Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne in de landen op weg naar ontwikkeling WASH? WASH is een internationaal gebruikte afkorting om te verwijzen naar het geheel van WAter, Sanitation and Hygiene.
Wash-vaststellingen De situatie Vandaag beschikken nog steeds 2,5 miljard mensen niet over een toilet of latrine. Voor één derde van de wereldbevolking is een toilet dus een onbekende luxe. Van die 2,5 miljard mensen doen er 1 miljard hun behoefte in de openlucht. Kinderen onder de 5 jaar sterven door een gebrek aan hygiëne massaal aan een voor ons banale ziekte als diarree. De helft van alle meisjes wereldwijd gaat naar scholen waar geen toilet is. Door het gebrek aan privacy stoppen velen met school wanneer ze de puberteit bereiken. Ook het eco-
nomisch verlies door ziekten te wijten aan het ontbreken van sanitaire voorzieningen is enorm. Er mag dan al vooruitgang zijn in het aantal mensen dat toegang tot sanitair krijgt, wereldwijd wordt het gebrek aan sanitaire voorzieningen toch nog groter… In 2014 woonde 54% van de wereldbevolking in stedelijk gebied, tegen 2050 zal dat 60% zijn1). De meeste nieuwe stedelingen komen terecht in sloppenwijken zonder toiletten of latrines. De inspanningen rond sanitaire voorzieningen kunnen de tred van de bevolkingsgroei niet bijhouden. Er is nog veel werk.
De uitdaging 2015 is een belangrijk jaar voor de internationale ontwikkeling: 2015 is immers het eindjaar voor de Millenniumdoelstellingen2) die ook voor sanitaire voorzieningen hoge ambities koesterden. Tegen einde 2015 moet het aantal mensen zonder toegang tot sanitaire voorzieningen gehalveerd zijn ten opzichte van het referentiejaar 1990. Nog 2,4 miljard mensen zullen dan geen toegang hebben tot sanitair, de Millenniumdoelstelling zal met een half miljard mensen gemist worden. Het is cruciaal dat een verbeterde toegang tot sanitaire voorzieningen als een topprioriteit wordt opgenomen in de internationale agenda voor nà 2015. “Een regio zonder drinkwater en sanitaire voorzieningen is een regio waar het halen van andere ontwikkelingsdoelen onmogelijk is,” stelt Chris Williams van Water Supply and Sanitation Collaborative Council (WSSCC)3).
De ‘sanitatieketen’ Een aspect dat steeds belangrijker wordt in het werken aan verbeterde sanitaire voorzieningen is de zogenaamde ‘sanitatieketen’: de kringloop, de verwerking van de uitwerpselen. Die keten moet antwoord geven op de vragen: waar gaan de uitwerpselen naartoe, wat wordt ermee gedaan, kunnen ze nuttig gebruikt worden? Zo zijn er in de landelijke gebieden latrines die vaste en vloeibare uitwerpselen gescheiden opvangen. Na toevoeging van andere materialen zoals stro of asse, kunnen de uitwerpselen als meststof gebruikt worden. In steden gaat het meer over het ruimen van de putten, het transporteren en verwerken van de uitwerpselen. De overheden en organisaties hebben hier nog veel werk voor de boeg.
1) http://www.who.int/gho/urban_health/situation_trends/urban_population_growth_text/en/ 2) Zie ‘De Millenniumdoelstellingen’ onder punt 4 3) http://www.wateraid.org/~/media/Publications/Bridgingthedivide.pdf Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
1
De cijfers Om de situatie rond toegang tot sanitaire voorzieningen in kaart te brengen, baseren we ons op de rapporten over de Millenniumdoelstellingen. De meest recente stand van zaken is te vinden in het update-rapport van de Wereld gezondheidsorganisatie en Unicef over de voortgang in het behalen van deze Millenniumdoelstellingen4).
Links: bron: het JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation-2014 Update - Rechts: latrineblok in opbouw in Ecuador © Protos
Bijna 2 miljard mensen kregen toegang tot verbeterde sanitaire basisvoorzieningen en 77 landen behaalden de Millenniumdoelstelling voor sanitaire voorzieningen. Ondanks de succesverhalen blijft er veel ongelijkheid tussen regio’s, tussen landelijk en stedelijk gebied, en tussen rijkere lagen van de bevolking en de armsten. De meerderheid van de mensen zonder sanitair is arm en leeft op het platteland: 70% van de mensen zonder sanitaire voorzieningen leeft in rurale gebieden.
