#SchoneLucht. Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit

#SchoneLucht

Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit

Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) Omschakelen naar een nieuwe fase in het luchtkwaliteitsbeleid

21 januari 2015

Inhoud presentatie • Het NSL: aanleiding en aanpak • Hoe werkt het NSL in de praktijk • Samenwerking tussen overheden • Omschakelen naar een nieuwe fase

#SchoneLucht 3

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

21 januari 2015

Het probleem: 2005

#SchoneLucht 4


21 januari 2015

NSL: Aanleiding • NL kent een hoge milieudruk: kleine oppervlakte, veel landbouw, verkeer en industrie, hoge bevolkingsdichtheid. • In 2005 werd een Europese norm voor fijn stof van kracht, waar NL op dat moment nog niet aan kon voldoen. • In onze regelgeving was een directe koppeling gelegd tussen een ruimtelijk project en de grenswaarde voor luchtkwaliteit. • We kennen ook een ruime toegang tot de rechter. Gevolg: NL ‘op slot’ door overschrijding fijn stof norm (2005) #SchoneLucht 5


21 januari 2015

Oplossing: NSL • Nationale aanpak via een maatregelprogramma, waaraan alle partijen bijdragen (rijk, provincies en gemeenten)

• Dubbele doelstelling – Overal te voldoen aan de EU-grenswaarden – Ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken. • Start: 1 augustus 2009, looptijd 5 jaar

#SchoneLucht 6


21 januari 2015

Normen op tijd halen door NSL • Het NSL was grondslag voor een aanvraag bij de EU - Commissie voor verlenen van derogatie

• Rekeninstrument opgezet waarin effecten van alle bronnen zijn meegenomen: aantonen maatregelen • EU - Commissie verleent uitstel op basis van NSL: – Fijn stof norm (PM10): juni 2011 (was 2005) – Stikstofdioxide: 1 januari 2015 (was (2010)

#SchoneLucht 7


21 januari 2015

Interbestuurlijke samenwerking • In het NSL werken samen: - rijk - 6 provincies (Noord-Brabant. Limburg, Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel) en 2 delen van provincies (Noord-Holland en Flevoland) - alle gemeenten binnen die provincies • Provincies stellen Regionale Samenwerkingsprogramma’s op (RSL’s) • Provincies hebben een coördinerende rol

#SchoneLucht 8


21 januari 2015

Samenwerking met overheden • RSL bevat pakketten met projecten en maatregelen van gemeenten en provincies

• Rijk verstrekt subsidies voor lokale maatregelen luchtkwaliteit via provincies (in 4 tranches, totaal € 340 miljoen) • Maatregelen zijn opgenomen in het NSL, en er geldt een uitvoeringsplicht en een meldingsprocedure bij wijzigingen

#SchoneLucht 9


21 januari 2015

Ruimtelijke projecten • Projecten zijn opgenomen in het NSL; de effecten van alle projecten zijn opgenomen in het rekeninstrument

• Het betreft enige honderden projecten, hoofdmoot zijn grote woningbouwlocaties, nieuwe bedrijventerreinen en infrastructuurprojecten. • In de wet is geregeld dat bij besluitvorming over projecten een beroep kan worden gedaan op het NSL Gevolg: NL is weer van het slot.

#SchoneLucht 10


21 januari 2015

#SchoneLucht 11


21 januari 2015

NSL Maatregelen: Europees, nationaal Europese maatregelen: •Europees bronbeleid: Euronormen voertuigen Nationale maatregelen o.a.: • Subsidie voor roetfilters, sloopregeling • Subsidies Euro VI en Euro 6 en schoner taxi bestel • Belastingvoordeel voor schone auto’s • Subsidiemaatregelen intensieve veehouderij

Maatregelen langs rijkswegen: schermen, dynamische snelheid

#SchoneLucht 12


21 januari 2015

NSL: Lokale maatregelen Gericht op stimuleren schone voertuigen, ontmoedigen vuilere voertuigen, minder verkeer en doorstroming

