Schiphol in internationaal perspectief Interessante ontwikkelingen op en nabij de luchthavens Roissy-Charles de Gaulle, Aughafen Frankfurt Main, Singapore Changi Airport en Kansai International Airport
In opdracht van: Chipshol Forward NV
Uitgevoerd door: Drs. W. Pijpers Drs. R. Buck Prof.dr. E. Wever Buck Consultants International
Nijmegen, maart 1992
1
lnhoudsopgave
Samenvatting /Conclusies
Hoofdstuk I
Hoofdstuk II
lnleiding
17
1.1. 1.2.
17 17
Achtergrond en onderzoeksopzet Opbouw van het rapport
Roissy-Charles de Gaulle
19
11.1. 11.2. 11.3.
19 21
Profiel van de luchthaven Luchthaven en omgeving Bedrijfslokaties
Hoofdstuk Ill Flughafen Frankfurt Main 111.1 . Profiel van de luchthaven 111.2. Luchthaven en omgeving 111.3. Bedrijfslokaties
Hoofdstuk IV Singapore Changi Airport
Hoofdstuk V
3
26
35 35 38 40
43 43
IV.1. Profiel van de luchthaven IV.2. Luchthaven en omgeving IV.3. Bedrijfslokaties
48 50
Kansai International Airport
55
V.1. V.2. V.3.
Profiel van de luchthaven Luchthaven en omgeving Bedrijfslokaties
55 58
59
2
Samenvattinq I Conclusies
In deze samenvatting worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek naar de interessante ontwikkelingen op en nabij de luchthavens Roissy-Charles de Gaulle, Flughafen Frankfurt Main, Singapore Changi Airport en Kansai International Airport rand vijf thema's samengevat. Deze thema's zijn: A. B. C. D. E.
Conclusies Profiel van de luchthavens Economische betekenis Bedrijfslokaties Samenvattende schema's
I A. Conclusies 1. De bestudeerde luchthavens zowel in Europa (Charles de Gaulle-Parijs, Frankfurt) als in Azie (Singapore, Osaka) kennen een groeidoelstelling. Deze groeidoelstelling tot mainport of megahub impliceert dat deze luchthavens oak in relatieve zin (dat wil zeggen ten koste van de concurrenten) willen groeien. Genoemde groeidoelstelling wordt breed gedragen door nationale, regionale en lokale overheden en het bedrijfsleven. Er is sprake van een duidelijke lange termijn visie met betrekking tot de ontwikkeling van de luchthaven en zijn omgeving. In aile genoemde .1teden vormt de luchthaven een belangrijke voorwaarde en steunpilaar voor verdere economische groei. 2. Met uitzondering van Frankfurt worden de bestudeerde luchthavens en hun naaste omgeving als multifunctionele centra ontwikkeld. Naast de 'logische' transfer- en distributiefuncties wordt in Parijs, Osaka en Singapore volop ruimte gegeven op en nabij de luchthaven aan hoogwaardige kantoren, handelscentra, winkels, onderwijsvoorzieningen, tentoonstellingscentra en recreatievoorzieningen. In deze steden is de luchthaven geen onderdeel van het internationale vestigingsmilieu. Nee, de luchthaven en zijn directe omgeving is een van de selecte hoogwaardige vestigingsmilieus in de regia.
3. Aile vier bestudeerde luchthavens Iaten grate investeringen in ontsluiting en bereikbaarheid zien. Niet aileen bereikbaarheid per auto, maar oak per spoor. Op de luchthavens zelf worden of zijn people mover systems en TGV aangelegd. Hoogwaardige openbaar vervoerverbindingen op en naar de luchthaven worden als conditio sine qua non voor groei gezien. Achtergrond hiervan is dat in toenemende mate oak met milieu-aspecten rekening moet worden gehouden.
4. Als gevolg van de erkenning van het grate belang van de luchthaven, wordt bij de realisering van de groeidoelstelling nauw samengewerkt tussen overheden onderling en tussen de publieke en private sector. De Aziatische luchthavens kennen op dit gebied een voorsprong ten opzichte van de bestudeerde Europese luchthavens, hoewel met 3
name in Parijs ook een intensieve samenwerking tussen de verschillende overheden onderling te constateren is.
5. In aile regie's bestaat een uitgekiende bedrijfsterreinenplanning. Daarbij staat het hoogwaardig karakter (voorzieningen, architectuur, landscaping) van de airportlokaties voorop en minder de aard en herkomst van de gebruikers (industriele gebruikers worden overigens overal van dit soort lokaties geweerd). Aileen in Singapore is sprake van een zeer strikte toepassing van het criterium van luchthavengebondenheid voor de lokaties nabij de luchthaven.
6. Bovenstaande conclusies houden voor Schiphol in:
* dat men zich nog meer bewust meet worden van de concurrentie van Frankfurt en de zeer sterk opkomende Parijse luchthaven Roissy-Charles de Gaulle;
* dat bij de verdere ontwikkeling van het mainport-concept het noodzakelijk is aandacht te schenken aan de voor- en nadelen van de vestiging van nieuwe typen activiteiten (functies) bij de luchthaven; * dat voor een verdere groei van de luchthaven een goede bereikbaarheid essentieel is, zowel per auto als, nog belangrijker, per openbaar vervoer; * dat grate aandacht meet worden gegeven aan de kwantitatieve en kwalitatieve ontwikkeling van nieuwe bedrijfslokaties; * tot slot, het besef dat de hierboven genoemde punten in hun nauwe onderlinge samenhang moeten worden bekeken en door overheden en bedrijfsleven gezamenlijk moeten worden gedragen.
I B. Profiel van de luchthavens I Roissy-Charles de Gaulle Roissy-Charles de Gaulle heeft zich sinds de ingebruikname in 1974 stormachtig ontwikkeld. Thans is Roissy-Charles de Gaulle de derde luchthaven van Europa voor zowel passagiers- als vrachtvervoer. De beheerder van de luchthaven, Aeroports de Paris, hierbij actief gesteund door de nationale en regionale overheid, heeft ambitieuze plannen. Het streven is Roissy-Charles de Gaulle uit te bouwen tot de eerste luchthaven van Eur9pa, die in 2015 naar verwachting 80 miljoen passagiers zal verwerken. Om deze doelstelling te verwezenlijken worden nu op de luchthaven enkele grate projecten uitgevoerd, o.a. de bouw van Aerogare 3 en een groat nieuw treinstation. In 1994 zal dit station, waar TGV en lokale trein bij elkaar komen, in gebruik worden genomen. In dit station zal ook een people mover system aanwezig zijn, de ST, die de verbinding onderhoudt met de verschillende terminals. Door de combinatie luchthaven en TGV-station zal Roissy-Charles de Gaulle in Europa de beschikking hebben over het meest uitgebreide netwerk van internationale verbindingen. Ook op het gebied van het vrachtvervoer zijn hoge doelen gesteld. De rol van RoissyCharles de Gaulle als hub voor vrachtvervoer zal sterk toenemen. Momenteel worden enkele nieuwe vrachtterminals gebouwd.
4
Gepland is dat oak de ontsluiting zal worden verbeterd. In de regia Parijs zijn enkele grate infrastructurele werken in uitvoeringjgepland, die het vervoer over de weg moeten vergemakkelijken.
Flughafen Frankfurt Main De luchthaven van Frankfurt is na Heathrow de belangrijkste luchthaven in Europa voor passagiersvervoer. Momenteel wordt op de luchthaven een nieuwe terminal, Terminal Ost, gebouwd, waardoor vanaf eind 1994 de capaciteit met 10-12 miljoen passagiers zal toenemen. Tussen deze terminal en Terminal Mitte zal een people mover system worden aangelegd. Naar verwachting zal de luchthaven in 2000 ongeveer 37 miljoen passagiers verwerken, voor een groat gedeelte transitpassagiers. Flughafen Frankfurt Main is de belangrijkste Europese luchthaven voor wat betreft vrachtvervoer. Tot 2000 wordt een groei verwacht van 30%, tot ongeveer 1,6 miljoen ton. In tegenstelling tot Roissy-Charles de Gaulle zijn de uitbreidingsmogelijkheden op Flughafen Frankfurt Main beperkt.
Singapore Changi Airport Singapore Changi Airport werd in 1981 in gebruik genomen en heeft sindsdien een snelle ontwikkeling doorgemaakt. In 1990 bedroeg het aantal passagiers 15,6 miljoen. In hetzelfde jaar werd oak een tweede terminal in bedrijf genomen. Hierdoor is de capaciteit vergroot met 12 miljoen passagiers. Tussen beide terminals is een people mover system, de 'Changi Skytrain', aangelegd. Met de opening van Terminal II besloot de beheerder van de luchthaven, de Civil Aviation Authority of Singapore (CAAS) bij de verdere promotie van de luchthaven de benaming 'Airtropolis' te gebruiken. Hiermee wordt aangegeven dat door de vele voorzieningen die beide terminals hebben men in feite kan spr(Jken van een kleine stad op de luchthaven. Het idee dat CAAS wil overbrengen is dat de luchthaven voor de passagiers niet aileen een op-, over- of uitstapplaats is, maar dat hier oak zaken kunnen worden gedaan of kan worden gerecreeerd. In Zuidoost-Azie worden momenteel enkele nieuwe luchthavens aangelegd, o.a. in Thailand en Maleisie. CAAS verwacht echter door de handhaving van de hoge mate van efficiency en de verdere verbetering van het voorzieningenapparaat, de concurrentie met deze nieuwe luchthavens met succes aan te kunnen gaan. Naast het passagiersvervoer wordt de verdere ontwikkeling van het vrachtvervoer van groat belang geacht. In de eerstkomende jaren zullen op het Changi Freight Centre (dat werkt als een Free Trade Zone) enkele nieuwe terminals en vrachtgebouwen worden neergezet. CAAS schenkt bij de verdere ontwikkeling van de distributiefunctie van de luchthaven extra aandacht aan het gecombineerd zee-luchtvrachtvervoer ('sea-air cargo'). Het 'sea-air cargo' concept combineert de lage kosten van het transport per boot met de snelheid van het luchttransport. In 1989 bedroeg het totale volume van deze intermodale transportvorm 7.566 ton, een stijging van 12,6% ten opzichte van 1988. In Singapore bestaat een intensieve samenwerking tussen de CAAS en de Port of Singapore Authority (PSA) om deze transportvorm verder tot ontwikkeling te brengen. Deze samenwerking geschiedt onder het motto: 'Together, Serving You Better'. Be ide organisaties, CAAS en PSA, staan aan het hoofd van 'The Committee on Sea-Air Cargo' (COSAL). In dit comite zitten vertegenwoordigers van zowel de overheid als het bedrijfsleven. Be-
5
langrijkste taak van COSAL is om als platform van belanghebbenden zorg te dragen dat de sea-air cargo transportvorm verder wordt ontwikkeld.
Kansai International Airport Kansai International Airport zal in de loop van 1994 operationeel worden. Het betreft een gezamenlijk project van de nationale en regionale overheid en het particuliere bedrijfsleven. Totale kosten bedragen ongeveer f 22 miljard. De luchthaven, gelegen op een kunstmatig aangelegd eiland met een oppervlakte van 511 ha, zal slechts een start- en landingsbaan hebben, met in de eerste fase een capaciteit van jaarlijks 160.000 vliegbewegingen. Voor de verwerking van het passagiersvervoer zal een grate centrale terminal worden aangelegd, de Passengers Terminal Building, met een capaciteit van 30,7 miljoen passagiers, waarvan ongeveer tweederde me~ een internationale bestemming. Deze terminal zal over een zeer goede ontsluiting beschikken; een treinverbinding en een autosnelweg. Bovendien zal er een veerbootverbinding met Kobe zijn. Kansai International Airport zal ook een belangrijke functie vervullen voor het luchtvrachtvervoer, met een verwachte capaciteit van 1,4 miljoen ton. In totaal is op het luchthaventerrein zo'n 31 ha bestemd voor vrachtafhandeling.
I C. Economische betekenis Roissy-Charles de Gaulle Het economisch effect van de luchthavens Orly en Roissy-Charles de Gaulle tezamen wordt voor 1988 geraamd op ongeveer f 17 miljard. Ook wat betreft de werkgelegenheid . is de bijdrage aan de economie aanzienlijk. Op Roissy-Charles de Gaulle verschaffen 250 bedrijven werk aan zo'n 35.000 personen (cijfers 1989). Roissy-Charles de Gaulle wordt als een zeer belangrijk instrument beschouwd bij de verdere ontwikkeling van de regia Parijs. De Franse nationale en regionale overheid is er veel aan gelegen om de economische functie van de luchthaven te versterken. Hiervoor zijn grate infrastructurele werken in uitvoering, andere verkeren nag in de planningsfase. De luchthaven wordt door de regionale overheid van lle-de-France van groat belang geacht bij het aantrekken van internationaal opererende bedrijven. De aandacht gaat hierbij in het bijzonder uit naar de Europese hoofdkantoren van Amerikaanse en Japanse ondernemingen.
Aughafen Frankfurt Main De luchthaven van Frankfurt is niet aileen van grate betekenis voor de economie van het Rhein-Main-gebied in de deelstaat Hessen, maar oak voor de Bondsrepubliek als geheel. Eind 1990 werkten op de luchthaven bij de ruim 400 bedrijven meer dan 53.000 personen, een stijging van 5,6% ten opzichte van 1989. Deze 53.000 personen ontvingen in 1990 aan salarissen een bedrag van f 4 miljard. Verwacht wordt dat in 1992 op de luchthaven ongeveer 57.800 personen werkzaam zullen zijn. In de onmiddellijke nabijheid van de luchthaven zijn bovendien nog naar schatting 7.000 personen werkzaam bij (neven)vestigingen van direct aan de luchthaven gebonden bedrijven. 6
Bij de verdere profilering van Frankfurt als centrum van internationale zakelijke dienstverlening, met name voor financiele instellingen, transport en distributie-activiteiten en beurzen, vervult de luchthaven van Frankfurt een zeer belangrijke rol.
Singapore Changi Airport Singapore Changi Airport is zeer belangrijk voor de economie van Singapore. Het aantal personen werkzaam op de luchthaven is 22.000. Op dit moment is de overheid van Singapore in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven bezig met de ontwikkeling van de bedrijvigheid op en nabij de luchthaven. Gepland is een sterke ontwikkeling van de luchtvaartindustrie (onderhoud en reparatie van vliegtuigen maar oak het produceren van vliegtuigonderdelen). De betreffende activiteiten zullen op en nabij de luchthaven worden geconcentreerd. De overheid van Singapore is daarnaast heel actief met het werven van hoogwaardige buitenlandse bedrijvigheid, o.a. hoofdkantoren, bedrijven die in toenemende mate gebruik zullen maken van Singapore Changi Airport.
