijft (of in dagbehandeling is) bij een residentiële instelling waarmee wij een samenwerkingsovereenkomst hebben gesloten, kan uw kind via een residentiële plaatsing terecht bij ons op school. Een toelaatbaarheidsverklaring is dan niet nodig. Voorbeelden van instellingen waarmee wij een overeenkomst hebben zijn Ambiq, Jarabee, Karakter en Revalidatiecentrum Het Roessingh. Is deze situatie van toepassing op uw kind? Neemt u dan contact op met onze school. Meer informatie? Voor meer informatie over Passend Onderwijs in het algemeen kunt u terecht op de website www.passendonderwijs.nl. Wilt u graag meer weten over ons onderwijs of over de eventuele plaatsing van uw kind, neemt u dan contact met ons op. Ontwikkelingsperspectief Ook het ontwikkelingsperspectief (OPP) werd sinds de invoering van Passend Onderwijs geïntroduceerd. Voor iedere leerling wordt binnen zes weken na plaatsing op onze school een ontwikkelingsperspectief vastgesteld. Onze Commissie voor de Begeleiding stelt het OPP op. Zij vormen zich eerst een diagnostisch beeld van de leerling, onder andere door het vaststellen van het IQ en door het bepalen van het niveau op de leerlijnen van de kernvakken. Pas daarna richten zij zich op het schrijven van het OPP. In het OPP wordt beschreven welke leerroute het beste bij de leerling past. Ook worden uitspraken gedaan over het verwachte uitstroomniveau van de leerling, evenals de uitstroombestemming. Gedurende dit proces vindt overleg plaats met u. Het wordt aan u voorgelegd, met het verzoek te tekenen voor akkoord. Zijn we het niet met elkaar eens? Dan kijkt de commissie opnieuw naar de invulling. Ook kunt u uw zienswijze eraan toevoegen. We doen onze best om samen met u te komen tot een plan waarover we het met elkaar eens zijn! De voortgang van iedere leerling wordt bijgehouden in ons leerlingvolgsysteem. Daarin worden alle leerlingen systematisch en planmatig gevolgd. Wij evalueren ieder jaar of de leerling zich ontwikkelt volgens het OPP en maken op basis daarvan beredeneerde keuzes die we met u bespreken. Twee keer per jaar geven wij de leerlingen en rapport mee. Het is een kindrapport waarin we door middel van een 5 puntenschaal aangeven hoe hij /zij op school werkt. Opbrengstgericht werken Wij werken opbrengstgericht. Opbrengstgericht werken is het stellen van doelen, hieraan werken en vervolgens systematisch evalueren of de doelen zijn behaald. In hoofdstuk 1 noemden wij onze doelen en de wijze waarop wij deze doelen willen bereiken. We kijken vanuit een breed perspectief naar de mate waarin we opbrengstgericht werken. Daarmee beginnen we op schoolniveau, vervolgens kijken we naar het groepsniveau en aansluitend kijken we naar de individuele leerling. Op het niveau van de leerling werken we opbrengstgericht met behulp van het hierboven besproken ontwikkelingsperspectief. De drie niveaus van opbrengstgericht werken worden in hoofdstuk 8 nader toegelicht.


17

Commissie voor de Begeleiding De Commissie voor de Begeleiding is verantwoordelijk voor het bieden van de juiste ondersteuning en begeleiding aan alle leerlingen bij ons op school. De commissie is zodanig samengesteld dat vanuit verschillende oogpunten adequaat en deskundig advies kan worden gegeven. De commissie bestaat uit de directeur, de zorgcoördinator, de gedragswetenschapper, de schoolmaatschappelijk deskundige en de jeugdarts GGD. De commissie bewaakt de leerlingenzorg van start tot verwijzing. In grote lijnen richt de commissie zich op 3 speerpunten: 1. De Commissie voor de Begeleiding stelt het ontwikkelingsperspectief (OPP) op. 2. De leden van de commissie stimuleren en coachen onze leerkrachten expliciet in het (ortho)pedagogisch en didactisch handelen. 3. Tijdens de leerlingenbesprekingen formuleert de commissie of de leerling zich ontwikkelt volgens het vastgestelde OPP. Leerstofaanbod De leerlingen volgen het reguliere basisonderwijs programma, met extra aandacht voor de sociaal emotionele ontwikkeling. Er wordt gebruik gemaakt van reguliere methodes en leermiddelen. In principe moet de leerstof van de basisschool geleerd kunnen worden We werken met de volgende methodes: Vak Rekenen Taalbeschouwing Spelling Begrijpend lezen Aanvankelijk lezen Technisch lezen Schrijven Verkeer Aardrijkskunde Natuuronderwijs Geschiedenis Muziek Tekenen Handvaardigheid Sociaal emotionele ontwikkeling Engels

Methode Alles Telt Taal Actief Klassekist Nieuwsbegrip XL en Doe wat je leest. Veilig leren lezen Lekker Lezen Pennenstreken Verkeerskrant VVN Meander Naut Brandaan Moet je doen Moet je doen Moet je doen Goed gedaan Just do it

Ons didactisch handelen De Stapsteen past uitgangspunten van het Handelingsgericht werken toe. De onderwijsbehoeften van de leerlingen staan centraal: Wat heeft een leerling nodig om een bepaald doel te behalen? Dit begint bij de inrichting van de school. De basis moet goed gestructureerd en helder zijn, zodat er aan doelen gewerkt kan gaan worden. De inrichting van de klassen is dusdanig dat deze weinig irrelevante prikkels en frustraties oplevert. Er wordt altijd gekeken wat de individuele leerling nodig heeft voor zijn werkplek. Er zijn kinderen die in een groepje kunnen zitten tijdens werken, maar er zijn ook kinderen die het beste werken als ze een meer afgeschermde werkplek hebben.


