Samen werken aan sociale veiligheid

Hoe geef je handen en voeten aan de wet ‘Sociale veiligheid op school’? Hoe breng je het thema tot leven binnen de organisatie? Daarover spraken scholen (po en vo dit najaar op regiobijeenkomsten), onder leiding van de ambassadeur Sociale Veiligheid uit hun regio.

Samen werken aan sociale veiligheid Verslag regiobijeenkomsten najaar 2015

De belangstelling was groot. Vooral veel schoolleiders, maar ook bestuurders, (adjunct) directeuren, zorgcoördinatoren en andere onderwijsfunctionarissen uit het vo en po bezochten de bijeenkomsten om kennis op te doen over het werken aan sociale veiligheid op hun school. In dit verslag leest u de bevindingen.

Wilt u ondersteuning bij het vormgeven aan uw sociale veiligheidsbeleid? Vraag een gesprek aan met de ambassadeur sociale veiligheid in uw regio. Anne Arink (regio Midden): [email protected] Marij Bosdriesz (regio Noord-West): [email protected] Ank Stegenga (regio Noord-Oost): [email protected] Ine Spee (regio Zuid): [email protected]

“U hoeft het wiel niet uit te vinden” Hoe werk je aan sociale veiligheid? “U hoeft het wiel niet zelf uit te vinden”, verzekert Miriam Appelman (VO-raad) tijdens de plenaire opening van de regiobijeenkomst in Eindhoven. De bijeenkomst van vandaag is daar een voorbeeld van. Na de regiobijeenkomsten in Eindhoven, Zwolle, Amsterdam en Utrecht komen er nog meer gelegenheden om kennis op te doen en ervaringen uit te wisselen. “Komend voorjaar volgen de scholingsconferenties voor diverse

Miriam Appelman (VO-raad)

functies in po en vo, dus save the dates”, kondigt Miriam Appelman aan. Schoolbestuurders die willen sparren over de eigen schoolsituatie, kunnen een gesprek aanvragen met de ambassadeur in zijn/haar regio. Daarnaast zijn er instrumenten ontwikkeld waarmee u direct stappen kunt zetten in het realiseren van een sociaal veilig schoolklimaat. “Het wat ligt nu vast in de wet, maar scholen bepalen zelf hoe zij het sociaal veiligheidsbeleid vormgeven.”

Aan de grote opkomst op de regiobijeenkomsten is te zien dat het onderwerp leeft in onderwijsland. En niet alleen onder onderwijsprofessionals, is Elise van Bokhorst (PO-Raad) opgevallen: “Op kennismakingsavonden van scholen in mijn buurt merkte ik dat bijna alle vragen van ouders betrekking hadden op sociale veiligheid.”

“Sociale veiligheid leeft” Elise van Bokhorst (PO-Raad)

“September vorig jaar gaven we in het actieplan Sociale veiligheid op school aan dat we vinden dat scholen zelf moeten kunnen bepalen hoe ze pesten tegengaan en invulling geven aan sociale veiligheid. Inmiddels zijn we al een eind op weg met de uitvoering”, stelt Elise van Bokhorst vast. Wat begon met de wens om pesten tegen te gaan, is gaandeweg verbreed tot sociale veiligheid. “Er is in de tussentijd al heel veel gebeurd. Vandaag gaan we daarmee verder.”

Hulp bij uitvoering:

actieplan Sociale Veiligheid op School Sinds 1 augustus 2015 hebben scholen een wettelijke inspanningsverplichting om te werken aan een sociaal veilige leeromgeving. Om scholen hierbij te ondersteunen, hebben de PO-Raad en de VO-raad met Stichting School & Veiligheid het actieplan Sociale Veiligheid op School uitgewerkt.

De drie verplichtingen van de wet 1. Een inspanningsverplichting om een actief veiligheidsbeleid te voeren; 2. Het periodiek monitoren van het effect van het veiligheidsbeleid; 3. Het beleggen van de volgende taken bij tenminste één persoon: • het coördineren van anti-pestbeleid • het fungeren als vast aanspreekpunt in het kader van pesten. Het Digitaal Veiligheidsplan is een hulpmiddel bij het ontwikkelen van een eigen aanpak voor sociale veiligheid op school. De enquête over de leerlingtevredenheid

Het actieplan voorziet in instrumenten die u helpen uw veiligheidsplan op te zetten/ te verbeteren, inzicht te krijgen in de veiligheidsbeleving op uw school en geschikte anti-pestprogramma’s of andere middelen/ methodes te vinden ter versterking van sociale veiligheid. Ook voorziet het actieplan in kennisdeling en professionalisering, met bijeenkomsten, digitale informatie, netwerken en ambassadeurs.

op scholenopdekaart.nl, een hulmiddel bij de monitoring, wordt naar verwachting in februari 2016 aangevuld met een aantal vragen over de sociale veiligheid die in samenspraak met de onderwijsinspectie zijn opgesteld. In januari 2016 verschijnt op de site van Stichting School & Veiligheid een informatieblad over het aanspreekpunt en het coördineren van het anti-pestbeleid.