Kansai International Airport Kansai International Airport wordt beschouwd als de katalysator van de economische ontwikkeling van de Kansai-regio, met als voornaamste steden Osaka en Kobe. Deze regia is met haar ongeveer 20 miljoen inwoners na Tokyo het belangrijkste economische gebied van Japan. Tal van projecten die thans in de Baai van Osaka worden gerealiseerd of zijn gepland hebben direct of indirect te maken met de nieuwe luchthaven. Het gaat daarbij om bedrijfsparken (o.a. science parks), expositie- en congrescentra, hotels, etc. De grootste projecten worden in de vorm van public-private partnerships gerealiseerd. Verwacht wordt dat de luchthaven het internationale karakter van de Kansai-regio fors zal versterken, onder andere doordat oak veel buitenlandse bedrijven zich hier zullen gaan vestigen. Voordeel is dat de grondprijs hier niet zo exorbitant haag is als in Tokyo.
I D. Bedrijfslokaties Roissy-Charles de Gaulle Op Roissy-Charles de Gaulle onderscheidt de luchthaventerreinbeheerder Aeroports de Paris bij de bedrijfslokaties (globaal) drie programma's:
*
Ligne Village: ten behoeve van exporterende bedrijven, die in de buurt van de vrachtterminals moeten zijn gevestigd. Voornaamste project van dit programma is: Village Fret. Hier kunnen bedrijven modulaire bedrijfsruimten huren, bestaande uit een kantoor- en opslaggedeelte.
* Ligne High Tech: bestemd voor bedrijven die van de luchthaven gebruik maken voor zowel zakelijk vliegverkeer als voor vrachtvervoer, maar niet in zeer representatieve (lees: dure) gebouwen gehuisvest behoeven te zijn. Het gaat hier vooral om bedrijven
7
in de ruim gedefinieerde high-tech-sector. Belangrijk project is Roissytech; kant en klare bedrijfsverzamelachtige gebouwen in een groene omgeving.
* Ligne Tertiaire: het grootste programma op de luchthaven, gericht op internationaal opererende bedrijven, die (zeer) frequent gebruik maken van het vliegtuig enjof TGV. Ten behoeve van deze bedrijven wordt centraal op de luchthaven het internationale zakencentrum Roissypole ontwikkeld. Het gaat hierbij om twee grote kantoorprojecten: Continental Square en Paris Air Park. Bedrijven van over het algemeen kleine omvang kiezen hier ruimte. Met uitzondering van Air France zijn hier geen projecten gepland voor afzonderlijke bedrijven. Om het hoogwaardige karakter van deze lokatie te benadrukken wordt hier ook een groat Centre d' Amination gerealiseerd, bestaande uit winkels, restaurants, etc. Direct aan de luchthaven grenst het bedrijvenpark Paris Nord II. In tegenstelling tot de lokaties op het luchthaventerrein is het hier wei mogelijk grand in eigendom te verwerven. Het bedrijfspark is zeer gemengd van karakter. Aanvankelijk (1981) vestigden zich hier vooral groothandelsbedrijven en zelfs een paar produktiebedrijven. In de loop van de tijd kwam er een verschuiving naar kantoorhoudende bedrijvigheid. Voor deze bedrijven zijn en worden hier nu zeer representatieve kantoorprojecten gerealiseerd, onder andere Pare des Reflets. Nu is het beleid van de beheerder van het terrein (AFTRP) er op gericht Paris Nord II vooral kwalitatief verder te ontwikkelen, d.w.z. het vestigen van voorzieningen (o.a. hotels, sportvoorzieningen, etc.). Op het park hebben zich zowel Franse als veel buitenlandse bedrijven gevestigd. Voor het merendeel gaat het bij de laatste groep daarbij om nationale hoofdkantoren.
Frankfurt Op de luchthaven zelf worden geen nieuwe bedrijfslokaties ontwikkeld. Projecten die in uitvoering zijn hebben betrekking op platformgebonden activiteiten. Op grotere afstand van de luchthaven zijn nieuwe bedrijfsterreinen ontwikkeld, die een naar functie gemengd karakter hebben, zowel distributie- als kantoorfunctie. Het zijn kleinere terreinen met een oppervlakte van 5-15 ha. Doelgroepen van deze terreinen zijn enerzijds bedrijven, die de hoge hurenjgrondprijzen in de stad Frankfurt niet kunnen of willen betalen, anderzijds bedrijven die een relatie hebben met de luchthaven. De grotere afstand tot de luchthaven (1 0-20 km) wordt gecompenseerd door de (zeer) goede ontsluiting. Voorbeelden van dergelijke bedrijfsterreinen zijn: Magnumpark, Monza Park, Business Park Liederbach en Weiterstadt Park. Op elk van deze business parks wordt veel aandacht besteed aan de architectuur en landscaping.
Singapore Changi Airport Op Singapore Changi Airport zelf zijn aileen bedrijfslokaties voor platformgebonden activiteiten gepland. In een relatief laat stadium worden nu de direct aan de luchthaven grenzende terreinen Changi North en Changi South ontwikkeld. Op Changi North zullen op het geprojecteerde Aviation Industrial Park vooral direct aan de luchthaven gebonden activiteiten moeten plaatsvinden. Op iets grotere afstand van de luchthaven ligt het bestaande bedrijfsterrein Loyang Industrial Estate, bestemd voor luchthavengebonden activiteiten en de luchtvaartindustrie. Nabij de luchthaven worden geen kantoorlokaties gepland. In Singapore leeft namelijk sterk de gedachte dat kantoren in of nabij het stadscentrum moeten zijn gevestigd. Verreweg de belangrijkste terreinontwikkelaar- en beheerder van Singapo8
re, Jurong Town Corporation (JTC), verhuurt aan bedrijven standaard 'kant en klare' bedrijfsgebouwen. Deze gebouwen bestaan uit meerdere lagen, soms wei zes verdiepingen hoog. Deze zogeheten 'flatted factories' vormen in de situatie van Singapore een creatieve oplossing voor enerzijds het gebrek aan grand en anderzijds de hoge grondprijzen.
Kansai International Airport Nabij de nieuwe luchthaven worden thans verschillende bedrijfslokaties ontwikkeld voor zowel kantoorhoudende bedrijven als hoogwaardige (industriele) activiteiten. Opvallend is dat bij deze projecten oak veel aandacht is voor de woon- en recreatieve functie. In feite kan worden gesproken van een integratie van drie functies: werken, wonen en recreeren. Voorbeeld van deze projecten zijn het Cosmopolis Plan, bestaande uit drie bedrijfsparken, Rinku Town, Technoport Osaka en Kansai Research City. Opgemerkt moet worden dat enkele deelprojecten van Technoport Osaka, World Trade Center en Asia and Pacific Trade Center zich nadrukkelijk op buitenlandse bedrijven richten.
E. Samenvattende schema's
Zoals uit Schema 1 blijkt is Schiphol wat betreft aantal passagiers en vracht kleiner dan Charles de Gaulle en Frankfurt en is ongeveer even groat als Singapore. Uit overzichten van het aantal bestemmingen en aantal Ianden blijkt de achterstand op met name Frankfurt geringer dan passagiers- en vrachtaantallen suggereren. De economische bedrijvigheid op de luchthaven Schiphol is relatief groat.
Schema 1
Kerncijfers van de bestudeerde luchthavens
Charles de Gaulle
Frankfurt
Singapore
Kansai
Schiphol
1. Aantal passagiers (x miljoen) 1987
16,4
23,3
11,2
13,6
1990
22,5
29,6
15,6
16,5
1995 (prognose)
27,3
32,2
20,0
max. 30,7
*
21,1
2000 (prognose)
N.B.
36,9
25-30
max. 30,7
*
28
9
10
Met uitzondering van Parijs kennen de onderzochte luchthavens nauwelijks vestigingsmogelijkheden voor niet-platformgebonden bedrijven (Schema 2}. Nabij de luchthaven kennen Parijs, Frankfurt en Singapore eveneens ruime vestigingsmogelijkheden. Bedrijfslokaties nabij de Kansai Airport liggen op ruimere afstand van de nieuwe luchthavens.
11
Schema 2
Bedrijfslokaties en infrastructuur op en nabij de luchthavens
A. Bedrijfslokaties op de luchthaven
Omvang
Lokatie Roissy-Charles de Gaulle Roissypole
8 ha
10 ha
Roissytech
15 ha ± 14.000 m 2
Village Fret
± 10 ha
Flexitech
Nog beschikbaar
± 3 ha
11 ha
Frankfurt Frankfurt Airport Center 50.000 m 2
Singapore Changi Changi Airfreight Centre
Kansai Freight Center
25 ha
31 ha (wordt nu aangelegd)
X
Doelgroep
Bereikte resultaten
Luchthavengebondenheid
lnternationaal opererende kantoorhoudende bedrijven*
Wordt nu aangelegd
0/+
'High-tech'-bedrijven die regelmatig gebruik maken van Iuchtvrachtvervoer. Geen noodzaak tot dure representatieve omgeving
+
+
'Mid-tech'-bedrijven die frequent gebruik maken van luchtvrachtvervoer
+
+
Vooral distributiebedrijven
+
+
Platformgebonden, kantoorhoudende bedrijven
Volledig bezet
+
Platformgebonden vrachtafhandelende bedrijven
Volledig bezet, grate uitbreiding gepland
+
Platformgebonden vrachtafhandelende bedrijven
In aanleg
+
Gemengd, zowel kantoorhoudende als distributiebedrijven. Aandacht nu vooral gericht op hoogwaardige kantooractiviteiten
Succesvol
0
+
0/+
B. Bedrijfslokaties nabij* de luchthaven
Roissy-Charles de Gaulle Paris Nord
Frankfurt Magnum park
200 ha ±50 ha
15 ha (op 20 km)
10 ha
Gemengde bedrijvigheid, nadruk op distributie-activiteiten
12
Schema 2
0Jervolg)
Omvang
Lokatie
Nog beschikbaar
Doelgroep
Bereikte resultaten
Luchthavengebondenheid
Monza Park
15 ha (op 10 km)
Gemengde bedrijvigheid kantoor- en distributie-activiteiten
+
0/+
Business Park Liederbach
5 ha (op 10 km)
Gemengde bedrijvigheid kantoor- en distributie-activiteiten
+
0/+
Weiterstadt Park
6 ha (op 20 km)
3 ha
Gemengde bedrijvigheid kantoor- en distributie-activiteiten
+
0/+
81 ha (op 7 km)
Beperkt
Voor kantoorhoudende bedrijven op representatieve lokatie
+
0/+
Distributiebedrijven en Iuchtvaartindustrie
Succesvol
+
Burostadt Niederrad
Singapore Loyang Industrial Estate
76 ha ± 20 ha
Changi North (Aviation Industrial Park)
83 ha Beschikbaar (45 ha) vanaf eind 1992
Direct aan de luchthaven gerelateerde bedrijvigheid
In ontwikkeling
+
Changi South
144 ha Beschikbaar vanaf 1993
Waarschijnlijk bedrijven met een directe relatie tot de Iuchthaven, ook kantoren
In ontwikkeling
+
Kansai Rinku Town (Rinku Gate Tower) Cosmopolis Plan (3 Business Parks)
318 ha, tot. opp.
X
O.a. kantoorhoudende bedrijven
Wordt momenteel gebouwd
0
360 ha (op 10-25 km)
X
Hoogwaardige industriele activiteiten, o.a. R&D
Wordt momenteel aangelegd
0
Vrachtafhandelende, niet platformgebonden bedrijven
In uitvoering
+
0/+
South Port Air Cargo City Terminal
24 ha (op 40 km)
Technoport Osaka, o.a. WTC en Asia and Pacific Trade Center
775 ha (op 40 km)
X
lnternationaal opererende kantoorbedrijven
In uitvoering
Kansai Science City
3.300 ha (in aanleg)
X
Grote onderzoeksinstituten
Wordt momenteel gebouwd
0
* Het begrip nabijheid is voor de vier luchthavens verschillend gedefinieerd, vanwege het verschil in perceptie van het schaalniveau: Roissy-Charles de Gaulle < 5 Frankfurt 5- 20 Changi Singapore < 5 Kansai < 60- 70
km km km km
13
De ontsluiting van de diverse luchthavens (Schema 3) over de weg is uiteraard overal ruim aanwezig. Voor wat betreft het openbaar vervoer wordt her en der een forse inhaalslag gepleegd.
Schema 3 lnfrastructuur
lnfrastructuur
Charles de Gaulle
Frankfurt
+
Weg
+
Spoor
Singapore
+
(Regionale trein)
++ ( +S-Bahn)
Vanaf1994
Gepland
Kansai
+
+ +
Metro TGV
Op relatief korte afstand aansluiting
Uit Schema 4 blijkt dat aile onderzochte luchthavens ruimte bieden voor platformgebonden bedrijven en kantoorhoudende en distributieve luchthavengebonden bedrijven. Voor luchthavengebonden high-tech- en R&D-bedrijvigheid is op/direct nabij de luchthaven geen plaats in Frankfurt en Osaka. Niet-luchthavengebonden bedrijvigheid wordt in de vier regie's, met uitzondering van Parijs, geweerd van de luchthaven.
Schema 4 Functies
Werkfunctie op de luchthaven
Charles de Gaulle
Frankfurt
Singapore
Kansai
Vestigingsplaats voor platformgebonden bedrijvigheid
+
+
+
+
Vestigingsplaats voor luchthavengebonden bedrijvigheid: * Kantoren * High-tech * Distributie *R&D
+ + + +
+
+ + + +
+
Vestigingsplaats voor nietluchthavengebonden bedrijvigheid * Kantoren * High-tech * Distributie *R&D
+ + + +
+
14
+
De bestudeerde luchthavens hebben elk twee of meer educatie- en communicatiefuncties. Aileen Roissy-Charles de Gaulle beschikt binnenkort over een grate 'trade mart' op het luchthaventerrein zelf.
Schema 5 Educatie- en communicatiefuncties
Charles de Gaulle Tentoonstellings- en expositieruimten
Pare des Expositions ParisNord Villepinte (op 3 km)
Trade marts
Vitrines de France (1993)
Congresfaciliteiten
Centre de Conferences (vanaf 1993)
Onderwijsinstellingen
Plal"'nen voor het vestigen van een universiteit met internationals orientatie
Frankfurt
Singapore
Kansai
Frankfurter Messe (op 10 km)
Changi International Exhibition & Convention Centre
International Trade Exhibition Hall (op 40 km)
Asia and Pacific Trade Center (op 40 km)
Airport Conference Center
Changi International Exhibition & Convention Centre
O.a. in Rinku Gate Tower Building (op 4 km)
Aviation Academy (wordt aangelegd)
Aileen bij de twee bestudeerde Aziatische luchthavens wordt, door de gunstige ligging ten opzichte van de aan- en uitvliegroutes, de woonfunctie ontwikkeld.