18

De kwaliteit van de instructie is van groot belang met betrekking tot het behalen van goede resultaten De instructie op de Stapsteen wordt gegeven volgens het interactieve gedifferentieerde directe instructie model (IGDI). Binnen dit model hebben wij elementen van Expliciete Directe Instructie (EDI) opgenomen. Wereldwijd is het directe instructiemodel de meest toegepaste instructiedidactiek. Uit onderzoeken blijkt dit model ook de beste resultaten op te leveren. Essentieel bij dit model is dat de leerkracht centraal staat tijdens het instructieproces. Men spreekt daarom van leerkracht gestuurd onderwijs. Elke dag vindt instructie plaats aan de hele klas. Vanuit het gezamenlijke instructiemoment wordt gedifferentieerd. Kenmerken IGDI/EDI:  Zorgvuldig met tijd omgaan  Veel voorbeelden gebruiken en veel voordoen  Actieve betrokkenheid leerlingen  Onderwijs op maat  Realiseren gedifferentieerd onderwijs  Feedback speelt een belangrijke rol IGDI/EDI in 7 stappen: 1. Voorbereiding 2. Activeren van voorkennis 3. Instructie 4. Begeleide in-oefening 5. Kleine lesafsluiting 6. Zelfstandige verwerking en verlengde instructie 7. Grote lesafsluiting Bij de indeling van de groepen wordt gekeken naar het didactisch niveau. We streven ernaar om de kinderen die in hetzelfde niveau werken zoveel mogelijk bij elkaar in een groep te plaatsen. De mate van stoornis kan de oorzaak zijn dat we hier bij enkele leerlingen vanaf moeten wijken. Hierdoor worden groepslessen en subgroep lessen mogelijk. De groepslessen en het werken in subgroepen geven de leerlingen de kans om te leren omgaan met groepsinstructies. Daarnaast zorgen de groeps- en subgroepslessen ook voor meer oefenen instructiemomenten. De leerlingen leren zelfstandig en samen aan opdrachten te werken. Voor de kinderen waarvoor dit niet haalbaar is, wordt een individueel programma opgesteld. Deze leerlingen werken op dezelfde momenten aan dezelfde vakken als de andere kinderen in de groep, maar krijgen individuele instructies. Ook werken er kinderen met een individueel rooster, omdat het volgen van het groepsrooster nog te moeilijk is. Toetsen zijn een middel om het didactisch niveau te bepalen. We maken gebruik van methode gebonden toetsen. Met deze toetsen wordt gekeken of de leerling de aangeboden leerstof per blok/hoofdstuk/ thema beheerst. Als een kind een onderdeel van de stof niet beheerst , is er remediërend materiaal van de methode aanwezig om verder te werken aan de beheersing van de stof in extra leertijd. Voor de leerlingen die de stof wel beheersen, is verdiepend materiaal van de methode aanwezig. Door middel van de toetsen is het voor ons ook mogelijk om te controleren of de leerling nog wel in het juiste arrangement (verdiept, basis en intensief) werkt. Twee keer per jaar, in januari en mei, worden de CITO toetsen afgenomen. Dit zijn landelijke toetsen. In deze toetsen wordt gekeken of de leerlingen de aangeboden stof ook in andere contexten kunnen toepassen en of ze in staat zijn om vaardigheden door elkaar kunnen maken, bijvoorbeeld optellen, dan een keersom, dan een redactiesom enz.. Wij willen de leerlingen leren de wereld te kunnen lezen Jacques Perkstraat 5-11 7552 JR Hengelo · Tel: 074-250 4540 · www.destapsteen-attendiz.nl · [email protected]

