SAXION HOGESCHOOL ENSCHEDE ACADEMIE MENS EN MAATSCHAPPIJ
Samen sterk met online groepswerk
Marieke Eelderink en Maureen Heuzels 10-06-2014
“SAMEN STERK MET ONLINE GROEPSWERK” Bachelorrapport Maatschappelijke Werk en Dienstverlening
Marieke Eelderink Maureen Heuzels
146289 148108
EMM3V92C Academie AMM Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Saxion Hogeschool te Enschede Docent: Karin Kremer-Baars Toetscode: T.AMM.37554 Saxion Enschede Enschede, 10 juni 2014
2|P a gin a
INHOUDSOPGAVE VOORWOORD .....................................................................................................................................6 SAMENVATTING .................................................................................................................................7 1 INLEIDING ........................................................................................................................................9 1.1 Aanleiding .................................................................................................................................9 1.2 Projectkader............................................................................................................................ 10 1.3 Doelstelling ............................................................................................................................. 10 1.4 Vraagstelling ........................................................................................................................... 10 1.4.1 Deelvragen ....................................................................................................................... 10 1.5 Leeswijzer ............................................................................................................................... 10 2 COMPETENTIES EN BEGELEIDING IN HET ONLINE GROEPSWERK .................................................... 11 2.1 Online hulp ............................................................................................................................. 11 2.2 Groepswerk............................................................................................................................. 12 2.2.1 Online............................................................................................................................... 13 2.2.2 Software........................................................................................................................... 13 2.2.3 Modules en illustratie ....................................................................................................... 14 2.3 Vorm van hulp ......................................................................................................................... 14 2.4 Veiligheid ................................................................................................................................ 15 2.5 Methoden ............................................................................................................................... 15 2.6 Competentieprofiel ................................................................................................................. 15 2.7 Competente online hulpverlener ............................................................................................. 16 2.7.1 Professioneel en kwaliteitsgericht ..................................................................................... 16 2.7.2 Kennen van mogelijkheden en beperkingen online hulp .................................................... 16 2.7.3 Omgaan met digitale communicatiemiddelen ................................................................... 16 2.7.4 Omgaan met kanalenreductie........................................................................................... 16 2.7.5 Houding en uitstraling ten opzichte van online hulp .......................................................... 17 2.7.6 Invulling geven aan veranderende regie ............................................................................ 17 2.7.7 Informatieverwerking en analyse ...................................................................................... 18 3 ONDERZOEKSDESIGN ..................................................................................................................... 19 3.1 Onderzoekstype en onderzoeksmethode ................................................................................ 19 3.2 Populatie en steekproef .......................................................................................................... 19 3.2.1 Populatie .......................................................................................................................... 19 3.2.2 Gelegenheidssteekproef.................................................................................................... 19 3|P a gin a
3.3 Instrumenten .......................................................................................................................... 20 3.3.1 Diepte-interviews met groepswerkers en experts .............................................................. 20 3.3.2 Enquêtes afnemen aan deelnemers binnen de groepen op de website Mijn Groep Online . 20 3.4 Analysekader........................................................................................................................... 21 3.5 Procedure ............................................................................................................................... 22 3.6 Validiteit ................................................................................................................................. 22 3.7 Betrouwbaarheid .................................................................................................................... 23 3.8 Ethische overwegingen............................................................................................................ 23 3.9 Samenvatting .......................................................................................................................... 24 HOOFDSTUK 4 RESULTATEN .............................................................................................................. 25 4.1 Competenties volgens de groepswerkers en de experts .......................................................... 25 4.2 Competenties volgens de deelnemers ..................................................................................... 28 HOOFDSTUK 5 CONCLUSIES .............................................................................................................. 30 5.1 Conclusies theoretische deelvragen......................................................................................... 30 5.1.1 Competentieprofiel groepswerker ..................................................................................... 30 5.1.2 Competenties online groepswerk ...................................................................................... 30 5.1.3 Begeleiding binnen Mijn Groep Online .............................................................................. 31 5.2 Conclusie praktische deelvraag................................................................................................ 32 5.2.1 Kennis............................................................................................................................... 32 5.2.2 Houding............................................................................................................................ 34 5.2.3 Vaardigheden ................................................................................................................... 35 5.3 Conclusie hoofdvraag .............................................................................................................. 37 5.3.1 Kennis............................................................................................................................... 37 5.3.2 Houding............................................................................................................................ 38 5.3.3 Vaardigheden ................................................................................................................... 39 5.4 Aanbevelingen ........................................................................................................................ 43 5.4.1 Aanbeveling intervisiebijeenkomsten ................................................................................ 43 5.4.2 Aanbeveling uitzetten enquête deelnemers....................................................................... 44 5.4.3 Aanbeveling integreren competentieprofiel ...................................................................... 44 5.4.4 Aanbeveling vervolgonderzoek ......................................................................................... 44 5.5 Sterktes en zwaktes ................................................................................................................. 44 5.5.1 Sterke punten ................................................................................................................... 44 5.5.2 Zwakke punten ................................................................................................................. 45 5.6 Discussie ................................................................................................................................. 45 4|P a gin a
LITERATUURLIJST .............................................................................................................................. 47 BIJLAGEN .......................................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage I: Model overeenkomst onderzoeksopdracht ..................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage II: Concept, Indicator en dimensie ...................................................................................... 52 Bijlage III: Akkoordverklaring deelname interview ......................................................................... 53 Bijlage IV: Interviewvragen groepswerkers en experts ................................................................... 54 Bijlage V: Informatiebrief enquête deelnemers Mijn Groep Online ................................................ 55 Bijlage VI: Enquête vragen deelnemers ......................................................................................... 56 Bijlage VII: Labeling interview vragen ............................................................................................ 57 Bijlage VIII: Evaluatieformulier opdrachtgever ............................................................................... 60 Bijlage IX: Beoordelingsformulier T.AMM.37555 Bachelorrapport (2013-2014) ............................. 63
5|P a gin a
VOORWOORD Voor u ligt het resultaat van het onderzoek naar de ontwikkeling van een competentieprofiel voor online groepswerkers binnen de website Mijn Groep Online. Wij hopen met dit rapport een bijdrage te kunnen leveren aan de profilering en legitimering van online groepswerkers. Via deze weg willen wij graag een aantal personen bedanken voor de begeleiding, medewerking en stimulering die wij tijdens het ontwerpen en de uitvoering van dit onderzoek hebben mogen ontvangen. Allereerst willen wij onze dank en waardering uitspreken voor de groepswerkers en experts die bereid zijn geweest om deel te nemen aan de interviews. Daarnaast willen wij Martijn Wesseling, onze opdrachtgever, hartelijk danken. Hij heeft een aanzienlijk aandeel geleverd bij de ontwikkeling en uitvoering van dit bachelorrapport. Hij heeft als onderzoeksbegeleider invloed gehad op de keuze voor dit onderwerp en ervoor gezorgd dat we doel- en resultaatgericht bleven werken. Tevens gaat onze dank uit naar Karin Kremer-Baars, zij heeft als docente goede richting gegeven aan ons gehele onderzoek en ervoor gezorgd dat het bachelorrapport naar verwachting is uitgevoerd. Tot slot gaat een speciale dank uit naar Jan Remmerswaal, sociaal psycholoog en schrijver, die zijn mening en visie betreft online groepswerk met ons heeft willen delen.