Meer over de wet en de instrumenten: zie de Digitale handreiking sociale veiligheid op school, te vinden op de website van Stichting School & Veiligheid.

Schoolbrede betrokkenheid

Vormgeven aan sociale veiligheid staat of valt met een schoolbrede betrokkenheid, legt ambassadeur Ine Spee (regio Zuid) uit. Ze benadrukt dat een sociaal veilig schoolklimaat een gezamenlijk proces is, dat actieve sturing en leiderschap vereist. “Hoe krijg je het thema in de lerarenkamer?” Een inventariserend vragenrondje maakt duidelijk wat de deelnemers van de regiobijeenkomst verwachten. “Wij moeten nog beginnen met het invullen van het Digitaal Veiligheidsplan en ik hoop daar vandaag

meer over te weten komen”, zegt iemand. Dat blijkt voor velen te gelden. “Ik denk dat we al aardig op weg zijn, maar wil checken of dat ook echt zo is”, zegt een ander. Waar je ook staat in het proces, het Digitaal Veiligheidsplan is een goed vertrekpunt, zegt Ine Spee. “Je ziet waar je nu staat en bepaalt waar je aan wilt werken.”

Over het Digitaal Veiligheidsplan Het Digitaal Veiligheidsplan is een modelveiligheidsplan voor sociale veiligheid op school. Het plan, ontwikkeld in samenwerking met de sectorraden, is te vinden op www.schoolenveiligheid.nl/expertise/werken-met-het-digitaal-veiligheidsplan/. Het biedt een compleet overzicht, geeft suggesties voor eigen beleid en vormt een stimulans om gezamenlijk vervolgstappen te zetten in sociale veiligheid. Werken met het digitaal veiligheidsplan

‘We moeten al zoveel, nu ook dat nog?’ Die verzuchting hoort ambassadeur Ank Stegenga (regio Noord-Oost) regelmatig langskomen. “Dan zeg ik: kijk eens wat je allemaal al doet! De implementatie is vaak een kwestie van linken, verbinden en borgen.”

Linken, verbinden, borgen Als Ank Stegenga vraagt hoeveel van de aanwezigen denkt dat het sociale veiligheidsbeleid op hun school al op orde is, steekt ongeveer een vijfde een vinger in de lucht. Werk aan de winkel dus, maar, benadrukt ze: “Houd het simpel. Werken aan sociale veiligheid is een onderdeel van wat je Wat kan helpen bij het borgen van sociale veiligheid? al doet, mét enkele nieuwe wettelijke verplichtingen. Er is dus al heel veel kennis Zes tips van ambassadeur Ank Stegenga: en knowhow in de zaal: deel dat vooral 1. Maak het onderdeel van de strategische beleidscyclus. met elkaar. Ik hoop dat er vandaag veel 2. Benut incidenten voor gesprekken over aanpak en preventie. mailadressen worden uitgewisseld!” 3. Laat leerlingen elkaar en docenten interviewen over aspecten van sociale veiligheid. 4. Start elk teamoverleg met een casus ‘Weet jij wat je moet doen als....’ 5. Werk aan een aanspreekcultuur. 6. Neem sociale veiligheid op in de jaarplanning.

Drie veelgestelde vragen Vraag uit de zaal: “Wanneer is ‘het’ af?” Ine Spee (ambassadeur regio Zuid): “Zorg dat de verplichte onderdelen geregeld zijn, dat het plan klaar is en dat het thema deel uitmaakt van het dagelijkse werk. Het gaat om bepalen, vastleggen en borgen.” Vraag uit de zaal: “Waarop gaat de inspectie beoordelen?” Klaas Hiemstra (School & Veiligheid): “Daarover zijn de raden en wij nog in gesprek met de inspectie. Vanaf het nieuwe schooljaar ziet de inspectie erop toe dat scholen een sociale veiligheidsbeleid hebben, de veiligheidsbeleving monitoren en de taken van het coördineren van het anti-pestbeleid en het aanspreekpunt in het kader van pesten, hebben belegd.” Lynn Louwe (School & Veiligheid): “Waarschijnlijk wordt het een gefaseerde invoering. We houden u op de hoogte via onze website en nieuwsbrieven.”