19

In het laatste schooljaar van de leerling neemt hij/zij deel aan de eindtoets CITO. Afstemming en wisselwerking Op De Stapsteen gaat het niet alleen om het kind, maar om het kind in wisselwerking met zijn omgeving. Het gaat om deze leerling in deze groep, bij deze leerkracht op deze school en van deze ouders. Hoe goed is de omgeving afgestemd op wat dit kind nodig heeft. De leerkrachten realiseren passend onderwijs. Positieve aspecten van de leerling, leerkracht, groep, school en ouders zijn van groot belang. Naast problematische aspecten zijn deze nodig om de situatie te begrijpen, ambitieuze doelen te stellen en om een succesvol plan van aanpak te maken. Samenwerking tussen leerkrachten, leerlingen, ouders en interne en externe begeleiders is noodzakelijk om een effectieve aanpak te realiseren. Samenwerking met ouders is de onderlegger voor succesvol onderwijs aan onze doelgroep. Middels huisbezoeken, telefonische of schriftelijke contacten, oudergesprekken, maar ook middels de Ouderraad (OR) en Medezeggenschapsraad (MR) proberen we samen op te gaan met ouders, ieder vanuit de eigen deskundigheid, bij de ontwikkeling van de leerling. Actieve rol van de leerling Vanuit ieder Ontwikkelingsperspectief wordt uiteindelijk het maatwerk geleverd, zoals verwoord in onze visie. Omdat we reguliere methodes gebruiken bij alle schoolse vakken, wordt het aanbod rondom actieve betrokkenheid van de leerlingen bovendien primair conform de methode / de leerlijn gevolgd. Zo biedt onze rekenmethode Alles Telt, maar ook bijv. de methode Veilig Leren Lezen, een rijk aanbod om de actieve en zelfstandige rol van de leerlingen binnen de onderwijsactiviteiten te stimuleren. Op onze school spelen de leerlingen een actieve en zelfstandige rol binnen de onderwijsactiviteiten. In alle groepen wordt de dagindeling gevisualiseerd, op een uniforme wijze. Met andere woorden: de leerlingen weten hoe de dag verloopt en kunnen dat voortdurend controleren. Veel leerlingen ontlenen door deze ordening een groter gevoel van veiligheid. Soms hangt er bij de tafel van de leerling een verbijzondering van dat rooster of een afstreeprooster. In veel groepen worden leerlingen ingeschakeld bij het bespreken van het dagrooster, het verhangen van de pijl die het juiste moment aangeeft, enz. Veel leerlingen hebben juist moeite met het ontwikkelen van zelfstandigheid. We moeten soms verder terug in de structuur. Hierbij maken we veel gebruik van hulpmiddelen die bijv. de tijd verder structureren. Via de dagritmekaarten / het rooster in de klas, is de tijd reeds geordend. Extra hulpmiddelen als een timetimer en kleurenklok kunnen leerlingen nog meer structuur geven, net als een eigen rooster bij de tafel van de leerling. Bij het leren wordt eveneens gebruik gemaakt van hulpmiddelen, zoals opzoekboekjes en afsprakenmappen. In alle groepen wordt leerlingen geleerd zelfstandig een keuze te maken bij boosheid of drukte. Afhankelijk van het ontwikkelingsniveau kan dit door de leerling kenbaar gemaakt worden via een picto, afspraak, teken, enz. Hiermee samenhangend wordt vaak een emotiethermometer gebruikt. Dit soort hulpmiddelen zijn steeds van tijdelijke aard en slechts bedoeld om het gebruik ervan af te bouwen zodra dit mogelijk is.


20

Er wordt gewerkt met de vraagtekenkaart tijdens het zelfstandig werken. Bij de vraagtekenkaart hoort een stappenplan, waarin leerlingen, indien hun ontwikkelingsniveau dit toelaat, eerst proberen hulp te vragen binnen hun eigen groepje en daarna pas bij de leerkracht. In de meeste bovenbouw groepen is vier dagen per week een onderwijsassistent aanwezig. De vijfde dag is, een prima kans om de zelfstandigheid van de leerlingen te vergroten. Het is ook een stimulerende mogelijkheid om leerlingen samen te laten werken. Steeds is er in elke groep duidelijkheid welk werk gedaan kan worden na beëindiging van de opdracht. Vanaf groep 5 wordt er ook gewerkt, indien de leerling dit aankan, met een dagtaak of weektaak. Leerlingen in de leerjaren 5 en hoger krijgen huiswerkbegeleiding. Het doel van het geven van huiswerk is:  Het leren omgaan met “iets gewoons” als huiswerk;  Leren plannen, organiseren en uitvoeren van huiswerk. Om onze leerlingen huiswerk mee te kunnen geven dient er wel aan een aantal voorwaarden te worden voldaan.  De ouders zullen de bereidheid moeten hebben om mee te werken en te begeleiden;  Het is belangrijk dat zowel bij de ouders als bij de leerling alles over het maken en leren van het huiswerk goed begrepen is;  De ouders dienen er voor te zorgen dat het huiswerk op een afgesproken tijd wordt gemaakt, dat de ouder hun zoon/dochter stimuleert en motiveert om het huiswerk te maken en dat de ouders de bereidheid hebben om het geleerde werk te overhoren. Zodra er begonnen wordt met het meegeven van huiswerk ontvangen de ouders tips hoe ze dienen om te gaan met het huiswerk van hun zoon / dochter. De leerling krijgt op school uitleg hoe ze het huiswerk kunnen maken en leren. Daarnaast mag het huiswerk niet belastend zijn voor de leerling. Voordat een leerling huiswerk mee krijgt maakt de leerkracht de afweging of aan bovenstaande voorwaarden voldaan kan worden. We beginnen met huiswerk vanaf groep 5. In groep 5 wordt maximaal 1 keer per week huiswerk gegeven, in groep 6 is dit maximaal 2 keer per week en in de groepen 7 en 8 maximaal 3 keer. Het gaat hierbij om huiswerk voor de vakken taal, rekenen, spelling, zaakvakken (aardrijkskunde, geschiedenis en natuur) en topografie. Het huiswerk voor deze vakken is bedoeld om de behandelde stof op school thuis te leren voor een toets, om de behandelde stof op school thuis te oefenen en/of om op school behandelde stof te herhalen, remediëren. Nadat het eerste blok van de genoemde vakken af is wordt er begonnen met huiswerk. Na het 2e rapport wordt er geen huiswerk meer meegegeven. De leerlingen krijgen het huiswerk mee, individueel of klassikaal, in een mapje. Dit mapje dient weer meegenomen te worden naar school.