Bv •Milieuzones vracht •Schonere bussen •Doorstroming verbeteren (VRI, kruispunten, circulatieplan) •Autoluwe centra •Stimuleren fietsverkeer Gedeeltelijk met NSL-subsidies

#SchoneLucht 13


21 januari 2015

NSL: monitoringstool Provincies en gemeenten leveren lokale (verkeers) gegevens aan voor de jaarlijkse monitoring RIVM berekent jaarlijks of we op schema liggen en brengt een monitoringsrapport uit Informatie over concentraties (NO2 en PM10) op straatniveau •Terugblik afgelopen jaar •Prognose voor 2015 en 2020 Toegankelijk voor de burger via www.nsl-monitoring.nl

#SchoneLucht 14


21 januari 2015

Voorbeeld monitoring (v2011, A’dam NO2 in 2015)

15


21 januari 2015

NSL: Samenwerking bij extra maatregelen •

Jaarlijkse monitoring liet tegenvallende ontwikkeling zien

•

Reden: effecten van Euro normen voor voertuigen vielen tegen in de praktijk: verkeer werd minder snel schoon dan was aangenomen in de berekeningen

•

Nieuwe knelpunten met name in grote steden

•

Nieuwe maatregelen nodig: overheden bepalen zelf welke maatregelen ze nemen, maar spreken elkaar daar ook op aan.

#SchoneLucht 16


21 januari 2015

Bestuurlijk overleg • Voor de start van het NSL in 2009: frequent bestuurlijk overleg tussen Minister, gedeputeerden en wethouders

• Tijdens de uitvoering: zo nu en dan in Bestuurlijk Koepel Overleg met IPO en VNG • In 2013 twee keer overleg wethouders-staatssecretaris: gezamenlijk actieplan opgesteld • Gepland overleg in januari 2015

#SchoneLucht 17


21 januari 2015

Effectiviteit NSL • • • •

Voldoen aan grenswaarden binnen bereik Rechter oordeelt positief over onderbouwing projecten Dubbele doelstelling levert een stevig draagvlak Samenwerking verloopt goed omdat er een gedeeld probleem is.

• Monitoring levert gedetailleerde en betrouwbare informatie over luchtkwaliteit die ook voor andere beleidsvelden wordt gebruikt • Veel budget beschikbaar gesteld (totaal rond € 1,2 miljoen) Het NSL werkt, maar vergt wel een forse investering in tijd en geld.

#SchoneLucht 18


21 januari 2015

Verlengd NSL • Grenswaarden worden bijna gehaald – maar net niet helemaal • Dalende lijn in concentraties stikstofdioxide, maar niet snel genoeg: grote steden hebben nog knelpunten • In 2013 besloten NSL te verlengen tot 31 december 2016: dan kunnen we terugkijken naar 2015: halen we overal de norm? • Samenwerking blijft nodig om te zorgen voor aanpak laatste knelpunten • Juridische basis voor projecten werkt nog door #SchoneLucht 19


21 januari 2015

Transformatie naar nieuw beleid • Tijdens verlengde periode overschakelen naar nieuw beleid • Focus op steden met de meeste knelpunten: Rotterdam en Amsterdam: wat kan er in en rondom de stad worden gedaan? • Intussen met provincies en steden in gesprek over ontwikkeling nieuw beleid • Verdere verbetering van de luchtkwaliteit is nodig met het oog op gezondheid. • Op Europees niveau voorlopig geen strengere normen. #SchoneLucht 20


21 januari 2015

Modernisering milieubeleid Brief Staatssecretaris: • Gezondheid centraal in milieubeleid • Meer energie halen uit samenleving, minder via normen uit ‘Den Haag’ • Zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking • Belangrijke rol voor steden (project Slimme en Gezonde stad) • Verbinding zoeken met andere milieuopgaven #SchoneLucht 21


21 januari 2015

Slimme en Gezonde stad • Slimme oplossingen vinden via coalities op stedelijk niveau • Pilots met 8 tot 9 steden • Focus op luchtkwaliteit en geluid, maar met verbinding naar andere beleidsterreinen zoals klimaat en mobiliteit

• Ervaringen uitwisselen, stimuleren best practices

#SchoneLucht 22


21 januari 2015

Provincies • Rol invullen van provincie als integrerende bestuurslaag. • Kennisdeling op het gebied van onderzoek versterken. • Aanhaken bij andere beleidsvelden, zoals PAS, CO2 doelen, schoner verkeer en vervoer.

