Satellite Queens Bregtje van der Haak
Dit lesmateriaal bestaat uit drie delen DOCENTENHANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt. Achtergrondinformatie Deze hoort bij de docentenhandleiding en kan gelezen worden door docenten (en eventueel leerlingen) als extra ondersteuning in de informatie over het onderwerp en de documentaire. Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op!
Wanneer u het lesmateriaal uitprint, verwijzen de links niet meer naar de directe pagina’s op de site zoals wan-
neer u deze aanklikt.
VOOR DE FILM wat is een documentaire
opdracht 1
U kunt voor de vertoning van de documentaire een aantal algemene aspecten van documentaire bespreken. Vervolgens wordt in de verwerkingsopdrachten de voorkennis van de leerling geactiveerd. Om de leerlingen voor te bereiden kunt u aan de slag aan de hand van opdracht 1 en suggestie.
• Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. • Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? • Waar is de documentaire gemaakt?
Zonder direct op de specifieke inhoud in te gaan kunt u vooraf en na afloop aan de slag met de voorbeelden op www.docschool.nl/docenten. Ook staan daar titels die te bestellen zijn als u meer documentaires in de klas wilt bekijken.
• Wat is je het meest bijgebleven?
toelichting Met name wanneer het politiek beladen onderwerpen betreft worden termen als waarheid en werkelijkheid, die onlosmakelijk zijn verbonden aan documentaire, hete hangijzers in menige discussie. Want in hoeverre is de in de documentaire gepresenteerde werkelijkheid echt? En is de documentairemaker, die altijd manipuleert, eigenlijk wel in staat in het brengen van dé waarheid? Waar het in speelfilms gaat om het vertellen van een fictief verhaal, daar worden documentaires gestuurd door een zekere argumentatie. De maker heeft een bepaalde visie over iets of iemand. Met behulp van hetgeen een documentaire toont, worden als het ware bewijzen aangeleverd die deze visie onderbouwen. De ene documentaire presenteert dit als een zeer objectieve argumentatie, de andere documentaire geeft een meer persoonlijke invulling. In alle gevallen is er sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons immers een blik op de wereld om ons heen, waarbij zijn/haar visie het uitgangspunt is. Dit onderscheidt documentaire film van de journalistieke praktijk.
CONTEXT
Opdracht 2
Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet – indien nodig! – in achtergrondkennis over de context.
Tijdens het uitbreken van de Irakoorlog
Arabische satellietzenders
Discussieer met elkaar over de vol-
Met de komst van satellietzenders aan het begin van de jaren negentig is het medialandschap in het Midden-Oosten enorm veranderd. Tot die tijd wordt de televisie in ieder land door de overheid gecontroleerd. De programma’s lopen braaf in de pas met wat de regering eist. Je hoort er dus geen enkel tegengeluid en de programmering biedt maar weinig afwisseling. De commerciële satellietzenders opereren daarentegen onafhankelijk van de staat en hebben het Arabische miljoenenpubliek moderne televisieformats, live debatten en reality tv gebracht. Niet verwonderlijk dus dat nu bijna elk huishouden een schotel op het dak heeft staan. Zo is de nieuwszender Al Jazeera sinds de oprichting in 1996 mede
gende stelling: welke nieuwszender
1/6
in 2003 gold Al Jazeera als een belangrijke tegenhanger van het Amerikaanse CNN in de berichtgeving over de gevechten.
bericht volgens jou objectiever, Al Jazeera of CNN? Waarom denk je dat?
voor DE FILM dankzij programma’s waarin kijkers telefonisch mogen meediscussiëren inmens populair geworden. In de documentaire Satellite Queens staat de talkshow Kalaam Nawaem centraal. Kalaam Nawaem wordt iedere zondagavond uitgezonden op de satellietzender MBC. Controverse is altijd goed voor de kijkcijfers en voor het commerciële MBC gaan dan ook maar weinig taboes echt te ver. Het is de vier presentatrices zelfs gelukt om voorzichtig over de islam te praten, iets dat lang ondenkbaar was in de Arabische wereld. Er is maar één onderwerp waar liever niemand haar vingers aan brandt en dat zijn de Arabische leiders.
