Samenvatting tussenrapport “Toekomstvisie FNV KIEM” Testen van de geformuleerde visies op de vakbond van de toekomst aan de huidige behoeften van leden en potentiële leden.
Aanleiding Project FNV KIEM in Beweging FNV KIEM moet in 2014 onomkeerbaar besluiten hoe ze zichzelf gaat verhouden tot de vakbeweging. Voor verstandig besluit over de toekomstige structuur van de bond is het cruciaal dat er een gedragen visie is op de toekomst van de bond en hoe de bond hierin optimaal haar leden en potentiële leden ondersteunt. Daarom is in het najaar van 2013 het project ‘FNV KIEM in Beweging’ van start gegaan.
Concretisering van de visie Middels dit project proberen we gezamenlijk een consistent beeld te vormen van de vakbond van de toekomst. Dit doen we aan de hand van enkele kenmerken zoals: Wie zijn de leden van de toekomst en welke behoeften hebben zij? Hoe ziet de relatie eruit tussen de leden en de vakbond? Over welke competenties moet de vakbond dan beschikken? Hoe voegt de vakbond dan waarde toe aan de leden? Hoe verdient de vakbond dan zijn/haar geld in de toekomst?
Plan van aanpak Het plan van aanpak voor dit project bestaat uit drie fasen: Fase 1 - Informatie verzamelen: In deze fase worden bestaande onderzoeken en rapporten van FNV KIEM doorgenomen. Voor het onderzoek is het namelijk van cruciaal belang dat bestaande inzichten worden meegenomen. Fase 2 - Opstellen van de visie: Deze fase bestaat uit 3 stappen: 1) Het schetsen en concretiseren van de visie op de vakbond van de toekomst; 2) Het toetsen en aanscherpen van deze visie o.b.v. input van leden en niet-leden; 3) Het definitief vaststellen van de visie. Fase 3 - Opstellen van structuur en besturing: De activiteiten van deze fase zijn erg afhankelijk van de uitkomsten van fase 2 (visievorming). De detailplanning van deze fase zal in eind maart plaats vinden.
Doelstelling en aanpak onderzoeksfase 2 In de samenvatting van deze tussenrapportage van fase 2 staan de behoeften van leden en potentiële leden centraal en scherpen we de drie bestaande visies van de drie bestaande teams; grafische sector, de creatieve industrie en UGO (uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden) aan. Het tussenrapport is gebaseerd op enquêtes naar de behoeften van leden en potentiële leden. Daarnaast zijn er voor de noodzakelijke verdieping verschillende droomledenpanels geweest en zijn diverse experts en potentiële leden geïnterviewd. Hieronder worden de belangrijkste conclusies uit het tussenrapportage beschreven. Uitgebreide informatie is te vinden in de Tussenrapportage Behoeften Kiem leden en Potentiele leden. Het uitgebreide rapport kunt u online aanvragen: fnv-kiem.nl/rapport-aanvragen.
figuur 1: de Verschillende instrumenten om behoeften in kaart te brengen, inclusief aantal deelnemers enquête
De creatieve sector en leden FNV KIEM nader bekeken Veel leden van FNV KIEM zijn werkzaam of werkzaam geweest in de grafische sector. 60% Van de leden is 56 jaar of ouder. Bij ongewijzigd beleid zal ledenaantal verder dalen door vergrijzing en krimp grafische sector. Het aantal banen in de creatieve sector zal naar verwachting de komende jaren dalen tot onder de 10.000. Tegelijkertijd vindt de grafische sector zich opnieuw uit. Er zijn nieuwe grafische vormen (o.a. 3D, digitaal) waardoor de sector in belang groeit. In deze digitaal transformatie bestaat de grafische sector in toenemende mate uit ontwerpers en IT-ers en steeds minder uit drukkers en ondersteunende staf (o.a. logistiek, administratie). In de creatieve sector is een steeds groter aandeel werkzaam als zzp-er in de creatieve sector. Zo steeg het aandeel zzp-ers in de creatieve industrie van ongeveer 15% van de banen naar ongeveer 30%. Onder de leden van FNV KIEM wordt de grafische sector vooral gedomineerd door vaste dienstverband (41% een vast contract en 9% zzp-er), kunst & cultuur (26% vast contract en 46% zzp-er) en creatieve zakelijk diensten (18% vast contract en 48% zzp-er) door zzp-ers en Media & Entertainment (36% vast contract en 33% zzp-er) is gevarieerd. Veel zzp-ers zijn zogenaamde hybride ondernemers; 40% heeft ook een andere inkomensbron. Uit de enquête blijkt dat leden FNV KIEM vooral positieve kenmerken toedichten, zoals betrouwbaar, betrokken en sociaal. Toch worden ook onder leden woorden zoals onzichtbaar, oubollig, traag en ouderwets, geassocieerd met FNV KIEM. Leden hebben waardering voor de bereikbaarheid, de communicatie en de kwaliteit van de individuele dienstverlening. Ze zijn niet tevreden over de politieke lobby, zichtbaarheid en collectieve onderhandelingen. Individuele diensten worden in praktijk in beperkte mate afgenomen. Een beperkte groep neemt wel alle diensten af en trekt daarmee grote wissel op vakbond.
