Dit lesmateriaal bestaat uit drie delen:
DOCENTENHANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt.
Achtergrondinformatie Deze hoort bij de docentenhandleiding en kan gelezen worden door docenten (en eventueel leerlingen) als extra ondersteuning in de informatie over het onderwerp en de documentaire.
Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal uitprint, verwijzen de links niet meer naar de directe pagina’s op de site zoals wanneer u deze aanklikt.
HAVO/VWO 2, 3 VMBO 3, 4 Deze les vindt aansluiting bij de vakken CKV, Aardrijkskunde en Nederlands
Solo, de wet van de favela is in 1994 eerder vertoond op IDFA. Sindsdien is de film meerdere malen te zien geweest in de schoolvoorstellingen, met recht kan daarom worden gesteld dat deze film een klassieker is binnen de IDFA schoolvoorstellingen. In het kader van het Brasil Festival Amsterdam besteedt IDFA 2011 aandacht aan de Braziliaanse documentaire van het afgelopen decennium. De Braziliaanse cultuur speelt ook een rol in de vaste programmaonderdelen van IDFA. Solo, de wet van de favela toont dat voetbal voor veel jeugdige krottenwijkbewoners vaak de enige kans is om te ontsnappen aan hun uitzichtloze bestaan en geeft hiermee inzicht in dit aspect van de Braziliaanse cultuur.
Docentenhandleiding
Deze handleiding biedt achtergrondinformatie over het genre documentaire, over Solo, de wet van de favela en de maker Jos de Putter. U kunt deze handleiding klassikaal behandelen, sommige onderdelen kunt u voor vertoning behandelen, andere naderhand. Dit wordt per onderdeel aangegeven.
De Les
Wat is een documentaire?
Waar het in speelfilms gaat om het vertellen van een fictief verhaal, worden documentaires gestuurd door argumentatie. De maker heeft een bepaalde visie over iets of iemand. Wat hij in beeld brengt, geldt als het bewijs dat zijn visie onderbouwt. De ene documentaire presenteert dit op een zakelijke manier, de andere geeft een meer persoonlijke invulling. In alle gevallen is er sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons immers “een” blik op de wereld om ons heen. Zijn eigen visie is altijd het uitgangspunt. Dit onderscheidt documentaire van de journalistiek. Aangeraden wordt deze informatie voor de film met uw leerlingen te bespreken.
1
voor de film
DOCENTEN
Op www.docschool.nl vindt u op de pagina Docspecials de digitale les van Solo, de wet van de favela. Deze les is opgebouwd uit twee onderdelen en kan worden gemaakt na de filmvertoning. Er is een interactieve pagina gericht op Regie, Hoofdrol en het onderwerp Vriendschap, waarop de leerlingen verschillende fragmenten nogmaals kunnen bekijken en stukjes tekst kunnen lezen. Daarnaast is er een leerlingenblad. Laat uw leerlingen eerst dit blad printen, vervolgens kunnen ze de vragen, in groepjes of individueel, op het formulier beantwoorden met behulp van onderstaande informatie en de informatie die ze op de interactieve pagina kunnen vinden.
Opdrachten
Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven?
1
DOCENTEN
Thematiek
In Solo, de wet van de favela zijn verschillende thema’s te onderscheiden. Zoals vriendschap, voetbal en dromen. Deze thema’s komen terug bij de vragen op het opdrachtformulier.
Vriendschap Leonardo en Anselmo zijn beste vrienden en hebben een gezamenlijke passie: voetbal. Niets lijkt hun vriendschap in de weg te staan. Maar als ze een belangrijke proefwedstrijd moeten spelen, komt hun vriendschap onder druk te staan. Want terwijl Leonardo zijn uiterste best doet, blijken de ambities van Anselmo toch net even anders. Hij vergeet zijn voetbalschoenen. Volgens Leonardo wil hij alleen de grapjas uithangen. Leonardo krijgt de aanbieding bij een profclub. Anselmo niet. En zo komt de vriendschap tussen Leonardo en Anselmo onder druk te staan.