Toelichting
Extra suggestie
Opdracht 2 kan klassikaal behandeld worden, waarbij een discussie de standplaatsgebondenheid van leerlingen duidelijk maakt. Voor zover nieuwszenders al objectief kunnen opereren, is de standplaats van de kijker veelal bepalend voor zijn/haar mening die wordt gevormd. In Nederland geldt een Westerse mentaliteit die over het algemeen beter aansluit op de nieuwsvoorziening van CNN dan van Al Jazeera. CNN was mede dankzij embedded journalisten veel meer geneigd de kant van het Amerikaanse leger te kiezen onder het mom ‘kijk eens hoe schoon en netjes wij Irak bevrijden’. Terwijl Al Jazeera ook oog had voor de collateral damage van smart bombs die soms toch niet zo smart bleken te zijn en een woonwijk met de grond gelijk maakten. Wellicht dat sommige leerlingen thuis via de satellietschotel Al Jazeera ontvangen en meer over deze zender kunnen vertellen?
Bekijk op internet de weekprogrammering van MBC. Vergelijk die met de programmering die op de Nederlandse televisie te zien is. Wat valt je op?
Inhoud: WAAR GAAT SATELLITE QUEENS OVER? Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire voor de vertoning lezen.
NA DE FILM Toelichting
Opdracht 3
Met behulp van opdracht 3 worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen.
Wat vond je van de documentaire
2 /6
Satellite Queens? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond.
NA DE FILM Wie is de maker?
Opdracht 4
Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
Noem een cultuur waarvan jij vindt dat die in de Nederlandse media eenzijdig wordt belicht. Geef een aantal voorbeelden waaruit
Toelichting
deze eenzijdige berichtgeving blijkt.
Berichtgeving in de media is ideologische bepaald. In Nederland heerst een Westerse en op christelijke leest geschoeide visie op de wereld om ons heen. Hierdoor zijn ‘wij’ vooringenomen over zaken als democratie en vrouwenemancipatie. Elke andere cultuur of staat, die daar anders overdenkt, willen ‘wij’ overtuigen. Media gaan daarin mee. Maar voor media geldt ook nog eens zoiets als ‘de waan van de dag’. De ene dag gaat over economische neergang, de andere dag over ‘kut-Marokkanen’. Daarbij wordt veelal het liefst zwart-wit gedacht en minder in grijstinten. Hierdoor kan bijvoorbeeld het vertekende beeld ontstaan dat moslims in Nederland vrouwen onderdrukken, criminele hangjongeren groottbrengen en niet tolerant zijn. Maar denk ook andere (sub)culturen als voetbalsupporters, jongeren, asielzoekers, illegalen of fans van bepaalde muziekstijlen (punk, gabber, black metal, etc.).
Waarom denk je dat de media voor dit
Hoe ontstaat het idee voor een documentaire?
Opdracht 5
Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
Om aspecten van een cultuur te veran-
eenzijdige beeld kiezen?
deren, kun je verschillende strategieën kiezen. Volgens de regisseur zoekt iemand als Geert Wilders telkens de confrontatie, waarbij provocatie het enige middel lijkt. Zelf denkt zij dat de
Toelichting
strategie van de dames van Kalaam
Laat uw leerlingen met elkaar in discussie gaan over wat zij de beste politieke strategie voor verandering vinden. Voor beide strategieën kunt u eventueel op het bord voor- en nadelen noteren. In hoeverre zou een combinatie van confrontatie en ‘vanuit de cultuur zelf’ kunnen werken?
Nawaem een stuk effectiever is. Juist door een verandering in de cultuur teweeg te brengen ‘vanuit de cultuur zelf’. Met welke strategie ben jij het eens en
‘Het beeld van de moslimvrouw’ is een gevaarlijk omschrijving, want wat is het beeld van dé Nederlandse vrouw? Is er wel één beeld? Het is goed om te constateren hoe in de media een beeld van de moslimvrouw wordt geschetst en in hoeverre uw leerlingen dit op voorhand kunnen nuanceren uit eigen ervaringen. Vervolgens kunnen nieuwe inzichten naar aanleiding van de documentaire worden geïnventariseerd.
3 /6
waarom? In hoeverre vind je dat de regisseur er in geslaagd is om in haar documentaire een ander beeld neer te zetten van de moslimvrouw? Licht je antwoord toe.
NA DE FILM Het maken van een documentaire
Opdracht 6
Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van te voren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in de totstandkoming, wat er allemaal bij komt kijken om een documentaire te maken. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
De mogelijkheid tot identificatie voor de kijker is een belangrijk aspect in het succes dat een televisieprogramma al dan niet heeft. Kies een programma van de Nederlandse televisie en geef aan welke kijker zich met welk person-
Toelichting
age kan identificeren.