Gemiddeld gebruikt nu 57% van de wereldbevolking een verbeterde sanitaire voorziening. De grootste vooruitgang kwam er in Oost-Azië waar de aanwezigheid van verbeterde sanitaire voorzieningen met 40% is gestegen sinds 1990. Dit komt vooral door de inspanningen van China, dat goed is voor 94% van de totale bevolking in deze regio. In Sub-Saharisch Afrika steeg de dekkingsgraad maar met 5% sinds 1990, deze regio hinkt duidelijk achterop.
De vooruitgang in toegang tot sanitaire voorzieningen verloopt ook traag. Wereldwijd beschikken nog 2,5 miljard mensen niet over deze toegang. In 46 landen heeft minder dan de helft van de bevolking toegang. In Zuid-Azië en Sub-Saharisch Afrika liggen de percentages het laagst, ondanks een stevige vooruitgang in Ethiopië en Angola. In Latijns-Amerika en de Caraïben hebben 7 landen een hoge toegang: meer dan 90%. Vooral Ecuador, Honduras en Paraguay scoren goed. Bolivia en Haïti scoren het slechtst. Bron: het JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation – 2014 Update 4) Het cijfermateriaal is terug te vinden in het updaterapport van de WHO en UNICEF: het JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation – 2014 – http://www.wssinfo.org/ Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
2
Verbeterde of niet-verbeterde sanitaire basisvoorzieningen5) Het JMP hanteert standaardcategorieën voor drinkwater en sanitatie die ook meetbaar zijn. Een “verbeterde” sanitaire voorziening is er een die op een hygiënische manier menselijke uitwerpselen scheidt van menselijk contact. De JMP-definities zijn vaak verschillend van die van de nationale regeringen, zodat schattingen in JMP-rapporten kunnen afwijken van de nationale schattingen.
“Verbeterde” sanitaire basisvoorzieningen voor het JMP: • Een geventileerde verbeterde latrine, met gaas tegen de vliegen. • Een latrine met een plaat: een droge latrine waarbij de put volledig wordt gedekt door een plaat met een gat of zitplaats. • Een spoellatrine naar een bedekte put. • Een composttoilet: een droog toilet waarbij koolstofrijk materiaal (plantaardig afval, stro, gras, zaagsel, as) wordt toegevoegd aan de uitwerpselen. Het materiaal dient later als compost. • Een spoeltoilet. • Een septische tank, ondergronds en uit de buurt van het huis of toilet. • Een rioolstelsel met een systeem van rioolbuizen, die menselijke uitwerpselen en afvalwater verzamelen en verwijderen ze uit de huiselijke omgeving, om ze daarna te verwerken.
“Niet-verbeterde” sanitaire basisvoorzieningen voor het JMP: • Spoeling naar de straat, tuin, een open riool of een sloot,… • Een latrine zonder bodemplaat met gewoon een gat in de grond. • Een emmer e.d. • Een hangtoilet boven de zee of een rivier. • Ontlasting in de openlucht.
Een mensenrecht In juli 2010 schaarde de Algemene Vergadering van de VN zich achter een resolutie waarin water en sanitaire voorzieningen als een onverdeelbaar fundamenteel mensenrecht worden beschouwd. Zo’n VN-resolutie heeft vooral een grote symbolische betekenis. Het recht wordt slechts afdwingbaar als het in de wetten van een land is opgenomen.