Marieke Eelderink en Maureen Heuzels Enschede, juni 2014
6|P a gin a
SAMENVATTING Mede door de toegenomen mogelijkheden van ICT en internet verandert de sociale structuur van de samenleving. Internet neemt een steeds belangrijkere plek, in het dagelijks leven van mensen in. In 2012 had 96% van de Nederlanders toegang tot internet, waarvan 84% het internet dagelijks gebruikt. Ook de 65-/75-jarigen maken een inhaalslag, slechts 19% van deze doelgroep heeft geen internettoegang (Van Deursen & Van Dijk, 2012). Organisaties willen inhaken op deze veranderingen door zich te blijven ontwikkelen. Dit doen zij bijvoorbeeld door het aanbieden van online hulpverlening. De organisatie is dan immers daar waar de doelgroep ook is. Zowel internationaal als nationaal groeit het aanbod van online interventies, evenals het onderzoek naar deze interventies (Van Rooijen, 2012). Deelnemers aan online hulpverlening ervaren meer regie en waarderen de nieuwe mogelijkheden van de digitale omgeving (Nji, 2014). Steeds meer instellingen bieden websites aan waar lot- of buurtgenoten elkaar helpen. Hier is Mijn Groep Online ook een voorbeeld van. Mijn Groep Online is een webbased applicatie waarbinnen een groep is gecreëerd met een soortgelijke functionaliteit als Facebook, maar binnen een gesloten omgeving. Het is inmiddels een landelijk initiatief dat volop in ontwikkeling is. Martijn Wesseling en Wouter Bruijning, de twee initiatiefnemers willen deze groepsomgeving doorontwikkelen en vooral de methodiek rondom online groepswerk monitoren en verbeteren (Mijn Groep Online, 2014). Webbased communicatie vraagt specifieke competenties van degenen die deelnemen aan het gesprek. Aan de hand van dit gegeven zijn de initiatiefnemers van Mijn Groep Online op een vraag gestuit wat betreft de doorontwikkeling van de methodiek rondom online groepswerk. De vraag van de initiatiefnemers is geweest dat er door dit praktijkonderzoek inzicht kon worden verkregen in de competenties die een online groepswerker dient te bezitten. Aan de hand van deze vraag is de volgende doelstelling vastgesteld: Er wordt een competentieprofiel voor de online groepswerker ontwikkeld op basis van de ervaringen en meningen van de groepswerkers en de deelnemers. Op deze wijze kan de groepswerker binnen de website Mijn Groep Online zich profileren en legitimeren richting derden. Dit komt de kwaliteit van de hulpverlening binnen de website Mijn Groep Online ten goede. Om dit doel te kunnen realiseren zijn de onderzoekers zelf het werkveld in gegaan om informatie en kennis te verzamelen over de benodigde competenties van een online groepswerker. Dit maakt dat dit een inventariserend onderzoek heeft betroffen. Daarnaast is er sprake geweest van een ontwerpgericht onderzoek, aangezien er een competentieprofiel voor de groepswerker binnen Mijn Groep Online is ontwikkeld. De onderzoekers hebben aan dit doel gewerkt door een kwalitatief onderzoek uit te voeren. Hiervoor is er gebruik gemaakt van literatuur. Ten behoeve van het onderzoek zijn er veertien diepte-interviews met groepswerkers en vier diepte-interviews met experts met kennis en expertise in/over het groepswerk binnen Mijn Groep Online gehouden. Ook zijn er enquêtes afgenomen bij de deelnemers om de behoefte in kaart te brengen. Op deze wijze zijn de ervaringen, meningen en behoeften geïnventariseerd. Aan de hand van de resultaten die uit de literatuur en de diepte-interviews zijn voortgekomen is er een ontwerp van een competentieprofiel voor de online groepswerker opgesteld. De competenties in dit profiel worden weergegeven onder de criteria kennis, houding en vaardigheden. Concluderend kan er worden opgemaakt dat er momenteel nog onvoldoende (evidence based) kennis op het gebied van online groepswerk is. Er wordt geadviseerd intervisiebijeenkomsten te organiseren, deze kunnen bijdragen aan het doorontwikkelen en monitoren van de hulpverlening binnen Mijn Groep Online. De resultaten die uit de enquête met de deelnemers zijn gekomen, zijn te laag geweest om mee te nemen in de algehele conclusie. De onderzoekers raden de initiatiefnemers 7|P a gin a
daarom aan deze enquête in een later stadium opnieuw uit te zetten. Deze resultaten kunnen mee worden genomen en een bijdrage leveren aan het competentieprofiel die uit dit onderzoek voort is gekomen. Op de lange termijn kan dit competentieprofiel met eventuele aanvullingen worden geïntegreerd binnen Mijn Groep Online, om zodoende de groepswerker een duidelijk beeld te scheppen van de verwachtingen ten aanzien van zijn functie. Ook kan dit competentieprofiel als hulpmiddel fungeren tijdens het bieden van online groepswerktrainingen aan (toekomstige online) groepswerkers. Tot slot wordt er vervolgonderzoek aanbevolen. Op deze wijze kan er worden gekeken of doorgevoerde verbeterpunten de kwaliteit binnen Mijn Groep Online mogelijk hebben verbeterd.