Vraag uit de zaal: “Wat is de taak van de ‘anti-pestcoördinator’? Is er geen vaste taak of functieomschrijving?” Klaas Hiemstra (School & Veiligheid): “Er zijn de laatste jaren veel nieuwe functies bijgekomen in het onderwijs. Het is aan u om een functiecombinatie te maken die goed past bij de samenstelling van het team. Wij zijn bezig met het uitwerken van modellen daarvoor voor po en vo, zodat u kunt zien welke combinaties er mogelijk zijn en welke consequenties deze hebben. In januari 2016 meer daarover.” Ine Spee (ambassadeur regio Zuid): “De coördinatietaken sluiten logisch aan bij de taken van de schoolleider; de taken van het aanspreekpunt passen meer bij mentoren, vertrouwenspersonen of IB’ers.” Vragen? Stuur ons een mail

Aan de gesprekstafels wordt duidelijk dat er al het een en ander is gedaan om sociale veiligheid in het dagelijkse handelen te verankeren. De een plaatst dit in het kader van de schoolidentiteit en koppelt het bijvoorbeeld aan de Vreedzame School of De Gezonde School; bij de ander vormt de gekozen anti-pestmethode of het leerlingenvolgsysteem een belangrijk vertrekpunt voor het uitbouwen van sociale veiligheid. In groepjes worden volop ideeën, ervaringen én mailadressen uitgewisseld. Een impressie.

Hoe krijg je het thema levend? Doe wat bij je past!

Ideeën en tips van collega’s:

Over betrokkenheid van het team Po/vo: “Neem sociale veiligheid op in de jaarplanning. Voorkom dat je elk jaar opnieuw het wiel uitvindt met een pilot.” Vo: “Grote en kleine incidenten - van vernieling tot een scheldpartij - worden in het leerlingvolgsysteem vermeld. Dat is nu zo ingericht dat er een uitdraai van de incidenten kan worden gemaakt. Die bespreken we regelmatig in het team.” Vo: “In teamvergaderingen hebben we het structureel over probleemgevallen, dat is een goed begin. Door voor ieder type incident een protocol te ontwikkelen, kunnen we sneller en gerichter reageren.” Vo: “Wat ik zie, zien mijn collega’s niet. Daarom is het belangrijk incidenten te noteren. Plagerijtjes en ruzies komen altijd voor. Wanneer registreer je ze? Daar moet een vast beleid op komen.” Po: “We zijn bezig met een stappenplan: ‘Hoe gaan we met elkaar om’. Dit moet bij een incident de communicatie met de kinderen, maar vooral ook met de ouders, structureel verbeteren.” Vo: “Incidentjes worden nu nog aangepakt door de mentoren. De aanpak verschilt per mentor. Consequent beleid is precies wat we nu nodig hebben.” Po/vo: “We zorgen dat leraren en leiding zichtbaar aanwezig zijn in de pauzes.”

Ideeën en tips van collega’s (vervolg):

Over betrokkenheid van ouders en leerlingen Po: “Wij laten kinderen in groep 7/8 op thematische ouderavonden zelf iets presenteren. Grote opkomst gegarandeerd!” Vo/po: “Ouders van pesters zeggen snel: ‘dat doet mijn kind niet’ en staan dan niet open voor een gesprek. Een positieve benadering kan daar verandering in brengen. Koppel dus terug wanneer het kind het goed deed.” Po/vo: “Meteen aan het begin van het schooljaar moet je de cultuur en de groepsnormen goed neerzetten. Wij hebben goede ervaringen met de methodiek De zes gouden weken.” Vo: “Wij maken een plan om een groter gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid te creëren tussen kinderen, ouders en de school. Sommige dingen mogen nu eenmaal wel thuis, maar niet op school. De ouders moeten daar begrip voor krijgen en hun kinderen helpen om dat te begrijpen.” Po/vo: “Ouders kunnen ook te veel inspraak eisen. Dan zijn we duidelijk over de regels, maar laten ook weten dat we altijd open staan voor een gesprek.” Po/vo: “Het meeste gedoe hebben we met social media. Ter preventie gaan we daarover al met ouders in gesprek als kinderen 12 zijn; met 15 ben je eigenlijk al te laat.” Po/vo: “Wij maken ouders duidelijk dat ze op de smartphone van hun kind moeten kijken. Niet uit controle, maar uit liefde en zorg.”

Uitgave:

Stichting School & Veiligheid Contactpersoon: Lynn Louwe Zwarte Woud 2 3524 SJ Utrecht

Telefoon: 030 – 285 65 31 E-mail: [email protected] December 2015 Productie: Verslag van een dag > www.verslagvaneendag.nl Redactie: Marleen Kamminga > www.marleensbureau.nl Ontwerp en Fotografie: Wilmar Boer > www.image33.nl