5) http://www.wssinfo.org/definitions-methods/
Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
3
Sanitaire voorzieningen: over gemiddelden en ongelijkheden Gemiddelden van een land of wereldwijd maskeren de vele ongelijkheden die er bestaan op het gebied van toegang tot sanitaire voorzieningen. Het gaat over ongelijkheden tussen bevolkingsgroepen binnen een land, tussen landelijk en stedelijk milieu, tussen meer achtergelegen gebieden en vlot bereikbare, tussen de seksen, … Het voorbeeld van Mozambique in verband met open defecatie illustreert dit perfect6). Wereldwijd ontlast 14% van de
bevolking zich in de openlucht. Voor Sub-Saharisch Afrika is dit gemiddelde 25%. Als je verder inzoomt bedraagt dit voor Mozambique 40%. De percentages van de verschillende provincies van Mozambique variëren van 2 tot 75%. Bij een onderscheid tussen ruraal en stedelijk gaat het over respectievelijk 51 en 15%. Maar zoom je nog dieper in op de rurale gebieden dan kom je uit bij maar liefst 96% van de meest arme plattelandsbevolking die zich ontlast in het open veld, tegenover 20% van de rijke plattelandsbewoners.
Bron: het JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation – 2014 Update
Platteland versus stad De bevolkingstoename zowel op het platteland als in de steden kan ervoor zorgen dat de vooruitgang die geboekt is, relatief klein is. Sinds 1990 kregen 1,2 miljard mensen in steden toegang tot sanitaire voorzieningen, maar het aantal mensen in stedelijk gebied zonder toegang steeg tegelijkertijd met 215 miljoen als gevolg van de bevolkingstoename. De inspanningen om toegang te verlenen kunnen dus geen gelijke tred houden.
Ongelijkheid binnen stedelijke gebieden Over het algemeen is er in de steden grotere toegang tot sanitaire voorzieningen dan op het platteland, maar binnen een stad kunnen er grote verschillen zijn. Als je de gemiddelde cijfers verder ontleedt, kom je al snel uit bij belangrijke verschillen tussen de armste en rijkste groepen van een stad. In Mombasa, Kenia, bijvoorbeeld komt open defecatie bij de rijkste groep inwoners niet voor, maar is het voor een
kleine 20% van de armste groep nog dagelijkse praktijk.
Ongelijkheid binnen landelijke gebieden Landelijke streken die moeilijk te bereiken zijn, hebben een duidelijk lagere toegang tot sanitaire voorzieningen dan meer toegankelijke gebieden. In Laos bijvoorbeeld bedraagt de toegang tot sanitaire voorzieningen voor gebieden waar geen wegen naartoe gaan, maar de helft van de gemiddelde ‘rurale toegang’.
Ongelijkheid bij achtergestelde groepen of individuen Het cijfermateriaal laat ook toe verschillen aan te tonen tussen bevolkingsgroepen op basis van etnische afkomst, taal of religie. Op individueel vlak kan man- of vrouw-zijn of het opleidingsniveau voor onderscheid zorgen. Zo is de praktijk van open defecatie omgekeerd evenredig met het opleidingsniveau, uitzonderingen niet te na gesproken.
6) JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation – 2014 – http://www.wssinfo.org/ - p.14. Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
4
Religie Voor een ongelijkheid in sanitaire voorzieningen tussen religieuze groepen kan de DR Congo als voorbeeld dienen. 14,7 miljoen mensen kregen er toegang tot sanitaire voorzieningen sinds 1990. Maar het nationale gemiddelde verbergt grote verschillen: open defecatie komt meer voor bij animisten (30%) dan bij christenen of moslims (minder dan 19%).
Bron: het JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation – 2014 Update
Enkel latrines bouwen is niet genoeg Hygiëne Miljoenen mensen doen nog hun behoefte in de openlucht: in de bosjes, in velden, in rivieren of op straat. Dat zet de deur naar ziekteverspreiding wijd open. In het Zuiden is er bovendien meestal geen toiletpapier. Handen wassen – na toiletbezoek en bij het bereiden van de maaltijd - is dan uitermate belangrijk voor de preventie van ziektes. Maar vaak ontbreekt dergelijke kennis over goed hygiënisch gedrag. Bovendien is water en zeep in de nabijheid van een toilet ook niet overal vanzelfsprekend. Momenteel ligt in de helft van alle ziekenhuisbedden in de wereld een slachtoffer van een ziekte door vervuild water of door gebrek aan hygiëne. Met schoon drinkwater, zeep, toiletten en informatie zijn deze zieken – heel vaak kinderen - simpel te redden. Voor ons is diarree een vervelende aan-
doening. Als je echter niet beschikt over de juiste sanitaire voorzieningen kan diarree fataal zijn. Mede door de grote besmettelijkheid is diarree in de Sahara en Zuid-Azië zelfs een van de belangrijkste doodsoorzaken voor kinderen van 5 jaar en jonger. De overgang naar veilige en hygiënische sanitaire voorzieningen vermindert kindsterfte onmiddellijk met een derde. En handen wassen met zeep vermindert het risico op diarree met meer dan 40%7). Bij de nationale overheden en de internationale organisaties is de voorbije jaren de aandacht voor het aspect hygiëne alleen maar gegroeid. Er is dus niet alleen oog en geld voor de ‘hardware’ – de infrastructuur, latrines, toiletten – maar zeker ook voor de ‘software’ – het bewust maken, het streven naar gedragsverandering op het vlak van hygiëne.