• Gesprek Staatssecretaris en nieuwe Gedeputeerden gezondheid en milieu organiseren?

#SchoneLucht 23


21 januari 2015

Gemeenten • Sommige gemeenten (nog) druk bezig aanpak knelpunten; anderen al bezig met formuleren van eigen (aanvullende) ambities.

• Aanpak van luchtkwaliteit verbinden met andere (beleids)thema’s zoals gezondheid, mobiliteit, verkeer en vervoer, ruimtelijke inpassing / economie (kenniseconomie, brainport), aantrekkelijke stad. • Luchtkwaliteit vanzelfsprekend onderdeel laten zijn van de ruimtelijke kwaliteit en meenemen in de financieringsstroom bij ruimtelijke ontwikkeling

#SchoneLucht 24


21 januari 2015

Samen optrekken • Basis in nieuw luchtkwaliteitsbeleid I&M • Strategische uitgangspunten formuleren met partners • Gedeputeerden en wethouders betrekken, zorgen voor bestuurlijke afstemming

• 2015/2016: verdere uitwerking beleid

#SchoneLucht 25


21 januari 2015

Informatie • http://www.rivm.nl/media/milieu-enleefomgeving/hoeschoonisonzelucht/

• http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/ Brochures/Milieu_Leefomgeving/Brochure_Bepalen_van_de_luchtkwa liteit

• http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/ Brochures/Milieu_Leefomgeving/Ultrafijn_stof_en_gezondheid

#SchoneLucht 26


21 januari 2015

Luchtkwaliteit en Onderzoek: Wat weten we en wat weten we niet?

Prof. Maarten Krol Meteorologie & Luchtkwaliteit, Wageningen Universiteit

Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit 12 december, 2014, Shell, Amsterdam

#SchoneLucht

Inhoud •

Waarom zo’n drukte rond luchtkwaliteit?

•

Wat is luchtkwaliteit?

• Fijnstof • Gasvormige verbindingen •

Studies naar gezondheidseffecten

•

Aandachtspunten (focus mobiliteit)

sterfgevallen en “smoke” concentratie

Londen, 1952

Dag in December

The Lancet, 2012

Verloren levensmaanden door PM2.5

Bron:IIASA

PM10

PM2.5

Kaiser, Science 2005

http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:228309&type=org&disposition=inline&ns

Meting Uitlaat Dieselauto

PM2.5 PM10

Klein

Courtesy: Frank Raes, JRC, Ispra

Groot

PM10 PM2.5

PM10 PM2.5

Bijdrage mens aan PM10 en PM2.5

Beleidsgericht onderzoeksprogramma fijn stof, Resultaten op hoofdlijnen en beleidsconsequenties, PBL-rapport 500099013/2010



Conclusies Fijn stof





PM10/PM2.5 

PM10 bestaat voor een groter deel uit natuurlijk aerosol



PM2.5 heeft een grote “menselijke” bijdrage

Samenstelling 

PM2.5 is onderdeel van PM10



PM2.5: Veel anorganische en organische verbindingen • Verkeer: Roet, Koolwaterstoffen, Stikstofoxiden

Gasvormige luchtverontreiniging







Stikstofoxiden (NO + NO2) 

Uitstoot door o.a. verkeer



Bijdrage directe uitstoot NO2 neemt toe



Knelpunten bij drukke verkeerswegen

Ozon (O3) 

Wordt niet direct uitgestoten



Gevormd o.i.v. zonlicht en emissies

Ammonia (NH3) 

