Chrigu
Jan Gassmann & Christian Ziörjen
Dit lesmateriaal bestaat uit drie delen DOCENTENHANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt. Achtergrondinformatie Deze hoort bij de docentenhandleiding en kan gelezen worden door docenten (en eventueel leerlingen) als extra ondersteuning in de informatie over het onderwerp en de documentaire. Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op!
Wanneer u het lesmateriaal uitprint, verwijzen de links niet meer naar de directe pagina’s op de site zoals wan-
neer u deze aanklikt.
VOOR DE FILM wat is een documentaire
opdracht 1
U kunt voor de vertoning van de documentaire een aantal algemene aspecten van documentaire bespreken. Vervolgens wordt in de verwerkingsopdrachten de voorkennis van de leerling geactiveerd. Om de leerlingen voor te bereiden kunt u aan de slag aan de hand van de volgende opdracht en suggestie.
• Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. • Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? • Waar is de documentaire gemaakt? • Wat is je het meest bijgebleven?
Zonder direct op de specifieke inhoud in te gaan kunt u vooraf en na afloop aan de slag met de voorbeelden op www.docschool.nl/docenten. Ook staan daar titels die te bestellen zijn als u meer documentaires in de klas wilt bekijken.
toelichting Met name wanneer het politiek beladen onderwerpen betreft worden termen als waarheid en werkelijkheid, die onlosmakelijk zijn verbonden aan documentaire, hete hangijzers in menige discussie. Want in hoeverre is de in de documentaire gepresenteerde werkelijkheid echt? En is de documentairemaker, die altijd manipuleert, eigenlijk wel in staat in het brengen van dé waarheid? Waar het in speelfilms gaat om het vertellen van een fictief verhaal, daar worden documentaires gestuurd door een zekere argumentatie. De maker heeft een bepaalde visie over iets of iemand. Met behulp van hetgeen een documentaire toont, worden als het ware bewijzen aangeleverd die deze visie onderbouwen. De ene documentaire presenteert dit als een zeer objectieve argumentatie, de andere documentaire geeft een meer persoonlijke invulling. In alle gevallen is er sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons immers een blik op de wereld om ons heen, waarbij zijn/haar visie het uitgangspunt is. Dit onderscheidt documentaire film van de journalistieke praktijk.
Context
Opdracht 2
Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet – indien nodig! – in achtergrondkennis over de context.
Is er iemand in je naaste omgeving (geweest) die ernstig ziek is (geweest)? Kun je uitleggen hoe je hiermee omgaat? Vind/vond je het moeilijk? Staat de wereld op zijn kop en ben je alleen maar met de ziekte bezig? Of
Kanker
maak(te) je ook nog tijd voor andere
Chrigu gaat over een jongen die kanker heeft. De term kanker is afgeleid van het Latijnse woord cancer , dat ‘kreeft’ betekent. Als artsen vroeger een kankergezwel ontdekten, zagen ze ook altijd rode, gezwollen bloedvaten erom heen en die leken op de rode pootjes van een kreeft. Zo is de ziekte aan zijn naam gekomen. Kanker ontstaat door defecten in het DNA. Dit kan erfelijk bepaald zijn, maar ook veroorzaakt door infecties of chemische stoffen. Een gezonde levensstijl helpt het risico op kanker te verkleinen, maar aan de schadelijke invloed van luchtvervuiling en zonlicht kun je weinig doen,
bezigheden?
1/7
voor DE FILM laat staan als het erfelijk is. Momenteel lijden ongeveer 400.000 mensen in Nederland aan kanker. De meest voorkomende typen zijn long- en darmkanker, prostaatkanker bij mannen en borstkanker bij vrouwen. Leukemieën, lymfomen en hersentumoren zijn kankersoorten die meer bij kinderen en jongeren worden geconstateerd. In de documentaire lijdt Chrigu aan PNET, dat een afkorting is van het Engelse Primitive Neuro Ectodermal Tumours . PNET tast de hersenen en het centrale zenuwstelsel aan. Het is een zeldzame vorm van kanker en komt vooral voor onder kinderen en jongeren.
Toelichting Omgang met een ernstig ziek persoon uit je naaste omgeving kan een slopend proces zijn, dat diepe indruk achterlaat. Chrigu is een heftige film, omdat dit proces van nabij wordt gefilmd. Voor sommige leerlingen kan dit volstrekt nieuw zijn, voor andere leerlingen enorm confronterend. Een voorbespreking helpt uw leerlingen om voorbereid de documentaire te gaan zien, waarbij ze hebben kunnen leren van elkaars ervaringen.
Inhoud: Waar gaat chrigu over?
Opdracht 3
Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire voor de vertoning lezen.
Wat vond je van de documentaire? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. Wat vind je van Chrigu’s keuze om zichzelf te (laten) filmen?