8|P a gin a
1 INLEIDING Dit hoofdstuk geeft inzicht in de aanleiding voor dit praktijkonderzoek naar de competenties die nodig zijn voor het uitvoeren van online groepswerk. Uit de aanleiding komt de doelstelling voort, waarbij er onderscheid gemaakt is in een korte -en lange termijn doelstelling. Vervolgens zijn de hoofd- en deelvragen weergegeven. Tot slot volgt een leeswijzer voor de gehele rapportage. 1.1 Aanleiding De maatschappelijke context waarin de professional werkt is continue in beweging. De professional moet zich dan ook voortdurend aanpassen en ontwikkelen. Het “life long learning” geldt dan ook zeker voor de professional in het sociale domein (Scheffers, 2012). Te denken valt aan de veranderingen door ontwikkeling in technologie en/of wetgeving als de Wmo. Een passend voorbeeld om deze ontwikkelingen het hoofd te bieden zijn online interventies. Steeds vaker wordt gebruik gemaakt van hulpverlening via het web, ook wel online hulpverlening genoemd (E-hulp, 2010; Schalken, Wolters, Tilanus, van Gemert, van Hoogenhuyze, Meijer, Kraefft, Brenninkmeijer & Postel, 2010). Zowel internationaal als nationaal groeit het aanbod van online interventies, evenals het onderzoek naar deze interventies (Van Rooijen, 2012). In 2012 ontvingen 226 duizend mensen hulp via internet bij psychosociale problemen, een stijging van dertien procent ten opzichte van het jaar ervoor (Thepostonline, 2013). Deelnemers aan online hulpverlening ervaren meer regie en waarderen de nieuwe mogelijkheden van de digitale omgeving (Nji, 2014). Steeds meer instellingen bieden websites aan waar lot- of buurtgenoten elkaar helpen. Mensen met een probleem ontvangen online psycho-educatie en volgen een begeleidingstraject dat kenmerken heeft van zelfhulp, ondersteund door een professionele hulpverlener (Schalken et al., 2010). Zo ook binnen Mijn Groep Online, dit initiatief is opgericht vanuit een samenwerking tussen Martijn Wesseling, maatschappelijk werker bij Sensire en Wouter Bruijning, maatschappelijk werker bij Kwadraad. Martijn werkte in eerste instantie met een Facebookgroep, waarin thuisopdrachten werden besproken met zijn cliënten. Echter bleek Facebook omwille van privacyredenen niet het gewenste middel te zijn. Samen zijn de twee maatschappelijk werkers toen Mijn Groep Online gestart. Mijn Groep Online is een webbased applicatie waarbinnen een groep is gecreëerd met een soortgelijke functionaliteit als Facebook, maar binnen een gesloten omgeving. Het is inmiddels een landelijk initiatief dat volop in ontwikkeling is. De twee maatschappelijk werkers willen de groepsomgeving doorontwikkelen en vooral de methodiek rondom online groepswerk monitoren en verbeteren (Mijn Groep Online, 2014). Webbased communicatie vraagt echter wel specifieke competenties van degenen die deelnemen aan het gesprek. Zo ontbreekt bijvoorbeeld het sfeergevoel en de non-verbale communicatie wat in face to face gesprekken wel aanwezig is. Het bekende ‘spiegelen van gedrag’ is veel minder eenvoudig uit te voeren. Daarnaast blijkt gesproken taal af te wijken van de zogenaamde chattaal als ‘w8 ff’. Hierbij spelen de volgende vragen: is het competentieprofiel van de huidige groepswerker nog wel toereikend voor de groepswerker van de toekomst die wellicht zijn werk digitaal gaat uitvoeren? Dienen er specifieke technieken of misschien wel methodieken gehanteerd te worden? Gezien Mijn Groep Online nu enige tijd draait, komen deze vragen ook aan de orde. Het begeleiden van groepen binnen Mijn Groep Online vraagt echter wel om specifieke kennis, houding en vaardigheden. De opdrachtgever wil door middel van dit praktijkonderzoek inzicht verkrijgen in de competenties die de online groepswerker dient te bezitten. Vervolgens kan er een competentieprofiel ontwikkeld worden zodat online groepswerkers zich kunnen profileren en legitimeren richting derden. Dit om de kwaliteit en de identiteit van het beroep maatschappelijk werk te behouden (Verhoeven, 2010). 9|P a gin a
1.2 Projectkader Momenteel draaien er binnen Mijn Groep Online zeven groepen met zeven groepswerkers en in totaal zijn er ongeveer 35 deelnemers. De grootte van de groepen varieert aangezien enkele groepen het gehele jaar doorlopen. Groepswerkers en professionals in het groepsmaatschappelijk werk binnen Mijn Groep Online en de (directe) relaties van de initiatiefnemers Martijn Wesseling en Wouter Bruijning zijn benaderd voor een interview. Deze groep is geselecteerd op basis van hun kennis en expertise. De deelnemers zijn benaderd via een online enquête. Dit is gedaan om de behoeften in kaart te brengen. De ervaringen en meningen van de respondenten over het competentieprofiel zijn geïnventariseerd. Binnen dit onderzoek zijn de groepen binnen de regio’s Gelderland en Zuid-Holland benaderd. De reden hiervoor is dat de initiatiefnemers van Mijn Groep Online binnen deze regio’s opereren. Dit ontwerp van het competentieprofiel is gevormd op basis van informatie uit het literatuuronderzoek, informatie over de huidige situatie, praktijkervaringen van groepswerkers/experts en de ervaringen van de deelnemers over de groepswerker binnen Mijn Groep Online. 1.3 Doelstelling Voor dit onderzoek is een korte en lange termijndoelstelling vastgesteld. Op de korte termijn wordt er een competentieprofiel voor de online groepswerker ontwikkeld op basis van de ervaringen en meningen van de groepswerkers en de deelnemers. Op deze wijze kan de groepswerker binnen de website Mijn Groep Online zich profileren en legitimeren richting derden. Dit komt de kwaliteit van de hulpverlening binnen de website Mijn Groep Online ten goede. Op de lange termijn zal dit competentieprofiel, met eventuele aanpassingen, worden geïntegreerd binnen Mijn Groep Online om zodoende de groepswerker een duidelijk beeld te scheppen van de verwachtingen ten aanzien van zijn functie. 1.4 Vraagstelling Voor dit onderzoek zijn er twee onderzoeksvragen opgesteld. Een inventariserende vraag en een ontwerpvraag: Inventariserend: Welke competenties zijn volgens groepswerkers en deelnemers van belang bij het begeleiden van groepen op de website Mijn Groep Online? Ontwerp: Hoe dient een competentieprofiel van de online groepswerker eruit te zien, rekening houdend met de wensen en behoeften van werkers en deelnemers aan Mijn Groep Online? 1.4.1 Deelvragen 1. Hoe ziet het competentieprofiel voor een groepswerker eruit? 2. Welke competenties zijn er nodig voor online groepswerk? 3. Hoe wordt de begeleiding binnen Mijn Groep Online vormgegeven? 4. Wat zijn volgens de groepswerkers en experts belangrijke competenties voor het groepswerk van Mijn Groep Online? 5. Wat zijn volgens deelnemers belangrijke competenties voor het groepswerk binnen Mijn Groep Online? 1.5 Leeswijzer In dit onderzoek is toegewerkt naar het beantwoorden van de geformuleerde hoofdvragen. De uitkomsten van het literatuuronderzoek zijn in hoofdstuk 2 ‘Competenties en begeleiding in het online groepswerk’ beschreven. Deze uitkomsten hebben geleid tot het beantwoorden van de drie theoretische deelvragen. Vervolgens is in hoofdstuk drie het onderzoeksdesign onderbouwd. Hierin komen de volgende thema’s aan bod: het onderzoekstype, de populatie en steekproef, de instrumenten, procedure, validiteit, betrouwbaarheid en daarna wordt er een ethische verantwoording weergegeven. In hoofdstuk vier zijn de resultaten van de interviews en enquêtes beschreven. Tot slot zijn in hoofdstuk vijf conclusies, aanbevelingen, de sterktes en zwaktes van dit onderzoek weergegeven en er is een discussie geformuleerd. 10 | P a g i n a