Voetbal Voetbal is voor de twee vrienden niet zomaar een spelletje. Het biedt hen de kans om uit de arme en gewelddadige omstandigheden te stappen waarin zij leven. Daarmee toont documentaire direct de plek die voetbal inneemt in Brazilië. Eén van de coaches noemt voetbal zelfs een religie en de redding van het land. Veel kinderen uit de favela’s dromen ervan ontdekt en rijk te worden zodat ze uit de arme omstandigheden in de sloppenwijken kunnen ontsnappen. Daarom spelen de kinderen het spel dag in dag uit met elkaar.
Dromen Ook voor Leonardo en Anselmo is het een droom om als voetballer ontdekt te worden. Om zo een carrière als profvoetballer bij een club aangeboden te krijgen. Deze droom komt dichterbij als een scout naar hun club komt en hen een contract in het vooruitzicht stelt.
Context
Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context.
Wat is een favela? Een favela is de Braziliaanse benaming voor een sloppenwijk. Sloppenwijken zijn verzamelingen zelfgebouwde, illegale huizen in of rond de stad. De bewoners hebben meestal een laag inkomen en leven vaak zonder water, riolering en elektriciteit. In Rio de Janeiro – waar Solo, de wet van de favela is opgenomen – woont een groot deel van de bevolking in favela’s. De favela’s liggen in de heuvels van de stad en zijn moeilijk te bereiken. Doordat de politie niet in de favela’s komt, wordt een deel van de favela’s geregeerd door drugsbendes. Geweld en criminaliteit zijn daardoor een onderdeel van het dagelijks leven van veel van de bewoners in deze wijken.
2
DOCENTEN
Solo, de wet van de favela laat zien dat er in deze sloppenwijken andere regels gelden dan erbuiten. In de favela’s gaat het om overleven. En overleven doe je door voor jezelf te kiezen (dat verklaart ook ‘solo’ uit de titel van de documentaire). Leonardo komt voor een belangrijke keuze te staan: voetballen in de favela met zijn vrienden of alleen naar een grote voetbalclub om geld te verdienen voor hem en zijn moeder. Ook wordt een andere regel uit de favela’s zichtbaar gemaakt in de film: de wet van de stilte. Wanneer de twee vrienden tijdens het vissen een lijk ontdekken, leert de moeder hen direct dat stil zijn (alsof je niets gezien hebt) een belangrijke wet is om te kunnen overleven.
Leonardo in Nederland Leonardo Vitor Santiago is nog niet bekend in Nederland als in hij 1994 op 11-jarige leeftijd te zien is in Solo, de wet van de favela. De documentaire toont het grote talent van Leonardo. Als twee scouts van de Rotterdamse club Feyenoord in Brazilië zijn, besluiten ze dan ook om Leonardo naar Nederland te halen. Hij volgt in de jaren erna de jeugdopleiding van Feyenoord en wordt gezien als een grote belofte. Op 17-jarige leeftijd debuteert hij al in het eerste elftal van Feyenoord. Toch verloopt zijn carrière niet zonder slag of stoot. Hij krijgt verschillende zware blessures, waardoor hij lange revalidatieperiodes kent en niet altijd aan spelen toekomt. Ook heeft hij enkele conflicten met trainers, die dat wijten zijn aan zijn eigenwijze karakter.
Inhoud
Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Neem voor vertoning de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire met uw leerlingen door.
Waar gaat Solo, de wet van de favela over? In Solo, de wet van de favela gaat regisseur Jos de Putter op zoek naar talentvolle jonge voetballers in de sloppenwijken (favela’s) van Rio de Janeiro. De film concentreert zich op de 11-jarige vrienden Anselmo en Leonardo die samen bij een lokale club spelen. Wanneer de scout van een grote club langskomt, lijkt hun droom om profvoetballer te worden in vervulling te gaan. De keuzes waarvoor de vrienden komen te staan zet hun vriendschap onder druk. Uiteindelijk krijgt Leonardo de kans om een contract bij een grote voetbalclub te tekenen, terwijl Anselmo met lege handen terug naar de favela gaat.
3
DOCENTEN
Wie is de maker?
Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van Solo, de wet van de favela. Hoe maakt hij zijn documentaires? U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
Jos de Putter Jos de Putter is een bekende Nederlandse filmmaker die vooral documentaires maakt. Zijn documentaires worden over de hele wereld op festivals vertoond en zijn onderscheiden met diverse prijzen. Het is een schone dag geweest is in 2007 zelfs opgenomen in de canon van de Nederlandse film. De Putter produceert zijn films bij voorkeur zelf of met zijn broer. De Putter is verantwoordelijk voor de inhoudelijke kant, zijn broer voor de zakelijke.
Om zijn documentaires een realistische aanblik te geven, heeft De Putter ervoor gekozen te werken met eenvoudige camera’s. Volgens De Putter horen “frivoliteiten bij katholieke filmmakers”. Hijzelf maakt “sobere films die hoekig en boers zijn gemonteerd”. Met een minimum aantal beelden toont De Putter de handelingen. Het geluid in de Solo, de wet van de favela bestaat alleen uit registraties van gesprekken en achtergrondgeluiden. Muziek en commentaar laat hij achterwege. Deze stijlkeuze zorgt voor een authentiek gevoel, alsof de kijker zelf in de favela’s aanwezig is. Toch deinst De Putter er niet voor terug om scènes te manipuleren. Hij bedenkt de meeste shots en kaders voordat hij gaat filmen en vraagt de hoofdpersonen om over een bepaald onderwerp te praten. Hij is geïnteresseerd in een werkelijkheid die hij als een speelfilm kan vormgeven en stileren. De Putter is niet alleen regisseur, maar schrijft ook over voetbal, zijn tweede liefde. Hij is de auteur van de biografie over Willem van Hanegem en schrijft voor het magazine Hard Gras.
TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar
[email protected]. Op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld.
Solo, de wet van de favela Jos de Putter Nederland, 1994, 54 min Solo, de wet van de favela is een film van Dieptescherpte, in coproductie gemaakt met VPRO © IDFA 2011 | 020 6273329
Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA, Marije Veenstra Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit www.docschool.nl / www.idfa.nl
4
LEERLINGEN
1 2 3
OpdrachtEN 1 Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Waar is de documentaire gemaakt? Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Wat is je het meest bijgebleven?
OpdrachtEN 2 De film gaat over voetbal, maar ook over andere thema’s en onderwerpen. Kun je in drie zinnen beschrijven waar de documentaire over gaat?
OpdrachtEN 3 Waarom is de titel van de film Solo, de wet van de favela?
Waar gaat Solo, de wet van de favela over? In Solo, de wet van de favela gaat regisseur Jos de Putter op zoek naar talentvolle jonge voetballers in de sloppenwijken (favela’s) van Rio de Janeiro. De film concentreert zich op de 11-jarige vrienden Anselmo en Leonardo die samen bij een lokale club spelen. Wanneer de scout van een grote club langskomt, lijkt hun droom om profvoetballer te worden in vervulling te gaan. De keuzes waarvoor de vrienden komen te staan zet hun vriendschap onder druk. Uiteindelijk krijgt Leonardo de kans om een contract bij een grote voetbalclub te tekenen, terwijl Anselmo met lege handen terug naar de favela gaat.
4 5 6 7
OpdrachtEN 4 Je kunt op internet lezen over Leonardo en zijn strijd om een professionele carrière op te bouwen als voetballer voor Feyenoord. Wat vind je bijzonder aan zijn leven? Zou je dat op een of andere manier ook zo willen?
OpdrachtEN 5 Er is in de favela’s ook ‘De wet van de stilte’ (kijk naar het fragment bij REGIE). Wat wordt daarmee bedoeld? Heb jij zelf weleens iets gezien waar je niet over kon of mocht praten
OpdrachtEN 6 Wat vind je van de stijl van filmen van de regisseur? Omschrijf ook waarom je dat vindt.
OpdrachtEN 7 Kiezen is moeilijk, maar een kans om in een betere situatie te komen laat je niet snel lopen… Leonardo verbreekt de vriendschap op een hele duidelijke manier; ‘Het is afgelopen!’ zegt hij. Wanneer zou jij een vriendschap verbreken? Bedenk een situatie waarin jij een vriendschap zou verbreken.