Landbouw, Vermesting en bijdrage fijn stof

Gasvormige luchtverontreiniging

Auto stoten meer NOx uit dan gedacht

Gezondheidsstudies

Cohort studies

Case

Non-case

Total

Exposed

A

B

Texposed

Non-exposed

C

D

Tnot-exposed

Tcase

Tnon-case

Incidence rate amongst exposed: A/Texposed Incidence rate amongst non-exposed: C/Tnon-exposed Relative Risk (risk ratio): (A/Texposed)/(C/Tnon-exposed)

Cohort studies

Case

Non-case

Total

Exposed

100

20

120

Non-exposed

40

200

240

140

220

Incidence rate amongst exposed: A/Texposed Incidence rate amongst non-exposed: C/Tnon-exposed Relative Risk (risk ratio): (A/Texposed)/(C/Tnon-exposed)

360

Cohort studies

Case

Non-case

Total

Exposed

100

20

120

Non-exposed

40

200

240

140

220

360

Incidence rate amongst exposed: 100/120 = 0.833 (83%)

Incidence rate amongst non-exposed: 40/240 = 0.166 (16%) Relative Risk (risk ratio): 0.833/0.166 = 5.0

Harvard six cities study (Dockery, NEJM, 1993)

Hoe vertaal je luchtkwaliteit naar aantal extra doden (I)

Relative risk

Relative mortality

Total suspended matter

PM10

PM2.5

Sulfates (ug/m3)

35 g/m3 PM10 leidt tot een verhoogd sterftecijfer van 30%: 0.85%/(g/m3)

Schematic representation of the Harvard 6-cities study, courtesy Frank Raes, JRC, Italy

Hoe vertaal je luchtkwaliteit naar aantal extra doden (II) ?

1. PM10 levels Zurich: 25 g m-3

2. Relative Mortality

Barcelona: 52 g m-3

Zurich: 100% (definition used here)

Barcelona: 100 + (27*0.85%)= 123 % 3. Mortality (example) Zurich: 1%/yr Barcelona: 1.23 %/yr

4. Surplus Mortality due to PM10:

Barcelona (1.5 M inhabitants in the inner city): 0.23% x 1.5 M = 3450 people/yr

Verloren levensmaanden door PM2.5

Bron:IIASA

Aandachtspunten 1. Welke component is het meest schadelijk?

• Kleine deeltjes (ultrafines) • “Roet-achtige” verbindingen 2. Wat is de rol van mobiliteit?

• Over het algemeen groot • Niet alleen “tail-pipe” emissies 3. Wat is de rol van de overheid?

• Normstelling (nieuwe normen, b.v. PM1) • Beleid

publicaties/Algemeen_Actueel/Nieuwsberichten/2013/Luchtkwaliteit_verbeterd_niet_overal_on

Eerste “roetkaart” Nederland

http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:228309&type=org&disposition=inline&ns_nc=1

120 km/uur

130 km/uur

Kennissessie 12 december 2014: Wat moet u weten over luchtkwaliteit en mobiliteit?

Innovatie en mobiliteit Toenemende invloed van milieu-eisen – opNieuwe de sector Innovatie en mobiliteit technieken, nieuwe infrastructuur? Richard Smokers

63 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit

Inhoud Waar komen verkeersemissies in de stad vandaan? Euro-normen

uitlaatgassen

katalysator voor innovatie norm vs. praktijk Andere innovaties

luchtkwaliteit

alternatieve brandstoffen elektrisch / waterstof dynamisch verkeersmanagement klimaat


Luchtkwaliteit NO2: Amsterdam 2012 volgens NSL


Luchtkwaliteit NO2: Amsterdam 2015 volgens NSL


Luchtkwaliteit 2015 - steden met NO2-knelpunten

bron: DHV 2013

67 Richard 16 december Smokers 2013 Innovatie en mobiliteit

Luchtkwaliteit NO2: huidige toestand Brussel

Bron: IRCEL 2014

13 % van de Brusselse bevolking (± 140 000 inwoners) blootgesteld aan concentraties > 40 µg/m³ (op basis van RIO-IFDM)


Waar komen emissies in de stad vandaan?