Schema 6 Woonfunctie*
Charles de Gaulle
Frankfurt
Singapore
Kansai
T.b.v. bovenmodale inkomens
Gepland
Gepland
T.b.v. modale inkomens
Gepland
* Binnen een straal van ongeveer 5 km en voor zover niet historisch bepaald
15
De meeste luchthavens besteden steeds meer aandacht aan de verblijfsfunctie.
Schema 7 Verblijfstunctie
Charles de Gaulle
Frankfurt
Singapore
Kansai
+ +
+ +
? ? ? ?
Verblijfsfunctie op de luchthaven Recreatievoorzieningen Culturele voorzieningen Shopping mall Hotels
+ + + +
+
Elektronica en financiele dienstverlening worden als kansrijke segmenten aangemerkt.
Schema 8 Perspectiefvolle segmenten
Charles de Gaulle
Frankfurt
Singapore
Kansai
+ ? + +
+ + + +
+ + ? +
Perspectiefvolle segmenten Electronics Bio-medtech Media Financial Services
+ + +
16
Hoofdstuk I lnleiding
.L1:. Achtergrond en onderzoeksopzet Teneinde meer zicht te krijgen op de belangrijke wisselwerking tussen luchthavens en bedrijfslokaties en de daarbij gehanteerde strategische ontwikkelingsconcepten, werd in het najaar van 1991 door Chipshol Forward aan het onderzoeks- en adviesbureau Buck Consultants International de opdracht verleend een analyse uit te voeren bij een viertal referentieluchthavens van Schiphol, te weten:
* *
Roissy-Charles de Gaulle; Flughafen Frankfurt Main; * Singapore Changi Airport; * Kansai International Airport.
Bij deze analyse diende speciale aandacht uit te gaan naar:
* ligging, bereikbaarheid, kwaliteit en omvang van de bedrijfslokaties; * ontwikkeling en management van de bedrijfslokaties; * aard van de nabij de luchthaven gevestigde bedrijven. In het onderzoek zijn twee fasen onderscheidbaar: A. Voorbereidingsfase : bestaande uit desk-research en desk-analyse om interessante ontwikkelingen op en nabij de vier referentieluchthavens te achterhalen. B. lnterviewfase
12.:.
na de voorbereidende werkzaamheden zijn in de maanden september en oktober 1991 de luchthavens bezocht en zijn gesprekken gevoerd met sleutelinformanten; luchthavenautoriteiten, Kamers van Koophandel, regionale ontwikkelingsmaatschappijen, overheden en projectontwikkelaars.
Opbouw van het rapport
In elk van de navolgende vier hoofdstukken zal een van de vier luchthavens centraal staan. Per hoofdstuk worden in drie paragrafen de volgende onderwerpen behandeld. Paragraaf I schetst een beeld van de ontwikkelingen op de luchthaven zelf, onder andere met betrekking tot het passagiers- en vrachtvervoer en uitbreidingsplannen. Paragraaf 2 gaat vervolgens in op de economische betekenis van de luchthaven en de ontsluiting voor auto en openbaar vervoer. Tot slot heeft Paragraaf 3 telkens betrekking op de bedrijfslokaties op en nabij de luchthaven.
17
18
Hoofdstuk II Roissy-Charles de Gaulle
lL..L. Profiel van de luchthaven Aeroport Roissy-Charles de Gaulle is de jongste loot aan het Parijse luchthavenfront. In 1974 verrichtte Generaal de Gaulle de officiele opening. De reden om een geheel nieuwe luchthaven aan te leggen was gelegen in de beperkte uitbreidingsmogelijkheden op de luchthaven Orly. Uit ruimtelijke ordeningsoverwegingen werd daarom een overwegend agrarisch gebied bij Roissy uitgekozen, gelegen op 30 km afstand van Parijs. Sinds 1974, teen Aerogare 1 werd geopend heeft Roissy-Charles de Gaulle zich stormachtig ontwikkeld. In 1981 werd Charles de Gaulle 2 geopend. De thans in aanbouw zijnde Aerogare 3 zal in 1996 voor ongeveer de helft in gebruik zijn. Op dat moment krijgt Roissy-Charles de Gaulle een capaciteit voor jaarlijks 35 miljoen passagiers (nu 23 miljoen). Thans is Roissy-Charles de Gaulle al verreweg de grootste Franse luchthaven voor vrachtvervoer. Voor het passagiersvervoer zal Orly binnenkort ook worden voorbijgestreefd {Tabel 2.1.).
Passagiersvervoer
Tabel 2.1. Ontwikkeling van het vracht- en passagiersvervoer op Orly en Roissy-Charles de Gaulle, 1981-1990 (x 1.000)
Roissy-Charles de Gaulle
Orly
Passagiers
Passagiersgroei (%)
Vracht
Vrachtgroei (%)
Passagiers
170,1
Passagiersgroei (%) Vracht
11.129
Vrachtgroei (%)
447,3
1981
17.165
1982
16.229
- 0,1
155,5
- 8,6
13.170
18,3
468,5
4,7
1983
16.448
1,3
164,3
5,7
13.658
3,7
497,9
6,3
1984
17.337
5,4
178,3
8,5
13.967
2,3
501,5
0,7
1985
17.802
2,7
187,0
4,9
15.041
7,7
506,1
0,9
1986
18.692
5,0
202,2
8,1
14.833
-1,3
510,5
0,9
1987
20.604
10,2
217,7
7,7
16.444
10,9
546,3
7,0
1988
22.397
8,7
236,2
8,5
18.304
11,3
575,5
5,3
1989
24.288
8,4
248,1
5,0
20.670
12,9
584,7
1,6
1990
24.330
0,2
254,5
2,6
22.506
8,9
617,9
5,7
19
Niet aileen ten opzichte van Orly en het nabij gelegen Le Bourget, heeft Roissy-Charles de Gaulle zich goed ontwikkeld. Ook in Europese verhoudingen is sprake van een snel in belang toenemende luchthaven. Op dit moment is Roissy-Charles de Gaulle na Heathrow en Frankfurt de derde luchthaven van Europa. Roissy-Charles de Gaulle is inmiddels ook Schiphol gepasseerd met betrekking tot het aantal passagiers: in 1990 had Roissy-Charles de Gaulle 22,5 miljoen passagiers tegen Schiphol 16,5 miljoen. Bepaald indrukwekkend zijn de voor een groot deel reeds in aanbouw zijnde projecten op en rond Roissy-Charles de Gaulle. Afgezien van Aerogare 3, waarvan de terminals stuk voor stuk een aanmerkelijk grotere capaciteit krijgen dan die van Aerogare 2, wordt er op infrastructureel gebied veel gedaan. Thans is er een directe treinverbinding van RoissyCharles de Gaulle naar Parijs, de zogeheten Reseau Express Regional (RER), met daar een directe aansluiting op het metronet. In 1994 wordt een geheel nieuw station geopend, bestaande uit meerdere lagen, waar shuttles, bussen en taxi's, maar ook de RER en de TGV samenkomen.
Vrachtvervoer Ambitieuze plannen zijn er ook met betrekking tot het vrachtvervoer. Tussen 1991 en 1995 voorziet de beheerder van de luchthaven, ADP (Aero ports de Paris), een toe name van 890.000 ton naar 1,25 miljoen ton. In het jaar 2000 wenst men een kwart van de totale hoeveelheid vracht behandeld in Londen, Frankfurt, Brussel, Schiphol en Parijs tezamen, in Parijs te verwerken. In Parijs betekent in dit verband vooral op Roissy-Charles de Gaulle. Mede met het oog hierop wordt momenteel een nieuw logistiek vrachtcentrum (Centre Logistique du Fret Aerien) gebouwd, dat in totaal ongeveer 100.000 m 2 zal beslaan. Dit centrum, waarvan de eerste fase in 1992 zal worden gerealiseerd, wordt ontwikkeld en beheerd door de maatschappij Roissy-Sogaris, die is opgezet door Aeroports de Paris (ADP) en SOGARIS. Totale kosten van dit project zullen zo'n f. 90 miljoen bedragen. Daarnaast zal mogelijk nog in 1992 een Europese hub voor het postverkeer (65.000 m 2 parkeerruimte en 20.000 m 2 afhandelingsruimte) in gebruik worden genomen. Totale kosten van dit laatste project bedragen ongeveer f 60 miljoen. Recent hebben twee transportfirma's, Panalpino en Nippon Express, grote vestigingen op de luchthaven opgezet.
Uitbreidingsplannen De belangrijkste ontwikkelingen die zich op de luchthaven zelf voordoen hebben betrekking op:
* * * *
bouw van een groot openbaar vervoerstation, tussen Aerogare 2 en Aerogare 3; bouw Aerogare 3; aanleg van drie nieuwe start- en landingsbanen; sterke uitbreiding vrachtareaal.
In bijgevoegde figuur wordt een en ander visueel weergegeven.
20
Fiquur 2.1. Belangrijke ontwikkelingen op Roissy-Charles de Gaulle (1990-1994)
11.2. Luchthaven en omgeving
Economische betekenis
I.
Het economisch effect van de luchthavens Orly en Roissy-Charles de Gaulle tezamen wordt voor 1988 geraamd op ongeveer 50 miljard FF, omgerekend f 17 miljard. De omzet gerealiseerd op Roissy-Charles de Gaulle zelf bedroeg in 1990 ruim f 5 miljard. Oak wat betreft de werkgelegenheid is de bijdrage aan de economie aanzienlijk. Op Roissy-Charles de Gaulle verschaffen 250 bedrijven werk aan zo'n 35.000 personen, op Orly gaat het om 350 bedrijven met een totale werkgelegenheid van 29.000 personen (cijfers 1989}. Ter vergelijking, op Schiphol werkten in 1990 43.000 personen.
I
De luchthavens, met name Roissy-Charles de Gaulle, worden als een zeer belangrijke instrument beschouwd bij de verdere ontwikkeling van de regia Parijs. De Franse nationale en regionale overheid is er veel aangelegen om de economische functie van de luchthaven te versterken. Voor dit doel zijn reeds grate infrastructurele werken in uitvoering, andere verkeren nag in de planningsfase. Het streven is Roissy-Charles de Gaulle uit te bouwen tot eerste luchthaven van Europa met 80 miljoen passagiers in 2015. Vermeldenswaardig is dat ADP vertegenwoordigd is in de 'I'Agence pour !'Implantation des Entreprises Paris l'lle-de-France. Dit is de regionale ontwikkelingsmaatschappij van lie-de-France, een regia die 10 miljoen inwoners telt. De belangrijkste taak van deze organisatie is het aantrekken van buitenlandse bedrijven. Daarbij gaat de aandacht vooral uit 21
naar Europese hoofdkantoren van Amerikaanse en Japanse ondernemingen. Parijs wordt door de organisatie beschouwd als de (economische) hoofdstad van Europa. Feit is echter dat Parijs geen echt belangrijke lokatie is voor Europese hoofdkantoren. Steden als Brussel en Landen herbergen elk een grater aantal van dit type kantoren. Het marktaandeel van Parijs e.o. bij de Amerikaanse Europese hoofdkantoren wordt geschat op 5 tot 10% en bij de Japanse Europese hoofdkantoren op slechts 1%.· lle-de-France is sinds enige tijd bezig met een bezinning hoe Parijs e.o. te promoten als lokatie voor Europese hoofdkantoren. Wat sterk in het nadeel van Parijs werkt is het feit dat deze stad vooral een toeristisch imago heeft. Het imago van Parijs als lokatie voor internationaal opererende bedrijven is niet sterk, onder andere vanwege de gebrekkige talenkennis van de Fransen. lle-de-France is nu bezig om een integrale campagne te ontwikkelen om zich versterkt te gaan richten op deze Europese hoofdkantoren. Sectoren die zijn uitgekozen betreffen de computerhardware;. en softwaresector. Onderdeel van de campagne is eveneens extra aandacht te schenken aan het leren van de Engelse taal voor degenen die bij dergelijke kantoren zullen gaan werken.
Ontsluiting per auto en openbaar vervoer
Fiquurn...:. Wegennet regio Parijs
22
Roissy-Charles de Gaulle ligt op ongeveer 30 km afstand van Parijs, pal naast de autosnelweg Lille-Parijs (A 1). Naar het oosten is de luchthaven ontsloten via de A3. Het is mogelijk om via de A86 in ongeveer 30 minuten in de ten westen van Parijs gelegen beroemde kantorenwijk 'La Defense' te komen. Ten zuiden van de luchthaven loopt de A 104 (La Francilienne), de nog niet geheel voltooide (grotere) ringweg om Parijs. Hiervandaan is er een aansluiting via de A4 richting Duitsland, via de A6 over Marseille naar ltalie en via de A 10 naar Spanje. Gepland is bovendien de A 16, die Parijs moet gaan verbinden met de Kanaaltunnel. Opgemerkt moet worden dat de bovengenoemde A 1 nu zeer regelmatig files kent. Bij een verdere ontwikkeling van Roissy-Charles de Gaulle - bij meer dan 30 miljoen passagiers :wordt deze weg door Aeroports de Paris als het voornaamste knelpunt beschouwd. Op het traject Ailnay~Roissy zal deze autosnelweg worden verdubbeld. Dit is echter op de andere trajecten nabij Parijs niet mogelijk. Een mogelijke oplossing wordt gezien in de aanleg (in groter verband) van een ondergronds netwerk van autosnelwegen in de regio Parijs. Dit project heet ICARE (Infrastructure Concedee d' Auto route Regionale Enterree) en is een initiatief van de nationale overheid, de overheid van lle-de-France en de stad Parijs. In totaal zou dit autowegstelsel een lengte hebben van 150 km. Vanwege de zeer hoge kosten van het project zal dit, indien het wordt gerealiseerd, in concessie worden gegeven en zal op de weg tol worden geheven.