7) http://www.unicef.org/health/files/Final_Diarrhoea_Report_October_2009_final.pdf Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
5
Sensibilisering rond hygiëne in Benin © Protos
Ontlasting in de openlucht – open defecatie Topprioriteit om vooruitgang te boeken op het vlak van betere sanitaire basisvoorzieningen is een einde maken aan de praktijk van open defecatie of je behoefte doen in de openlucht. Ontlasting in de openlucht houdt de vicieuze cirkel in stand van ziekte en armoede en is een aanslag tegen de privacy. In de landen waar open defecatie nog wijd verspreid is, ligt het sterftecijfer van kinderen onder de 5 jaar het hoogst. Ook ondervoeding, armoede en een grote kloof tussen rijk en arm zijn typisch voor deze landen. In 2012 deden nog 1 miljard mensen hun behoefte in de goot, in het bos of veld of in de rivier. 9 op de 10 mensen die hun behoefte op die manier doen, wonen op het platteland, maar ook in stedelijke gebieden neemt de praktijk nog toe. In 2014 deed de vice-secretaris-generaal van de VN een oproep tot actie8) i.v.m. toegang tot sanitaire voorzieningen. Een einde maken aan de open defecatie tegen 2025 is een van de actiepunten. De praktijk is al sterk verminderd: tussen 1990 en 2012 nam open defecatie wereldwijd9) af van 24% tot 14%. ZuidAzië, waar 2/3 van de mensen wonen die hun behoefte in
de openlucht doen, zag een daling van 65% in 1990 naar 38% in 2012. In Sub-Saharisch Afrika daalde het percentage met 11% tussen 1990 en 2012. Goede leerlingen in de klas zijn Vietnam, Bangladesh, Ethiopië en Peru. India, Indonesië en Nigeria scoren slecht. In Nigeria neemt de praktijk zelfs nog toe. De gevolgen van openbare ontlasting zijn desastreus: mensen krijgen allerlei ziektes zoals diarree, dysenterie, hepatitis A of tyfus – soms met de dood tot gevolg – en de economische productiviteit van een land daalt. De Wereldbank schat de gezondheidskosten als gevolg van deze praktijk op 260 miljard dollar wereldwijd. Een toilet en de mogelijkheid om je handen te wassen vermindert dergelijke gezondheidsrisico’s aanzienlijk. Vrouwen en meisjes riskeren bovendien verkracht te worden wanneer ze hun behoefte in de openlucht doen. En eens ze in hun puberteit komen, haken heel wat meisjes af van school, vanwege een gebrek aan toiletten en dus aan privacy.
8) http://www.un.org/millenniumgoals/endopendefecation.shtml en http://sanitationdrive2015.org/call-to-action 9) http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2013/04/19/wb-confronts-us-260-billion-a-year-in-global-economic-losses-from-lack-of-sanitation Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
6
Bron: het JMP Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation – 2014 Update
Sensibilisering Het is niet omdat er latrines ter beschikking zijn, dat de mensen ze ook zullen gebruiken en zullen kunnen blijven gebruiken. Door enkel maar de voorzieningen te bouwen, verander je niet de gewoontes van mensen. De mensen motiveren om betere hygiënische gewoontes aan te nemen, is minstens even belangrijk. De methodes CLTS, PHAST en Child2Child hebben op dit vlak hun waarde al bewezen. CLTS - Community Led Total Sanitation11) Community Led Total Sanitation (CLTS) - verbetering van de sanitaire situatie, gestuurd door de lokale gemeenschap - is een methodologie die gemeenschappen er toe aanzet om open defecatie volledig te bannen. De bevolking evalueert de situatie van open defecatie en onderneemt zelf actie. CLTS focust op gedragsverandering, en sensibiliseert via sociale druk en sociale controle, meer dan dat ze constructies bouwt. CLTS spreekt de hele gemeenschap aan doordat ze er zich van bewust wordt dat iedereen ziek kan worden, zelfs als maar een klein deel van de bevolking zich in de openlucht blijft ontlasten. Doordat de gemeenschap zelf op zoek gaat naar oplossingen, is de kans op slagen groter.