NO2 – Amsterdam gemiddelde meerdere lokaties


bron: TNO 2014

PM10 – Amsterdam gemiddelde meerdere lokaties


bron: TNO 2014

EC – Amsterdam gemiddelde meerdere lokaties


bron: TNO 2014


Euro-normen


Luchtkwaliteit Normen: personenauto’s + Class I bestel

Benzine Euro 5 = Euro 6 Vanaf Euro 5 ook deeltjeseisen voor benzine Euro 5 deeltjeseis voor benzine en diesel gelijk PM10 < 4,5 mg/km PN

< 6 · 1011 (deeltjesaantal)

Aanvullende eisen voor “real driving emissies” in ontwikkeling


Drieweg katalysator voor benzine personenauto reduceert tegelijkertijd NOx, HC en CO Geschikt voor motoren met vonk-onsteking: benzine, LPG en CNG

Mengselverhouding oscilleert tussen arm en rijk in een nauw venster rond λ = 1

ecu

injectoren

λ-regeling is bepalend λsensor

smoorklep

3-weg katalysator


Enablers voor Euro 5/6 Uitlaatgasnabehandeling voor diesels Exhaust gas recirculation (EGR)


Luchtkwaliteit Normen voor HD voertuigen

Euro V of EEV normen zijn beperkte garantie voor lage praktijkemissies Voor Euro VI aanvullende eisen voor “real driving emissies”


Luchtkwaliteit Trends in emissies van transport


Luchtkwaliteit Trends in emissies van transport


Luchtkwaliteit Praktijkemissies


Luchtkwaliteit Praktijkemissies – personenauto’s / NOx / stad = norm voor diesel

bron: TNO 2014


Luchtkwaliteit Praktijkemissies – personenauto’s / PM10 / stad

incl. slijtage-emissies

Voor moderne auto’s zijn emissies door slijtage van remmen en banden hoger dan PM10

uitlaatgasemissies

bron: TNO 2014


Luchtkwaliteit Praktijkemissies – vrachtauto’s / NOx / stad


Luchtkwaliteit Praktijkemissies – vrachtauto’s / PM10 / stad incl. slijtage-emissies


Luchtkwaliteit – NO2 Effect van verschil tussen norm en praktijk

bron: RIVM/PBL/TNO 2013


Luchtkwaliteit Voorbij 2015…? Norm ≠ ‘gezonde’ lucht WHO adviseert veel lagere concentraties fijnstof: 20 μg/m3 PM10 en 10 μg/m3 PM2,5 NO2 is beperkt schadelijk maar vooral indicatie voor schadelijkheid van de mix van stoffen in de lucht Streven naar “zero health effect” luchtkwaliteit

Focus op andere stoffen? ultrafijn stof / elementair koolstof specifieke koolwaterstoffen?

In afwachting van voldoen aan Europese normen nog geen beleid voor na 2015


Luchtkwaliteit Verschillende vormen van fijnstof

bron: RIVM 2013


Alternatieve technieken


zuinige conventionele voertuigen

biobrandstoffen

elektrisch en plug-in hybride

waterstof

aardgas (CNG / LNG)





luchtverontreinigende emissies

Indicatieve vergelijking van well-to-wheel emissies van verschillende energiedragers bij toepassing in personenauto’s Bron: TNO 2010

2015 biodiesel E85

diesel hybride

diesel

LPG benzine hybride

benzine

biogas CNG

elektrisch duurzaam

elektrisch NL-mix

elektrisch kolen

WTW CO2 emissies (excl. ILUC*) *) ILUC = additionele broeikasgasemissies als gevolg van “Indirect Land Use Change”, omzetting van natuur in landbouwgrond voor productie van biomassa of voedsel