2 COMPETENTIES EN BEGELEIDING IN HET ONLINE GROEPSWERK In dit onderzoek is geïnventariseerd uit welke competenties een competentieprofiel dient te bestaan. Het competentieprofiel maakt duidelijk wat een groepswerker moet kennen, kunnen en laten zien bij het begeleiden van groepen op de website Mijn Groep Online. In het theoretische kader is vanuit bestaande literatuur antwoord gegeven op de volgende vragen: Welke competenties zijn er nodig voor online groepswerkers? En hoe wordt er vorm gegeven aan de begeleiding binnen Mijn Groep Online? 2.1 Online hulp Voor het gebruik van ICT ter ondersteuning van de gezondheid en de gezondheidszorg wordt de overkoepelende term E-health gebruikt. Hieronder vallen zowel online hulp als andere vormen van hulpverlening per computer (Van Rooijen, 2012). Schalken, Wolters, Tilanus, van Gemert, van Hoogenhuyze, Meijer, Kraefft, Brenninkmeijer & Postel (2010) definiëren online hulpverlening als hulp die instellingen bieden bij psychische, sociale of maatschappelijke problemen, waarbij gebruik gemaakt wordt van internettechnologie. Deze vorm van hulp richt zich op het primaire zorgproces van informatie, advies, ondersteuning, begeleiding, behandeling, lotgenoten contact of nazorg. De interventies kunnen zowel individueel als groepsmatig zijn (Spek, Cuijpers, Nykli, Riper, Keyzer & Pop, 2007). Hoewel iedere vorm anders is, heeft online hulpverlening over het algemeen drie kenmerken waarmee zij zich onderscheidt van telefonische en face to face hulpverlening (Schalken et al., 2010). Dit zijn: onafhankelijkheid van plaats en tijd, minder zintuiglijke waarnemingen en communicatie via technische hulpmiddelen (Riper, Smit, Zanden, van der Conijn, Kramer & Mutsaers, 2007). Binnen dit onderzoek is op basis van bovenstaande inzichten de volgende definitie van online groepswerk geformuleerd: Het verlenen van groepsgerichte hulp waarbij gebruik wordt gemaakt van internettechnologie. Deze vorm van hulp is gericht op de begeleiding van cliënten door het inzetten van groepsdynamische interventies. Online hulp zorgt voor ontwikkelingen binnen de zorg en dienstverlening en sluit aan bij de hulpvraag en de behoefte van de cliënt. Deze vorm van hulp sluit alleen aan wanneer zowel de hulpverlener als de cliënt achter deze vorm communicatie staat. Het is zinvol om deze ontwikkelingen te volgen en de impact ervan in kaart te brengen. Er zijn redenen waardoor de kwaliteit van het aanbod van zorg- en welzijnsinstellingen door gebruik van internet kan worden verbeterd. Zo kan bij de ontwikkeling van het online aanbod de meest actuele kennis omtrent het probleem en werkende interventies worden samengevoegd tot een goed werkend online aanbod. De organisaties binnen de gezondheidszorg kunnen gebruik maken van dit aanbod (Schalken et al., 2010). Mede in vergelijking met de reguliere vormen van face to face en telefonische hulpverlening, hebben de kenmerken van online hulpverlening zowel positieve als negatieve effecten waarmee de groepswerker rekening dient te houden in zijn werk (Schalken et al., 2010). Dit kan vragen om andere competenties voor een online groepswerker.
11 | P a g i n a
Tabel 1: Positieve en negatieve effecten online hupverlening
Mogelijke positieve effecten online hulpverlening
Mogelijke negatieve effecten online hulpverlening
- Een makkelijkere toegang tot hulpverlening voor de hulpvrager - Makkelijker verschillende leerstijlen bedienen - Er ontstaat een grotere openheid bij de hulpvrager - Niet vergeten van relevante informatie door hulpvrager - Het is mogelijk vanuit de vertrouwde omgeving van de hulpvrager - Er worden minder snel vooroordelen bij betrokken - Voor de instelling is het eenvoudiger transcripten te onderzoeken en te bewaren - Er is tijd voor reflectie bij betrokkenen - Eenvoudiger om de voortgang bij te houden en te bewaken
- De financiering van de hulpverlening wordt complex - Er zijn veiligheidsrisico’s - Er is een verminderde betrokkenheid van de hulpvrager - Relevante informatie door betrokkenen wordt gemist - Er ontstaan eerder misverstanden en conflicten tussen betrokkenen - Voor de hulpverlener is het lastiger om door te verwijzen - Bij een crisissituatie is het lastiger ingrijpen door de hulpverlener. -Je bent afhankelijk van toegang, kennis en vaardigheden van internet bij de hulpvrager - Het is mogelijk dat er een technische storing ontstaat - Virtuele identiteit hulpvrager
Een belangrijk aspect van online hulp is niet alleen de ‘andere manier van hulpverlening’, maar ook neveneffecten die mogelijkheden bieden voor instellingen en groepswerkers. De laatste jaren zijn er verschillende neveneffecten zichtbaar geworden binnen de online hulpverlening in Nederland: - Instellingen met verschillende achtergronden gaan vergelijkbare hulp aanbieden; - Er ontstaan nieuwe online samenwerkingsverbanden; - Een sterke toename van het aantal online behandelingen bij psychische en verslavingsproblemen; - Er is een sterke opkomst van regionale initiatieven (Riper et al., 2007). 2.2 Groepswerk Bij reguliere trainingen dienen alle deelnemers op hetzelfde moment op dezelfde plaats te zijn. De groepswerker dient gemakkelijk aanspreekbaar te zijn, dit vraagt om geen grote mate van wederzijds vertrouwen. Een groepswerker kan alleen een goede ondersteuner zijn als men het vertrouwen geniet om de mensen om wie het gaat. Dan pas kan het welzijnswerk de voorwaarden creëren om mensen te helpen zich te ontplooien. Om een goede vertrouwensrelatie te creëren dient een groepswerker in het begin veel tijd te investeren (Scheffers, 2012). Anonimiteit kan voor cliënten een reden zijn om voor een groep te kiezen. Een groep is neutraler, er zijn geen persoonlijke dossiers, er is geen één op één relatie met een hulpverlener (Remmerswaal, 2006). Het waardevolle van meer mensen betrekken bij dezelfde training is dat er dan ook van elkaar geleerd kan worden (NVMWwerkgroep Groepsmaatschappelijk Werk, 2012). Groepswerk biedt de mogelijkheid om problematieken in een breder kader te plaatsen. Het is niet alleen een probleem van het individu. De ervaring dat anderen hetzelfde overkomt, is heilzaam; men ondervindt (h)erkenning. Het overwinnen van hindernissen geeft zelfvertrouwen, daarom dient de groepswerker niet te snel zijn handen uit te steken om andermans problemen op te lossen. Door het probleem voor de cliënten en groepen zelf op te lossen ontneemt men de cliënt de kans om zelf weerstanden te overwinnen. Daarmee ontneemt men de cliënt ook een kans om zelfs sterker te worden, te groeien en om afgeronde, zelf geproduceerde ervaringen om te doen (Scheffers, 2012). In individuele of gezinsgerichte benaderingswijzen is er een duidelijk statusverschil tussen de cliënt en hulpverlener. Deze 12 | P a g i n a