10) DS Weekblad, zaterdag 19 juli 2014, p.7 11) http://www.communityledtotalsanitation.org/page/clts-approach
“Zowat de helft van de Indiërs, 620 miljoen mensen, defeceren in het openbaar. Steeds meer studies wijzen erop dat er een directe link is met het immense aantal kinderen – ook uit rijke families – dat ondervoed is en daardoor aan dwerggroei lijdt en cognitieve achterstand oploopt. Er circuleren zoveel virussen, parasieten en bacteriën dat ze al hun energie en voedingsstoffen moeten aanwenden voor het afweren van infecties. Het probleem treft 65 miljoen jongens en meisjes jonger dan 5. Een overheidsfunctionaris heeft het over ‘het grootste verlies aan menselijk potentieel uit de geschiedenis’.10)
CLTS werd voor het eerst uitgetest in Bangladesh en de methode verspreidde zich snel. Met de steun van de Wereldbank en verschillende grote internationale organisaties zoals Unicef en Wateraid, wordt CLTS toe- gepast in meer dan 50 landen overal ter wereld. En al minstens 16 regeringen hebben de methode in hun nationaal beleid opgenomen.
Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
7
PHAST – Participatory Hygiene and Sanitation Transformation12) Participatory Hygiene and Sanitation Transformation (PHAST) – de participatieve verandering in hygiëne en sanitaire voorzieningen – is een andere participatieve methode. Vooral in scholen en wijken is dit een veelgebruikte methode. Doel is een verbetering van de hygiënische gewoonten om zo diarree te bannen, en om de lokale gemeenschap het beheer van de sanitaire voorzieningen te laten opnemen. Als gemeenschappen deelnemen aan activiteiten en zich zo bewust worden van de situatie rond WASH, zullen ze zich sterk genoeg voelen om hun eigen plannen op te stellen en uit te voeren. PHAST werkt met ‘gemeenschapswerkers’ die een opleiding volgen en elk een school of wijk toegewezen krijgen. Deze manier van werken vraagt wel heel wat beheer en … budget.
Child-to-Child-aanpak13) De Child-to-Child-methode (of Child2Child) is een onderwijsmethode die de kinderen actief betrekt in het leerproces rond hygiëne en gezondheid en hen aanmoedigt in de praktijk te brengen wat ze leren. Kinderen moeten niet alleen de boodschappen nazeggen die volwassenen hun voorzeggen, maar zelf promotor worden van een meer hygiënische levensstijl, zowel bij jongere kinderen, hun leeftijdsgenoten als binnen hun families en gemeenschappen. De methode vertrekt van de concrete situatie rond hygiëne, doet de kinderen nadenken, informatie verzamelen en een actie ondernemen. Nadien bespreken ze de resultaten en zetten ze eventueel verdere stappen. Waardevol is de link tussen leren-actie en tussen school-thuis. De methode bestaat al ruim 30 jaar en is wijdverspreid.
