SCHEIDEN EN KINDEREN. Pareto Group - Studiedienst. ParetoGroup bemiddeling I begeleiding I advies

SCHEIDEN EN KINDEREN © Pareto Group - Studiedienst

ParetoGroup

®

bemiddeling I begeleiding I advies

KINDEREN & SCHEIDEN Een scheiding is een pijnlijke ervaring die een stroom gevoelens met zich meebrengt. Als vader of moeder bots je naast je eigen verwarring ook op het verdriet en de vraag om steun van je kinderen. Een vraag waar vele ouders in echtscheiding mee worstelen is dan ook: Hoe kan ik ondanks de scheiding nog een goeie ouder blijven? Deze brochure geeft als onderdeel van het ‘ScheidingsConsulenten- Stappenplan’ informatie en een aantal richtlijnen die kunnen helpen in de communicatie tussen ouders en kinderen. Wat betekent echtscheiding voor kinderen Echtscheiding betekent voor een kind dat het ziin gezin verliest. Een breuk met de vertrouwde omgeving waarin het opgroeide. Voor een kind breekt hierdoor een moeilijke periode aan van aanvaarding en verwerking. Een verwerkingsproces dat hoe dan ook hevige emoties met zich meebrengt. ledere scheiding wordt door elk kind anders ervaren. Voor sommige kinderen betekent de gezinsbreuk een ontzagwekkend verlies. Anderen ervaren misschien een soort van opluchting, omdat de scheiding een einde maakt aan eindeloze ruzies. Voor het ene kind betekent de scheiding dat het een ouder verliest. Voor een ander dat het voortaan zal leven in twee huizen, eventueel in twee gezinnen. Zeker is dat bij een scheiding er voor een kind een aantal zekerheden wegvallen en dat het hulp nodig heeft bij het hanteren van een massa verwarrende, vaak tegenstrijdige gevoelens. Hoe vertel je het aan kinderen Eens jullie de beslissing genomen hebben om uit elkaar te gaan, zal je dit ook moeten vertellen aan de kinderen. Voor de kinderen is het immers erg belangrijk om te weten wat er aan de hand is en wat er staat te gebeuren? Dit gesprek doe je als ouders best samen. Wanneer? lndIen het mogelijk is vertel je de kinderen enkele weken voor het apart gaan wonen wat er gaat gebeuren. Zo hebben zij nog alle kansen om hun vragen te stellen aan de beide ouders. Als ouders heb je dan ook betere kansen om de kinderen gerust te stellen en hun eerste reacties op te vangen. Wat vertellen? Kinderen hebben nood aan eenvoudige en concrete antwoorden op hun vragen. Het is belangrijk dat de ouders zelf concreet weten hoe ze het leven van de kinderen en henzelf zullen organiseren na de scheiding: waar zullen de kinderen wonen, wanneer zijn ze bij mama, wanneer zijn ze bij papa, zullen de kinderen verhuizen, waar zullen ze naar school gaan, hoe zullen de verjaardagen gevierd worden, wat gebeurt er met de feesten...? Dit zijn de vragen die kinderen bezighouden. Een andere vraag die de kinderen bezighoudt is het 'waarom' van de scheiding. Is het omdat mama en papa niet meer met elkaar kunnen praten, omdat ze altijd ruzie maken, omdat ze elkaar niet graag meer zien. Geef eenvoudige antwoorden die kinderen kunnen begrijpen. Kinderen hebben vaak de fantasie dat hun ouders uit elkaar gaan omdat zij lastig zijn. Het is belangrijk aan kinderen heel duidelijk te maken dat zij geen schuld hebben aan de scheiding. Hoe vaak? Kinderen komen vaak terug op vorige vragen of komen met nieuwe vragen. Geef hen uitleg telkens als ze erom vragen, zo vaak als zij het zelf willen, zo vaak als ze het zelf aangeven. Beperk je antwoorden tot de vragen van de kinderen en vertel niet teveel ineens. Hoe meer de kinderen vragen hoe beter. © Pareto Group CVBA