verhouding is in groepen veel gelijkwaardiger. De deelnemer is helper en geholpene tegelijk. Voor een ander iets betekenen, is ook helpend in de eigen problematiek. De verantwoordelijkheid ligt bij de cliënt, de groepswerker begeleidt het proces. De groep biedt deelnemers mogelijkheden om van elkaar te leren door middel van feedback, ervaringen, informatie en interactie. Door het bespreken van ervaringen en gerichte oefeningen kan er in de groep worden geëxperimenteerd met nieuw gedrag (Remmerswaal, 2006). 2.2.1 Online Een gemeenschap is volgens Koelen en van der Ban (2004) niet statisch maar dynamisch en door internet is er in toenemende mate sprake van virtuele gemeenschappen die geografisch alle grenzen overschrijden. Op het gebied van online hulpverlening worden steeds vaker trainingen aangeboden. Binnen online groepswerk is er sprake van asynchrone communicatie, dit biedt flexibiliteit voor de cliënt. Vanaf iedere plek waar een computer of telefoon met internetverbinding beschikbaar is, kan hulp gezocht worden. Betrokkenen hoeven niet gelijktijdig online te zijn. Een cliënt kan op elk moment van de dag informatie lezen, een bericht op het forum schrijven, reageren op een blog of een bestand uploaden. De cliënten zien het gebruik voor online hulpverlening daardoor mede als een gemak (Schalken, Blankers, Donker, van Gemert, van Hoogenhuyze, Limper, Riper, Schalken & Wolters, 2013). Daarnaast blijkt het gevoel van anonimiteit dat internet biedt een belangrijke reden te zijn waarom iemand gebruik zou maken van juist online hulpverlening. Privacy staat hierin centraal, dit maakt dat de cliënten makkelijker over hun problemen gaan praten (Bernhardt, Weaver Lariscy, Parott, Silk & Felter, 2002; Schalken et al., 2010; Vlaeminck, 2009). Online hulpverlening biedt hulpvragers de mogelijkheid om de regie te nemen en te houden, meer dan bij face to face hulpverlening. Ook de zelfredzaamheid wordt online gestimuleerd. Regie en zelfredzaamheid zijn niet dezelfde begrippen, maar liggen wel in elkaars verlengde. Het gaat om zelf beslissen (regie) en zelf doen (zelfredzaam). Online moeten cliënten over het algemeen meer zelf doen, zo vindt ook de dossiervorming vaak plaats doormiddel van cliëntcommunicatie. Hierdoor worden zij op hun eigen kracht aangesproken (Schalken et al., 2013). 2.2.2 Software Elgg is een software die componenten biedt aan individuen en organisaties om een sociale omgeving online te creëren. Doormiddel van deze software is het mogelijk om onder andere bestanden te delen, te netwerken, groepen aan te maken, een blog te maken. Het is voor groepsleden en begeleiders mogelijk om hun pagina zelf in te richten door bijvoorbeeld gebruik te maken van een klein profiel. Ook kunnen ze zelf instellen welke notificaties ze willen ontvangen (Elgg, z,j.).
13 | P a g i n a
2.2.3 Modules en illustratie In de virtuele groepsruimte zijn de volgende modules beschikbaar: - Groepsactiviteit: Bij de groepsactiviteit ziet de groepswerker in één oogopslag wat er allemaal gebeurd is in je groep. - Groepsbestanden: Bij groepsbestanden worden de bijlagen die aan berichten (blog, forum) worden toegevoegd overzichtelijk opgeslagen. De groepswerker kan een mapstructuur maken. - Groepsblog: Hier kunnen deelnemers vertellen wat hen bezighoudt, of waarmee zij bezig zijn- of wat ze ook kwijt willen. Degene die de blog plaatst kan zelf aangeven of erop gereageerd kan worden. - Groepsforum: Op het groepsforum kunnen de deelnemers discussiëren en zaken bespreken. - Groepspagina’s: Op de groepspagina’s kunnen deelnemers samenwerken aan teksten (Mijn Groep Online, 2014). Figuur 1: Voorbeeld module groepsactiviteit (Mijn Groep Online, 2014)
2.3 Vorm van hulp Binnen online hulpverlening zijn drie typen hulpvormen te onderscheiden, dit zijn de passieve, actieve en interactieve hulpvorm. De passieve hulpvorm kenmerkt zich doordat de cliënt iets leest of bekijkt, zonder dat hij zelf invloed heeft op de inhoud. De drempel voor de cliënt om er gebruik van te maken is daarom laag en hij/zij hoeft zich nauwelijks in te spannen. Voorbeelden van passieve hulpvormen zijn: adviezen, veelgestelde vragen, verwijzingen en statische informatie. Bij de actieve hulpvorm moet de cliënt zelf aan de slag, bijvoorbeeld door een tekst in te sturen of door antwoorden aan te klikken. Bij deze vorm van hulp wordt van de cliënt een actieve houding verwacht. Bij een aantal actieve hulpvormen spelen veiligheidsrisico’s een rol, omdat de cliënt persoonlijke informatie achterlaat die niet bij onbevoegden terecht mag komen. Mogelijke voorbeelden van actieve hulpvormen zijn: zelftesten, zelfhulp, serious game, inzichtinstrument, chatbot (geautomatiseerde gesprekspartner) en een beslisboom. Wanneer gebruikers elkaar onderling beïnvloeden is er sprake van een interactieve hulpvorm. De communicatie vindt plaats tussen cliënten onderling of tussen cliënten en hulpverleners. De cliënt moet actief aan de slag, hierdoor is de contact drempel hoger dan bij andere hulpvormen. Van belang is dat de hulpverlener tijd steekt in iedere ontvangen bijdrage. De techniek van de meeste interactieve hulpvormen is complex, daardoor vergt het de nodige ontwikkeltijd. Het typen speelt een belangrijke rol bij de meeste interactieve hulpvormen, daarom zijn ze met uitzondering van beeldbellen, minder geschikt
14 | P a g i n a
voor de smartphone. De cliënten geven veel persoonlijke informatie, waardoor er reële veiligheidsrisico’s zijn (Schalken et al., 2010). 2.4 Veiligheid Zowel binnen het groepswerk als de gehele hulpverlening, wordt er gewerkt met vertrouwelijke informatie van cliënten, waar zorgvuldig mee omgegaan dient te worden. Internet is een open medium, technische beveiliging is daarom een randvoorwaarde. Er wordt informatie voor kortere of langere tijd opgeslagen. Veiligheidsrisico’s kunnen zich op vele plekken van het proces van online hulpverlening voordoen, waarbij zowel medewerkers, cliënten zelf als alle technische apparatuur oorzaak kunnen zijn. Een (gevoel van een) gebrek aan privacy en beveiliging kan tot angst en wantrouwen bij zowel de cliënt als de hulpverlener leiden en daarom een reden zijn voor weerstand tegen gebruik. Veiligheid vraagt om deze reden extra aandacht. Door een gedegen technische beveiliging wordt de kans dat gegevens uitlekken zo klein mogelijk. Het is belangrijk om oneigenlijke toegang tot het systeem tegen te gaan en ervoor te zorgen dat er van binnenuit geen vertrouwelijke informatie naar buiten wordt gebracht. Hierbij zijn zaken zoals een firewall en antivirussoftware op de computers voor zowel de deelnemers als de hulpverleners belangrijk (Schalken et al., 2013). 