Fiquur 2.3. Gepland spoorwegennet en people mover system (ST)
-
23
ST RER TOV
Fiquur 2.4. Roissy-Charles de Gaulle en de TGV
Wat betreft het openbaar vervoer heeft Roissy-Charles de Gaulle twee busverbindingen naar Parijs, naar respectievelijk Gare de I'Est en Place de Ia Nation. Een nieuwe busverbinding (Roissy Bus) is gepland met I'Opera. Op het centraal op de luchthaven gelegen internationals zakencentrum Roissypole bevindt zich een spoorwegstation, hier vandaan verzorgt de RER-Iijn B de verbinding met Parijs, met directe aansluiting op het Parijse metronet. De reistijd naar het centrum van Parijs (Chatelet-les-Halles) bedraagt ongeveer een half uur. Gepland is dat de RER-Iijn van Roissypole doorgetrokken zal worden tot het nieuwe TGVstation, gelegen tussen Aerogare 2 en de in aanbouw zijnde Aerogare 3. Deze RER-verbinding zal de komende jaren heel belangrijk worden. Voorzien is een verhoging van de frequentie; nu gaat eenmaal per kwartier een trein. In 1994 zal het TGV-station annex REA-station in gebruik worden genomen. Op dat moment zal Roissy-Charles de Gaulle beschikken over een uniek internationaal vervoersstelsel. In dit station zal ook een people mover system aanwezig zijn, de Systeme de Transfert (ST), die de verbinding vormt met de verschillende terminals. In totaal zal het stationsgebouw vijf lagen tellen met een totaal 24
vloeroppervlak van 100.000 m2 • In het gebouw zijn allerlei voorzieningen gapland, o.a. een hotel met 400 kamers, een business center, restaurants en winkels. Het TGV-station zal verbindingen hebben richting BrusseljLonden en richting Bordeaux/Lyon. ADP verwacht overigens dat met de komst van de TGV het verwachte aanbod van ongeveer 80 miljoen passagiers waarschijnlijk niet in 2015 zal worden bereikt maar met een vertraging van 5 10 jaar in 2020-2025. Via de TGV-aansluiting beschikt Roissy-Charles de Gaulle over additionele mogelijkheden om passagiers aan te trekken. De reistijd van Brussel, Lille, Tours en Lyon naar Roissy-Charles de Gaulle bedraagt dan immers minder dan 2 uur (Figuur 2.5.).
a
Fiquur 2.5. Roissy-Charles de Gaulle in het TGV-net, reistijd
AMSTERDAM
..
\
\ _, I \
1. I
"'-.,J
"'-.!'
---- --~I I I I
,,,' I
I
' 1,•
I
,_-
\
I
-·
--~
I'
1.._,
'I
,,
I I I• 1_.~
~
.:I' ~
I
......J-_/ , 4 h 10
Bron: Plan Quinquennal ~ 990- ~ 994, ADP
25
MARSEILLE
~
'"-
11.3. Bedrijfslokaties
In Figuur 2.6. worden de bedrijfsterreinen nabij en op Roissy-Charles de Gaulle aangegeven.
Figuur 2.6. Bedrijfsterreinen op en nabij de luchthaven
.·
•'
LE MESNIL AMELOT
•'
.·
... .. '
LE BLANC·MESNIL
... ...
,•' •''
...........··... ··
... ,•'
1 2 3 4
Village Fre: Roissytech lnterna:ional Bus,nes; C:e·· ; Flexitech 5 Business Park de Pa·:s ~.~~· _ 6 Garono·-Aulnay SOUl a~ 5 -Mainroad ' " •••• Rtllw•v
De belangrijkste bedrijfsterreinen bij Roissy-Charles de Gaulle zijn:
* Paris Nord I en II * Roissypole * Roissytech
* *
Village Fret Flexitech
Paris Nord I en II De ontwikkeling van bedrijfsterreinen op en rand Roissy-Charles de Gaulle volgde met enige vertraging de groei van het aantal vliegbewegingen. Vooral in de beginperiode van 26
Roissy-Charles de Gaulle nam het bedrijfsleven een enigszins afwachtende houding aan. Zeals zo vaak in dergelijke situaties leidde dat ook hier tot gronduitgifte aan bedrijven, die feitelijk in het geheel niet aan de luchthaven zijn gebonden. Het fraaiste voorbeeld daarvan is de vestiging van de automobielfabriek van Citroen in Paris Nord I. Achteraf neg een geluk was dat Paris Nord I relatief dicht bij Parijs was gelegen (hetgeen ook iets zegt!) waardoor niet de meest interessante lokatie voor de luchthavengebonden bedrijven was vergeven. In Paris Nord II, voluit Paris Nord II Pare International d' Activites, was de situatie al gunstiger. Ook daar werden echter in het begin, vanaf 1981, neg industriele en groothandelsbedrijven gevestigd. Latere vestigingen hadden meer betrekking op high-tech en dienstverlening. Sterker neg, zo langzamerhand vertrekken de eigenlijk ook niet meer in het beeld van dit hoogwaardige park passende industriele en groothandelsbedrijven. Bij de uitgifte van de grand aan de bedrijven wordt overigens het criterium luchthavengebonden activiteit niet gehanteerd. De terreinen Paris Nord I en II worden uitgegeven door de Agence Fonciere et Technique de Ia Region Parisienne (AFTRP), een overheidsinstantie. Wanneer we ens beperken tot Paris Nord II (Nord I is geheel door Citroen verworven), dan praten we over totaal 385 ha, dichtbij de luchthaven gelegen. Daarvan is 60 ha in gebruik bij het Pare des Expositions de Paris-Nord Villepinte, een groat internationaal tentoonstellingscomplex. Neg eens 65 ha is bestemd voor green, waterpartijen en landscaping. Het terrein is voor een aanzienlijk deel (154 van de 200 ha} reeds uitgegeven. Bedrijven die zich op Paris Nord II hebben gevestigd zijn, onder andere Bull, Sharp, UTA, Hewlett-Packard, Mitutoyo, DHL, JVC, Daewoo, Akai-Konica en Samsung. Voor een groat gedeelte gaat het daarbij om de hoofdkantoren van internationale bedrijven voor de Franse markt. Momenteel vinden bij ongeveer 350 ondernemingen in het bedrijvenpark reeds meer dan 8.000 mensen werk (Figuur 2.6). Naar verwachting zullen in het park uiteindelijk zo'n 12.000 mensen werkzaam zijn. Door de AFTRP wordt de grand verkocht, zowel aan bedrijven als ook aan projectontwikk 31aars. De bedrijven hebben volledige vrijheid om hun eigen architectonische antwerp te kiezen, zij het dat er een soort 'schoonheidscommissie' is die een en ander toetst. Het beleid van AFTRP i~ er nu op gericht Paris Nord II vooral kwalitatief verder te ontwikkelen, o.a. door het vestigen van extra voorzieningen ten behoeve van het aanwezige bedrijfsleven.
1
j
27
Figuur 2.7. Paris Nord II
DEVELOPMENT SCHEME OF PARIS NORD II
Figuur 2.8. Pare des Reflets
28
Een voorbeeld van gronduitgifte aan een ontwikkelaar is het thans in voorbereiding ;zijnde Pare des Reflets. Dit park kent een oppervlakte van 12,5 ha. Daarvan wordt echter 1 ha in beslag genomen door een meer, waaromheen 50.000 m 2 kantoorruimte wordt aangeboden. Pare des Reflets is ontwikkeld door de combinatie Meeker Spratt, London and Edinburgh Trust en Capital & Continental. De tweede tranche zal in de loop van 1992 worden opgeleverd. Een andere, op Paris Nord II zeer actieve investeerder is de groep GCI (Generale Continentale lnvestissements). Deze realiseert hier het prestigieuze kantorencomplex Les Pleiades, met een oppervlakte van ongeveer 11.000 m2 • Ook dit project zal in de loop van 1992 gereed komen. In 1991 werd door deze projectontwikkelaar reeds het 11.000 m 2 grate complex Les Pavois gerealiseerd. lnteressant te vermelden is dat de Automotive Components Group Europe (ACGE) van General Motors recent een groat R&D centrum heeft opgezet, Waterside Park, met een vloeroppervlak van 5.700 m 2 • Paris Nord II bevat redelijk veel groen (Figuren 2.7 en 2.8.) en is voorzien van drie restaurants, die het eigendom zijn van de op het park gevestigde bedrijven, de zogeheten restaurants inter-entreprises. Daarnaast wordt momenteel gewerkt aan een centraal op het bedrijfspark g·elegen tennis- en een indoor sportcomplex. In aanbouw is bovendien een 4sterren hotel Hyatt Regency. In 1990 werd er een 2-sterren hotel (Ciimat de France) geopend. In totaal zal Paris-Nord II in 1992 5 hotels tellen. Behalve deze voorzieningen is er op Paris-Nord II ook een winkelcentrum, een douanekantoor, tien vestigingen van banken, een postkantoor en zelfs een gezondheidscentrum. In feite kan worden gesproken van een dorp met een breed scala aan voorzieningen. Het park bezit een halte aan de REA (namelijk bij Villepinte: het internationaal tentoonstellingscomplex) van Parijs naar Roissy-Charles de Gaulle. Dit tentoonstellingscomplex zal op korte termijn met minstens 100.000 m2 worden uitgebreid en daarmee de internationale beursfunctie van Parijs aanzienlijk versterken. Een drietal bussen, waarvan een gratis is, verzorgen het openbaar vervoer op het bedrijfspark zelf. De eigenaren van de grand hebben zich georganiseerd in de Association des Proprietaires de Paris Nord II. Deze organisatie is verantwoordelijk voor het onderhoud van de groenvoorzieningen, de vuilnisreinigingsdienst, de bewegwijzering, etc. De Agence Fonciere et Technique de Ia Region Parisienne (AFTRP) beschikt momenteel nog slechts over een beperkte hoeveelheid grand (ongeveer 50 ha), al heeft men zijn · hoop gericht op een aangrenzend (internationaal) motorcrossterrein (Carola) van 20 ha, dat echter pas, indien een vervangende lokatie hiervoor kan worden gevonden, na 1995 beschikbaar kan komen. Door de beperkte mogelijkheden is AFTRP selectiever geworden bij de keuze van gegadigden. De huurprijs van kantoorruimte bedraagt 800-1000 FF /m 2 , omgerekend ongeveer f 300,--/m 2 • Het opvoeren van de bebouwingsgraad, met name bij het REA-station, wordt als een oplossing gezien voor het beperkter wordend aanbod van grand. Naar verwachting zal in de eerstkomende jaren in de buurt van het REA-station, nog zo'n 100.000 m 2 aan kantoorruimte worden gerealiseerd. Wanneer AFTRP binnenkort door zijn voorraad is zal het moeten wachten tot na de regionale verkiezingen in maart 1992. Naar verwachting zal eind 1992 door de regionale overheid het nieuwe bestemmingsplan definitief worden vastgesteld, waarbij mogelijkerwijs gekozen wordt voor het tot stand brengen van een corridor tussen Le Bourget en RoissyCharles de Gaulle. Als grootste concurrent beschouwt AFTRP niet zozeer het nabijgelegen Roissypole, omdat dat zich meer richt op kleinschaliger kantoorruimte en hier bovendien geen grand gekocht kan worden, maar vooral Stockley Park bij Heathrow, dat echter veel hogere grondprijzen kent (ongeveer f 1.200,--/m 2 , long lease). 29
Roissypole Naast AFTRP geeft oak Aeroports de Paris (ADP) gronden uit. Dit betreft terreinen die liggen op het grondgebied van de luchthaven zelf. ADP beschikt in tegenstelling tot veel andere Europese luchthavens nag over een zeer aanzienlijke voorraad aan grand, zij het dat een deel benodigd is voor de uitbreiding van de luchthaven (drie nieuwe start- en landingsbanen, nieuwe vrachtterminals etc.) Het paradepaard van ADP is het thans in aanbouw zijnde Roissypole. Dit bedrijvenpark met een oppervlakte van ongeveer 10 ha ligt midden op de luchthaven en beschikt over een RER-halte. Vanaf 1994 bevindt zich op zeer korte afstand het TGV-station. Roissypole wordt door ADP geafficheerd als 'Centre d'Affaires International' (International Business Centre). Doelgroep van het centrum zijn hoogwaardige, internationaal opererende bedrijven met werknemers die (zeer) veelvuldig internationaal moeten reizen, hetzij per vliegtuig, hetzij per TGV. Daarbij gaat het overigens over het algemeen om kleinere vestigingen. Het huurniveau is ongeveer f 500,--/m 2 per jaar, excl. bijkomende kosten, zoals stook- en servicekosten en belastingen. Met uitzondering van het kantoorcomplex van Air France zullen hier geen kantoren voor afzonderlijke bedrijven worden gebouwd. ADP gaat er van uit dat de bedrijven die worden aangetrokken intensief van de luchthaven gebruik zullen maken. Een hard criterium is dit echter niet. Bedrijven die in vestiging ge'interesseerd zijn, wordt in principe niets in de weg gelegd. Op Roissypole zullen in 1992 en 1993 de volgende vier belangrijke projecten worden gerealiseerd.
* Generale Continentale lnvestissements (GCI) ontwikkelt hier samen met GA rechttegenover het REA-station, een groat kantorencomplex, Continentale Square, bestaande uit vier gebouwen van elk vijf verdiepingen. Naast kantoorruimte zal hier oak een restaurant komen en een eigen parkeergarage worden gebouwd. De totale vloeroppervlakte bedraagt 22.000 m2 en zal in de loop van 1992 op de markt worden gebracht. Op langere termijn is een tweede tranche voorzien met eveneens vier gebouwen. * Een ander project, ontwikkeld door Kaufman & Broad, is Paris Air Park. Een groat complex bestaande uit acht onderling via een glasdak verbonden kantoorgebouwen van vijf verdiepingen. De totale vloeroppervlakte bedraagt 40.000 m2 • Vier van de acht gebouwen zullen worden geexploiteerd door Kaufman & Broad, de overige vier door ADP. Naar verwachting zal dit complex eind 1992 of begin 1993 worden opgeleverd. * Vitrines de France realiseert hier een permanente expositieruimte ('Rectangle') met een oppervlakte van 50.000 m 2 • De expositieruimte is bestemd voor het Franse exporterende bedrijfsleven. Hier zullen luchthavenbezoekers, onder andere transferpassagiers, binnen korte tijd met behulp van moderne technieken kennis kunnen nemen van Franse produkten. De expositieruimte zal in 1993 in gebruik worden genomen. * Op Roissypole zal de reeds aanwezige vestiging van Air France worden uitgebreid tot een Cite Air France. Eind september 1991 nam Air France officieel de beslissing om het huidige hoofdkantoor gevestigd in de Parijse wijk Montparnasse te verplaatsen naar Roissy-Charles de Gaulle. Behalve bovenstaande projecten zal er op Roissypole ten behoeve van het internationale zakenleven in 1993 nag een congres- en conferentiecentrum (Centre de Conferences) met een totale oppervlakte van 2.500 m2 bij het nieuw te bouwen Hilton Hotel van start gaan. Bovendien zullen de twee reeds aanwezige hotels, Arcade en Novotel, de komende jaren fors worden uitgebreid. 30
Figuur 2.9. Roissypole
Om het hoogwaardige karakter van Roissypole te benadrukken wordt hier ook een Centre d' Animation neergezet. Dit centrum zal o.a. winkels en restaurants huisvesten, alsmede een groat recreatiecomplex.
