Samenvatting deelthema-gesprekken ‘Slim samenwerken aan een CO2-neutraal Breda’ op 24 maart 2015
Inhoud: DON: Duurzaam ondernemen .................................................................................... 2 DO: Duurzame Overheid ............................................................................................ 3 DE: Duurzame Energie ............................................................................................... 4 Financiën, Communicatie & Organisatie..................................................................... 6 KL: Klimaatadaptatie ................................................................................................. 8 GO: Energiezuinige gebouwde omgeving .................................................................. 9 MO: Schone en zuinige Mobiliteit ............................................................................. 11
DON: Duurzaam ondernemen Nies Rijnders (Kernteam) en Barbet Hendriks-Punt (Gemeente Breda) 1.
2. 3.
4.
5. 6.
Kies ervoor om bestaande, succesvolle, initiatieven verder te ontwikkelen, op te schalen ipv nieuwe initiatieven te gaan stimuleren; in de discussie werden met name de E drive en de verkiezing van de meest duurzame ondernemer als voorbeeld genoemd. Aspecten die je hierbij in meeneemt: - Gedegen analyse van wat het project heeft opgeleverd - Lessons learned - Hoe opschalen, delen, verbreden etc. - Suggestie: doe dat in de vorm van een platform waarin ondernemers, burgers en marktpartijen elkaar ontmoeten; soort marktplaats of in de vorm van een Community of Practice Probeer ownership te realiseren en beweging van onderaf Maak zichtbaar waar de grote klappers te behalen zijn: welke bedrijven zijn al duurzaam en waar valt veel CO2 winst te behalen en hoe zou je dat aan kunnen pakken? Er gebeurt veel, er is wel veel versnippering en lang niet alles is zichtbaar; zoek een methode om zichtbaarheid van initiatieven en resultaten zichtbaar te maken. Helder maken hoe je het proces in moet richten; hoe zorg je voor leiderschap/boegbeeld dat andere stimuleert en enthousiast maakt De jeugd heeft de toekomst: hoe basisscholieren, middelbare scholieren en studenten te betrekken / bewust te maken van het belang van een duurzame samenleving.
DO: Duurzame Overheid Paul Paree (Gemeente Breda) Maatregelen o.a. op gebied van gemeentelijke gebouwen, openbare verlichting en duurzame mobiliteit zijn en worden gerealiseerd. Snel starten met maatregelen die zich snel terugverdienen, zoals aanpassen installaties Tevens werken aan meerjarenvisie en stappenplan. Intergrale afweging van toe te passen maatregelen. Beschikbare kennis en ervaringen delen met partners, bijv. bij ROC veel kennis t.a.v. technische mogelijkheden. Tevens bij energie-onderzoeksburo’s veel ervaringen met ondermeer verduurzaming utiliteit. Samenwerkingsmogelijkheden met Eneco t.a.v. financiering, onderzoek, verbinden met ontwikkelende partijen. Slimme wijze van aanbesteding toepassen, waarbij de marktpartij naast realisatiefase mogelijk ook in beheersfase een rol krijgt Hiermee kennis en financiering door marktpartij in te zetten. Wens aanwezig om zelf regie te houden, m.n. t.a.v. financiering, mogelijkheden van esco’s nog nader standpunt in te bepalen.