2.5 Methoden Face to face richt groepsmaatschappelijk werk zich op hulpvragen. In deze methode worden op doelgerichte, systematische en procesmatige wijze sociale veranderingsprocessen bevorderd. Dit door gebruik te maken van elkaar samenhangende groepsfenomenen en groepservaringen op het vlak van de relatie tussen de werker en de groep, de relaties van de groepsleden met de sociaal maatschappelijke context waarbinnen de groepsactiviteiten plaatsvinden. Bij het groepsmaatschappelijk werk staat dus het bevorderen van persoonlijke mogelijkheden van deelnemers in wisselwerking met de groepswerker, de andere deelnemers en de eigen context centraal (Goossens, 2001). De behandelinterventies die online worden toegepast zijn gebaseerd op effectieve face to face interventies. Als je online werkt, doe je in essentie hetzelfde als face to face. Inhoudelijk kan de hulpverlener zich bedienen van de methoden en technieken die hij gewend is te gebruiken. Bestaande methodieken zijn meestal prima geschikt voor internet (Schalken et al., 2013). 2.6 Competentieprofiel Leren is het veranderen van gedrag, dus ook anders handelen. Het doel van gedragsverandering is gedrag te realiseren dat effectiever is. Dit wordt ook wel bekwaamheid of competentie genoemd (Wierdsma & Swieringa, 2002). Een competentieprofiel is een verzameling van (deel)competenties en bijhorende gedragsindicatoren wat nodig is om een bepaalde functie uit te kunnen oefenen. Bekwaamheid wordt niet alleen bepaald door wat iemand weet en begrijpt, maar ook door wat hij kan (vaardigheden), wat hij durft en wil, en wie hij is (persoonlijkheid en houding). Competenties zijn dus personele kwaliteiten in termen van vaardigheden, stijl en kennis waarover een werknemer moet beschikken om zijn of haar taken met succes te kunnen realiseren. Op basis van het competentieprofiel kan men het functioneren van de medewerkers in de organisatie in kaart brengen en bespreekbaar maken (Competentindesocialprofit, 2009). Het online adviseren en ondersteunen van cliënten door middel van groepswerk, is voor veel professionals een nieuw onderwerp. Bij face to face hulpverlening staat de vraag van de cliënt centraal, maar dat is online niet anders. Toch moeten veel online hulpverleners wennen aan de houding die de online hulpverlening van ze vraagt (Schalken et al., 2013). Het hoort bij de profilering van de beroepsidentiteit om met (een diversiteit aan) groepen te werken. De maatschappelijk werker dient in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen. Hieronder valt het plannen van competentieontwikkeling (NVMW, 2011). Kennis, vaardigheden en houdingsaspecten worden vaak al doende opgebouwd. Training, scholing en werkbegeleiding zijn belangrijke middelen om beroepskrachten zo goed mogelijk toe te rusten om online te werken (Nji, 2011).
15 | P a g i n a
2.7 Competente online hulpverlener De inhoudelijke kwaliteit van online hulpverlening staat of valt met de mate waarin hulpverleners toegerust zijn en zich competent voelen om zich op professionele wijze hulp te verlenen via internet. In proefprojecten worden hulpverleners vaak geselecteerd op hun eigen enthousiasme over online hulpverlening en de aanwezigheid van bepaald kenmerken, zoals ervaring met nieuwe media, en goede schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden (Limper & Schalken, 2013). Een online hulpverlener dient over de hieronder beschreven kennis, vaardigheden en houding te beschikken, om kwalitatief goede hulp te bieden. 2.7.1 Professioneel en kwaliteitsgericht De hulpverlener kan werken volgens in de organisatie overeengekomen protocollen rond online ondersteuning (Nji, 2011). Het is van belang dat de hulpverlener is staat is om zich online goed en professioneel uit te drukken, waarbij de hulpvorm invloed kan hebben op de mate van formaliteit. Daarom dient de hulpverlener over een redelijke tot goede schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden te beschikken en is flexibel in het gebruik van woorden om zaken te verhelderen (E-hulp, 2010). De hulpverlener is in staat om via tekst: vertrouwen te scheppen, actief te luisteren en gevoelens te herkennen. Het is van belang dat de hulpverlener zorgvuldig is in taalgebruik om miscommunicatie te voorkomen door bondige en concrete antwoorden te geven. De online hulpverlener hanteert professioneel taalgebruik maar voorkomt vakjargon (Nji, 2011). Ook is er een redelijke (typ)snelheid nodig, langzaam typen belemmert bij de chat de noodzakelijke dynamiek. Daarnaast zorgt een goede typesnelheid ervoor dat in dezelfde tijd meer online contacten kunnen worden verzorgd. Dat geldt zowel voor synchroon als asynchroon contact (Limper & Schalken, 2013). Tot slot is het belangrijk dat de online hulpverlener steun vraagt bij collega’s bij het bieden van online advies en staat open voor intervisie en supervisie (Nji, 2011). 2.7.2 Kennen van mogelijkheden en beperkingen online hulp Ook dient de hulpverlener te weten wat de overeenkomsten en verschillen zijn met de reguliere hulpverlening. Communicatie verloopt online anders dan face to face. Je ziet en hoort de ander niet. Dat heeft consequenties voor de hoeveelheid informatie die je van elkaar krijgt en de manier waarop een contact verloopt. Er moet in de gesprekken structuur worden geboden en op de juiste momenten de juiste gesprekstechnieken worden ingezet (Limper & Schalken, 2013). 2.7.3 Omgaan met digitale communicatiemiddelen Basale kennis van en ervaring met de computer en internet is vereist. De hulpverlener hoeft geen ICT-expert te zijn om online hulp te bieden, maar het is belangrijk dat de hulpverlener niet bang is voor het gebruik van de techniek, overweg kan met de programma’s die online gebruikt worden en de voor- en nadelen van dit programma kent (Limper & Schalken, 2013). De hulpverlener dient online hulpverlening als een volwaardig medium te zien voor groepswerk en houdt rekening met de dynamiek van de online vorm en de gevolgen die dit heeft voor de communicatie (synchroon of asynchroon). Het is belangrijk dat de hulpverlener op de hoogte is en blijft van de mogelijkheden en beperkingen van online hulpverlening in het algemeen. De hulpverlener informeert de deelnemer over de wijze waarop de online ondersteuning is ingericht rondom beschikbaarheid, duur van de respons en het omgaan met (privacygevoelige) gegevens. Ook is de hulpverlener op de hoogte dat er zich technische problemen voor kunnen doen. Mocht dit het geval zijn dan is het belangrijk dat de hulpverlener niet van slag raakt en weet hoe dit soort situaties te hanteren (Nji, 2011). 2.7.4 Omgaan met kanalenreductie Online communicatie heeft andere kenmerken dan offline communicatie. Als je online communiceert, gaat er door de zogenoemde kanalenreductie veel (non)-verbale informatie verloren. Stemvolume, intonatie, mimiek en lichaamstaal vallen weg. Bij beeldbellen komen deze signalen minder duidelijk of slechts gedeeltelijk over. Dat maakt dat er veel ruimte is om een boodschap op een eigen manier in te vullen. Daardoor treedt er meer ‘ruis’ op dan in face to face contacten het geval is. Met als mogelijk gevolg dat er zaken verkeerd worden geïnterpreteerd, er irritaties ontstaan, 16 | P a g i n a