Werk aan de winkel : De open ruimte is geen toilet, Mali14) In de Binnendelta van de Niger is je behoefte doen in de open ruimte nog steeds een gangbare praktijk, vaak zelfs in de onmiddellijke nabijheid van of rechtstreeks in de rivier de Niger. Het water van deze rivier wordt ook voor het huishouden en als drinkwater gebruikt. Deze situatie leidt elk jaar tot de uitbraak van cholera en andere ziektes met veel diarree. Vooral kinderen zijn het slachtoffer. Malaria is ook typisch voor dit gebied, vooral tijdens het regenseizoen, doordat er dan veel meer ongezond stilstaand water is. Om deze situatie te verhelpen, voert Protos in partnerschap met UNICEF een project uit in 20 dorpen in de binnendelta (de gemeenten van Kewa en Nema-Badenyafako). We passen de CLTS-aanpak toe (Community Led Total Sanitation). Hierbij stuurt de hele lokale gemeenschap de verbetering van de sanitaire situatie. De bevolking maakt eerst samen de analyse van de kwetsbaarheden en bedreigingen voor hun gezondheidssituatie. Die analyse moet dan leiden tot lokale oplossingen om te vermijden dat de open ruimte als toilet dienst doet. Het eerste doel is dus niet alleen de bouw van latrines, maar ook om elk individu bewust te maken van de gezondheidsrisico’s van onhygiënisch gedrag. De strategie bestaat erin ‘het gevoel van afkeer’ aan te wenden als motivatie voor de gezinnen om de bouw van latrines aan te pakken, met als tegenhanger van het onhygiënisch gedrag, de ‘trots’ van de bevolking die erop staat het lot in eigen handen te nemen en haar omgeving autonoom en zonder subsidies schoon te houden. Deze aanpak spoort de bevolking ook aan tot collectieve actie om snel het statuut van “gemeente zonder fecaliën in open ruimte” te verdienen. Om het certificaat te krijgen zijn er drie criteria: • elke familie beschikt over een latrine, uitgerust met een systeem dat de verspreiding van vliegen uit de aalput verhindert; • de latrine moet door alle leden van de familie gebruikt worden; • elke latrine is uitgerust met een installatie om je handen te wassen.
12) http://water.worldbank.org/shw-resource-guide/promotion/hygiene-promotion-approaches/phast 13) http://www.wsp.org/Hygiene-Sanitation-Water-Toolkit/BasicPrinciples/Methodologies.html#1 14) Protos Jaarverslag 2012, p.8.
Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
8
Werelddagen Elk jaar wordt op twee internationale dagen extra aandacht gevraagd voor het belang van toiletten en goede hygiëne.
Werelddag Handen Wassen (15/10/2013) © Lut Mathys
Wereldtoiletdag – 19 november Wereldtoiletdag vraagt zowel bij overheden als bij het ruime publiek aandacht voor het feit dat zoveel mensen het nog zonder toilet moeten stellen. Het is een dag om te sensibiliseren en tot actie op te roepen. Wereldtoiletdag bestaat sinds 2001 en is erkend door de Verenigde Naties. Wereldtoiletdag wil de dialoog over sanitaire basisvoorzie-
ningen stimuleren en het taboe doorbreken dat hier nog rond hangt. Wereldtoiletdag wijst in zijn activiteiten op de zware impact van het gebrek aan goede sanitaire voor zieningen op de gezondheid, het emotioneel welbevinden en zelfs op het economisch leven. Wereldtoiletdag streeft naar toegang tot basisvoorzieningen voor iedereen, vermits dit door de VN erkend is als mensenrecht.
Werelddag Handen Wassen – 15 oktober Sinds 2008 vieren honderdduizenden mensen overal ter wereld op 15 oktober de internationale “Dag van het Handen Wassen”. Meer dan zeventig landen, verspreid over vijf continenten, organiseren activiteiten waarmee wordt geprobeerd miljoenen mensen te mobiliseren en te motiveren om hun handen te wassen met zeep. Dat is namelijk één
van de meest effectieve en goedkope manieren om ziektes als diarree en longontsteking te voorkomen. Maar om je handen op een hygiënische manier te kunnen wassen mag het water niet te veel verontreinigd zijn en moeten mensen zeep kunnen aankopen. Net daarom is hygiënisch handen wassen voor een groot deel van de bevolking in arme landen erg moeilijk.
Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
9
Oplossingen voor WASH, hoe pakt de wereld dit aan? Internationale hulp m.b.t. water en sanitatie zeer ongelijk verdeeld15) De armste bevolkingsgroepen worden in de wereld systematisch te weinig bereikt, waardoor de ongelijkheden in de wereld zelfs groter worden in plaats van dat ze zouden afnemen. Van de 48 armste landen in de wereld zijn er tussen 2007 en 2012 amper 8 die in de top 10 stonden van landen die de meeste financiële steun kregen voor water en sanitaire basisvoorzieningen. Dit zijn Tanzania, Bangladesh, Mozambique, Ethiopië, Burkina Faso, Yemen, DR Congo, en Oeganda. Ondanks het feit dat in Jordanië 90% van de bevolking toegang heeft tot drinkwater en sanitair, ontvangt het land via internationale donoren maar liefst 855 dollar per persoon
die geen toegang heeft. Het contrast is groot: Madagaskar ontvangt amper 0,6 dollar per persoon die geen toegang heeft; DR Congo 1 dollar; Burundi 1,6 dollar; Haïti 2 dollar; Mali 4,2 dollar; Oeganda 4,2 dollar; Rwanda 4,7 dollar; Benin 5,8 dollar. Nochtans ligt de graad van toegang tot drinkwater en sanitatie in die laatste landen een pak lager. Volgens het rapport werd in 2012 amper 6% van het globale budget voor ontwikkelingssamenwerking besteed aan het verbeteren van de toegang tot water, sanitaire voorzieningen en hygiëne. Bovendien werd een derde van de beloofde financiële steun nooit effectief bezorgd, of konden goedgekeurde programma’s niet uitgevoerd worden wegens capaciteitsproblemen.
De Millenniumdoelstellingen16)
In september 2000 verzamelden alle staatshoofden en regeringsleiders van de VN-lidstaten in New York voor de eerste Algemene Vergadering van het nieuwe millennium. Aan het einde van de driedaagse ondertekenden de leden unaniem de Millenniumverklaring. Deze verklaring bevatte een reeks becijferde en in de tijd geplande doelen: de Millenniumdoelstellingen.
15) http://www.wateraid.org/~/media/Publications/Bridgingthedivide.pdf 16) www.detijdloopt.be
Ruw samengevat gaat het bij de eerste 7 Millenniumdoelstellingen om opdrachten die een betere menselijke ontwikkeling in het Zuiden voor ogen hebben. De landen moeten die zelf realiseren. Deze doelstellingen zijn gekwantificeerd en kennen een tijdslimiet. De domeinen zijn armoedebestrijding, onderwijs voor alle kinderen, kindersterfte, hiv-aids en andere dodelijke ziekten, gezondheid van moeders, gelijkheid tussen man en vrouw. “Water en sanitaire voorzieningen” vallen onder de 7e Millenniumdoelstelling: “meer mensen in een duurzaam milieu”.
Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
10
Millenniumdoelstelling 7: Meer mensen in een duurzaam leefmilieu Armoedebestrijding gaat hand in hand met milieubescherming. Luchtvervuiling, ontbossing en uitputting van landbouwgrond zijn directe bedreigingen voor de levensomstandigheden en gezondheid van mensen. Een duurzaam milieubeleid is daarom van levensbelang.
Millenniumdoelstelling 8: Mondiaal samenwerkingsverband voor ontwikkeling De achtste Millenniumdoelstelling gaat over de manier waarop de rijke landen ontwikkelingslanden kunnen helpen met het behalen van de andere Millenniumdoelstellingen. Bijvoorbeeld door meer ontwikkelingshulp te geven, schulden te verlichten en door het wegnemen van handels barrières.
Voldoende en schoon drinkwater en een proper toilet liggen aan de basis van een goede gezondheid. In de 7e Millenniumdoelstelling is daarom vastgelegd dat het percentage mensen zonder toegang tot veilig drink water én sanitaire voorzieningen in 2015 gehalveerd moet zijn ten opzichte van 1990.
De leden van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) spraken in 1970 af om ernaar te streven om 0,7% van hun Bruto Nationaal Product (BNP17)) te besteden aan ontwikkelingshulp. In de praktijk halen erg weinig landen deze OESO-norm, Nederland en Zweden zijn er 2 van. België besteedde in 2013 1.718 miljoen euro of 0,45% van het Bruto Nationaal Inkomen (BNI) aan officiële ontwikkelingshulp.18)
En wat na de Millenniumdoelstellingen?19) De Millenniumdoelstellingen zijn geformuleerd met eind 2015 als einddatum waarop ze gerealiseerd zouden moeten zijn. Er is een groot aantal trekkers in de internationale gemeenschap om te bepalen welke doelen en indicatoren nuttig zouden zijn voor de post-2015 doelen inzake WASH – vervat in de Duurzame Ontwikkelingsdoelen. In een rapport gedragen door de internationale ‘waterorganisaties’ zijn de aanbevelingen samengevat. De globale visie is duidelijk: er moet universele (= voor iedereen) toegang tot water en sanitaire voorzieningen komen. Het bereiken van andere doelen inzake armoede, gezondheid, onderwijs, gender en duurzame economische groei houdt hier verband mee. Er groeide de voorbije jaren een breed gedragen steun voor het “mensenrecht op water en sanitatie” bij de VN-lidstaten.