Roissytech Naast de sterk op kantoren c.q. dienstverlening gerichte terreinen Roissypole en Paris Nord II heeft ADP ook een bedrijfspark ontwikkeld voor high-tech activiteiten. Dit park met een oppervlakte van ongeveer 15 ha, ligt in de vrachtvervoerzone en is op grand daarvan voor representatieve kantoorfuncties duidelijk minder interessant. Het totale vloeroppervlak op Roissytech zal uiteindelijk zo'n 50.000 m 2 bedragen, verdeeld over een aantal gebouwen die elk als een soort bedrijfsverzamelgebouw fungeren. De huurprijzen bedragen hier ongeveer f 300,--/m 2 per jaar. Ook hier zijn weer winkels, een restaurant voor de aanwezige bedrijven en een hotel gepland. Dit complex heet 'Centre de Vie' en zal in 1993 van start gaan. Shuttle-bussen verzorgen het vervoer met het REA-station en de verschillende terminals.
Fiquur 2.1 0.
Roissytech
32
Village Fret Eveneens in de vrachtvervoerzone ligt Village Fret, bestemd voor bedrijven die in de onmiddellijke nabijheid van de vrachtterminals moeten zijn gevestigd. Net als op Roissytech worden bedrijven hier gehuisvest in kleine gebouwen die elk in eenheden (modules) van 295 m 2 worden verhuurd. De huurprijs bedraagt ongeveer f 200,-- jm 2 • De modules bestaan uit een kantoorgedeelte aan de straatkant en opslagruimte aan de achterkant.
Aexitech Dit bedrijfsterrein, net buiten de vrachtvervoerszone gelegen, heeft een gemengd karakter. De huurprijs bedraagt hier ongeveer f 20,--jm 2 •
33
34
Hoofdstuk Ill Flughafen Frankfurt Main
~
Profiel van de luchthaven
De luchthaven van Frankfurt am Main dateert al van 1936 en beslaat nu een oppervlakte van ongeveer 1.700 ha. In 1965 werd de grote centrale terminal, Terminal Mitte, officieel geopend. In 1990 werd begonnen met de bouw van Terminal Ost, die naar aile waarschijnlijkheid eind 1994 operation eel zal zijn. De capaciteit van deze terminal zal 10 tot 12 miljoen passagiers bedragen. Tussen beide terminals wordt een people mover system (Passenger Transfer System) en een bagageafhandelingssysteem aangelegd. Met behulp van beide systemen zal de relatief korte transfertijd van 45 minuten voor het overstappen van het ene vliegtuig op het andere vliegtuig gegarandeerd moeten kunnen blijven. Beheerder van de luchthaven is de Flughafen Frankfurt Main AG (FAG), die drie aandeelhouders kent: de deelstaat Hessen (45,2%), de stad Frankfurt (28,9%) en de Bondsrepubliek (25,9%). FAG had in 1990 met ruim 11.000 werknemers een omzet van f 1,8 miljard.
Passagiersvervoer
Tabel 3.1. Ontwikkeling van het passagiers- en vrachtvervoer, 1981-1990
Passagiers
Passagiers groei%
Vracht
Vrachtgroei%
1981
17.718.537
1982
17.290.419
- 2,4
636.871
0,4
1983
17.779.541
2,8
685.312
7,6
1984
19.031.764
7,0
772.787
12,8
1985
20.271.197
6,5
805.497
4,2
1986
20.495.975
1,1
859.886
6,8
1987
23.305.603
13,7
950.700
10,6
1988
25.235.401
8,3
1.048.466
10,3
1989
26.724.430
5,9
1.131.074
7,9
1990
29.631.427
10,9
1.176.055
4,0
634.494
35
Flughafen Frankfurt Main is na Heathrow de grootste luchthaven van Europa. In 1990 telde Heathrow 42,6 miljoen en Frankfurt 29,6 miljoen passagiers, (Schiphol komt op een vijfde plaats met 16,5 miljoen passagiers). De luchthaven van Frankfurt kenmerkt zich door zijn belangrijke transitofunctie, ongeveer de helft van de passagiers. In de periode 1986-1990 groeide het aantal passagiers op Flughafen Frankfurt Main met ongeveer 45% van 20,5 miljoen naar 29,6 miljoen (zie Tabel 3.1.). In 1990 kende Frankfurt van de tien grootste Westeuropese luchthavens de hoogste toename van het aantal passagiers, namelijk 11 ,2%. De verwachting is echter dat de verdere groei zal afnemen, onder andere doordat in Erding bij Munchen in mei 1992 Flughafen Munchen II officieel in gebruik wordt genomen. Flughafen Frankfurt Main zal in 1995 naar verwachting 32,2 miljoen passagiers verwerken. In 2000 zullen dit volgens de raming zo'n 36,9 miljoen passagiers zijn. Een interessante recente ontwikkeling is de sterke toename van het vliegverkeer op CostEuropa. Flughafen Frankfurt Main is thans bezig om een gedeelte van de zakenvluchten te verplaatsen naar de nabijgelegen Flughafen Wiesbaden-Erbenheim. In het Frankfurt Airport Center (FAC) is het Airport Conference Center (ACC) gevestigd, dat beschikt over uitgebreide voorzieningen voor het houden van congressen. In twee hotels op de luchthaven, het Sheraton Hotel en Steigenberger Airport Hotel, zijn eveneens congresfaciliteiten aanwezig.
Vrachtvervoer Frankfurt is de belangrijkste Europese luchthaven voor wat betreft vrachtvervoer: op de tweede en derde plaats komen respectievelijk Heathrow en Roissy-Charles de Gaulle. De luchthaven heeft een zeer belangrijk transitofunctie, ongeveer 70% van het vrachtvolume. In 1990 verwerkt de luchthaven in totaal ongeveer 1,2 miljoen ton vracht. Geprognosticeerd is dat het volume tot 2000 zal toenemen met 30%, tot ongeveer 1,6 miljoen ton. De vrachtafhandeling geschiedt op het Frachtzentrum Frankfurt, dat een oppervlakte beslaat van 11 0 ha en een capaciteit he eft van 1,5 miljoen ton per jaar. De aanwezige vrachtterminals hebben een gezamenlijk vloeroppervlak van zo'n 135.000 m 2 • I I
Ujnennet In totaal zijn er 95 luchtvaartmaatschappijen die lijnvluchten hebben op Flughafen Frankfurt Main. Gevlogen wordt er op 220 bestemmingen, in 99 Ianden. Het gemiddelde aantal vluchten bedraagt per week ongeveer 3.020. Behalve de 'reguliere' luchtvaartmaatschappijen zijn nog zo'n 80 chartermaatschappijen op de luchthaven actief. De luchthaven is de thuisbasis van de Deutsche Lufthansa AG en twee van haar dochtermaatschappijen: German Cargo Services GmbH voor vrachtvervoer en Condor Flugdienst GmbH, voornamelijk vliegend op vakantiebestemmingen.
36
Fiquur 3.1. Basis lay-out Flughafen Frankfurt Main
37
Uitbreidingsplannen Verreweg de belangrijkste uitbreiding op Flughafen Frankfurt Main betreft de bouw van de nieuwe passagiersterminal Ost met een capaciteit van 10-12 miljoen passagiers per jaar. De werkzaamheden hiervoor begonnen in 1990. Naar verwachting zal deze terminal in 1994 gereed. komen. Totale kosten voor de terminal bedragen OM 7,4 miljard. Tussen Terminal Osten de bestaande Terminal Mitte zal een 'people mover system' worden aangelegd. Bij de verdere ontwikkeling van de luchthaven wordt nu ook rekening gehouden met het verplaatsen of opheffen van de op het luchthaventerrein gelegen Amerikaanse luchtmachtbasis, die rond 300 ha beslaat.
111.2. Luchthaven en omgeving
Economische betekenis De luchthaven van Frankfurt is niet aileen van grate betekenis voor de economie van het Rhein-Main-gebied in de deelstaat Hessen, maar ook voor de Bondsrepubliek als geheel. Eind 1990 werkten op de luchthaven bij 406 bedrijven 53.257 personen, een stijging van 5,6% ten opzichte van 1989. Over de periode 1986-1990 bedroeg de gemiddelde jaarlijkse toename van de werkgelegenheid 3.300 personen. Verwacht wordt dat in 1992 op Flughafen Frankfurt Main ongeveer 57.800 person en werkzaam zullen zijn. Het is daarmee in de deelstaat Hessen de lokatie, die het hoogste aantal arbeidsplaatsen telt. In de (oude) Bondsrepubliek slechts overtroffen door twee andere lokaties: Volkswagen in Wolfsburg (60.500 arbeidsplaatsen) en BASF in Ludwigshafen (57.000 arbeidsplaatsen). In de onmiddellijke nabijheid van de luchthaven zijn bovendien nog naar schatting 7.000 personen werkzaam bij (neven)vestigingen van direct aan de luchthaven gebonden bedrijvigheid. Een andere indicator voor het grate belang van de luchthaven voor de regionale economie is de totale omvang van de salarissen die de werknemers op de luchthaven verdienen. In 1990 was dit een bedrag van 3,5 miljard OM, omgerekend bijna f 4 miljard. De gemeente Frankfurt heeft een eigen, zelfstandig opererende ontwikkelingsmaatschappij, Wirtschaftsforderung Frankfurt GmbH, die zich o.a. bezighoudt met het aantrekken van nieuwe bedrijven. Wirtschaftsforderung Frankfurt richt zich vooral op kantoorhoudende bedrijven. Door de hoge grondprijzen is Frankfurt namelijk geen aantrekkelijke lokatie voor distribuerende en producerende bedrijven. Frankfurt probeert zich nog meer te profileren als centrum van internationale zakelijke dienstverlening. Thema's die hierbij worden gehanteerd zijn:
*
Finanzstandort Frankfurt;
* Verkehrsdrehscheibe Frankfurt; * Messestandort Frankfurt. Frankfurt mag zich de laatste tijd verheugen in een toenemende belangstelling van Japanse bedrijven. Bij de Wirtschaftsforderung Frankfurt, het Umlandverband Frankfurt en de 38
ontwikkelingsmaatschappij van de deelstaat Hessen (HLT Wirtschaftsforderung) bestaan bovendien plannen om nu zelf actief in Japan te gaan werven.
Ontsluiting per auto en openbaar vervoer Flughafen Frankfurt is gelegen aan de autosnelwegen A3 (Frankfurt-Keulen) en A5 (Hamburg-Basel), nabij het verkeersknooppunt 'Frankfurter Kreuzl. Ter ontlasting van dit zeer drukke knooppunt is de 843 uitgebouwd tot de ontsluitingsweg van de luchthaven.
Figuur 3.2. lnfrastructuurnetwerk A.
Ku sel/0011mund
.c: c
~
l
c
t:!
~
~
..0
c
~· c
De luchthaven bezit een eigen spoorwegstationl waar vandaan de S-Bahn (lokale trein) de verbindingen met de agglomeratie Frankfurt verzorgt. Voorts vertrekken hier regelmatig intercity-treinen met directe aansluitingen op Dortmund en MOnchen. De Airport Express' een initiatief van de Deutsche Lufthansa, verzorgt de verbindingen met de luchthavens van Dusseldorf en Stuttgart. Om het sterk toenemend aantal passagiers oak per openbaar vervoer te kunnen blijven verwerken wordt de bouw van een tweede spoorwegstation noodzakelijk geacht. Verder zijn er uitbreidingen gepland in het intercitynet (Keulen-Frankfurt). Bovendien zal het spoornet in oostelijke richting worden uitgebreidl door onder de binnenstad van Frankfurt een spoorwegtunnel aan te Iegg en (Frankfurt Hauptbahnhof is nu een kopstation). De I
39
I
bedoeling is dat te zijner tijd het spoorwegstation van de luchthaven o0k aangesloten wordt op het netwerk van de hogesnelheidstreinen. Behalve de treinverbindingen is er oak een uitgebreid buslijnennet met zowel lokale bestemmingen als verder gelegen bestemmingen.
111.3. Bedrijfslokaties
Op Flughafen Frankfurt Main zelf zijn geen grotere nieuwe bedrijfslokaties voor kantoren of vrachtafhandeling gepland. Wei werd in 1990 begonnen met de bouw op Pier A van vier kantoorflats bestemd voor de Deutsche Lufthansa. Oak ten behoeve van de Deutsche Lufthansa wordt nabi{ de Hangars I en II een 7-verdiepingen hoog gebouw (Querbau West) gerealiseerd. Hier zullen trainingen voor het personeel van de Lufthansa worden verzorgd en kantooractiviteiten plaatsvinden. Het project zal in de zomer van 1992 worden opgeleverd. In de onmiddellijke nabijheid van de luchthaven, dat wil zeggen op minder dan vijf kilometer afstand, zijn ·aileen in het westen van Flughafen Frankfurt Main nieuwe projecten gepland. Het gaat daarbij om de revitalisering van een bedrijfsterrein in Kelsterbach waar vroeger een olieraffinaderij (Caltex) op was gevestigd met een oppervlakte van ruim 27 ha. In principe zouden elders nabij de luchthaven terreinen ontwikkeld kunnen worden. Plannen in deze richting stuiten echter op grate weerstand van de plaatselijke bevolking, die hierbij wordt gesteund door de politiek (coalitie SPD en 'Grunen'). Op grotere afstand van de luchthaven (5 tot 20 km) zijn de afgelopen jaren wei verschillende bedrijvenparken ontwikkeld. Enerzijds worden hier (ruimte-intensieve) bedrijven opgevangen die uit het 'dure' Frankfurt worden verdrongen. Anderzijds bedrijven, die een relatie hebben met de luchthaven. Deze bedrijfsparken hebben een gemengd karakter, er vinden zowel distributie- als kantoor-activiteiten plaats, hoewel elk van de terreinen de nadruk legt op een van beide functies. De grotere afstand van deze terreinen tot de Flughafen Frankfurt Main wordt gecompenseerd door de (zeer) goede ontsluiting, hoewel zich op de wegen in toenemende mate congestieverschijnselen voordoen. Voorbeelden van bovengenoemde bedrijfsterreinen zijn:
* * * *
Magnumpark Monza Park Business Park Liederbach Weiterstadt Park
Bij het concept van integratie van kantoor- en distributiefunctie ligt bij Magnumpark het accent op de distributie, met name grootschalige distributie-activiteiten. Monzapark, Business Park Liederbach en Weiterstadt Park zijn bestemd voor kantoorhoudende bedrijven en kleinere distributiebedrijven.
40
Bij aile vier genoemde bedrijfsterreinen gaat het om terreinen die een hoge mate van representativiteit kennen en veel aandacht toekennen aan architectuur en landscaping.