weerstand groeit bij de ander en mogelijk het terugtrekken uit contact op de loer ligt. Het is toch mogelijk om als hulpverlener contact te hebben met de cliënt, ondanks dat er veel informatie mist door kanalenreductie. Het is van belang dat de hulpverlener gestructureerd te werk gaat en extra aandacht besteed aan het goed lezen van elke tekst die de cliënt stuurt. De hulpverlener dient elk contact open te benaderen en vertrouwen te hebben in het contact, ondanks de geringe invloed die hij/zij op dit contact heeft. Daarbij dient de hulpverlener zelf ook helder te formuleren en expliciet te verwoorden wat hij/zij denkt, wil, bedoelt of merkt (Nji, 2011). Online communiceert men dus het liefst zeer transparant (Schalken et al., 2013). 2.7.5 Houding en uitstraling ten opzichte van online hulp Om in te haken op de kanalenreductie is het van belang dat de hulpverlener transparant, helder en specifiek is in zijn/haar communicatie. Dit doet de hulpverlener door te luisteren, door te vragen, samen te vatten en ondersteuning te bieden. Ook online zijn deze technieken van groot belang om de vraag van de cliënt helder te krijgen, de cliënt zijn verhaal te laten doen en samen na te denken over de volgende stap van de cliënt. Aangezien de (non-) verbale signalen wegvallen is het zaak voor de hulpverlener om deze technieken nadrukkelijker toe te passen dan hij/zij gewend is in face to face contacten (Schalken et al., 2013). Het is van belang dat de hulpverlener zich open en leerbaar opstelt. Door online hulp te verlenen wordt het contact transparant voor (bevoegde) derden. De hulpverlening is zichtbaar en blijft bewaard. Niet alleen voor de cliënt, maar ook intern. Naast de inhoud wordt het proces ook veel transparanter. Online is alles veel eenvoudiger te meten, van cliënttevredenheid tot doorlooptijd van een traject. De hulpverlener dient zich ervan bewust te zijn dat hulpverlening transparanter is dan reguliere hulpverlening, en zal hier op een juiste manier mee om moeten gaan (Schalken et al., 2013). Bij de basis heeft de hulpverlener een neutrale grondhouding nodig ten aanzien van de mogelijkheden van internet voor zijn of haar vakgebied en gelooft in de meerwaarde van de online interventie die hij/zij aanbiedt. Dit bevordert het contact en heeft invloed op het vertrouwen van de cliënt in de hulpverlening (Limpers & Schalken, 2013). 2.7.6 Invulling geven aan veranderende regie Bij online hulpverlening heeft een cliënt over het algemeen meer regie over de hulp die hij krijgt dan bij de face to face hulpverlening (Limper & Schalken, 2013). De regie ligt bij online hulpverlening veel meer bij de cliënt. De cliënt bepaald zelf wanneer hij een vraag stelt, wat hij doet met je adviezen en in het geval van trajectmatige hulp, wanneer en hoe hij zijn vorderingen aan je terugkoppelt. Er ontstaat daardoor meer gelijkwaardigheid tussen de cliënt en de hulpverlener. Je zult als hulpverlener moeten vertrouwen op de zelfstandigheid van de cliënt en het proces dat ook na jouw interventie verdergaat. De cliënt maakt zijn eigen afwegingen en doet en vraagt datgene waar hij op dat moment aan toe is. Wil hij meer van je, dat komt hij bij je terug. Denkt hij dat hij het zelf kan, dan hoor je misschien niets meer. Je kunt als hulpverlener dus bijna niet anders dan nadrukkelijk aan te sluiten bij de vraag die de cliënt op dat moment stelt. Bij een traject is het belangrijk om vooraf goed afspraken te maken over wat te doen bij calamiteiten. Maar ook dan is het een valkuil om snel de regie over te nemen. (Schalken et al., 2013). De hulpverlener moet in staat zijn te bepalen welke mate van regie op welk moment nodig en zal hier adequaat naar moeten handelen (Limper & Schalken, 2013). Voor het stimuleren en laten groeien van het inzicht en de zelfredzaamheid van de cliënt, is het een vereiste dat de cliënt vertrouwen krijgt om op zijn eigen moment en op zijn eigen manier de volgende stap te zetten. Bij asynchroon berichtverkeer zul je als hulpverlener voor je gevoel vaak meer eigen ideeën aandragen dan je face to face zou doen. Wat de cliënt vervolgens doet met jouw feedback en adviezen, valt weer onder zijn verantwoordelijkheid. Als online hulpverlener moet je dus (leren) loslaten (Schalken et al., 2013). 17 | P a g i n a
2.7.7 Informatieverwerking en analyse De hulpverlener volgt het verhaal om de informatie juist te interpreteren. Als online hulpverlener moet je tussen de regels door kunnen lezen, zodat helder wordt waar de vraag ligt. Hierbij dient er gecheckt te worden of de informatie goed is begrepen. Indien er onduidelijkheden zijn, dient de hulpverlener gerichte vragen te stellen, om misinterpretatie te voorkomen. Het is van belang dat de online hulpverlener informatie van de deelnemer kan samenvatten en opnieuw voor kan leggen. Daarnaast kan de hulpverlener terugkoppeling zien als werkwijze van zelfregulatie van de deelnemer en kan controleren of de deelnemer de gegeven suggestie toepasbaar vindt in de eigen situatie. Tot slot heeft de hulpverlener bij het afsluiten van het contact duidelijk wat de deelnemer verder gaat doen en in hoeverre er een terugkoppeling volgt (Nji, 2011).
18 | P a g i n a
3 ONDERZOEKSDESIGN In hoofdstuk drie komt allereerst het onderzoekstype en de onderzoeksmethode aan bod. Daarna wordt de populatie en steekproef beschreven om inzichtelijk te maken welke respondentengroep er benaderd is voor dit onderzoek. In paragraaf 3.3 worden de instrumenten weergegeven. In paragraaf 3.4 wordt het analysekader beschreven. In paragraaf 3.5 komt de procedure aan bod. Daaropvolgend in paragraaf 3.6 wordt de validiteit besproken en in paragraaf 3.7 wordt de betrouwbaarheid verantwoord. Tot slot worden in paragraaf 3.8 de ethische overwegingen besproken. 3.1 Onderzoekstype en onderzoeksmethode Dit onderzoek valt onder een praktijkgericht onderzoek. De verantwoording van dit ontwerp is nauwkeurig weergegeven door middel van dit empirische onderzoek. Empirie betekent “ervaring als bron van kennis” (Verhoeven, 2010, p. 26). Hierbij zijn de onderzoekers zelf het veld in gegaan om informatie of kennis te verzamelen. Dit hebben zij gedaan door groepswerkers en experts te interviewen en enquêtes af te nemen bij de deelnemers binnen de website Mijn Groep Online. De opdrachtgever binnen Mijn Groep Online had een vraag betreft de vormgeving van een competentieprofiel voor de online groepswerker. Om deze reden is er een ontwerpgericht onderzoek gehanteerd. Er is een integraal beeld geprobeerd te verkrijgen van de analyse van het competentieprofiel van de groepswerker binnen de website Mijn Groep Online als geheel. Aangezien er zeven medewerkers in dienst zijn betreft het een smal domein. Tot slot is dit onderzoek kwalitatief. De onderzoekers hebben een interpretatieve benadering gehanteerd. Het uitgangspunt is dat er geen eenduidige, enkelvoudige werkelijkheid bestaat. Er zijn meerdere subjectieve werkelijkheden. De kwalitatieve onderzoekers hebben primair als taak gehad om inzicht te krijgen in de mogelijkheden voor de vormgeving van een competentieprofiel voor de groepswerker binnen de website Mijn Groep Online. Gezien het onderzoek diepgaand, kwalitatief en empirisch is, kan geconcludeerd worden dat het een casestudy behelsd van Mijn Groep Online (Verschuren & Doorewaard, 2007). 