Toelichting Met behulp van opdracht 3 worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen.
NA DE FILM Wie is de maker?
Opdracht 4
Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
Hoewel de documentaire een zwaar onderwerp behandelt, wilden de makers niet dat het een droevig portret zou worden. In hoeverre vind je dat ze in deze opzet zijn geslaagd?
Toelichting Inventariseer bij uw leerlingen in hoeverre het überhaupt mogelijk is een film over een dergelijk onderwerp te maken die niet droevig stemt. Het is zeer goed mogelijk dat de makers een ander gevoel voor ogen hadden dan de kijker ooit zal
2 /7
NA DE FILM ervaren. Toch wordt de documentaire nergens sentimenteel. Ga na of uw leerlingen ontroerd raakten. Waardoor raakte de ene leerling wel ontroerd en de ander niet? Wanneer gebeurde dat? Analyseer in hoeverre filmische keuzes hiervoor de verklaring zijn.
Idee & voorbereiding
Opdracht 5
Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
Zeker als Chrigu net ziek is en nog veel filmt, kan zijn moeder maar weinig begrip opbrengen voor de altijd aanwezige camera. Volgens haar heeft hij nog maar weinig tijd te gaan, dus waarom dan maar blijven filmen? Haar
Toelichting
opvatting staat haaks op de wens van
De totstandkoming van een documentaire begint bij een idee. Zonder idee geen documentaire. Uiteindelijk wordt het eerste idee omgewerkt tot een concreet onderwerp dat wordt gefilmd. Daarbij worden meestal ook de nodige personages in hun eigen omgeving vastgelegd. Normaliter bouwt de maker een vertrouwensband op met zijn/haar personages. De personages moeten zich immers prettig voelen in aanwezigheid van de camera. Chrigu’s moeder had waarschijnlijk allang haar medewerking stopgezet als het niet haar doodzieke zoon was die deze film wenste maken.
haar zoon.
Stijl van de documentaire
Opdracht 6
Iedere documentaire afzonderlijk kent zijn eigen stijl. Onderstaande informatie biedt uw leerlingen inzicht in de specifieke stijl van Chrigu . Bespreek dit onderdeel nadat zij de documentaire hebben gezien.
Waarom denk je dat ervoor gekozen
Toelichting Door Chrigu’s lijden te plaatsen tegenover de tijd dat het nog lang leve de lol was, levert een sterk emotioneel spanningsveld op. Jan zegt hierover: “Door de ongelooflijke lichtheid en innerlijke vrijheid van de gezonde Chrigu te laten zien, wordt het aanneemlijker waarom hij uiteindelijk zijn lot accepteert zoals het is. Want daaruit spreekt ook weer vrijheid. Ik hoop dat de kijker in die berusting kan meegaan en dat duidelijk is dat Chrigu tot het einde aan toe zijn eigen weg heeft gekozen.”
Het maken van een documentaire Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van te voren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in de totstandkoming, wat er allemaal bij komt kijken om een documentaire te maken. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken.
3 /7
Hoe zou jij er zelf mee omgaan als iemand in je naaste omgeving zijn of haar naderende einde zou filmen?
is om beelden van de gezonde Chrigu door de beelden van de zieke Chrigu te monteren?
NA DE FILM Toelichting
Opdracht 7
U kunt opdracht 7 maken nadat uw leerlingen Chrigu hebben gezien. Individueel behandelen, waarbij de leerlingen inzicht krijgen in het proces wat voorafgaat aan het ontstaan van een documentaire. Hieronder valt het bedenken van wat er allemaal moet worden verteld. Wat wil een leerling met zijn/ haar documentaire duidelijk maken?
Chrigu is een heftige documentaire,
doordat het ‘doodgaan’ als onderwerp heeft. Je hoeft het zelf niet in zo’n zware hoek te zoeken, maar bedenk zelf eens een persoonlijk onderwerp voor een documentaire. Waarover zou het dan gaan? Wat zou je allemaal filmen en hoe? Wat vertel je? Welke boodschap zou je de kijker willen meegeven? En wat is de titel van jouw documentaire?
tot slot IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld, heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info @ docschool.nl op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld.
Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit
Chrigu, Zwitserland, 2007 Regie: Jan Gassmann, Christian Ziörjen De film is een titel van Jan Gassmann, Christian Ziörjen en Thomas Jörg
www.docschool.nl / www.idfa.nl 020 6273329
4 /7
achtergrondinformatie Waar gaat Chrigu over? Chrigu is 24 jaar en houdt ervan om alles te filmen. Zo filmt hij met zijn vriend Jan hun reis door India. Thuis legt hij de optredens van het vriendenbandje Mundartisten vast. En ook de talloze feestjes in zijn studentenflat ontsnappen niet aan het oog van zijn camera. Chrigu leidt een zorgeloos leven. Totdat hij op een dag ziek wordt. Ernstig ziek. Kanker is de diagnose. Het lijkt een eind te maken aan al de ambities die Chrigu voor ogen had. Toch verliest hij nooit de moed. Ook niet na zijn dertiende chemotherapie. Maar dan krijgt hij een terugslag en voor de artsen staat het vast: Chrigu is terminaal ziek. Oftewel hij is ten dode opgeschreven. De enige vraag is hoe lang nog? Desondanks weet Chrigu een bewonderenswaardige levenslust te behouden. En al die tijd filmt hij samen met Jan door. We zien zijn vrienden, zijn ouders én Chrigu zelf. Vooral hemzelf. Doorsneden met fragmenten van oude opnames van een kerngezonde Chrigu levert de documentaire een pijnlijk maar oprecht beeld van iemand die in de kracht van zijn leven gedwongen wordt de dood recht in zijn ogen te kijken.
Wie zijn de makers?
Portret van zijn beste vriend Christian Ziörjen – Chrigu voor vrienden – groeit op als kind van hippieouders op een bioboerderij in een verlaten streek van Zwitserland. Chrigu wil later veel geld verdienen en dus gaat hij studeren aan de elitaire Businessschool van St. Gallen. Een half jaar later houdt hij het alweer voor gezien; dat elitaire gedoe is niks voor hem. Dan liever filmen. Op jonge leeftijd heeft Chrigu al meerdere documentaires en videoclips op zijn naam staan. Hij geldt dan ook als veelbelovend filmmaker. Tijdens een filmproject over Ecuador ontmoet hij Jan Gassmann. Ze zijn dan pas 16 jaar oud. Het is het begin van een hechte vriendschap. Jan werkt een aantal jaar voor de televisie, maar richt zich dan volledig op het documentaire maken. Hij draait documentaires in India, Afrika en Zuid-Amerika. Dan wordt Chrigu op vierentwintigjarige leeftijd ziek. Samen met Jan filmt hij het einde van zijn leven. Na de dood van Chrigu moet Jan de documentaire in de montage volmaken. Het eindresultaat is een emotioneel en opmerkelijk portret van zijn beste vriend.
Idee & voorbereiding Naderend einde filmen
Nadat Chrigu zijn fatale terugslag krijgt, voelt Jan meteen de behoefte om de eindfase van Chrigu’s leven vast te leggen. Hoewel Chrigu zichzelf al constant filmt vanaf zijn ziekbed schaamt Jan zich toch een beetje voor deze morbide gedachte. Maar op een dag praten de twee vrienden open over het plan om Chrigu’s naderende einde te filmen. Chrigu wil niet vergeten worden en vindt het dus maar wat zonde als het materiaal dat hij al van zichzelf heeft geschoten ongebruikt blijft. Daarnaast krijgt Chrigu in die fase al zoveel zware medicijnen dat hij nauwelijk nog in staat is zichzelf te filmen en hij is daarom erg blij met Jan zijn voorstel om samen de film af te maken. Jan: “Maar het zou uiteindelijk zijn film worden. Een film bestaande uit verschillende momenten en emoties. Een film over een manier om je leven te leiden zoals je dat zelf wilt.” Ze maken vervolgens een filmplan. Het belangrijkste voor Chrigu is dat de documentaire laat zien wat een normale jongen doormaakt als hij wordt geconfronteerd met een fatale ziekte als kanker. Jan: “Het was aanvankelijk mijn taak om de camera klaar te zetten, hem te 5/7
observeren en te bombarderen met vragen. Het viel uiteindelijk nog niet mee om hem bij de les te houden, want zeker naar het einde toe kreeg hij zoveel morfine dat hij met gemak de hele dag door kon slapen.”
Stijl van de documentaire Tweedeling
Chrigu bestaat volledig uit beelden die Chrigu en Jan zelf hebben geschoten. De film is een aangrijpend egodocument, omdat je als kijker wordt geconfronteerd met de terminale fase van het hoofdpersonage, Chrigu zelf. De documentaire is grofweg verdeeld in twee delen. In het eerste deel zien we Chrigu, hoe hij zichzelf graag in beeld brengt en zijn gedachten verwoordt in de vorm van een videodagboek. Tot op zekere hoogte heeft hij daarin controle over zijn eigen optreden, hoe hij eruit ziet en wat hij zegt. In tweede deel neemt Jan het over en is de camera meer observerend aanwezig. Jan: “We spraken af dat hij geen invloed meer had over hoe hij in beeld overkwam. In die fase gooit Chrigu ook als het ware het masker af dat hij normaal gesproken voor had. Het kan hem dan ook niet meer schelen hoe hij eruit ziet. Hij heeft per slot rekening toch niks meer te verliezen.” Met deze tweedeling wordt Chrigu’s veranderende omgang met zijn ziekte voor de kijker voelbaar. Jan: “In het begin wil hij het controleren vanuit de gedachte dat je alles kunt sturen. Chrigu filmt zichzelf dan nog zoals hij zichzelf graag ziet. Maar naar het einde toe berust hij meer en meer in zijn lot en probeert hij er zo goed en zo kwaad als het gaat mee om te gaan.”