Figuur 3.3. Bedrijfsterreinen nabij de luchthaven
.. ... .. WIESBADEN
..
MORF~LDER
60
·.
·.
FRANKFURT F RANKFURT·MAIN
1 2 3 4 5 6 7
BOrostadt Niederrad Weiterstadtpark Magnumpark Monzapark Businesspark Liederbach Dreieich Kelsterbach
..
... .··.'
... . . .
. ..
..
.. ...... ·. ....., -·. /
'
-Malnroed • • • .. •Railway
DARMSTAD7
Behalve bovenstaande bedrijfsparken met meerdere functies is er op 7 km afstand van de luchthaven in het zuiden van Frankfurt de kantorenwijk Burostadt Niederrad, met een oppervlakte van 81 ha. Deze lokatie beschikt over een directe treinaansluiting met de Flughafen Frankfurt Main. In Burostadt Niederrad worden door projectontwikkelaars prestigieuze kantoorcomplexen bestemd voor verhuur gerealiseerd. Enkele voorbeelden hiervan zijn:
*
Atricom, met een totaal vloeroppervlak van 40.000 m2 * Saone-Haus, met een oppervlakte van 22.000 m2 Seide projecten beschikken over uitgebreide voorzieningen, o.a. ondergrondse parkeergarages. De huurprijzen bedragen ongeveer f 400,--jm 2 • 41
42
Hoofdstuk IV Singapore Chanqi Airport
IV.1. Profiel van de luchthaven
In 1975 nam de regering van Singapore de beslissing tot de aanleg van een nieuwe internationale luchthaven, Singapore Changi Airport. Deze luchthaven moest Paya Lebar Air-. port gaan vervangen, waar geen verdere uitbreiding van de capaciteit meer mogelijk was om ook op langere termijn het sterk toenemende luchtverkeer te kunnen blijven verwerken. AIs lokatie voor een nieuwe luchthaven werd toen een moerassig gebied aangewezen, gelegen aan de oostkust van het eiland, op ongeveer 20 km afstand van het stadscentrum van Singapore. De voornaamste reden voor de keuze van dit gebied was het feit dat hier nog volop uitbreidingsmogelijkheden waren door middel van landwinning. Van de totale oppervlakte die de luchthaven beslaat, bijna 1300 ha, is ongeveer tweederde gewonnen op de zee. Een andere reden om voor deze lokatie te kiezen was de mogelijkheid om de aan- en uitvliegroutes over zee te Iaten lopen, waardoor de geluidshinder voor de bevolking hier tot een minimum beperkt kon blijven. Voor het antwerp en de ontwikkeling van de luchthaven was het Public Works Department, onderdeel van het Ministry of National Development, verantwoordelijk. Als voorbeeld voor de geplande luchthaven werd toentertijd Schiphol genomen dat, vanwege het concept van een grote centrale passagiersterminal, het meest geschikt werd gevonden. In juli 1981 werd de luchthaven in gebruik genomen. Beheerder van de luchthaven is de Civil Aviation A.Jthority of Singapore (CAAS), een overheidsinstelling. Aanvankelijk had de luchthaven met een terminal (Terminal I) een capaciteit van ongeveer 12 miljoen passagiers per jaar. Door de snelle groei die de luchthaven doormaakte was het noodzakelijk om reeds in 1986 te beginnen met de bouw van een nieuwe passagiersterminal, Terminal II. Deze terminal met een oppervlakte van 285.000 m2 - 30% meer dan Terminal I - kwam gereed in november 1990 en verdubbelde de capaciteit van de luchthaven tot 24 miljoen passagiers per jaar. Net als Terminal I kan Terminal II maximaal 5.000 passagiers per uur verwerken. Het vervoer tussen beide terminals geschiedt door een volledig geautomatiseerd people mover system, de 'Changi Skytrain', die de afstand van ongeveer 600 meter overbrugt in ruim een minuut. Voorzien is dat in 1995/1996, afhankelijk van de ontwikkeling van het passagiersvervoer misschien zelfs eerder, wordt begonnen met de bouw van Terminal Ill, die naar aile waarschijnlijkheid in 1998/1999 operationeel zal zijn. Op dat moment zal Singapore Changi Airport een capaciteit hebben van 36 miljoen passagiers per jaar.
43
Tabel 4.1. Ontwikkeling van het passagiers- en vrachtvervoer, 1982*-1990
Groei%
Passagiers
1982
8.587.330
1983
8.624.402
9,6
257.556
18,7
1984
9.450.068
4,0
294.434
14,3
1985
9.826.312
2,2
299.043
1,6
1986
10.045.076
11,3
352.125
17,8
1987
11.181.641
12,4
418.253
18,8
1988
12.569.788
12A
511.541
22,3
1989
14.136.367
12,5
577.549
12,9
1990
15.620.758
10,5
623.841
8,0
*
Groei%
Vracht (ton)
Jaartal
216.953
Singapore Changi Airport werd in juli 1981 in bedrijf genomen, vandaar dat hier geen cijfers over 1981 worden gepresenteerd
Passagiersvervoer In de periode 1986-1990 groeide het passagiersvervoer op Singapore Changi Airport jaarlijks met meer dan 10 procent (zie Tabel 4.1.). In 1990 bedroeg het totale aantal passagiers ruim 15,6 miljoen (ter vergelijking Schiphol: bijna 16,5 miljoen), bijna een verdubbeling ten opzichte van 1982. Het streven is er nu op gericht om met een jaarlijks groeipercentage van meer dan 7% in 1995 20 miljoen passagiers te verwerken. CAAS is zich ervan bewust dat de concurrentie om het passagiersvervoer in de toekomst zeer sterk zal toenemen, met name omdat er in Zuidoost-Azie enkele grate nieuwe internationale luchthavens zijn gepland, onder andere in Thailand (Bangkok), Hong Kong en Maleisie. Sterke punten van Singapore Changi Airport zijn de hoge mate van efficiency en het uitgebreide voorzieningenapparaat van grate allure, ondermeer een wereldvermaard tax free shopping center. Dit alles heeft toe bijgedragen dat Singapore Changi Airport al jarenlang door passagiers tot 'World's Best Airport' wordt uitgeroepen. Er bestaat bij de CAAS een duidelijke intentie om dit hoge kwaliteitsniveau te handhaven en waar mogelijk te verbeteren. Met de opening van Terminal II in november 1990 besloot de CAAS bij de verdere promotie van de luchthaven de benaming 'Airtropolis' te gebruiken. Hiermee wordt aangegeven dat door de vele voorzieningen die beide terminals hebben men in feite kan spreken van een kleine stad op de luchthaven. Het idee dat CAAS wil overbrengen is dat de luchtha-
44
ven voor de passagiers niet aileen een op-, over- of uitstapplaats is, maar dat hier oak zaken kunnen worden gedaan of kan worden gerecreeerd. Vooral in Terminal II zijn kosten noch moeite gespaard om het verblijf op de luchthaven zo aangenaam mogelijk te maken: aanwezigheid van veel restaurants, twee fitness centra, een bioscoop, etc. Daarnaast is veel aandacht besteed aan de inrichting, onder andere de aanwezigheid van veel greene planten, fonteinen en aquaria. Dit past bij het beeld van 'Garden City' dat Singapore internationaal wil uitdragen. Terminal I zal binnenkort een facelitt ondergaan zodat het meer op Terminal II zal gaan lijken. De kosten van deze operatie zullen zo'n f 115 miljoen bedragen. Voor zakenlieden is er in elk van de terminals een business center met onder andere conferentiezalen. Op de luchthaven zelf zijn geen hotels, aileen een klein en zeer eenvoudig zogeheten transithotel. Hotels zijn de eerstkomende jaren oak niet gepland. Er is in de nabije omgeving van de luchthaven slechts een hotel. Bezoekers aan Singapore geven de voorkeur aan een van de vele prestigieuze hotels in het op relatief korte afstand (20 km) van de luchthaven gelegen stadscentrum.
Vrachtvervoer In vergelijking tot het personenvervoer heeft het vrachtvervoer op Singapore Changi Airport zich relatief nag sterker ontwikkeld. In 1990 bedroeg het totale vrachtvolume ruim 620.000 ton (ter vergelijking Schiphol: 605.000 ton), bijna een verdrievoudiging ten opzichte van 1982 (zie Tabel 4.1.}. Verwacht wordt dat in 1995 de grens van 1 miljoen ton zal worden bereikt. Het streven is er op gericht dat in het jaar 2000 de luchthaven in totaal ongeveer 1,3 miljoen ton vracht zal afhandelen. De vrachtafhandelingscapaciteit zal dan echter ruim 2 miljoen ton bedragen. Centraal op de luchthaven bevindt ~ich ·het Changi Airfreight Centre (CAC), met een totale oppervlakte van 25 ha. Dit centrum werkt als een Free Trade Zone. CAC bestaat uit vijf vrachtgebouwen, waarvan vier worden beheerd door Singapore Airport Terminal Services (SATS) en een vrac~tgebouw door Changi International Airport Service (CIAS). Tezamen beslaan deze terminals een oppervlakte van 64.000 m2 en hebben een gezamenlijke capaciteit van 750.000 ton. SATS en CIAS zijn overigens de enige twee ground handling agents op de luchthaven. Seide zijn nu bezig met grate uitbreidingsprojecten, die in de loop van 1992 gereed zullen komen. SATS bouwt een vijfde vrachtgebouw, dat een capaciteit zal krijgen van 400.000 ton. Bovendien wordt door SATS hier ook een Express and Courier Centre opgezet. Door dit centrum zal Singapore Changi Airport zich nog meer kunnen gaan profileren als hub in Zuidoost-Azie van grate expressbedrijven. CIAS realiseert een Hub Distribution Terminal, dat de vrachtafhandelingscapaciteit met nog eens 200.000 ton zal vergroten. In de eerstkomende jaren zal door deze en andere projecten de oppervlakte van het Changi Airfreight Centre gefaseerd toenemen van de huidige 25 ha tot in totaal 64 ha. CAAS schenkt bij de verdere ontwikkeling van de distributiefunctie van de luchthaven extra aandacht aan het gecombineerd zee-luchtvrachtvervoer: 'sea-air cargo'. Het 'sea-air cargo' concept combineert de lage kosten van het transport per boot met de snelheid van het luchttransport. Bij deze transportvorm worden goederen eerst per schip aangevoerd, vertrekpunt bijvoorbeeld in Japan, en vervolgens per vliegtuig verder getransporteerd, bijvoorbeeld naar Europa. In 1989 bedroeg het totale volume van deze intermodale transportvorm 7.566 ton, een stijging van 12,6% ten opzichte van 1988. In Singapore bestaat een intensieve samenwerking tussen de CAAS en de Port of Singapore Authority (PSA) om deze transportvorm verder tot ontwikkeling te brengen. Deze sa45
menwerking geschiedt onder het motto: 'Together, Serving You Better'. Seide organisaties, CAAS en PSA, staan aan het hoofd van 'The Committee on Sea-Air Cargo' (COSAL). In dit comite zitten vertegenwoordigers van zowel de overheid als het bedrijfsleven. Belangrijkste taak van COSAL is om als platform van belanghebbenden zorg te dragen dat de sea-air cargo transportvorm verder wordt ontwikkeld. Dit gebeurt onder andere met behulp van een geavanceerd computernetwerk (Trade Net), dat in 1989 in gebruik werd genomen. Binnen een tot drie uren is het mogelijk om aile benodigde documenten ten behoeve van het in- en uitklaren van goederen in orde te krijgen. De haven van Singapore, gelegen op ongeveer 20-25 km afstand van de luchthaven is, na Rotterdam de grootste haven ter wereld, met in 1990 een tonnage van bijna 188 miljoen ton (ter vergelijking Rotterdam: 288 miljoen ton). Wat betreft de containeroverslag is Singapore zelfs de grootste haven ter wereld met 5.220.000 ton (ter vergelijking Rotterdam: 3.666.000 ton).
Ujnennet In 1991 waren er 53 luchtvaartmaatschappijen die lijnvluchten onderhouden met Singapore Changi Airport. In totaal wordt er gevlogen op 111 bestemmingen in 53 Ianden. Het gemiddelde aantal vluchten bedraagt per week 2.030. De luchthaven is de thuisbasis van Singapore Airlines. CAAS stelt samen met de overheid van Singapore, die een zeer liberale politiek ten aanzien van de luchtvaart voert, alles in het werk om luchtvaartmaatschappijen te bewegen meer vluchten van en naar Singapore te onderhouden. Daarnaast wordt sinds enkele jaren extra aandacht besteed aan de bevordering van het chartervluchtverkeer. Vermeldenswaardig is het feit dat enkele luchtvaartmaatschappijen overwegen om in Singapore hun 'second home' te vestigen. Voorbeelden hiervan zijn: Japan Airlines, Quantas en United Airlines. British Airways is tot dusverre de enige luchtvaartmaatschappij die in 1989 daadwerkelijk overging tot het opzetten van een dergelijke tweede thuisbasis.
46
Fiquur 4.1. Basis layout Singapore Changi Airport
47
Uitbreidingsplannen In het voorgaande is reeds aangegeven dat er op Singapore Changi Airport grote uitbreidingsprojecten gepland of reeds in uitvoering zijn ten behoeve van zowel het personenals vrachtvervoer. Andere belangrijke projecten zijn:
* Verlenging van start- en landingsbaan II, die net als start- en landingsbaan I een lengte van 4000 meter zal krijgen. In februari 1992 zal dit project gereed zijn. Overigens zal naar verwachting, niet eerder dan in 2010 behoeft bestaan aan een derde start- en landingsbaan. * De bouw van een Aviation Academy op de luchthaven, kosten ongeveer f 45 miljoen. Dit instituut zal het verouderde trainingscentrum in Seletar gaan vervangen; * De aanleg van een Flight Training Centre; * De verplaatsing van het Changi International Exhibition & Convention Centre. Dit is een grote expositieruimte die, onder andere een keer in de twee jaar de Asian Aerospace Show huisvest. Dit is, op Le Bourget en Farnsborough na, de grootste luchtvaartshow ter wereld. Bij CAAS bestaan plannen om in de tweede helft van de jaren negentig dit centrum te verplaatsen naar een lokatie net buiten de luchthaven. De vrijkomende grond zal worden gebruikt voor vrachtgebouwen en extra parkeervoorzieningen.