21

Onze leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Door in te spelen op dat wat er leeft bij de leerling(en), ontstaat er grotere betrokkenheid bij het leerproces. We zijn ervan overtuigd dat leren op die wijze het best tot zijn recht komt. In elke klas en in de hal worden periodiek thematafels ingericht, de actualiteit wordt gevolgd en indien mogelijk geïntegreerd in het onderwijs, vanuit de seizoenen en jaarfeesten worden activiteiten ontplooid, enz. Vanaf de jongste groepen leren de leerlingen op bepaalde momenten zelfstandig kiezen d.m.v. een kiesbord. De picto’s die we gebruiken maken na verloop van tijd plaats voor woorden. De zelfstandigheid wordt gestimuleerd door ADL-vaardigheden van jongs af aan te oefenen (zorg voor eigen jas, tas, eten en drinken, enz.). In de instructiewijze wordt gepoogd maximale betrokkenheid van de leerlingen te bereiken: aanhaken op voorkennis (bijv. woordweb), veel vragen stellen bij het bespreken van de lesstof, samenwerkingsvormen (bijv. denken-delen-uitwisselen). Bij elke les wordt door de leerkracht het lesdoel genoemd. Tevens wordt het belang van het lesdoel (persoonlijk belang, voor het schoolwerk of voor het leven) aangegeven. Bij het nakijken van de leerstof wordt de betrokkenheid vergroot door de leerlingen hierbij in te schakelen (of groepsgewijs na te kijken). De correctie van de gemaakte lesstof door de leerkracht heeft als uitgangspunt om te kijken of de leerling de leerstof voldoende heeft opgenomen. Dit kan inhouden dat niet het gehele werk dat door de leerling is gemaakt, wanneer duidelijk is dat de leerling het lesdoel heeft gehaald, wordt gecorrigeerd door de leerkracht. Vanaf de middenbouw maken leerlingen eigen werkstukken; gebonden aan regels en afspraken die afgestemd zijn op de leerling. Onze leerlingen hebben verantwoordelijkheid voor de organisatie van hun eigen leerproces die past bij hun ontwikkelingsniveau. De organisatie van het eigen leerproces is gebonden aan het klassikaal volgen van het lesrooster: iedereen op dezelfde tijd taal, rekenen, enz. Binnen het klassikaal volgen van het lesrooster bestaan allerlei varianten in te dragen verantwoordelijkheid door de leerlingen, afhankelijk van het ontwikkelingsniveau van de betreffende leerling: sommige leerlingen mogen na de instructiefase zelfstandig door de stof werken, anderen hebben afspraken over de hoeveelheid, sommige leerlingen werken op antwoordenbladen en anderen werken in werkschriften, sommige leerlingen maken na de aangegeven hoeveelheid stof extra stof, anderen moeten verplicht stoppen, enz. Hier is sprake van maatwerk: afspraken per leerling, vaak doorgenomen met de CvB en nauw samenhangend met het uitstroomprofiel en ontwikkelingsperspectief. Bovendien is er sprake van een dynamisch gegeven: steeds is het streven erop gericht maximale zelfstandigheid / verantwoordelijkheid voor de organisatie van het eigen leerproces. Het loslaten van de subgroepinstructie en gebruik maken van weektaken bij leerlingen, die dit aankunnen, gebeurt incidenteel. Leerlingen hoeven niet allemaal te wachten met het beginnen van hun werk. Indien (het voor de leerling) mogelijk is, krijgt de leerling de kans (na het maken van een keuze) zelfstandig aan het werk te gaan en dit voort te zetten na volbrengen van de taak. Op momenten dat niet afgemaakt werk afgemaakt kan worden, kunnen leerlingen zelf volgorde hierin aanbrengen. Leerlingen kunnen afspraken maken met de leerkracht over de plek waarop ze hun werk maken: aan hun tafel, op een andere plek in de groep of op de rustplek of een andere ruimte in de school. Ook kunnen ze afspraken maken over het gebruik van een geluiddempende gehoorbeschermer of mp3 speler.