DE: Duurzame Energie Edwin Waelput (Kernteam) en Myranda Beljaars (Gemeente Breda) Eerste ronde DE Gerard van Veggel, kijken waar hij straks mee aan de slag kan Bas v/d TaK, Veluvine, CO2 prestatieladder gecertificeerd. CO2-neutrale bedrijfsvoering. Nu bezig met gas. Wil biogas inkopen. Compensatieprojecten. Meer gebruiker. Komt halen. Arjan Rook. Energie steeds meer programma. Bv biogas opwekken. Marcel v/d Emden. Dick Vuyck. Gemeenteraadslid Breda 77. Oproep krachten bundelen. Zonnewijde is nog niet verkocht, dus waarom beginnen aan iets anders. Frank Bouwkamp. Betrokkenheid bij windturbines, F. van Hulst, wijkraad Heusdenhout, willen bewoners zover krijgen voor energieneutrale woningen. KUP is een kans. Energie opwekken op Bavelse berg. Niet zelf het wiel uitvinden. KUP verrbindende factor. Beperken van energie. Boerderij de Peckhoeve. Zaken realiseren. Luisteren. Dick komt even terug op onrendabele top. Michel van Hulst. Eneco. Solar/wind belangrijk aandachtspunt. Samenhang met publieke partijen. UP Klimaat is een vehikel. Context met andere lijnen moet beter (bv provincie ed). Samen verbinding zoeken. Krachten bundelen. Argwanend vanuit energiemaatschappij. Middel om partijen te spreken. Ton Goossens, ENnatuurlijk. Energiereductie. Faciliteren naar gemeente. Hogere CO2-reductie bewerkstelligen. Zoekende naar duurzame energie-produktie. Bijstook met bio-olie. Kijken waar kansen liggen. Verbinding met solar. Business development bij ENnatuurlijk. Wordt druk aan gewerkt. Bianca Arends. Eneco, accountmanager overheid. Lijst met projecten toesturen. Boek ligt te lang op stapel. Men kent het programma is al weer 2,5 jaar op weg. Projecten starten op verschillende tijden. Als je verbindingen wilt leggen, moet je KUP wel kennen. Directer werken aan communicatie. Eea meer zien vanuit platform. Follow up is erg belangrijk. Hoe kun je eea opschalen. Nieuwe ring eromheen met nieuwe gezichten. Moet wel een groei inzetten. Zit eea al bij de burger tussen de oren. Project Heusdenhout in het zonnetje zetten. Burgers!!! Zon op geluidswal. Paul Dielissen. Ontwikkelaar. Heilig Hart kerk. Komt vooral brengen. Wil weten hoe het gaat met de verschillende programma’ s. Inhoudelijk op de hoogte brengen hoe eea er voor staat. Via media. Integraliteit is erg belangrijk. APP: dat je laat zien wat de windmolens opbrengen, visualiseren. Meenemen wat de bedrijven doen. DON. Rondgang met Edwin langs de projecten. Hier wordt erg gemeentegericht gesproken. Je koopt geen energie van een gemeente. De totale keten is in zijn geheel niet goed belicht. Hoe neemt een bedrijf een bodemenergie. Tweede ronde DE.
Ruud Bakker, Haagse Beemden. Stadsverwarming. Hoe moet dit in de toekomst? Victor van den Berg: Brabant Water (Waterschap kan meer energie maken. Pitch. KUP, leuk en interactief programma. Leert hoe hij bij het waterschap meer naar buiten kan brengen. Circulaire economie is een van de speerpunten. Bij waterschap duurzame bandenpomp. Do Testers. Wijkraad Haagpoort. Oriënterend. Mevrouw is ingedeeld. Jacques Hendrikx, Breda zuidwest wijkraad, wat kan ik als individu zelf doen. Nog geen mening over KUP. Wil meer inhoudelijke kennis. Gijs van Heijster. ENnatuurlijk. Actief betrokken bij GO. KUP biedt houvast met waar gemeente naar toe wil. ENnatuurlijk wil zelf regie hebben. Op zoek naar ideeen in de steden. Wil men omzetten naar eigen regie. Project: opvolger van de Amer. Bespreken met Ton Goossens. Term: houvast. We missen houvast bij burgers. Jack Naalden. Duurzaamheidsadviseur. Ook voor opslag. Bezig met verschillend projecten. Werkt samen met Prinsentuin. SDE+ projecten voor zonneenergiecentrales. Evert Vrins.Benieuwd hoe eea nu concreet wordt. Duurzame investering op lange termijn. Kennis delen komt nog niet voldoende van de grond (vb nul op de meter, warmtegebieden). Nul op de meter woningen Tilburg, mensen komen kijken. Blok na blok zie je opgekrikt worden. Riothermie. Anne Hutten, Korteweg bouw. Komt om de halen. Is duurzaamheidscoordinator. Andere initiatieven in het zonnetje zetten. Erwin Van de Sande, duurzaam dorp Princenhage. Gebuikt minimale