Identificatie is een van de belangrijkste wetmatigheden in film en televisieprogramma’s. Hoe moeilijker een kijker zich kan identificeren met wat hij/zij op het scherm ziet, hoe eerder hij/zij afhaakt. In een goede blockbuster zit voor ieder wat wils. Een beetje spanning, actie en romantiek, een knappe acteur, een nog knappere actrice en een slechterik die totaal geen sympathie weet te wekken bij de kijker. Een film die honderden miljoenen heeft gekost moet een zo groot mogelijk publiek trekken. Zo’n film moet dus elementen bevatten die zoveel mogelijk kijkers aantrekkelijk vinden om naar te kijken. Op televisie zie je dat heel duidelijk in de personages van soaps. Een breed scala aan karakters en uiterlijken, zodat je als kijker altijd wel een favoriet kunt hebben en benieuwd blijft naar zijn/haar ontwikkeling in de serie.
tot slot IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld, heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info @ docschool.nl op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld. Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit
Satellite Queens, Nederland, VS, 2007 Regie: Bregtje van der Haak De film is een titel van VPRO / Submarine
www.docschool.nl / www.idfa.nl 020 6273329
4 /6
achtergrondinformatie Waar gaat Satellite Queens over? Even voorstellen: Farah is een Palestijnse actrice, Rania is Libanees en presenteerde ooit een populair muziekprogramma, de Egyptische Fawzia is een journaliste met een lange staat van dienst en de hoogopgeleide Saudische Muna draagt als enige een hoofddoek. Vanuit een Egyptische studio presenteren deze vier eigenzinnige vrouwen iedere zondagavond de talkshow Kalaam Nawaem . De meest uiteenlopende onderwerpen komen daarin aan de orde. Emoties van mannen, masturbatie bij vrouwen, homoseksualiteit, terrorisme, weinig blijft onbespreekbaar. Op respectvolle wijze wisselen de dames met elkaar van gedachten en zetten de kijker aan zelf na te denken. Kalaam Nawaem is een megahit in het Midden-Oosten. De vier hebben al meer dan 200 uitzendingen achter de rug. Hun opvattingen bereiken de kijkers in vele miljoenen huiskamers, barretjes en theehuizen. Van Marokko tot Saudi-Arabië en van Libanon tot Qatar. Satellite Queens biedt een kijkje achter de schermen van deze opmerkelijke talkshow. Daarnaast hoor je hoe elke presentatrice denkt over haar eigen rol in het programma. Een programma dat van grote invloed is op hoe mannen en vrouwen in de Arabische wereld omgaan met tradities, taboes en problemen.
Wie is de maker?
Bregtje van der Haak Bregtje van der Haak studeerde Politicologie en Rechten aan de Universiteit van Amsterdam en Journalistiek aan de Columbia University in Amerika. Sindsdien is zij werkzaam als politicoloog, journalist en documentairemaker. Van der Haak schrijft over kunst, media en cultuur en maakt programma’s voor de Publieke Omroep. Ze heeft een uitgesproken mening over hoe Nederlanders tegen de rest van de wereld aankijken. Volgens Van der Haak is het een absurd idee dat wij in Nederland een vorm van leven zouden hebben gevonden die ideaal is. Ze hoopt dan ook op meer uitwisseling tussen verschillende culturen, waarbij de ene cultuur leert van de andere en zich op bepaalde punten kan verbeteren. Media spelen in dat proces een zeer belangrijke rol, maar nog te vaak blijven de media steken in een te eenzijdig beeld van een bepaalde cultuur.