1

Kinderen en scheiden

HOE REAGEREN KINDEREN OP DE SCHEIDING Net als jij zijn je kinderen boos, verdrietig en voelen ze zich machteloos. Het grote verschil zit 'm in de manier waarop ze die emoties tonen. Voor kinderen is het immers nog moeilijker om over hun gevoelens te praten. Veeleer tonen ze wat ze voelen, maken ze hun ontreddering of kwaadheid kenbaar via hun gedrag. Zoals gezegd reageert elk kind anders op een scheiding. Dit hangt zowel af van het waarom van de breuk als van hun geslacht of leeftijd. Daarnaast wordt er een onderscheid gemaakt tussen reacties die onmiddellijk volgen op de scheiding en die op langere termijn voorkomen. Kinderen die b.v. na drie jaar nog problematisch reageren op zaken verwant met de scheiding, vertellen eigenlijk dat ze het verlies nog niet verwerkt hebben. Onderzoek heeft uitgewezen hoe belangrijk de hulp is die ouders vanaf het eerste moment aan hun kinderen bieden. Voldoende ondersteuning en hulp van hun ouders betekent vaak dat de kinderen op een goede manier leren omgaan met de scheiding. Als je als ouder de reacties van je kind begrijpt, ben je beter in staat om hen te helpen. Hieronder staan we even stil bij vaak voorkomende reacties van kinderen en jongeren. De leeftijden zijn slechts ruwe aanduidingen, er bestaan immers grote individuele verschillen. Van 2 tot 5 jaar Kleuters reageren tegelijk boos en bedroefd. Waar jongens vaak wat drukker worden, gaan meisjes overdreven hun best doen om "volmaakt", netjes en gehoorzaam te zijn. Als reactie op de breuk kunnen deze kinderen zich terug jonger gaan gedragen dan hun Ieeftijd (regressie). Ze gaan b.v. terug hun speen of knuffel vragen, of willen zoals vroeger gevoerd worden. Ze ervaren ook een groter gevoel van angst en onveiligheid. Iets wat tot uiting komt in nachtmerries, bedplassen en angst om van de ouder weg te gaan. Je kan je kind helpen door steeds weer te zeggen dat je als vader/moeder niet bij hen zal weggaan. Een boodschap die enkel kracht en geloofwaardigheid krijgt als ze voldoende herhaald wordt. De angst bij deze kinderen om hun ouders te verliezen is immers groot. Van 6 tot 8 jaar Verdriet en gemis kleuren de reactie van deze Ieeftijdsgroep. Een gevoel van afwijzing door de afwezige ouder zet hen aan het tobben. Ze kunnen het maar niet begrijpen. Ze zijn vaak verward en afwezig. Zich op iets concentreren is moeilijk voor hen. Samengevat kan gesteld worden dat deze kinderen van streek zijn, jongens meer dan meisjes. Begrip, troost en nabijheid door actief te luisteren kunnen zorgen voor de broodnodige geruststelling en veiligheid. Van 9 tot 12jaar ln deze leeftijdsfase reageren kinderen vooral boos. Woedend op beide ouders of op de ouder die weggaat. Ze zijn geneigd partij te trekken voor één ouder en lopen zo het risico in het gevecht van de ouders terecht te komen. Daarnaast is het opvallend dat deze kinderen soms overdreven zorgen voor het welzijn van een ouder. Datgene waf ze zelf nodig hebben of leuk vinden, b.v. eten of ontspanning, willen ze daarvoor zelfs opofferen. Het ene moment gedragen deze kinderen zich hulpeloos, het andere dan weer erg opstandig. Vooral jongens kunnen behoorlijk agressief worden. ln die situaties is het belangrijk om grenzen te blijven stellen. Duidelijkheid vergroot immers hun gevoel van veiligheid. Al moet je hierbij wel steeds verwoorden dat je hun gevoelens van kwaadheid begrijpt.