hoeveelheid energie. KUP: we zijn met ons allen bezig om minder CO2 te gebruiken. Jean Nijssen, energiecooperatie Anneville. Nu 60 leden. Wens is: 100 leden. KUP bijdrage aan Ulvenhout klimaatneutraal. Wil een klimaatneutrale woning. Aldo de Vries. Gebiedsontwikkeling. Wat gebeurd er in Breda? Het kan gewoon (onderdeel AM), zit in financiering. Link nul op de meter woning. Geeft houvast. Document moet continu in ontwikkeling zijn. Geen specifieke projecten. Hoe ga je om sluiting Amer-centrale/bodemwarmte/warmte stadsverwarming/nul op de meter woningen. Twee keer per jaar voldoende. Diepgang sessies kunnen interessant vinden. Wijkraden staan dichter bij de burgers dan bedrijven. Website. Met een quiz. Leon v/d Pluijm. Senior commercieel manager BAM Zuid. Gesprekken met WOCO’ s. GO14, CO2 reductie bij WOCO-bouw. Verder brengen dan alleen praten. Mensen vinden comfort belangrijk. Is belangrijk punt in stroomversnelling. Verbinding is van belang. Bewustwording. Opknippen in hapklare brokken. Is te groot voor individuen.
Financiën, Communicatie & Organisatie Jan Schouw (Kernteam) en Rebecca Heye (Gemeente Breda) Binnen het kernteam is Jan trekker op dit onderwerp samen met Paul Paree. Omdat Paul een andere tafel moest begeleiden verving Rebecca Heye hem namens de Gemeente. Wat doet het kernteam? Jan startte het tafelgesprek met een uitleg over het kernteam. Eerder die middag had hij 2 minuten de tijd gekregen om over het kernteam te pitchen, maar dit bleek te kort om duidelijk te maken welke rol de kernteam leden precies vervullen. Jan vertelde dat het kernteam bestaat uit leden met ieder hun eigen expertise. Deze expertise kan waar nodig worden ingezet als kennis voor de verschillende projecten binnen het UpK. Wat kernteam leden kunnen doen is projecten beoordelen op hun kwaliteit en originaliteit, daarbij kan worden gekeken welke vergelijkbare projecten er zijn. Wat zijn dan de overeenkomsten en verschillen? Naast expertise bieden kernteam leden ondersteuning bij financiële zaken. Er kan aanjaaggeld worden versterkt vanuit het klimaatfonds (aan de hand van een beoordelingskader wordt gekeken of projecten hier voor in aanmerking komen). Ook kan er worden geadviseerd over financieringsinstrumenten als subsidies en ESCO’s. Ook het adviseren / ondersteunen bij juridisch organisatorische aspecten werd toegelicht en tot slot het onderwerp communicatie. Mooie quote over rol van het kernteam: ‘couleur locale vs. opschaling’ Input van tafelgasten Er zaten een tiental gasten aan tafel, variërend van ondernemers tot wijkraad vertegenwoordigers en van raadsleden tot marketing medewerkers. Na het onderwerp ‘kernteam’ legde Jan de bal bij de tafelgasten en vroeg hen welke ondersteuning ze kunnen gebruiken bij hun project. Als eerst nam een wijkraadslid uit Heusdenhout het woord. Deze gaf aan dat ze een aantal huizen in de wijk compleet willen verbouwen in het kader van duurzaamheid. Momenteel wordt gekeken welke mensen hier interesse in hebben. Waar ze hulp bij zouden kunnen gebruiken is het beantwoorden van vragen die spelen bij particulieren, zoals hoe zit het met verzekeringen en financiering? Dirk Huting maakte de suggestie om communicatie mbt vereniging voor eigenaren (VVE) te delen via een website. Hij gaf aan dat goede voorbeelden verzameld moeten worden en vervolgens gedeeld. Een bewoner uit Ginneken gaf aan dat er in zijn buurt veel goede voorbeelden zijn. Hij zou graag de verslagen en documentatie rondom deze projecten delen met mensen uit andere wijken. Vervolgens opperde iemand het idee om een ‘open huis’ te organiseren, maar dan in het kader van duurzaamheid. Frank Toeset stelt voor best practices te laten zien op een te bepalen route in de stad. Hij vraagt daarbij meteen input voor een raadsvoorstel waar hij nu mee bezig is. Hij is samen met andere partijen op zoek naar een manier om duurzaamheidsinititatieven te laten zien in de stad, zonder dat er meteen een centraal pand wordt gezocht dat men kan bezoeken. Maarten de Leng van Nudge deed vervolgens een suggestie om een avond te organiseren, waarbij best practices worden gedeeld.