22

De leerlingen worden geleerd verantwoordelijkheid te dragen voor de zorg over de netheid van de eigen plek, klas, hal, de laatjes en het eigen werk. Hulpmiddelen als een foto van een opgeruimd laatje of een plattegrond ervan vormen tussenstappen hierin. Onze leerlingen leren aansluitend op hun mogelijkheden op een doelmatige wijze samen te werken. Hiervoor is niet alleen veel tijd in het rooster ingeruimd onder het vak Sociaal Emotionele Ontwikkeling (SEO). Vanaf de jongste groepen wordt er samengewerkt tussen leerlingen. Soms slechts naast elkaar, doch steeds is de aandacht van de leerkracht erop gericht leerlingen te leren samen werken. Er wordt zoveel mogelijk samengewerkt tussen de leerlingen. De zaakvakken worden groepsgewijs aangeboden, waarna de opgaven vaak in tweetallen gemaakt kunnen worden, waarna ze in de in de groep besproken worden. Daarnaast wordt er over de groepen heen gewerkt: in de klas. Zo wordt er in school gewerkt met leesmaatjes: zwakke lezers lezen samen met de betere lezers. Of een goede lezer leest bij rekenen de zwakke lezer de redactiesom voor, waarna de som door beiden wordt opgelost. Het gebruik van de vraagtekenkaart biedt de mogelijkheid de hulpvraag in eerste instantie aan een medeleerling te stellen. Werkvormen om het samenwerken te bevorderen zijn er legio en worden indien mogelijk ingezet. Samen sommen oefenen: de ene leerling geeft de antwoorden, de ander checkt of het de goede antwoorden zijn, daarna andersom. Leerlingen worden ook bij het leerproces van elkaar betrokken. Als een leerling vooruit is gegaan, dan wordt dit besproken tijdens bijv. de SEO tijd. Leerlingen zien vaak wel wat er niet goed gaat bij een ander. Op deze wijze merken ze ook de positieve kant en vooruitgang. Naast de doelen van de methode Goed Gedaan wordt er gewerkt aan groepsdoelen. Dit zijn doelen die de gehele klas betreffen, op zowel sociaal emotioneel als bijv. werkhoudingsvlak. Bijv. zithouding: daar wordt op terugkerende momenten met de hele klas over gesproken en dagelijks geëvalueerd. Voordeel ervan is dat dit het groepsgevoel vergroot. Ook leren de leerlingen elkaar aanspreken op gedrag. Leerlingen leren op deze wijze steeds meer van elkaar. Wanneer er een klassikaal probleem is, wordt het probleem nadrukkelijk ook neergelegd bij de groep en met de leerlingen besproken. Samen wordt er vervolgens gezocht naar oplossingen en worden er afspraken gemaakt. Er kunnen ook aparte lesprogramma’s worden ontwikkeld voor een groep, meestal in samenspraak met de orthopedagoog, om het probleem aan te pakken. Hierbij kan gedacht worden aan pesten in een groep, het buiten sluiten van iemand, taalgebruik enz. Voor de sociaal emotionele ontwikkeling maken we gebruik van de Sociale Observatie Competentie Lijst (SCOL). Deze wordt twee maal per jaar, in november en april, afgenomen. Met de resultaten kunnen we de ontwikkeling van de sociale competentie op groeps- of schoolniveau planmatig aanpakken en inhoudelijk vorm geven. Onze leerlingen krijgen inzicht in hun leer- en ontwikkelingsproces. Reeds vanaf de jongste groepen wordt met de leerling besproken aan welke specifieke doelen gewerkt wordt. Dit gebeurt (meestal) niet “in het geheim”, doch juist zo veel mogelijk samen met andere leerlingen van de groep. Over het gedrag van de leerling wordt ook veel gesproken. Hoewel we geen behandeling geven, proberen we de leerling inzicht te geven in zijn eigen gedrag en hierin gedragsalternatieven te leren. De leerling wordt in zulke gesprekjes gestimuleerd actief mee te helpen om de betreffende doelen te realiseren. Door de leerling inzicht te geven in zijn soms verkeerde denkprocessen, maken we ruimte voor nieuwe oplossingsstrategieën.


23

Sociale vertelsels of stappenplannen met thema’s als “ik ben boos” vormen een uitstekend hulpmiddel bij het aanleren van nieuw gedrag. Er wordt samen met het kind een gesprekje gevoerd, waarin het kind zelf het probleem benoemt of ontdekt. Samen wordt er dan een plan om eraan te werken gemaakt. De leerling is zelf verantwoordelijk. De leerling kan zelf aangeven of iets goed is gegaan en of de leerling bijv. de beloning wel of niet heeft verdiend. Dit vergroot het inzicht en de betrokkenheid in het probleem en het proces. Leerlingen hangen bij hun naam op het emotiebord een emotiekaartje. Dit biedt verschillende mogelijkheden: leren voelen, benoemen, differentiëren van emoties. De leerkracht kan hierover met de leerling een gesprek aangaan. Leerlingen weten dat het belangrijk is dat ze aan dingen werken die ze nog niet zo goed kunnen. Dat het nog niet altijd goed lukt is niet erg, als ze er maar aan werken; dat is het motto.

Uitstroommogelijkheden van de school Leerlingen van de Stapsteen kunnen uitstromen naar het reguliere Voortgezet Onderwijs (HAVO/VWO, VMBO, Praktijdonderwijs) of naar het Voortgezet Speciaal Onderwijs (arbeidsgericht of diplomagericht). De ouders krijgen een advies voor de onderwijs vorm, niet de naam van een school. In de keuze van de school zijn de ouders vrij. Aan het eind van het één na laatste schooljaar, staat vermeld op het OPP, krijgen de ouders een préadvies voor het vervolgonderwijs. In het laatste schooljaar krijgen de ouders voor 1 maart het definitieve advies voor het vervolgonderwijs.