Het maken van een documentaire Als kijker mee op reis
Met het overlijden van Chrigu komt er ook een einde aan de filmopnames. In totaal hebben Chrigu en Jan dan 130 uur aan filmmateriaal geschoten. In de montage moet Jan dat terugbrengen naar een samenhangend geheel van circa anderhalf uur. Geen gemakkelijke opgave. Het kost hem een jaar om het verhaal zo te vormen zoals jij het uiteindelijk krijgt te zien. Door de documentaire heen zie je beelden van verschillende reizen, tours en tochten gemonteerd. De reis door India, een boottocht, een treinreis en de concerttour van de band Mundartisten. Maar de documentaire zelf neemt je als kijker ook mee op een soort reis. Jan: “De plot is simpel: een jongen is doodziek en heeft niet lang meer te leven. De documentaire toont je wat dat inhoudt. Als kijker kun je uiteindelijk niets anders dan hierin meegaan en te accepteren dat Chrigu doodgaat. Misschien dat sommige kijkers nog hopen dat hij beter wordt. Dat dit niet gebeurt, drukt je als kijker met je neus op het onafwendbare feit: de dood volgt onherroepelijk aan het eind van ieders eigen leven.”
6/7
LEERLINGEN Opdracht 1 Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven?
Opdracht 2 Is er iemand in je naaste omgeving (geweest) die ernstig ziek is (geweest)? Kun je uitleggen hoe je hiermee omgaat? Vind/vond je het moeilijk? Staat de wereld op zijn kop en ben je alleen maar met de ziekte bezig? Of maak(te) je ook nog tijd voor andere bezigheden?
Waar gaat Chrigu over? Chrigu is 24 jaar en houdt ervan om alles te filmen. Zo filmt hij met zijn vriend Jan hun reis door India. Thuis legt hij de optredens van het vriendenbandje Mundartisten vast. En ook de talloze feestjes in zijn studentenflat ontsnappen niet aan het oog van zijn camera. Chrigu leidt een zorgeloos leven. Totdat hij op een dag ziek wordt. Ernstig ziek. Kanker is de diagnose. Het lijkt een eind te maken aan al de ambities die Chrigu voor ogen had. Toch verliest hij nooit de moed. Ook niet na zijn dertiende chemotherapie. Maar dan krijgt hij een terugslag en voor de artsen staat het vast: Chrigu is terminaal ziek. Oftewel hij is ten dode opgeschreven. De enige vraag is hoe lang nog? Desondanks weet Chrigu een bewonderenswaardige levenslust te behouden. En al die tijd filmt hij samen met Jan door. We zien zijn vrienden, zijn ouders én Chrigu zelf. Vooral hemzelf. Doorsneden met fragmenten van oude opnames van een kerngezonde Chrigu levert de documentaire een pijnlijk maar oprecht beeld van iemand die in de kracht van zijn leven gedwongen wordt de dood recht in zijn ogen te kijken.
Opdracht 3 Wat vond je van de documentaire? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. Wat vind je van Chrigu’s keuze om zichzelf te (laten) filmen?
Opdracht 4 Hoewel de documentaire een zwaar onderwerp behandelt, wilden de makers niet dat het een droevig portret zou worden. In hoeverre vind je dat ze in deze opzet zijn geslaagd?
Opdracht 5 Zeker als Chrigu net ziek is en nog veel filmt, kan zijn moeder maar weinig begrip opbrengen voor de altijd aanwezige camera. Volgens haar heeft hij nog maar weinig tijd te gaan, dus waarom dan maar blijven filmen? Haar opvatting staat haaks op de wens van haar zoon. Hoe zou jij er zelf mee omgaan als iemand in je naaste omgeving zijn of haar naderende einde zou filmen?
Opdracht 6 Waarom denk je dat ervoor gekozen is om beelden van de gezonde Chrigu door de beelden van de zieke Chrigu te monteren?
Opdracht 7 Chrigu is een heftige documentaire, doordat het ‘doodgaan’ als onderwerp heeft. Je hoeft het zelf niet in zo’n zware hoek te zoeken, maar bedenk zelf eens een persoonlijk onderwerp voor een documentaire. Waarover zou het dan gaan? Wat zou je allemaal filmen en hoe? Wat vertel je? Welke boodschap zou je de kijker willen meegeven? En wat is de titel van jouw documentaire?