IV.2. Luchthaven en omgeving
Economische betekenis Singapore Changi Airport vervult een zeer belangrijke functie voor de economie van Singapore. Hoewel het aantal personen dat werkzaam is op de luchthaven met ongeveer 22.000 relatief beperkt is (ter vergelijking Schiphol: ruim 42.000 personen), is de overheid in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven er alles aangelegen om de bedrijvigheid op en nabij de luchthaven verder te ontwikkelen. De overheid van Singapore beschouwt de luchtvaartindustrie, onderhoud en reparatie van vliegtuigen, het produceren van onderdelen, als een speerpunt bij de verdere ontwikkeling van de economische structuur. Verwacht wordt dat binnen twee a drie jaar de huidige omzet in deze sector van nu ruim f 1 miljard zal toenemen tot f 2 miljard. De betreffende activiteiten zullen vooral op en nabij de luchthaven worden geconcentreerd.
Ontsluiting per auto en openbaar vervoer De luchthaven is via de East Coast Parkway en de Pan-Island Expressway direct verbonden met het op ongeveer 20 km afstand gelegen stadscentrum van Singapore. Binnen een half uur is het mogelijk om per auto in het stadscentrum te zijn. In noordwestelijke richting is er een goede ontsluiting via de Tampines Expressway.
48
J~~»( J 104"00'
~~
,,j
"'
(,
'.,
1,1·-,1
(\
,,
\
\'i( ,.''
\\) '
.
, ,~ ~ l
~;-:-~~SING~J:?"o~~ ,.:''-1.4\>sr
I\
'- ,,\ ~\
JrjJ
' /i4_ '
.,
~,...,42"
-~o:-'i;?o(~Vli"" ~,......----~ -------....-._\) ---------l -- t,.-:.:, .:__ >
1_
'\ -
l'
PULAU UBIN
< (I)
< 0
_,
,--~~
.-----
'- KET;;,. -~\__/_r
~
1
(I)
en
::J (1)
i
~
en
:r
(Q
£»
"'0
0
a>
!! t•zo·~
/020"
i
~
<.0
) ..
~
SeiJtr
-,. G [) ·.
p AYER
-""
CHAWAN)
o r e
illP,M!RtiMAU6
P./'fSEb-1
. r--..
..,.._____..
;
,~ ('~ '-.!_!:~:}A
--,
·,
(
-
C>
r-1.__ c~. _},--?
.__,_
--
'--· -, - / '-\.__
. '
1
_1
S t r a
~~l~
-- ·-~'~)~Sc~poJng _)) as lJ
SENTOSA '~::___--:-;
HANTUT<(
I' TEKUKOR~
( .--) .···-~--~• ~\_: P '\
·~
s
S)
P SERINGAT
c:rO
~~Jl:~!t:it
"C,
~~ "'-.)
ISLAND
\._l
,r:-,~oo'-
~Ef::.:.~ANG
()Q
SEMAKAU
~EBAWK
/
···~o
SINGAPORE 1:125000 0
I' SENANG
(
fANAKSAMBU
1"10'
----~~-
f
BURAN OARAT
<:;-,
P SAWANG SENOUA
-~·\~
0
'v-
~
PUt-'()~~>~ B~KUM P
s
p
C3
~·9~'
AYER M!RBAU
I' SAKitA ,' ,..- f' s.u::.AU
MRT- System (Fast Train) MRT- System (Schnellbahn) MRT - Sy;teme (Metro-<~•pressl
t
g
t1
_______ ___
;r ~
\'_j 1o3;so·
''E~~·
(
!UNKANA
0
1
2 1
3
4 2
5 3
6km 4 miles
, .SAMJU )
--'----
104•QO'
Het openbaar vervoer van en naar de luchthaven wordt verzorgd door taxi's en bussen. Zowel Terminal I als Terminal II beschikken elk over een eigen busstation, met een uitgebreid lijnennet. Er zijn geen metro- of treinaansluitingen. Wei zijn er voorzieningen getroffen zodat, naar aile waarschijnlijkheid in het begin van de volgende eeuw, de oostelijke tak van het metrostelsel (Mass Rapid Transit) tot op de luchthaven doorgetrokken zal worden.
IV.3. Bedrijfslokaties
Singapore is een zeer dichtbevolkte staat. Op een oppervlakte van 626 km 2 , wonen ruim 2,7 miljoen inwoners. De grootste afstand op het hoofdeiland bedraagt van oost naar west gemeten ruim 40 km en van noord naar zuid 23 km. De schaarste aan grand heeft tot gevolg dat er door de overheid een zeer strikt beleid wordt gevoerd met betrekking tot de ontwikkeling en uitgifte van bedrijfsterreinen. Ondanks deze schaarste aan grand blijft de overheid van Singapore onverminderd doorgaan met de werving van nieuwe buitenlandse bedrijven. Met succes, de afgelopen drie jaar werd door buitenlandse bedrijven zo'n US$ 5-6 miljard in Singapore ge'investeerd. Wei zijn er verschuivingen opgetreden in de· sectoren, die men wenst te ontwikkelen. Thans is de strategie van de overheid van Singapore vooral gericht op het bevorderen van hoogwaardige industriele activiteiten, die over het algemeen geen grate ruimtebehoefte hebben. In het verleden vestigden zich in Singapore veel grate, traditionele bedrijven, o.a. in de bulkchemie en de petrochemie. Belangrijke groeisectoren nu zijn de consumentenelektronica en de farmaceutische en luchtvaartindustrie. Bij de verdere ontwikkeling van de industriele structuur gaat de grootste aandacht van de overheid echter uit naar de zogeheten 'information technology' sector (computerhardware en -software). Door middel van onder andere grootscheepse scholingsprogramma's en het opzetten van enkele technische universiteiten wordt geprobeerd de hiervoor benodigde kennis bij de bevolking te vergroten. Behalve deze aandacht voor hoogwaardige industriele activiteiten is de overheid oak actief met de verdere ontwikkeling van Singapore als internationaal zakencentrum. Eveneens met succes; Singapore is nu uitgegroeid tot een belangrijk financieel centrum in ZuidoostAzie en herbergt een groat aantal hoofdkantoren voor Zuidoost-Azie van Amerikaanse, Europese en Japanse ondernemingen. Het totaalconcept dat de overheid van Singapore hanteert heet 'Singapore: an international total business centre'. Hiermee wordt aangegeven dat men Singapore als geschikte lokatie beschouwd voor in principe aile activiteiten. Verreweg de belangrijkste ontwikkelaar en beheerder van bedrijfsterreinen in Singapore is de Jurong Town Corporation (JTC), die tot 1986 een onderdeel vormde van de Economic Development Board; een samenwerkingsverband van overheid en bedrijfsleven met als doel de bevordering van de economische ontwikkeling van Singapore. Opgemerkt moet worden dat de EDB internationaal doorgaat als voorbeeld van een zeer succesvolle samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. De overheid van Singapore kenmerkt zich overigens door haar uitgesproken 'pro-business' -instelling.
50
JTC beheert nu op commercieHe basis 29 bedrijfsterreinen met een totale oppervlakte van ruim 3.800 ha, waar in 1990 meer dan 280.000 personen op werkzaam waren. Opgemerkt moet worden dat er een zeer groat bedrijfsterrein is, Jurong Industrial Estate, met een oppervlakte van meer dan 3.100 ha en waar 130.000 person en werken. Op dit terrein zijn o.a. een aantal grate chemische en petrochemische bedrijven gevestigd. Voornaamste aandachtspunt van JTC is het aanbieden van geschikte huisvestingsmogelijkheden aan vooral industriele bedrijven. JTC bouwt voor eigen rekening verschillende typen standaard kant- en klare fabrieken, die vervolgens worden verhuurd. Deze fabrieken bestaan in het algemeen uit meerdere lagen, soms wei zes verdiepingen hoog en huisvesten gerenommeerde bedrijven, zoals AT&T, Philips en Sony. Over het algemeen liggen deze gebouwen dicht bij de wijken waar de werknemers wonen. Deze zogeheten 'flatted factories' vormen in de situatie van Singapore een creatieve oplossing voor enerzijds het gebrek aan grand en anderzijds de hoge grondprijzen.
Figuur 4.3. Flatted factories
J
TC's flatted factories oHer many distinct advantages to industrialists :
PROXIMITY TO LABOUR SUPPLY The flatted factories are located in choice urban and suburban areas and public housing estates, such as Loyang, Woodlands, Paya Lebar, Redhill, Telok Blangah, Kallang, Bedok and Kampong Ubi, where workers are readily available.
Hew generation flalted factory in Kallang Basin
EASY ACCESSIBILITY All factories are situated near expressways or Mass Rapid Transit stations and are easily accessible.
EXCELLENT MAINTENANCE SERVICE JTC understands the complexity of the various industries housed in its flatted factories and has a well-equipped and competent technical and administrative team
to attend to every tenant's
Tai Seng flalted factories
maintenance needs.
WIOE RANGE OF SIZES Flexibility in the planning of the production layout can be achieved with the many choices of JTC's flatted factories.
COMPETinVE RATES JTC's rental rates for its flatted factories arc competitive and aHordable.
Kampong Ubi Halted lactone•
51
JTC is daarnaast recent begonnen met het opzetten van themagerichte business parks, die op ongeveer 20-25 km afstand van de luchthaven zullen worden aangelegd. Voor dit doel is een Business Park Working Group geformeerd, bestaande uit vertegenwoordigers van JTC en verscheidene andere (semi)overheidsinstanties. Op dit moment is er feitelijk maar een themagericht business park, het 36 ha grate Jurong East Business Park. Hier zullen bedrijven worden gevestigd, die zich richten op de 'information technology'. Bij JTC bestaan plannen voor hef opzetten van een Media Park (als voorbeeld wordt het Media Park in Keulen genomen) en een Medical Park. Opgemerkt moest worden dat op de luchthaven zelf de eerstkomende jaren aileen op het centraal gelegen Changi Airfreight Centre nieuwe bedrijfslokaties zullen worden ontwikkeld ten behoeve van vrachtafhandelende bedrijven. Op de luchthaven zijn ook geen nieuwe (afzonderlijke) kantoorlokaties gepland. In Singapore leeft zeer sterk de gedachte dat kantoren in het stadscentrum (Central Business District) moeten zijn gevestigd. Op dit moment is er in Singapore sprake van een krapte op de kantorenmarkt. Doordat er echter de komende jaren enkele grate kantoorprojecten op de markt komen zal het huidige tekort naar aile waarschijnlijkheid sterk worden verminderd. Door middel van deze projecten wordt, onder andere al ingespeeld op de verwachte toestroom in de tweede helft van de jaren negentig van ondernemingen uit Hong Kong. Vermeld moet bovendien worden dat de overheid van Singapore al enkele jaren met veel succes zogeheten 'Operational Headquarters' weet aan te trekken, door hen speciale belastingfaciliteiten in het vooruitzicht te stellen. Operational Headquarters zijn regionale hoofdkantoren, die vanuit Singapore voor bepaalde activiteiten geheel of een groat gedeelte van Zuidoost-Azie bestrijken. lnmiddels telt Singapore ruim 300 van dergelijke Operational Headquarters van Amerikaanse, Europese en Japanse ondernemingen.
label 4.2. Verwacht nieuw aanbod van kantoorruimte in Singapore (in m 2 )
1991
40.447
1992
312.453
1993
162.334
1994
199.100
1995
151.000
Totaal
865.334
Bron: Richard Ellis, 1991
52
JTC is ook de ontwikkelaar en beheerder van de drie bij de luchthaven gelegen bedrijfsterreinen:
* Loyang Industrial Estate; * Changi North; * Changi South.
Fiquur 4.4. JTC's industrial estates
Estates Developed I Undergoing Development Estates I Areas Under Planning ~
Housing Estates Expressways Mass Rapid Transit Lines
Begin 1992 is aileen Loyang Industrial Estate operationeel, beide andere bedrijfsterreinen Changi North en Changi South worden in de loop van 1992 volledig bouwrijp gemaakt. Het is overigens opmerkelijk dat pas in een relatief laat stadium met de ontwikkeling van bedrijfsterreinen in de onmiddellijke nabijheid van de luchthaven is begonnen. 53
Loyang Industrial Estate Loyang Industrial Estate is gelegen in het noordoostelijk gedeelte van het eiland. De totale oppeNiakte bedraagt 76 ha. De afstand tot de luchthaven is 3-5 km. De voornaamste doelgroepen zijn de luchthavengebonden bedrijvigheid (onder andere distributie-activiteiten) en de luchtvaartindustrie. Voorbeeld van de eerste doelgroep is het Changi International Logistics Centre (CILC), opgezet als joint venture tussen Changi International Airport SeNices (CIAS), MSAS c_argo International en Sime Singapore. Dit centrum verleent een uitgebreid pakket aan logistieke diensten. Gepland is dat het CILC in 1992 wordt opgeleverd en een oppeNiakte zal hebben van 30.000 m 2 • In een volgende fase zal het centrum met nog e'ens 20.000 m 2 worden uitgebreid. Voor de andere doelgroep bouwt JTC zowel 'standard factories' als zogeheten 'flatted factories'. De laatste hebben in Loyang 5 verdiepingen. De flatted factories worden verhuurd voor omgerekend ongeveer f 20,--/m 2 per maand.
ChangiNorth Changi North grenst onmiddellijk aan de luchthaven en beslaat een oppeNiakte van 83 ha. Op een gedeelte van het terrein is het Aviation Industrial Park geprojecteerd, dat een oppeNiakte zal hebben van 45 ha. 'Industrial' betekent overigens niet dat hier aileen maar zal worden geproduceerd. De bedoeling is dat op het bedrijvenpark veel activiteiten die nu nog op het luchthaventerrein worden uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld reparatie en onderhoud van voertuigen, hier worden gevestigd. Op het bedrijfsterrein zullen echter geen grootschalige distributie-activiteiten mogen plaatsvinden. Dergelijke activiteiten moeten volgens de plannen van JTC op grotere atstand, (15-20 km) van de luchthaven, vooral in de buurt van de haven van Singapore worden uitgevoerd. JTC zal in de loop van 1992 met de marketing van het terrein beginnen; prijzen per m 2 nu nog niet bekend. Het terrein zal in 1993 volledig beschikbaar zijn.
Changi South Dit bedrijfsterrein met een oppeNiakte van 144 ha wordt momenteel ontwikkeld. Bij JTC is nog niet geheel duidelijk voor welke doelgroep dit terrein bestemd zal zijn. Naar aile waarschijnlijkheid zullen het echter eveneens bedrijven zijn die een directe relatie met de luchthaven hebben. Hierbij wordt ook gedacht aan kantoorhoudende bedrijvigheid.