Ons (ortho)pedagogisch) handelen Klassenomgeving en onderwijzend personeel In onze school wordt grote waarde gehecht aan een optimaal (ortho)pedagogisch klimaat om zoveel mogelijk uit de leerlingen te halen. Vanuit een klimaat gekenmerkt door veiligheid, duidelijkheid en vanuit aanpassingen en voorstructureren wordt toegewerkt naar de meest haalbare vorm van zelfregulatie en zelfstandigheid. Het leergedrag en leerpotentieel van de leerling zijn de ingang naar groei op allerlei gebieden. In de klas vormen de leerkracht en onderwijsassistent de spil van de onderwijssetting. Naast kennis van de problematiek van de leerling en het juist kunnen duiden en interpreteren van het gedrag van het kind, zijn zij geschoold in het aanbieden van een passende aanpak. Naast een veilige omgeving biedt de leerkracht samen met de onderwijsassistent een leeromgeving waarin gewerkt wordt aan de competenties van de leerling en het stimuleren van de zelfstandigheid en het welbevinden. Middels o.a. voordoen-nadoen, herhaling, visualiseren, reflectiegesprekken, belonen, verbanden leggen en aangepaste communicatie wordt ernaar gestreefd om op alle ontwikkelingsgebieden het optimale uit de leerling te halen. De ouders zien wij hierbij als ervaringsdeskundige en onze partner. Naast het klimaat in de klas, en ‘training on the job’ (het oefenen van vaardigheden in de natuurlijke situatie), zijn er mogelijkheden om een training binnen de school te volgen, afhankelijk van de hulpvraag en (on)mogelijkheden van de leerling.


24

Psychiatrische problematiek en gedragsproblemen Een groot deel van de leerlingen binnen onze onderwijssetting hebben een autisme spectrum stoornis. Dit betekent dat werken vanuit voorspelbaarheid, rust, structuur, duidelijkheid en auticommunicatie het beste aansluit bij deze leerlingen. Vanuit voorstructureren en voorspelbaarheid wordt toegewerkt naar groei op alle ontwikkelingsgebieden en wordt gekeken hoe en in hoeverre hierin zelfstandigheid en autonomie kan worden behaald. Het gemak waarmee dit gaat, bepaalt grotendeels de groeimogelijkheden van de leerling. Daarnaast is er een groep leerlingen met gedragsproblemen bij wie consequent handelen, duidelijkheid en het ervaren van consequenties op hun handelen een meer passende aanpak vormt. Sociale functioneren en ontwikkeling Het ontwikkelen van sociale vaardigheden gaat bij veel kinderen vanzelf en door ervaring. De meeste leerlingen van onze school hebben juist behoefte aan begeleiding en concrete uitleg en verheldering op dit gebied. Aansluiten bij de concrete situatie die zich voordoet - bijvoorbeeld bij het samenwerken of bij het buiten spelen- werkt zeer motiverend voor de leerlingen; ze herkennen direct wat ze aan het leren zijn en passen dit nu door een sterkere motivatie vlot en gemakkelijk toe. Door het trainen in kleine stapjes, extra oefening, voordoen-nadoen en leermomenten in de concrete situatie waar het gedrag thuis hoort, krijgen de leerlingen extra training. Emotioneel functioneren en ontwikkeling Alles wat er gebeurt roept per direct en automatisch gevoelens op. Deze gevoelens zijn gekoppeld aan gedachten. Door samen met de leerling, soms eerst in een groepje of soms individueel, stil te staan bij de gebeurtenis en te beschrijven/vertellen wat er is gebeurd, wie er bij waren, wanneer het was en waar, krijgt een leerling een beter overzicht over de situatie. Daarna kan je gaan nadenken over wat je eerste gedachten en gevoelens waren en wat je toen deed met de gevolgen die hieraan gekoppeld zijn. Bij jonge leerlingen is het samen verhelderen van de gebeurtenis van groot belang, later zijn de meeste leerlingen op onze school goed in staat om de gebeurtenis en gedachten (al dan niet met begeleiding) te bedenken. Dan zie je ook dat de leerlingen steeds beter naar zichzelf kunnen gaan kijken en zich een beeld vormen van wie ze zijn. Voor het schoolklimaat en de ontwikkelingsaspecten van kinderen met een autisme spectrum stoornis worden we als school geïnspireerd door medewerkers van Autisme Centraal (Peter Vermeulen, e.a.) en Autimaat (Colette de Bruin, Geef me de 5).