Om terug te komen op de rol van het kernteam, vertelt Jan dat het kernteam geld kan verstrekken voor het doen van onderzoek in de beginfase van een project. Tjebbe Will vertelt over het Low Car Diet, dit kan wellicht op de te lanceren website geplaats worden om deelnemers te werven. Dit was een mooi haakje voor het onderwerp ‘de website’. Rebecca vertelde over de te lanceren website en de benodigde content die van andere partijen dan alleen de gemeente dient te komen. Tjebbe haakt hier meteen op aan door voor te stellen City of Imagineers hier bij te betrekken. Verbind de communicatie aan andere vakdisciplines zoals de eerder genoemde City of Imagineers of de storytellers club (Jeroen Wilms,
[email protected]) die ook wel eens in de Avenue spreken. Een dame (werkzaam in de marketing) stelde de vraag: wie is precies je doelgroep? Zijn dat de mensen die werken aan de projecten binnen het UpK, of juist mensen die we willen aansporen mee te doen? Maarten de Leng van Nudge biedt zijn hulp aan om mee te denken over de website, of platform zoals hij het liever zou zien. Ze hebben met het Nudge platform ervaring met 42.000 website bezoekers. Maarten geeft dan ook aan dat het niet zomaar een website moet zijn, maar zorg dat het een platform wordt. Leon Westmas Ook E-drive wil graag iets met de website doen, zodat het meer wordt dan de jaarlijkse bijeenkomst.
KL: Klimaatadaptatie Jaap Drost (Kernteam) en Richard van Nispen (Gemeente Breda) Punten klimaatadaptatie van de UPK bijeenkomst: -
-
-
Klimaatadaptatie / ruimtelijke adaptatie zoektocht om te komen tot hapklare brokken, koppelen aan andere thema’s. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie, ambitie om in 2050 klimaatbestendig te zijn; afwijkend van de Bredase ambitie om in 2044 klimaatneutraal te zijn. Voor 2020 moet duidelijk zijn hoe invulling gegeven gaat worden aan de doelstelling van de Intentieverklaring; vertaling naar werkprogramma van KL (organisatiebreed). Klimaatadaptatie nog abstract begrip met een weinig aansprekende naam. Maak water zichtbaar en beleefbaar in de stad. Visie / agenda opstellen en uitdragen. Maar ook concrete acties – (uitvoerings)projecten. Benutten van kansen. Pas ruimtelijke adaptatie in in het smart city / organic city / EnergiekBreda concept. Ruimtelijke adaptatie koppelen aan energieprojecten als gebouwde omgeving, maar ook combinatie leggen met DE9, functie van openbare ruimte (ook bermen, middenbermen etc.) en braakliggende terreinen benutten. Stakeholders betrekken en committeren; waterschappen, corporaties etc. Vanuit publieke rol doorschakelen naar ‘particulier’ terrein, zoals schoolpleinen.