54
Hoofdstuk V Kansai International Airport
V.I. Profiel van de luchthaven
In 1984 werd Kansai International Airport Company, Ltd. opgericht, metals taak de aanleg en het bereer van een grate internationale luchthaven nabij Osaka, de tweede stad van Japan. Aandeelhouders van het bedrijf zijn de nationale overheid (tweederde van het kapitaal) en de lokale overheden en de particuliere sector met elk eenzesde van het kapitaal. De belangrijkste reden voor de bouw van een nieuwe luchthaven is gelegen in het feit dat de twee grootste internationale luchthavens van Japan, New Tokyo International Airport in Narita en Osaka International Airport, beide niet meer kunnen uitbreiden en bovendien slechts een beperkte openstelling kennen; nachtvluchten zijn hier niet toegestaan. In 1987 werd begonnen met de bouw van de luchthaven. Hiervoor moest eerst een kunstmatig eiland in de Baai van Osaka worden aangelegd. Kansai International Airport is daarmee de eerste 'offshore'-luchthaven ter wereld. Door deze gunstige ligging, vijf kilometer uit de kust, zal er geen geluidsoverlast zijn voor omwonenden en kan derhalve oak 's nachts op de luchthaven worden gevlogen. Kansai International Airport is de eerste Japanse luchthaven, die 24 uur per etmaal in bedrijf zal zijn. De bedoeling is dat de luchthaven moet gaan opereren als een 'super hub airport'. Het kunstmatig eiland beslaat een oppervlakte van 511 ha. Tijdens de aanleg van het eiland bleek dat de oorspronkelijke ramingen met betrekking tot de mate en snelheid van inklinking van de ondergrond moesten worden bijgesteld. De daling ging namelijk sneller dan verwacht. Hierdoor moesten aanvullende ophoogwerkzaamheden worden uitgevoerd, hetgeen niet aileen de kosten flink deed toenemen, maar ook de ingebruikname van de luchthaven met een jaar vertraagde (oorspronkelijk. gepland in 1993, nu 1994). Om de verwachte verdere inklinking van de grondlagen onder het Passengers Terminal Building te kunnen beheersen zijn er in de funderingswerken 900 'krikken' aangebracht, met behulp waarvan het niveau van de ondergrond kan worden gereguleerd. Totale kosten van de bouw van de luchthaven zullen zo'n f 22 miljard zijn. De luchthaven zal slechts een start- en landingsbaan hebben, met een capaciteit in de eerste fase van jaarlijks 160.000 vliegtuigbewegingen. De luchthaven zal 30,7 miljoen passagiers per jaar kunnen verwerken; 19,9 miljoen voor internationale vluchten en 10,8 miljoen voor binnenlandse vluchten. De capaciteit voor het luchtvrachtvervoer zal ongeveer 1,4 miljoen ton bedragen. In totaal is op het luchthaventerrein 30,9 ha voor vrachtafhandeling bestemd.
55
Figuur 5.1. Basis lay-out Kansai International Airport
56
____ / _ , / /
.,.,/
\
/
_...- -
_..!_R_~'}Y~S;!l::.}!.J-"~1
_,!.
....
0
3 co CD
< ::r eo ;,::: ~
-----
t----/
::J f/)
~ )>
-a· 0
;::+
7--:
c.n
~&
···.-------
1t'i
Osaka Bay
.......
~
~~'
·~--~-
...._..._
\\
~-
Ontsluiting per auto en openbaar vervoer De Passengers Terminal Building zal per auto via de toegangsbrug, lengte 3,75 km, een directe aansluiting hebben op de snelweg langs de kust, de Hanshin Expressway Wangan Route en via de Airport Expressway op de Kinki Expressway, die de rechtstreekse verbinding vormt met het stadscentrum van Osaka. De reistijd per auto bedraagt ongeveer 50 minuten. Het openbaar vervoer van en naar de luchthaven zal grotendeels per trein geschieden. Voorzien is in een directe verbinding met het Shin-Osaka spoorwegstation, reistijd bedraagt ongeveer een uur. Vanaf dit station loopt de Shinkansen ('bullet train') naar aile grote Japanse steden. Verder zijn zogeheten City Air Terminals (GAT's) gepland op verscheidene andere spoorwegstations in Osaka en Kyoto. In de haven van Kobe zal ook een CAT worden gebouwd. Een snelle veerboot zal de verbinding onderhouden met de luchthaven. De verwachte reistijd is ongeveer 30 minuten.
V.2. Luchthaven en omgeving
Economische betekenis Kansai International Airport wordt beschouwd als de katalysator van de economische ontwikkeling van de Kansai-regio, waar de steden Osaka en Kobe de belangrijkste kernen van vormen. Deze regie is met ongeveer 20 miljoen inwoners na Tokyo het belangrijkste economisch gebied van Japan. Tal van projecten die thans in de Baai van Osaka worden gerealiseerd of zijn gepland hebben direct of indirect te maken met de nieuwe luchthaven. Het gaat daarbij om bedrijfsparken (o.a. science parks), expositie- en congrescentra, hotels, etc. Daarnaast worden in de directe nabijheid van de luchthaven ook luxueuze woonappartementen en recreatiefaciliteiten ontwikkeld. De grootste projecten worden in de vorm van public-private partnerships gerealiseerd. Verwacht wordt dat de luchthaven het internationale karakter van de Kansai-regio zal versterken, onder andere doordat ook veel buitenlandse bedrijven zich hier zullen gaan vestigen. Voordeel is dat de grondprijs hier niet zo exorbitant hoog is als in Tokyo. Op langere termijn is de verwachting dat de Kansai-regio Tokyo in belangrijkheid naar de kroon zal kunnen steken.
58
Fiquur 5.3. Projecten in de Baai van Osaka
Nlshlnomlya-.-.stuya Marina Project
MAJOR PROJECTS IN OSAKA BAY COASTAL AREAS
Amagankl Reuan:h . Center Project
age .
International Cargo Tranaporlallon. Centers Hlshlkl Environmental Improvement ProJect
I I
South Osaka
*""-· Coastal Development
\
10km
Wakayama Marina City
V.3. Bedrijfslokaties
Nabij de luchthaven zullen ten behoeve van het bedrijfsleven enkele zeer grate projecten worden gerealiseerd. Bij enkele van deze projecten wordt oak heel nadrukkelijk aandacht besteed aan de integratie van de bedrijfsfunctie met de woon- en recreatieve functie. In het onderstaande zal een vijftal grate projecten de revue passeren. Opgemerkt moet worden dat naast deze projecten in het gebied tientallen andere projecten, zij het van een kleinere schaal, worden uitgevoerd of zijn gepland. 59
Rinku Town
Rinku Town is een volledig nieuwe stad, die recht tegenover de luchthaven is gelegen. De totale oppervlakte is 318 ha, voor het overgrote deel gewonnen op de zee. Hier zullen zowel kantoren als wooncentra worden ontwikkeld. Speciale aandacht is er ook voor de aanwezigheid van hoogwaardige winkelvoorzieningen en de uitgebreide mogelijkheden tot recreatie.
Fiquur 5.4. Rinku Town
RestatJJants BanQV
Restdenhal Ott.ces
Hotel
60
Het meest markante gebouw zal het Rinku Gate Tower Building zijn, bestaande uit twee kantoortorens van elk 56 verdiepingen en een hoogte van 260 meter. Het totale vloeroppervlak bedraagt 195.000 m 2 • De twee torens zijn met elkaar verbonden door een loopbrug. Rinku Gate Tower zal fungeren als de toegangspoort tot de luchthaven, tussen beide torens loopt namelijk de weg naar de luchthaven. Het gebouw heeft een multifunctioneel karakter: kantoren, hotel, restaurants, conferentieruimten, tentoonstellingsruimten etc. Naar verwachting zal het gebouw in 1994 gereed zijn. Verantwoordelijk voor de bouw en het beheer van dit project is Rinku Gate Tower Building Co., Ltd. Dit bedrijf kent een private-public-partnership constructie. Aandeelhouders zijn: Osaka Prefectural Government en enkele bedrijven, waaronder institutionele beleggers.
The Cosmopolis Plan Dit plan beoogt de ontwikkeling van drie grate hoogwaardige business parks in drie verschillende steden: Izumi City, lzumisano City en Kishiwada City. Doel van dit plan is hoogwaardige bedrijven huisvesting te bieden in een aantrekkelijke omgeving, daarbij gebruikmakend van de nabijheid van de luchthaven. Verantwoordelijk voor de realisering van dit plan zijn vier organisaties:
*
*
'The Cosmopolis Plan Promotion Council'; waarin de Osaka Industrial Association, de Osaka Prefectural Government en de drie steden zijn vertegenwoordigd. Een drietal organisaties in elk van de steden, bestaande uit vertegenwoordigers van de overheid en het bedrijfsleven.
De totale oppervlakte van het Cosmopolis Plan is 360 ha. Veel aandacht wordt geschonken aan het creeren van een aantrekkelijke omgeving door middel van landscaping. Elk van de drie steden vult het plan op haar eigen manier in. Hoewel bij aile drie in de zonering de nadruk duidelijk ligt op het verschaffen van huisvesting aan hoogwaardige industriele activiteiten (high-tech) zijn in aile drie de gebieden oak ruirnten gereserveerd voor onderwijsinstellingen (academic zone) en waning en (residential zone). Naar aile waarschijnlijkheid zullen de drie business parks in 1995/1996 beschikbaar ko,men.
South Port Air Cargo City Terminal In de South Port van de haven van Osaka wordt op een terrein van 24 ha een groat transportcentrum aangelegd, dat 'moet gaan fungeren als een zogeheten 'intermodal terminal'. Enkele nu nag in het stadscentrum van Osaka gelegen transportcentra zullen hier naar toe worden verplaatst. Verwacht wordt dat door de goede ontsluiting van het transportcentrum het vervoer per vrachtauto verbeterd kan worden. Met dit centrum wordt eveneens ingespeeld op de verwachte sterke toename van het vrachtvervoer over de weg na de ingebruikname van Kansai International Airport. Het Port & Harbor Bureau van de stad Osaka gaat bij de toewijzing van ruimte aan grate transportbedrijven zeer streng te werk, aangezien er een grate belangstelling is voor vestiging in het centrum. Voor de kleinere transportbedrijven wordt een afzonderlijk 'trucking center' opgezet.
61
Technoport Osaka Dit project, gelegen op ongeveer 35 km van de luchthaven, behelst de aanleg van een kunstmatig eiland met een totale oppervlakte van 775 ha in de Baai van Osaka. Voorzien is dat hier op langere termijn ongeveer 200.000 mensen zullen werken en bovendien 60.000 personen zullen wonen. In feite kunnen we hier spreken van de bouw van een nieuwe stad. Projecten die op het eiland reeds zijn gerealiseerd:
* International Trade Exhibition Hall (ltex); een groat, internationaal beursgebouw, met een oppervlakte van 45.000 m2 • * Microelectronics Cooperative Society (MECS); zestien vooraanstaande bedrijven op het gebied van de micro-elektronica verrichten hier R&D-activiteiten. Projecten die in uitvoering zijn:
* World Trade Center (WTC}; met een totaal vloeroppervlak van 150.000 m2 • Het gebouw zal 34 verdiepingen tellen en een hoogte van 150 meter hebben. De doelgroep van dit centrum wordt gevormd door internationaal opererende bedrijven, die hier o.a. kunnen beschikken over hoogwaardige telecommunicatievoorzieningen. Het WTC is nauw verbonden met de nabijgelegen Osaka Teleport. Naar verwachting zal dit kantoorcomplex in 1994 worden opgeleverd.
* Asia and Pacific Trade Center (APTC}. Doelgroep van dit centrum zijn vooral buitenlandse bedrijven, met name Taiwanese en Koreaanse, maar ook Europese, die de Japanse markt actief willen gaan bewerken. Verantwoordelijk voor de project is een publiek-private organisatie, ATC Corporation. Aandeelhouders zijn: de stad Osaka, .The Japan Development Bank en particuliere bedrijven. Het concept bestaat uit de integratie van showroom- en kantoorfunctie. In totaal zal het centrum zo'n 400 bedrijven huisvesten. Het oppervlak van het APTC complex bedraagt 7 ha. Veel aandacht wordt besteed aan de groenvoorziening. Het centrum zelf zal in totaal 360.000 m2 aan vloeroppervlak hebben, niet aileen bestemd voor kantorenjshowrooms, maar ook voor twee grate trade marts: een Fashion Mart en een Sports & Leisure Mart. Vijf atria zullen aan het complex een extra ruimtelijke dimensie geven. Voorts zal het Trade Center een uitgebreid winkelapparaat herbergen. Direct grenzend aan het complex zal bovendien een groat hotel worden gebouwd. Gepland is dat het centrum in 1994 van start zal gaan.
Kansai Science City Het initiatief om in de Kansai-regio een grate nieuwe stad aan te leggen gericht op R&Dactiviteiten is afkomstig van Kankeiren. Kankeiren is een organisatie waar aileen de allergrootste bedrijven in de Kansai-regio bij zijn aangesloten (bedrijven met een omzet van meer dan f 1 miljard). In 1986 richtte deze organisatie het Kansai Research Institute op, met als taak de bevordering van de totstandkoming van Kansai Science City. Zeer actief lobbywerk in Tokyo had tot gevolg dat de regering in 1987 de beslissing nam om dit project aan te merken als project van nationaal belang en derhalve aile steun te verlenen, onder andere door belastingvoordelen te geven aan de zich hier vestigende bedrijven en instellingen. Naar verwachting zal de stad uiteindelijk zo'n 350.000 inwoners tellen. Hoewel de stad zelf een oppervlakte zal beslaan van 15.000 ha, zullen de R&D-activiteiten worden uitgevoerd 62
op een gebied met een oppervlakte van 3.300 ha, onderverdeeld in een twaalftal clusters, die elk voor een specifieke sector worden ingericht. De stad zal zowel overheids- als particuliere onderzoeksinstituten herbergen. Enkele grate Japanse ondernemingen, zoals Canon, Matsushita en Sumitomo hebben hier reeds zeer grate onderzoeksinstituten gevestigd. Belangrijke taak van Kankeiren (Kansei Research Institute) is grate en gerenommeerde researchinstellingen nu nog aanwezig in Tokyo of nieuw te vormen instituten over te halen zich in Kansai Science City te vestigen. Behalve de R&D-instituten voor Kansai Science City vormen de hoofdkantoren van Japanse bedrijven een andere doelgroep waar Kankeiren zich op richt. Dit gebeurt enerzijds door bedrijven die voorheen hun hoofdkantoor in Osaka hadden, te bewegen het hoofdkantoor terug te brengen naar de Kansai regia. Anderzijds bedrijven te overtuigen dat het noodzakelijk is een 'dual structure' te hebben, dat wil zeggen hoofdkantoren van 'gelijk' belang in zowel Tokyo als Osaka. Een argument hierbij gebruikt is dat in het geval van een aardbeving, een van beide hoofdkantoren kan blijven functioneren.
63
1