Alternatieve brandstoffen Opties

CNG / LNG

GTL

Biobrandstoffen

HD NOx voordeel bij Euro V, Euro 6 niet meer PM10 vergelijkbaar met diesel, maar veel lagere EC-emissie dan diesels zonder roetfilter transitiestap naar biogas en synthetisch gas (bijv. power-to-gas) dual fuel LNG lagere CO2 dan diesel

HD bij Euro V ~ 20% lager NOx en PM10 op korte termijn redelijk grootschalig inzetbaar

lokaal nauwelijks/geen emissievoordeel WTW voordeel afhankelijk van type biobrandstof biogas zeer duurzaam, maar beperkt beschikbaar


Luchtkwaliteit Praktijkemissies – bussen / NOx / stad


Luchtkwaliteit Praktijkemissies – bussen / PM10 / stad

incl. slijtage-emissies


Luchtkwaliteit – elementair koolstof Praktijkemissies – bussen / EC / stad


Alternatieve brandstoffen Opties

CNG / LNG

GTL

Biobrandstoffen

HD NOx voordeel bij Euro V, Euro 6 niet meer PM10 vergelijkbaar met diesel, maar veel lagere EC-emissie dan diesels zonder roetfilter transitiestap naar biogas en synthetisch gas (bijv. power-to-gas) dual fuel LNG lagere CO2 dan diesel

HD bij Euro V ~ 20% lager NOx en PM10 op korte termijn redelijk grootschalig inzetbaar

lokaal nauwelijks/geen emissievoordeel WTW voordeel afhankelijk van type biobrandstof biogas zeer duurzaam, maar beperkt beschikbaar


Alternatieve aandrijvingen Opties Batterij-elektrisch

Hybride

Brandstofcel + H2

lokaal volledig emissievrij behalve slijtage-emissies beperkte actieradius voertuigen relatief duur laden: conductief / inductief / batterijwissel

lager brandstofverbruik lokaal emissievrij over beperkte afstand plug-in vergroot zero-emission range + rendement makkelijk in bestaande toepassingen in te passen voertuigen goedkoper dan batterij-elektrisch

lokaal volledig emissievrij geen / minder beperkingen actieradius WTW CO2 minder gunstig dan batterij-elektrisch


Luchtkwaliteit – totale emissies Effect van verschillende scenario’s voor 2050

NOx

non-road – TTW road –TTW non-road – WTT road – WTT

PM10

non-road – TTW road –TTW non-road – WTT road – WTT

bron: TNO/CE/ECN 2014


Luchtkwaliteit Deeltjesemissie slijtage remmen/banden/wegdek Elektrische auto’s produceren ook deeltjes tijdens rijden maar 25-40% minder dan benzine/diesel

a.g.v. regeneratief remmen Schadelijkheid slijtage-emissies nog onvoldoende duidelijk Belangrijk onderwerp voor luchtkwaliteitsbeleid voorbij 2015


Techniek maar dan anders Dynamisch verkeersmanagement Real-time sturen op meerdere criteria

doorstroming en reistijden benutting van netwerk emissies / luchtverontreiniging geluid Gebaseerd op combinatie van real-time meten en modelleren


Aanpak: meten > rekenen > beslissen > regelen measure

think

decide

act


Multi criteria traffic management Dashboard


Conclusies Conventionele voertuigen zijn moving target Bronbeleid leidt tot veel schonere voertuigen maar was m.n. bij diesels t/m Euro 5/V beperkt effectief

LD: Nog onduidelijk hoe schoon m.n. middenklasse Euro 6 diesels in de praktijk gaan zijn HD: Praktijkemissies Euro VI zeer laag Alternatieve brandstoffen hebben beperkt effect op luchtkwaliteit Elektrische aandrijving en waterstof zijn zero-emissie Maar de waarde daarvan hangt af van ambities m.b.t. luchtkwaliteit voorbij 2015 Dynamisch verkeersmanagement kan op milieu geoptimaliseerd worden


Colofon Richard Smokers - TNO [email protected] 088 86 68628 www.tno.nl

#SchoneLucht. Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit

Recommend Documents