GO: Energiezuinige gebouwde omgeving Pieter Hameetman (Kernteam) en Saskia Schripsema (Gemeente Breda) Het Deelthema Gebouwde Omgeving wordt geleid door Pieter Hameetman (kernteam) en Saskia Schripsema (gemeente). Omdat vooraf gemeld is dat beide groepen circa 12 personen zou omvatten is afgesproken een voorstelrondje te doen met daaruit op te halen de uitgangspunten voor het deelthema GO : - Waarom je zit bij het cluster gebouwde omgeving? - Wat wil je Bereiken? - Specifieke belangstelling voor een project of deelname aan een project? Saskia Schripsema stelt zich voor als trekker van het cluster gebouwde omgeving. Het doel van de Sessie is doormiddel van het ophalen van bovenstaande vragen kijken wie project verantwoordelijk is of wil zijn in het kader van de diverse gebouwde omgeving projecten. Bewoners Emiel Rouws en Erwin van de Sande, Buurtkracht Princenhage/Duurzaam Dorp zouden graag meer aandacht zien voor communicatie. Hun voorstel is onderling tussen wijkinitiatieven de mogelijkheid wordt geboden meer informatie te delen. Daarnaast zouden zij graag duurzaamheid meer in de publiciteit zien. Wijkraad Do Testers, Wijkraad Haagpoort. Geïnteresseerd in Milieu algemeen, lage inkomens en laag geschoolden School Rien Kouters, ROC West-Brabant, Welke ideeen zijn er, hebben andere en wat kan worden uitgevoerd. Erofiet filter, waterverbruik huishoudens Bedrijven Floor Vermeulen, AVEB, (voorheen KS epa) werkzaam ten behoeven van verduurzaming gebouwde omgeving zowel voor particulieren als bedrijven. AVEB kan een compleet pakket aanbieden van onderzoek tot en met ontzorging, stap voor stap naar Nul. Leon van der Pluym, BAM woningbouw Zuid-Nederland, voorheen aanspreekpunt van een cluster projecten gebouwde omgeving vanuit de bedrijven, Bam levert momenteel ondersteuning bij corporaties GO-14, betrokken bij de landelijk stroomversnelling corporaties. Aldo de Vries, AM, geïnteresseerd in verduurzaming woningvoorraad, betrokken bij ontwikkelplot Drie Hoefijzers Noord. Gijs van Heijster, Ennatuurlijk, meedenken met bewoners in het kader van Stadsverwarming GO-24 Menno Koenst, Eco modus (voorheen energielabel direct) werkzaam ten behoeven van verduurzaming gebouwde omgeving VVE’s. Verbouwing naar Gasloos. Evert Vriens, Energie Fabriek 013, Energievisie Breda, GO24 en andere strategische vragen Jan Schouw, kernteam Bres GO9 Janneke de Bruine, EQ Marketing, Marketing adviseur interesse in communicatie, vastgoed en energietransitie
Gemeente Breda Raadsleden Frank Toeset D66 en Architect en Merijn Scheifes, GroenLinks en gemeente ambtenaar te Oosterhout willen graag een Duurzaamheid centrum in Breda Ambtenaren Henk Huijbrechts, BHR/WZK/ZKN Medewerker Techniek & Ontwikkeling Paree Paree, ONT/MM, senior adviseur milieu, Trekker uitvoeringsprogramma Klimaat Albert van Geffen, ONT/MM, afdelingshoofd Mobiliteit en Milieu Judith van Winkel, ONT/MM,adviseur, financiële ondersteuning, Project woonlasten GO-8 en Europese subsidieaanvragen Kernteamlid Pieter Hameetman heeft veel kennis vanuit zijn diverse functies Lente akkoord, BAM, GEN, Resultaten bespreken met alle groepen. Belangrijke punten uit het overleg in de resterende tijd: Evert Vriens geeft aan dat Platform 31 projecten zoekt in relatie tot corporaties en business case ontwikkeling. Albert van Geffen geeft aan dat we toch minimaal het laag hangend fruit moeten plukken binnen de GO Emiel Rouws vraagt nogmaals aandacht voor communicatie