© Pareto Group CVBA

2


Pubers (13-16 jaar) Pubers reageren heel verschillend op de scheiding van hun ouders. Deels omdat ze op die leeftijd in een fase van losmaking zitten. Ze proberen zich onafhankelijker op te stellen ten opzichte van het gezin. Zij nemen meer verantwoordelijkheid op en hebben hun ouders al minder nodig. Dit maakt het hen wat gemakkelijker om de scheiding te accepteren en er goed mee om te gaan. Het gevaar dat deze jongeren de afwezige ouder gaan vervangen en steun en toeverlaat worden voor jongere broers en zusjes is echter reëel. De druk op hun schouders kan hierdoor te groot worden. Ook kunnen pubers zich echt verraden voelen door de scheiding. Sommigen reageren boos en maken zich los van het gezin. Zij willen zich niet meer laten "opvoeden" en gaan vroegtijdig experimenteren met hun verworven vrijheid, ondermeer op relationeel en seksueel vlak. Anderen raken depressief, trekken zich terug van leeftijdgenoten en gezin. Ze verliezen hun interesses, plannen en ambities voor een eigen toekomst. Zij stellen zich stoer en ongenaakbaar op en zijn moeilijk te benaderen. Jong adolescenten (+ 16 jaar) Jong adolescenten zijn erg bezig met hun eigen toekomst. De scheiding van hun ouders confronteert hen sterk met de realiteit van relaties en mislukking. Ze stellen zich vragen over hun eigen relaties, weten niet waarin ze nog kunnen geloven en twijfelen over de zin van dit alles. Sommigen willen hierdoor absoluut bewijzen dat ze het beter doen dan hun ouders. Anderen durven zich niet te engageren en worden bang van partner- en ouderschap, Het is belangrijk dat deze jongeren hun eigen ervaringen en meningen kunnen uitwisselen met Ieeftijdgenoten. Dit kan hun eigen, vaak strakke opvattingen wat nuanceren en bijsturen.

GEVOLGEN VAN ECHTSCHEIDING VOOR KINDEREN Praktische gevolgen Vaak betekent scheiding verhuizen. Je kind komt terecht in een nieuwe omgeving. Het sociale netwerk, de vertrouwde school, familie, vrienden vallen geheel of gedeeltelijk weg. ln die situatie is het belangrijk om zoveel mogelijk vertrouwde contacten te behouden. B.v. die met grootouders en/of andere familieleden. Wanneer deze geen partij kiezen, kunnen zij een dubbele rol vervullen. Enerzijds vormen ze de brug naar het vertrouwde verleden. Anderzijds vormen ze een soort van oase: het ontbreken van de tweestrijd vermindert de spanning bij je kinderen. Tegelijkertijd krijg je als ouder tijdens dergelijk bezoekjes wat tijd voor jezelf, kans om alles eens op een rijtje te zetten. Na een scheiding gaat bijna ieder gezin er financieel op achteruit. Het inkomen vermindert, de huisvestingskosten moeten vaak door één loon gedragen worden en ook het verdelen van de inboedel heeft financiële consequenties. Doordat je apart gaat wonen gebeurt het ook vaker dat je kinderen iets vergeten. Op maandagmorgen blijkt b.v. dat de nodige schoolboeken of turnkledij nog bij je ex-partner liggen. Goede afspraken en begrip zijn hier nodig om vervelende spanningen te vermijden. Tussen twee vuren Een absoluut te vermijden valkuil bij echtscheiding is je kind vragen om partij te kiezen. Je vraagt hier om een onmogelijke keuze te maken. Vanwege de boosheid op je ex-partner kan het gebeuren dat je ergens verlangt dat ook je kinderen een standpunt innemen. Maar geen enkel kind kan deze keuze maken zonder vroeg of laat innerlijk verscheurd te worden. Kinderen willen een relatie met beide ouders. Kinderen houden van hen allebei en kiezen voor de één is afwijzen van de ander. Het is inderdaad niet altijd gemakkelijk om vast te stellen dat je kind evenveel belangstelling toont voor jou als voor je ex-partner. Probeer hiervoor toch begrip op te brengen. Het mag zeker niet leiden tot allerlei bedoelde of onbedoelde boodschappen die je ex zwart maken of doodverven. Voor het kind blijven jullie, ondanks je woede en teleurstelling, beiden ouder. © Pareto Group CVBA