In de aanbevelingen voor de post-2015-doelen voor water en sanitatie zijn volgende elementen belangrijk: • een rechtenbenadering; • “hygiëne” moet tot de doelstellingen behoren, dit was niet zo voor de Millenniumdoelstellingen. De impact van goede hygiëne is enorm en mag niet ontbreken; • ongelijkheden moeten weggewerkt worden (toegang voor allen); • de dienstverlening moet verbeteren; • men mag zich niet beperken tot de huishoudens, zij zijn prioritair, maar het moet verdergaan (scholen, markten, gezondheidscentra,…). Van september 2014 tot september 2015 onderhandelen de VN-lidstaten om tot finale teksten te komen over de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.
17) Deze term wordt niet meer gebruikt, nu spreekt men over Bruto Nationaal Inkomen of bni. 18) http://www.indicators.be/nl/indicator/ontwikkelingshulp-overheidsuitgaven?detail= 19) http://wsp.org/sites/wsp.org/files/publications/Post-2015-WASH-Targets-Factsheet.pdf
Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
11
Werk aan de winkel: Een ruimdienst in Toamasina - Madagaskar20) In de stad Toamasina ondersteunen we – samen met onze lokale partner – de bevolking om hygiëne en toegang tot sanitaire voorzieningen te verbeteren. Het aantal latrines neemt weliswaar toe, er zijn er 21.900 voor 97% van de bevolking, maar andere problemen hebben nog geen goede oplossing. Want wanneer de put vol is, moet hij geruimd worden en de uitwerpselen moeten weggevoerd en verwerkt worden. Dat geeft een gezondheidsrisico door direct contact, door de vervuiling van het grondwater of door overstromingen. De technische en financiële middelen zijn echter zeer beperkt: 14.000 m³ wordt jaarlijks manueel geruimd en ingegraven op het perceel zelf. Evacuatie en transport kan enkel per vrachtwagen gebeuren, wat erg duur is. Bovendien gaat het momenteel slechts over 300 m³ per jaar, wat volstrekt onvoldoende is. En op het einde van de keten is er geen zuivering en de stortplaats is ver en niet aangepast. Tijd dus om duurzame oplossingen te zoeken! Samen met een Belgische stagiair hebben we eerst de stand van zaken opgemaakt: welke types latrines bestaan er, wanneer en hoe worden ze geruimd, hoe gebeurt het transport nu en hoe kan dat beter aan een betaalbare prijs voor de klant en een rendabele prijs voor de operatoren, en waar en hoe storten? Uit deze studie blijkt dat een ruimdienst per vrachtwagen niet voor iedereen toegankelijk is. Verschillende soorten diensten met eenvoudige technieken kunnen betaalbare oplossingen bieden: met manuele pomp, kleine motorpompen, transport per driewieler, met een handkar of een kleine pick-up met overslagplaatsen voor de uitwerpselen. Voor de verwerking is een droogbed met planten het meest aangewezen voor de omstandigheden in Toamasina. Blijft natuurlijk nog de uitvoering. Samen met de gemeente en de lokale partners zoeken we de nodige middelen om dit te realiseren. De lokale overheden spelen immers een essentiële rol in de reglementering, in de steun aan de kleine operatoren enz.
20) Protos Jaarverslag 2012, p.14.
Colofon
Dit document maakt deel uit van een reeks over water. Publicatiedatum: 15 oktober 2014. Protos - Flamingostraat 36 - 9000 Gent - T 00(32)9 235 25 10 - www.protosh2o.org -
[email protected] Sanitaire basisvoorzieningen & hygiëne Protos
12