25

7. Waardering Dat wij ons best doen, daarvan zijn we overtuigd! Maar hoe waardeert onze omgeving ons? Zijn wij met de goede dingen bezig? En doen wij die op een goede manier? De Inspectie van het Onderwijs bezoekt ons eens in de vier jaar om de school te beoordelen en soms tussentijds nog eens voor een thema-onderzoek. Uiteraard doen wij ons uiterste best om het basisarrangement toegekend te krijgen. Wat wij echter minstens zo belangrijk vinden is de mening van de leerlingen, de ouders van onze leerlingen, onze medewerkers en andere betrokkenen! Bevindingen Onderwijsinspectie De laatste keer dat de Inspectie van het Onderwijs ons bezocht was op 12 november 2012. Naar aanleiding van dat bezoek heeft de Inspectie ons een rapport toegestuurd. De Inspectie heeft ons het basisarrangement toegekend. Dat betekent dat de kwaliteit van ons onderwijs voldoende en op orde is. Het volledige rapport is openbaar. U vindt het op de site van de Onderwijsinspectie of via www.scholenopdekaart.nl. Interne audits Bij Attendiz is sinds het schooljaar 2013/2014 een intern auditteam ingericht. Dit team bestaat uit vier auditoren en staat onder leiding van de Projectmanager Onderwijs & Kwaliteit. Zij zijn stevig opgeleid om alle scholen van Attendiz te kunnen beoordelen op diverse terreinen. Iedere twee jaar brengt het auditteam een bezoek aan elke school van Attendiz. Het team gaat dan in gesprek met onze medewerkers, ouders van onze leerlingen, brengt bezoeken in de klas en beoordeelt de aanwezigheid en juistheid van alle relevante schooldocumentatie. De resultaten van het auditbezoek worden gerapporteerd aan de betreffende school- en divisiedirecteur, zodat eventuele gewenste verbeteringen in gang kunnen worden gezet. In maart 2015 heeft het audit team De Stapsteen bezocht. Het audit team kwam tot het volgende oordeel: De Stapsteen is in de ogen van het auditteam een school waar leren en ontwikkelen plaats vindt en een belangrijk doel op zich is. De school laat zien dat ze voor haar populatie een passend en ambitieus onderwijscontinuüm aanbiedt. Zij wil een school zijn met opbrengstgericht passend onderwijs en dit is zichtbaar in alle geledingen. De behaalde opbrengsten op cognitief en leergebied overstijgend gebied (LGO) worden nauwkeurig gevolgd en geanalyseerd. De cognitieve resultaten worden vergeleken met landelijke beschikbare toetsgegevens en de school verbindt hier consequenties aan voor de organisatie en inrichting van het onderwijs in allerlei opzichten. De Commissie voor de Begeleiding (CvB) vervult een prominente en regievoerende taak in het hele systeem van de leerlingenzorg. Zij stelt het Ontwikkelingsperspectief (OPP) vast, evalueert dit aan de hand van genormeerde instrumenten en stuurt bovendien de planning van het onderwijs voor de komende periode aan. In de uitvoering van de handelingsplanning in de groepen zijn verschillen gezien, waarbij het kenbaar maken van doelen en het evalueren van het behalen van de doelen in de groepen sterker naar voren kan komen.


26

Ondanks die onderlinge verschillen laat het onderwijs op De Stapsteen het beeld zien van een goed georganiseerde onderwijsleersituatie, waarbij in een veilig pedagogisch klimaat opbrengstgericht onderwijs wordt geboden. De teamleden zijn enthousiast en betrokken bij de inrichting en organisatie van het onderwijs en benutten in toenemende mate elkaars kwaliteiten. Op het gebied van de kwaliteitszorg werkt de school planmatig aan verbeteractiviteiten en kiest de directeur in overleg met het team, en rekening houdend met de Attendiz agenda, zijn prioriteiten. Er is draagvlak voor de ingeslagen weg. De directeur heeft een goed inzicht in de stand van zaken betreffende de kwaliteit van het onderwijs op de school en in de professionaliteit van zijn team. Tevredenheidsonderzoek Voor alle scholen van Attendiz geldt: eens in de vier jaar wordt de school onderworpen aan een tevredenheidsonderzoek. In 2012 werd dit onderzoek uitgevoerd door organisatieadviesbureau Van Beekveld & Terpstra. Alle medewerkers, ouders en leerlingen werden gevraagd naar de mate van tevredenheid over de school, op diverse onderwerpen. Onze school scoorde toen erg positief op alle gebieden! Gedurende dit schooljaar staat een nieuw tevredenheidsonderzoek op het programma. U ontvangt daar nadere informatie over. Gesprekken Een gesprek levert natuurlijk direct bruikbare informatie op. Ieder gesprek met een leerling, met een ouder, met een medewerker of met onze MR is belangrijk voor ons. Wij luisteren naar onze gesprekspartner en nemen ieder signaal dat tot een verbetering kan leiden uiterst serieus.