3


Te vroeg volwassen worden Kinderen kunnen en mogen je helpen door huishoudelijke taken op zich te nemen of door af en toe eens te luisteren naar je problemen. Wanneer dit past bij hun leeftijd bevordert het zelfs hun zelfstandigheid. Als je hen expliciet bedankt voor de hulp, voelen ze zich door jou hierin erkend. Het gevaar schuilt echter in het feit dat in deze woelige periode de extra taken en zorgen een gewoonte worden. Dit geldt uiteraard niet alleen voor praktische taken, ook op emotioneel of organisatorisch vlak (b.v. je budget) mag je niet al te zeer op je kinderen gaan leunen. Wanneer je als ouder te afhankelijk wordt van de steun van je kinderen, belast je ze ook met je zorgen. Kinderen kunnen enkel uitgroeien tot volwassenen als ze ook de ruimte krijgen om kind te zijn.

KINDERZORGEN "Als papa wegging, zal mama dan ook weggaan?" Als ouder vind je het natuurlijk ondenkbaar om je kind zomaar in de steek te laten. Van daaruit is het moeilijk om deze angst bij je kind te begrijpen. Toch dien je hiermee rekening te houden. Bij kinderen bestaat immers de vrees, uitgesproken of niet, om beide ouders te verliezen. Dit heeft verscheidene oorzaken. Door het nog beperkt denkvermogen, kunnen ze niet zo goed als volwassenen vooruitdenken. De komende uren en dagen zijn voor hen sowieso onzekerder. Bovendien weten jonge kinderen nog niet tot wanneer ze iemand niet meer zien dat deze persoon toch nog bestaat. Kinderen hechten zich aan hun ouders. De zekerheid van deze hechtingsband wordt door de scheiding bedreigd. Ze gaan twijfelen en vrezen dat ze volledig verlaten willen worden. Bij kinderen tussen drie en tien jaar kan deze scheidingsangst op verschillende manieren tot uiting komen: vastklampgedrag, nachtmerries, angst in het donker, terug bedplassen, duimzuigen. "Omdat ik niet lief was, gaan mijn ouders scheiden." Jonge kinderen kunnen door een gebrek aan doorzicht en inschattingsvermogen de schuld van de scheiding op zich nemen. Zij hebben immers nog geen juist zicht op het verband tussen oorzaak en gevolg. Daarnaast denken ze gemakkelijk dat gebeurtenissen door hen veroorzaakt werden. Ze kunnen nog minder het onderscheid maken tussen fantasie en werkelijkheid. Het is normaal dat kinderen wel eens boos zijn op hun mama of papa. In die context wensen ze soms dat deze zouden verdwijnen. Bij een scheiding gebeurt het daarom vaak dat kinderen vrezen dat zij door hun boosheid, fantasiëen of hun gedrag de oorzaak zijn van de breuk. Als ouder is het belangrijk om bij je kinderen na te gaan of ze met zulke misvattingen rondlopen. Vaak houden kinderen hun (onbestaande) schuld geheim. Kinderen kunnen nooit verantwoordelijk zijn voor de beslissingen van volwassenen. "Ik wil niet gescheiden zijn" Om de pijn van het scheiden niet te voelen, klampen vele kinderen zich vast aan de hoop dat vader en moeder niet zullen scheiden of ooit nog zullen hertrouwen. ln het begin zijn zulke wensen normaal. Kinderen zullen de scheiding eerst ontkennen en kunnen haar maar stapje voor stapje aanvaarden. Blijft deze wens echter hardnekkig aanwezig, dan staat ze het aanvaardingsproces in de weg. Het kind zal zich in die situatie dan ook moeilijker aan het nieuwe gezinsleven aanpassen. Sommige kinderen zullen vanuit deze wens zelfs probleemgedrag gaan vertonen. Hiermee uiten ze onrechtstreeks hun verlangen, hopen misschien zelfs dat ze op die manier hun ouders weer bij elkaar kunnen brengen.