figuur 2: Tevredenheid van leden met aspecten FNV KIEM uitgesplitst naar verschillende sectoren.
Verschillen tussen KIEM Leden Het onderscheid tussen creatieve industrie en grafische sector is lastig te maken. Vaste medewerkers zijn er in beide sectoren en grafisch ontwerpers, het groeiende beroep in de grafische sector, voelen zich zowel verwant met de grafische sector als de creatieve. Uit de enquête blijkt wel dat er grote verschillen in motivaties en behoeften zijn tussen de traditionele grafische medewerkers en de traditionele kunstenaar. Zo heeft de traditionele grafische medewerker in loondienst behoefte aan meer collectieve onderhandelingen en de traditionele kunstenaar werkzaam als zzp-er meer behoefte aan politieke lobby. Steeds meer beroepen worden echter zowel in loondienst en als zelfstandige uitgevoerd. Hiermee verdwijnt de scherpe scheidslijn tussen de zzp-er en de werknemer. Daarnaast blijkt uit de enquête dat jongere (<45 jaar) leden minder lid voor de idealen of de collectieve onderhandelingen, dan oudere leden. Jongere leden maken beperkter gebruik van de diensten zoals juridisch advies, trainingen, persoonlijk advies of de helpdesk. Jongere leden uit de creatieve industrie willen goede basisservice (contractenservice), sterke politieke lobby en inspiratie (masterclasses, en internationale trends). Dit wordt ondersteund door de informatie uit de interviews met de koplopers en het droomledenpanel. Uit de enquête blijkt dat twee derde van de nieuwe leden (< 2 jaar lid) niet uit de sector grafimedia komen, maar uit de sectoren kunst & cultuur, media & entertainment en creatieve zakelijke dienstverlening. De gemiddelde leeftijd van nieuwe leden is jonger dan bestaande leden (respectievelijk 45 jaar tegen 56 jaar). Daarnaast willen nieuwe leden vaker actieve rol vervullen bij de bond (3,2% zeker; 35% onder juiste voorwaarden) Slechts 15% van de nieuwe leden vindt FNV KIEM een aansprekende naam, 32% vindt de naam geheel niet aanspreken.
figuur 3: Verschil in motivatie tussen de verschillende groepen.
Er lijken 5 typen leden te bestaan
De idealist (12,5%); de werknemer, zelfstandige of gepensioneerde die hartstochtelijk gelooft in de idealen van de vakbond. Deze idealist is bijna 60 jaar en waardeert alle producten van de bond; de collectieve onderhandelingen, de individuele diensten, de informatievoorziening en de lobby. De sociale medewerker (25%); de medewerker in vaste dienst in de grafimedia of de kunsten die de cao, de lobby en de politieke idealen belangrijk vindt. De creatieve zelfstandige (15%); de relatief jonge zelfstandige uit de kunsten of de media die vooral goede individuele diensten en informatievoorziening belangrijk vindt samen met een krachtige politieke lobby. De calculerende burger (35%); de medewerker uit de grafische sector en/of gepensioneerde die de lobby onbelangrijk vindt, maar er zit voor de cao en de kwaliteit van individuele diensten en informatievoorziening. De twijfelaar (12,5%); de zelfstandige of medewerker die niet meer goed weet waarom die lid is en de diensten niet hoog heeft zitten.