Hoe ontstaat het idee voor een documentaire? Bewondering voor Kalaam Nawaem
Sinds 9/11 verbaast Bregtje van der Haak zich over het stereotype beeld dat wordt neergezet van de islam en in het bijzonder de moslimvrouw. Moslima worden bijna altijd belicht vanuit een slachtofferrol in relatie tot problemen als eerwraak, analfabetisme en het dragen van een sluier. Van der Haak mist het perspectief van goed gebekte, hoger opgeleide moslimvrouwen in de media. Als reactie daarop maakt zij de documentaire Saoudi Solutions over een aantal sterke carrièrevrouwen in SaudiArabië. De dames van Kalaam Nawaem zijn hiervan zo onder de indruk, dat ze Van der Haak in november 2005 als gast in hun talkshow uitnodigen. De documentairemaker is op haar beurt onder de indruk van hun professionaliteit, het enorme budget en de hoge kijkcijfers. Daarbij is het belang van de satellietzenders in de Arabische wereld haar al eerder opgevallen en ze wil dat nader onderzoeken. Door een documentaire te maken over Kalaam Nawaem kon Van der Haak niet alleen haar bewondering voor de talkshow en de presentatires vastleggen, maar ook de werkwijze en gevolgen van satelliettelevisie aan de orde laten komen. 5/6
Het maken van een documentaire
Filmen en intervieuwen in verschillende landen Van der Haak maakt in haar documentaire veel gebruik van interviews, waarbij zij zelf niet beeld te zien of te horen is. We zien de vier presentatrices van Kalaam Nawaem vaak aan het woord, maar Van der Haak filmt in verschillende landen ook veel kijkers thuis en op straat. Tijdens die interviews komt zij erachter dat de talkshow voor velen een soort onderdeel van de familie geworden. Op zondagavond schakelt men in op Kalaam Nawaem en de hele familie kijkt mee, zelfs kinderen. Als het programma is afgelopen, wordt er vaak nog tot laat gediscussieerd over de onderwerpen die aan bod zijn gekomen. Daarbij lopen de meningen uiteen. Wat Van der Haak tijdens de interviews ook is opgevallen, is de duidelijke voorkeur die kijkers hebben voor een van de vier presentatrices. Voor veel (conservatieve) mannen gaat de voorkeur uit naar Muna, omdat zij een hoofddoek draagt. De knappe Farah kan op veel mannelijke fans rekenen. De liberaal ingestelde vrouwen voelen zich meer verbonden met Rania. En Fawzia oogst veel respect door haar leeftijd en ervaring als journalist. De vele miljoenen kijkers kunnen zich dus ieder op zijn of haar eigen manier identificeren met een van de presentatrices en haar mening. Het verklaart mede het gigantische succes van het concept, waarin vier vrouwen met verschillende achtergronden en opvattingen praten over de meest uiteenlopende onderwerpen.
6/6
LEERLINGEN Opdracht 1 Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven?
Opdracht 2 Tijdens het uitbreken van de Irakoorlog in 2003 gold Al Jazeera als een belangrijke tegenhanger van het Amerikaanse CNN in de berichtgeving over de gevechten. Discussieer met elkaar over de volgende stelling: welke nieuwszender bericht volgens jou objectiever, Al Jazeera of CNN? Waarom denk je dat?
Waar gaat Satellite Queens over? Even voorstellen: Farah is een Palestijnse actrice, Rania is Libanees en presenteerde ooit een populair muziekprogramma, de Egyptische Fawzia is een journaliste met een lange staat van dienst en de hoogopgeleide Saudische Muna draagt als enige een hoofddoek. Vanuit een Egyptische studio presenteren deze vier eigenzinnige vrouwen iedere zondagavond de talkshow Kalaam Nawaem. De meest uiteenlopende onderwerpen komen daarin aan de orde. Emoties van mannen, masturbatie bij vrouwen, homoseksualiteit, terrorisme, weinig blijft onbespreekbaar. Op respectvolle wijze wisselen de dames met elkaar van gedachten en zetten de kijker aan zelf na te denken. Kalaam Nawaem is een megahit in het Midden-Oosten. De vier hebben al meer dan 200 uitzendingen achter de rug. Hun opvattingen bereiken de kijkers in vele miljoenen huiskamers, barretjes en theehuizen. Van Marokko tot Saudi-Arabië en van Libanon tot Qatar. Satellite Queens biedt een kijkje achter de schermen van deze opmerkelijke talkshow. Daarnaast hoor je hoe elke presentatrice denkt over haar eigen rol in het programma. Een programma dat van grote invloed is op hoe mannen en vrouwen in de Arabische wereld omgaan met tradities, taboes en problemen.
Opdracht 3 Wat vond je van de documentaire Satellite Queens ? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond.
Opdracht 4 Noem een cultuur waarvan jij vindt dat die in de Nederlandse media eenzijdig wordt belicht. Geef een aantal voorbeelden waaruit deze eenzijdige berichtgeving blijkt. Waarom denk je dat de media voor dit eenzijdige beeld kiezen?
Opdracht 5 Om aspecten van een cultuur te veranderen, kun je verschillende strategieën kiezen. Volgens de regisseur zoekt iemand als Geert Wilders telkens de confrontatie, waarbij provocatie het enige middel lijkt. Zelf denkt zij dat de strategie van de dames van Kalaam Nawaem een stuk effectiever is. Juist door een verandering in de cultuur teweeg te brengen ‘vanuit de cultuur zelf’. Met welke strategie ben jij het eens en waarom? In hoeverre vind je dat de regisseur er in geslaagd is om in haar documentaire een ander beeld neer te zetten van de moslimvrouw? Licht je antwoord toe.
Opdracht 6 De mogelijkheid tot identificatie voor de kijker is een belangrijk aspect in het succes dat een televisieprogramma al dan niet heeft. Kies een programma van de Nederlandse televisie en geef aan welke kijker zich met welk personage kan identificeren .