27

8. Resultaten en Opbrengsten Hoe tonen we de toegevoegde waarde van ons onderwijs aan? Dit is voor ons de belangrijkste vraag die er is. Een vraag die wij onszelf voortdurend stellen. Op de website van onze school vindt u het document “Opbrengsten van De Stapsteen”. U vindt daarin onder andere de uitstroomgegevens van onze leerlingen, zowel einduitstroom als tussentijdse uitstroom. Ook wordt daarin de vergelijking gemaakt tussen de uitstroom en de verwachting die in het OPP werd gesteld. Tevens maken wij een analyse van deze resultaten en verbinden wij daar consequenties aan voor de inrichting van ons onderwijs in het daarop volgende schooljaar. Wij halen eruit wat erin zit! Iedere school heeft tot taak onderwijs te bieden waarbij de leerlingen kennis, vaardigheden en houdingen verwerven. De opdracht aan ons is om iedere leerling aan de hand van de kerndoelen – en de daarin besloten kennis-, vaardigheids- en attitudedoelen – tot optimale ontwikkeling te brengen. Centraal staat dat wij ‘eruit halen wat erin zit’. In de toekomst zullen er landelijke standaarden komen voor het (voortgezet) speciaal onderwijs, zodat wij onze schoolresultaten daar tegen af kunnen zetten. Op dit moment zijn die landelijke standaarden er echter nog niet. Daarom beoordelen we onze behaalde opbrengsten op grond van schooleigen standaarden en maken we duidelijk welke consequenties we verbinden aan de uitkomsten van deze evaluatie voor de inrichting van ons onderwijs. Wij bekijken de resultaten op drie niveaus 1. Schoolniveau: Alle resultaten van alle leerlingen worden in kaart gebracht op het niveau van de schoolpopulatie. Op basis daarvan kan een schoolstandaard worden vastgesteld. Dit gebeurt door de resultaten van alle leerlingen van de afgelopen drie jaren van hoog naar laag te ordenen, per gemaakte toets. De resultaten worden vervolgens ingedeeld in een gevorderde, voldoende en minimumstandaard. 2. Groepsniveau: De resultaten van iedere groep worden in kaart gebracht, gespecificeerd naar vakgebied. De resultaten van een betreffende groep worden vergeleken met de groepsstandaard. Bij grote diversiteit binnen de groep leerlingen, is het maken van een groepsstandaard niet altijd mogelijk. 3. Leerlingniveau: Voor elke leerling wordt een ontwikkelingsperspectief vastgesteld, met daarin een uitstroomprofiel en een leerroute. De uiteindelijke uitstroombestemming wordt vergeleken met de bestemming die in het OPP werd ingeschat voor de leerling. De resultaten die in het ene schooljaar worden geboekt, vormen de input voor de analyse ter verbetering van het daarop volgende schooljaar. Dat doen we bijvoorbeeld door te stellen: “waar dit schooljaar 10% van onze leerlingen in de gevorderde standaard zit, willen wij dat volgend schooljaar opschalen naar 15%”. Dit wordt gevat in een verbeterplan. Opbrengstgericht werken is een continu proces. De standaarden en bijbehorende ambities worden daarom na enkele jaren opnieuw vastgesteld. Zodoende kunnen we steeds betere resultaten behalen voor de leerling, de groep en de hele schoolpopulatie.


Bijlage: documenten op onze site en belangrijke adressen Om onze schoolgids overzichtelijk te houden, kozen wij ervoor een aantal onderwerpen niet inhoudelijk te bespreken in de gids. Wij verwezen dan naar de website van onze school, of naar de website van Attendiz. In het overzicht hieronder ziet u op welke plek u welk document kunt vinden. Website van onze school  Leerplichtwet: Vakantieverlof buiten de schoolvakanties en Gewichtige omstandigheden  Opbrengsten van onze school  Schoolgids deel A en B  Schoolondersteuningsprofiel  Schoolplan  Teamsamenstelling

Website van Attendiz  Convenant Sponsoring  Gedragscode Social Media  Handboek Medisch Handelen  Informatievoorziening aan gescheiden ouders  Jaarverslag Attendiz  Klachtenregeling  Pestprotocol  Protocol Dossiervorming en -beheer leerlingen  Protocol Schorsen en Verwijderen  Protocol Wet Bescherming Persoonsgegevens  Schoolverzekering

Ook zetten wij hieronder de belangrijkste adressen voor u op een rijtje: Belangrijke adressen De Stapsteen Jac. Perkstraat 5-11 7552JR Hengelo E-mail: [email protected] Website:www.destapsteen-attendiz.nl

Samenwerkingsverband 23-02 Enschedesestraat 2c 7575 AB Oldenzaal Telefoon 06 - 2324 1367 Emaill:[email protected] Website: www.swv2302.nllde Inspectie van het onderwijs Kantoor Zwolle Postbus 10048, 8000 GA Zwolle Hanzelaan 310, 8017 JK Zwolle Telefoon: 038 - 4257820 Fax: 038 - 4257825 E-mail: www.onderwijsinspectie.nl

Attendiz Welbergweg 20 7556 PE Hengelo 0880-103636 [email protected] www.attendiz.nl Klachtencommissie Attendiz T.a.v. mevr. J. Bults Welbergweg 20 7556 PE Hengelo 0880-103635 [email protected] Landelijke klachtencommissie van de VBS Postbus 95572 2509 CN Den Haag Telefoon: 070-3315251


29

Schoolgids Deel B. Wij willen de leerlingen leren de wereld te kunnen lezen. (Tot Het Mozaïek SO Hengelo)

Recommend Documents