4


RICHTLIJNEN VOOR OUDERS De hierboven beschreven angsten en zorgen van kinderen kunnen grotendeels weggenomen worden door je houding als ouder en het verklaren van de zaken. Dit geven van uitleg aan je kinderen is moeilijk. Je raakt immers ook aan je eigen verdriet en pijn. Als ouder ben je bovendien vaak bang om iets verkeerd te zeggen. Je hebt angst dat je kind zich door jouw schuld nog ellendiger zal voelen. Maar je kind zal er wel bij varen als je het bestaan van zijn verdriet en pijn erkent, want je laat oprechte zorg en genegenheid blijken. Op die manier ben je een steun en laat je merken dat het niet alleen staat. Hou je kinderen er niet buiten. Licht ze tijdig in en praat erover. Wanneer je als koppel besloten hebt om te scheiden, kan je veel zorgen bij je kinderen vermijden door hen tijdig in te lichten over de scheiding. Leg hen, indien haalbaar, samen uit waarom jullie gaan scheiden. Wat gaat er gebeuren? Wanneer? Bij wie zullen ze wonen en wanneer zullen ze bij de andere ouder zijn? Het is belangrijk dat je dit tijdig doet. Niet de dag voor de feitelijke breuk. Je kinderen hebben ook recht op een periode van voorbereiding. Een periode waarin ze vragen kunnen stellen en hun twijfels duidelijk mogen verwoorden. Maak eveneens duidelijk dat jullie besluit onherroepelijk is. Hierdoor vermijd je dat je kinderen zinloze maar pijnlijke pogingen ondernemen om jullie te verzoenen. Geef aan je kinderen de boodschap dat ouders van elkaar scheiden, maar dat ouders nooit van hun kinderen kunnen scheiden. Bij het geven van de reden voor de scheiding verzeker je hen herhaaldelijk dat zij geen bijdrage of invloed hadden op jullie beslissing. Wanneer je geen verklaring geeft zal je kind er zelf één verzinnen en zichzelf (zoals gezegd) een rol toekennen in het gebeurde. Zo voorkom je dat zij zich schuldig of angstig gaan voelen. Kinderen hebben tijd en ruimte nodig om de gebeurtenis te verwerken. Het is belangrijk dat je hen blijvend ondersteunt en uitnodigt om hierover te praten. Hou je kinderen uit de strijd. Een langdurige strijd tussen de ouders tijdens en na de scheiding schaadt de kinderen. Het vergroot hun gevoel van onveiligheid. Bovendien denken ze vaak dat zij verantwoordelijk zijn voor deze ruzies. Je kind lijdt er natuurlijk ook onder als jullie elkaar voortdurend afbreken. Ouders moeten hun kinderen toestaan van beide ouders te houden. Het voortdurende conflict maakt het trouwens moeilijker om je kinderen de nodige steun en troost te bieden. B.v. in het geval van overspel, kan het verleidelijk zijn om je kinderen eens de waarheid - tenminste zoals u die ziet - te vertellen. Vaak betekent dit dat je hiermee de ander zwart maakt. Zo dwing je kinderen om partij te kiezen en plaats je hen voor een verscheurende keuze. Het is zodoende essentieel om je kinderen buiten de conflicten te houden. De schuld niet op de ander te schuiven is hierin een invloedrijk aspect. Je kan hierbij de hulp van grootouders, leraren en andere belangrijke volwassenen inroepen. Vraag hen om zich neutraal op te stellen. Kinderen hebben het nodig dat dergelijke personen hen onvoorwaardelijk steunen. Warme discipline Tijdens de scheiding is het niet altijd simpel om de touwtjes in handen te blijven houden. Vaak ben je zelf van slag en de kinderen gedragen zich veeleisend en opstandig. Sommige ouders zien zichzelf genoodzaakt om nieuwe vaardigheden aan te leren. De partner die voorheen zorgde voor structuur en duidelijkheid is er niet meer. Omdat het niet eenvoudig is om gepast te reageren op deze nieuwe situatie, volgen hieronder enkele richtlijnen. n

n

n

Maak steeds duidelijk welk gedrag is toegestaan en welk niet. Vertel ook telkens waarom je een bepaalde regel stelt, wat je precies van hen verwacht en wat de gevolgen van een overtreding zijn. Zie erop toe dat je kinderen deze regels naleven. Dit vraagt zowel controle als consequentie. Ga dus na of een regel werd nageleefd en hanteer regels die dag na dag duidelijk zijn. Deze discipline is onhaalbaar en ondenkbaar zonder je beschermende warmte. Strikt of duidelijk zijn heeft enkel zin als je tegelijkertijd laat zien én horen dat je om hen geeft. © Pareto Group CVBA