en kennisdeling. Deel kennis opgedaan in Blok voor Blok, communiceer en geef besparingen weer Het klimaatakkoord met de provincie. Is Breda hier bij aangesloten? De overleggen met Ser Brabant hebben zonder input van gemeente Breda plaatsgevonden. Gemeente Breda gaat hier achteraan. Gemeente Tilburg heeft een Dubo centrum in het nieuwe klimaatuitvoeringsprogramma staan. (Den bosch en Enexis doen momenteel samen een uitvraag a €75.000 voor een dubocentrum) Raadsleden in Breda willen ook een duurzaam centrum in Breda hebben. De 2de ronde Ton Goossens, Ennatuurlijk Kees van Gils, Atea-groep Inbraak en energie-preventieteam Angelo Gommers Wijkbeheer N-O Stan Sadee Sociaal en fysiek Wijkbeheer Zuidwest en centrum Niets is standaard vanwege de diverse cultuurverschillen. De wens van Ton Goosens is de omvorming van Gas ketels naar bioketels organiseren Stan geeft aan dat in nieuw wolfslaar noord het verwarmingssysteem WKO individuele WKK voor de bewoners super fijn is met lage energiekosten Projecten waar subsidie of bijdrage is geleverd is door gemeente Breda evalueren aandacht aan geven , communiceren. Aandacht voor woonlasten van de bewoner ook bij corporaties, Zijn er onderzoeken in het kader van schuldpreventie en energielasten verlaging. Welke subsidiestromenzijn er ? Wat kan verbeterd worden ten behoeven van bewoner in relatie tot woning, bewonersprofiel en energierendement. (veel) vergelijking maken tussen diverse complexen in diverse gebieden 4kaar 800 woningen + warmte systeem + betaling aan woningcorporatie. Inzicht krijgen in warmte verbruik in relatie tot woningcorporatie en labelverbetering Wijkimpuls is vastgesteld door gemeente Breda.
MO: Schone en zuinige Mobiliteit Johan Janse en Ineke Spapé (Kernteam, beiden afwezig) en Rob Temme (Gemeente Breda) Uitgangspunt voor de discussie waren de 4-V’s van duurzame mobiliteit, oftewel: - het vergroenen van ritten (E-mobility); - het verkorten van ritten (de compacte stad); - het voorkomen van ritten (de compacte stad); - het veranderen van ritten (modal-shift). Het vergroenen heeft een korte termijn effect: minder CO2 emmissies maar een elektrische auto neemt nog steeds openbare ruimte in. De andere 3 V’s zijn meer gericht op de ordening van de stad en op ruimtelijke ontwikkeling. Hier wordt vanuit de Structuurvisie 2030 momenteel hard aan gewerkt. Het ging al vrij snel over een compacte en aantrekkelijke binnenstad. Zaken die daarbij van belang zijn, zijn: - minder fossiel - autodelen - transferia - stadsdistributie - differentiatie in parkeertarieven Besproken dat dit zaken zijn waar we al volop mee bezig zijn maar dat er in randvoorwaardelijke zin veel nodig is om deze thema’s goed op te kunnen pakken. Neem bijvoorbeeld de transferia. Aan de bestemmingskant moet er een trigger zijn om niet met de auto door te rijden tot de parkeergarages. Vaak betekent dit een tekort aan parkeren (daar is in Breda nog geen sprake van), hoge(re) parkeertarieven (idem dito) en slechte bereikbaarheid (idem dito). Thema’s die vanuit de groep aandacht vragen zijn o.a.: - elektrisch autodelen moet meer aandacht krijgen evenals laadfaciliteiten; - de zuidzijde van het nieuwe station biedt meer aanknopingspunten voor EMobility dan we denken; - E-Mobility bijeenkomst Stationszone op Koningsdag 2015. De overall conclusie was: - vooral niet bang zijn om keuzes te maken ! - een heldere visie/lijn voor de middellange termijn doorzetten en vasthouden