Enquête potentiele leden Potentiele leden zijn in grote meerderheid (59%) werkzaam als zelfstandigen. Potentiële leden combineren vaak verschillende dienstverbanden; ze zijn zzp-er én medewerker! Potentiële leden komen uit alle geledingen van de creatieve industrie en zijn er in alle soorten creatieve beroepen; van Animator tot Web Developer Uit de enquête blijkt dat de bekendheid van de naam FNV KIEM beperkt is (41% kent het niet, 41% alleen van naam). Daarnaast wordt de naam FNV KIEM niet aansprekend gevonden. Potentiële leden vinden KIEM ouderwets, bureaucratisch & intern gericht. Al worden ook positieve associaties als betrouwbaar en sociaal genoemd. 2/3 Van de potentiele leden is zich bereid om zich actief in te zetten voor de vakbond. Al moet daar wel een aantrekkelijk pakket aan maatregelen tegenover staan Potentiële leden vinden individuele diensten, politieke lobby en collectieve onderhandeling allemaal belangrijk. De positie van Kunst en Cultuur in Nederland en de positie van zelfstandigen zijn de twee belangrijkste lobbythema’s. De vakbond van de toekomst, draagt de naam Creatieve Industrie / Creatieven in zich en is behalve sociaal en betrouwbaar ook modern, krachtig, dynamisch, inspirerend en zichtbaar.
Er lijken 2 typen potentiële leden te bestaan
Het gedreven potentiële lid (60%); zzp-ers (2/3) en werknemers (1/3) die gaan voor politieke lobby, individuele diensten en collectieve onderhandelingen. Het calculerende potentiële lid (40%); zzp-ers (4/5) en werknemers (1/5) die gaan voor goede informatievoorziening, goede individuele diensten en het netwerken.
De contouren van de ideale vakbond van de toekomst De enquête onder potentiele leden laat een enorme kans zien voor FNV KIEM. 86% Van de 300.000 potentiele leden is namelijk nog niet verenigd, 64% van de potentiele leden in beginsel bereid is om lid te worden. De potentiële omvang is dus 150.000 leden. Gebaseerd op de analyses van de enquête en informatie van de interviews en droomledenpanel, wordt hieronder kort beschreven aan welke voorwaarden de vakbond van de toekomst zou moeten voldoen en hoe de contouren van zo’n ideale vakbond er dan uitzien: 1. Blijf een vakbond voor zowel werknemers als zzp-er; 30% van de leden en potentiele leden hebben een hybride dienstverband (zijn zowel zelfstandig ondernemer als in vast dienstverband). 2. Waarborg de diensten die belangrijk zijn voor bestaande leden; wees sociaal en betrouwbaar - Sterke collectieve onderhandelingen voor werknemers - Grote bereikbaarheid (een loket) voor pensioenvragen, pensioenlobby en gerichte communicatie voor gepensioneerden - Grote bereikbaarheid (een loket) voor uitkeringsvragen voor uitkeringsgerechtigden. 3. Investeer in verbeterde diensten voor jonge creatieven; wordt modern, inspirerend en dynamisch: Dit betekent meer inzet op politieke lobby, dit vergroot ook de zichtbaarheid en herkenbaarheid van FNV KIEM en individuele dienstverlening afgestemd op de verschillende specifieke groeisectoren 4. Bouw een netwerk van actieve, productieve leden; sta midden in de samenleving: 60% van de potentiele (jonge) leden wil zich actief inzetten onder de juiste voorwaarden. 5. Lever zo veel mogelijk diensten digitaal; lever veel (ook voor de kleine beurs: Door de digitale propositie kunnen de kosten fors naar beneden, wordt de bekendheid sterk vergroot en wordt de dienstverlening enorm verbeterd. 6. Zorg voor specifieke kleuring in je communicatie naar verschillende doelgroepen door inzet actieve leden, wees relevant: Dit doet FNV KIEM niet zelf, maar wordt gedaan door actieve leden die de doelgroep kennen en de juiste kleuring weten te geven aan de communicatie. In essentie stelt dit rapport voor om de vakbond opnieuw uit te vinden. Daarbij staan “traditionele” vakbondswaarden als sociaal en betrouwbaarheid centraal, maar worden deze oude waarden gecombineerd met nieuwe waarden als modern & inspirerend. De “oude” vakbond moet natuurlijk wel passend gemaakt worden voor een creatieve, digitale wereld. Een sterke identificatie tussen leden en werkorganisatie en een solidaire grondhouding is van groot belang. Politieke lobby kan daarnaast ook gezien worden als gratis reclame. De vakbond van de toekomst heeft een celstructuur met veel taken en verantwoordelijkheden bij de actieve leden. Alleen het hoognodige wordt centraal gedaan. Motto: “wat decentraal kan, wordt decentraal gedaan.” Taak van een cel is om de vertaling te maken van vakbond naar het netwerk van jonge, inspirerende leden. Een cel kan alleen worden opgezet of er kan worden samengewerkt met bestaande partijen.