5


n

n

Kinderen luisteren overigens beter naar warme en gevoelige ouders dan naar ouders die autoritair of afstandelijk zijn. Je kinderen waarderen het als je met hen de regels bespreekt. Hun een eigen inbreng geven in het maken van afspraken verrijkt en vergemakkelijkt het naleven ervan. Geef ze zodoende de kans om alternatieven of suggesties naar voren te schuiven. Na een echtscheiding zijn kinderen vaak onhandelbaarder. Op dat moment is het als ouder moeilijk om ook hun positieve kanten te zien. Toch is een inspanning op dit vlak de moeite waard. Wanneer ook de goede kanten worden opgemerkt en benoemd, voelen kinderen dat je van hen houdt. Gehoorzamen gaat dan een pak makkelijker.

Aandacht en zorg voor jezelf Algemeen kan je stellen dat kinderen voor, na en tijdens de scheiding meer steun en begrip nodig hebben en verlangen van hun ouders. Dit is enkel haalbaar als ook jij bij familie, vrienden of gespecialiseerde instanties terecht kan met jouw pijn en verdriet. Zij kunnen de zware taak van het alleenstaande ouderschap mee helpen dragen. !n die moeilijke tijd heb je recht op aandacht en zorg. Op deze manier vind je de kracht en ruimte om aan je kinderen dàt te geven wat ze nodig hebben.

OUDERSCHAPSPLAN EN ONDERHOUDSGELD Ouderschapsplan Het uitgangspunt van het ouderschapsplan is de gelijkwaardigheid van het ouderschap. Men scheidt van elkaar, niet van de kinderen. Het ouderschapsplan dient oa. de volgende zaken regelen: de wijze waarop het gezamenlijk gezag wordt uitgeoefend, de verblijfplaats van het kind (tijdsevenredig bij moeder of vader tenzij ouders tot andere afspraken komen), een informatie-uitwisseling over het kind (schoolprestaties, ziekte) en de kosten van de verzorging en opvoeding van het kind. Onderhoudsgeld Steeds meer ouders worstelen met de vraag hoeveel onderhoudsgeld ze moeten betalen of krijgen. Wanneer is dat voldoende opdat de kinderen een evenwaardige opvoeding kunnen genieten als in de periode dat beide ouders nog samen waren? Het belang van het kind moet in die situatie centraal staan. Een relatie kan dan wel breken, ouder blijf je voor het leven. Belangrijk is dat beide ouders deze doorgaans ingewikkelde materie leren begrijpen. De ScheidingsConsulenten gebruikt daarvoor een objectieve methode om een billijk onderhoudsgeld te berekenen. In het stappenplan komt deze methode uitgebreid aan bod.

CO-OUDERSCHAP Basisprincipe Beide ouders oefenen gezamelijk het ouderlijk gezag uit. Deze regeling geldt indien de ouders samenwonen, gehuwd zijn, in een echtscheidingsprocedure zijn verwikkeld, feitelijk gescheiden leven of reeds gescheiden zijn. Beide ouders zijn samen verantwoordelijk voor de opvoeding en ontwikkeling van hun kind(eren) en staan in voor een passende opleiding. Belangrijke keuzes zoals schoolkeuze, religie, medische verzorging,... moeten door hen samen worden genomen. Samen beheren zij de goederen van het kind en samen treden zij ook op als vertegenwoordiger van het kind. Zowel vader als moeder kunnen wel apart dagdagelijkse (Lees: minder belangrijke) beslissingen nemen.


6


Bilocatie Sinds 4 september 2006 is er een nieuwe wet op de 'bilocatie', gebaseerd op de basisprincipes van het co-ouderschap. Een andere naam voor bilocatie is de 'alternerende verblijfplaats'. Hier gaat het om een verblijfsregeling waarbij het kind alisselend één periode bij de vader, de daaropvolgende periode bij de moeder verblijft. Meestal duren die periodes één week. Beide ouders hebben sowieso het 'co-ouderschap'. Het kind wordt op het adres van één van de ouders in de bevolkingsregisters ingeschreven. Dit gebeurt volgens een vrije overeenkomst tussen de ouders. lndien men niet kiest voor de bilocatie-regeling, heeft het kind de hoofdverblijfplaats bij één ouder. Zo kan het dus perfect dat beide ouders onderling de zgn. klassieke verblijfsregeling afspreken (tijdens de week bij de moeder en de weekends afwisselend). Beide ouders moeten tegenover de rechter niet verantwoorden waarom ze kiezen voor 2/12, voor 5/9 of voor 50/50.

BOEKEN VOOR JE KINDEREN, BOEKEN OM SAMEN MET HEN TE LEZEN, BOEKEN VOOR JEZELF Kleuters: • Even anders, Daenen F., 2002 • Scheiden: logeren bij papa, Snoek C. 2003 • Koffer-Koen, van Gansewinkel A., 2003 • Altijd is voor altijd, Elias B. ,2004 • Dees, een vader en een viool, Groenhuijsen L., 2004 6-8 iarigen: • Ik woon in twee huizen, Masurel. C., 2002 • De laatste dag, Boonen S., 2002 • De verdwijning van de mislukte barbie, J. Vriens, 2002 • Leo geeft het niet opa. Ahrens-Kramen, 2003 • De jongen die uit zijn boom kwam, Van den Berg L.& Van Straaten H., 2005 8-12 jarigen: • Kilometers cola en knetterende ruzie, Slee C., 2002 • Verhalen van een vieze familie, Tonen G., 2004 • Als de vleermuizen slapen, Meert Y., 2004 • Woestijnmama, diepvrieszus en ik, Kato J. ,2004 • Ik wil niet kiezen tussen mama en papa, Vogels 0., 2005 12-13 iarigen: • Niemandsdochter, Krauss 1., 2002 • De verdwijning van de mislukte barbie, Vriens J., 2002 • Lena Lijstje, Domen F, 2002 • Twee vaders? Boge-Erk N., 2004 • Mijn ouders gaan scheiden en ik dan? Van Swerts J., 2005 14-16 iarigen: • Als een vogel in een kooi, Gingras C., 2002 • De foto in mijn hoofd, Meert Y., 2002 • De houten aap met een boog (éénoudergezinnen), Boonen S. 2002 • De ring van Jupiter, De Braeckeleer N., 2002 • Engel in het rood, Van Erkel G., 2003 Boeken voor jezelf • Het echtscheidingswerkboek. Een leidraad voor kinderen en ouders, S. Ives, D. Fassler , M. Lash, Boom Meppel, Amsterdam, 1990. • Kind van gescheiden ouders. Kind van de rekening, E. Teyber, Westland, Schoten, 1996. • Kinderen en echtscheiding, M. Heylen, Globe, Roeselare, 1997 • Het kind dat zijn vader met een zaterdag verwisselde: beperking van de schade na de scheiding, C. Benard, E. Schlaffer, Westland, Schoten, 1997.

THERAPEUTISCHE HULPVERLENING VOOR JEUGD EN VOLWASSENEN. Wij werken nauw samen met een aantal experten en sectororganisaties teneinde u nog beter te kunnen helpen. Wil u graag doorverwezen worden, gelieve ons dan te contacteren op 0800/99 161. Bijdrage teksten: Diana Evers, Hilde Wellens, Marleen Van Schoor, Maruschka Huybrichs.


7


www.scheidingsconsulenten.be w w w . s c h e i d e n o n l i n e . b e w w w . s t a r t p u n t s c h e i d e n . b e

Onze consulenten zijn professioneel opgeleide Erkend Familiaal Bemiddelaars en scheidingsexperten. Zij helpen u graag verder.

Contact

0800 99 161 (ma-vrij van 09u00-17u00)

ParetoGroup

®

bemiddeling I begeleiding I advies


Hoekskensweg 16a

9290 Berlare

ON 0886.441.626

Startpunt Scheiden, ScheidingsConsulenten en ScheidenOnline zijn merken van de Pareto Group

SCHEIDEN EN KINDEREN. Pareto Group - Studiedienst. ParetoGroup bemiddeling I begeleiding I advies

Recommend Documents