3.2 Populatie en steekproef In deze paragraaf wordt de populatie van dit praktijkonderzoek beschreven. Vervolgens wordt de steekproef omschreven. 3.2.1 Populatie Het totaal van de domeinen van alle onderzoeksvragen samen noemt men de populatie. Het betreft dat deel van de werkelijkheid waarover de onderzoekers door middel van het onderzoek uitspraken willen doen (Verschuren & Doorewaard, 2007). In dit onderzoek is de populatie gevormd door de groepswerkers en experts met kennis en expertise in het groepsmaatschappelijk binnen Mijn Groep Online, en de (directe) relaties van de initiatiefnemers Martijn Wesseling en Wouter Bruijning. 3.2.2 Gelegenheidssteekproef De respondenten hebben bestaan uit vijftien groepswerkers en vijf experts, oftewel in totaal twintig professionals met ervaring en kennis in/over het groepswerk binnen Mijn Groep Online. Gezien het geringe aantal experts en dat de achtergrond van de experts mede bestaat uit de functie groepswerker, zijn de resultaten als één respondentengroep geanalyseerd. Bij deze respondentengroep zijn er interviews afgenomen. Daarnaast is er onder de 35 deelnemers een enquête uitgezet. In dit onderzoek is er gebruik gemaakt van een gelegenheidssteekproef. Er is gebruik gemaakt van groepswerkers, experts en deelnemers die beschikbaar zijn voor de onderzoekers. Om deze reden heeft deze methode van steekproeftrekking het meest aangesloten bij dit onderzoek. De groepswerkers, de experts en de deelnemers konden zelf op vrijwillige basis beslissen of zij in de gelegenheid waren om deel te nemen aan het onderzoek. Bij deze steekproef is het moeilijk geweest om een geschikt steekproefkader te krijgen. Het vinden van een 19 | P a g i n a
representatieve groep is lastig geweest. Niet iedereen wilde deelnemen aan het onderzoek. Door middel van deze steekproef is er door het gebrek aan informatie, een analyse van de benodigde competenties opgesteld. Deze analyse heeft bijdragen aan de profilering en legitimering van de online groepswerker richting derden (Notter, 2004). Voor de deelnemers is de steekproef gelijk aan de populatie geweest. Alle deelnemers zijn potentieel respondent geweest voor dit onderzoek en hebben de mogelijkheid gekregen om de enquête in te vullen. Hierdoor is de steekproef voor de deelnemers een vrijwillige steekproef. De vrijwillige steekproef is een vorm van de gelegenheidssteekproef. De deelnemers zijn niet individueel benaderd. De enquête is door de onderzoekers verspreid onder de groepswerkers binnen Mijn Groep Online. De groepswerkers hebben de link van de enquête binnen hun groep geplaatst. Op deze wijze heeft de deelnemer zelf de gelegenheid gekregen om te beslissen of hij wel of niet mee wilde doen; hier wordt gesproken over zelfselectie (Universiteit Leiden, 2014). 3.3 Instrumenten Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden is er gekeken welke dataverzamelingsmethoden in konden worden gezet om een ontwerp voor het competentieprofiel van een online groepswerker vorm te kunnen geven. Er is een onderscheid gemaakt tussen twee verschillende dataverzamelingsmethoden: een diepte-interview met groepswerkers en experts en er zijn enquêtes afgenomen onder de deelnemers binnen de website Mijn Groep Online. In deze paragraaf zullen deze methoden nader worden toegelicht. 3.3.1 Diepte-interviews met groepswerkers en experts Bij de groepswerkers en de experts is er gekozen voor de afname van interviews. Op deze wijze is er meer diepgang verkregen en konden er ‘moeilijkere’ zaken besproken worden. De uitkomsten zijn met elkaar vergeleken en geduid, dit was nodig om een zo volledig mogelijke analyse op te kunnen stellen (Verschuren & Doorewaard, 2007). Aan de hand van het literatuuronderzoek zijn de diepteinterviews vormgegeven. De interviews hebben zich specifiek gericht op de benodigde competenties om tot een analyse te komen voor het ontwerp van een competentieprofiel voor de online groepswerker. Om tot de interviewvragen te komen is eerst vastgesteld welke topics er aan de orde moesten komen. Op basis hiervan is een voorlopige topiclijst gemaakt die op is gesteld aan de hand van de informatie die beschreven staat in hoofdstuk twee ‘Competenties en begeleiding in het online groepswerk’. Deze informatie over de competenties, hebben de kern gevormd voor de uitwerking van een concept met dimensies en indicatoren. Deze dimensies zijn opgedeeld in kennis, houding en vaardigheden. Onder deze dimensies bevinden zich de competenties (indicatoren) die nodig zijn voor het online groepswerk. Aan de hand van dit concept zijn de interviewvragen opgesteld, voor meer informatie zie bijlage II: Concept, indicator en dimensie; tabel 7: Concept competentieprofiel interview. De interviewvragen zijn in een psychologische volgorde ingedeeld, van gemakkelijk naar moeilijk en van breed naar smal. Deze procedure heeft geleid tot een halfgestructureerde vragenlijst. Door het gebruik van deze vragenlijst is in kaart gebracht welke competenties de respondenten als belangrijk hebben beschouwd voor het competentieprofiel van de online groepswerker (Verhoeven, 2010). 3.3.2 Enquêtes afnemen aan deelnemers binnen de groepen op de website Mijn Groep Online Naast de diepte-interviews is er een digitale enquête opgesteld met vijftien stellingen. Deze stellingen zijn gebaseerd op de informatie die beschreven staat bij hoofdstuk twee ‘Competenties en begeleiding in het online groepswerk’. Deze informatie is de kern geweest voor de uitwerking van een concept met één dimensie en indicatoren. Bij de enquête heeft de behoefte van de deelnemer centraal gestaan wat betreft de vormgeving van het competentieprofiel voor de online groepswerker. Om deze reden was er maar één dimensie. Bij deze dimensie zijn de indicatoren weergegeven die van belang zijn geweest om het competentieprofiel aan hun behoefte te laten voldoen. Aan de hand van dit concept zie bijlage II: Concept, indicator en dimensie; tabel 8: Concept 20 | P a g i n a
competentieprofiel enquête, zijn de stellingen voor de enquête opgesteld. De behoefte is door middel van een vijf-puntsschaal lopend van zeer oneens tot zeer mee eens in kaart gebracht. De enquête is op de website Mijn Groep Online geplaatst, waardoor deze in één klik beschikbaar was voor alle deelnemers. Het verschijnen van stellingen op een beeldscherm heeft voorkomen dat verkeerde stellingen zijn beantwoord en dat er stellingen zijn overgeslagen (’t Hart, Boeije & Hox, 2006). De deelnemers zijn benaderd via een online enquête, om zo het medium aan te laten sluiten bij het type hulpverlening wat zij ontvangen. Daarnaast is de anonimiteit van de deelnemers behouden gebleven. Deze factoren hebben gemaakt dat het praktischer en laagdrempelig zou zijn om hen digitaal te benaderen. De onderzoekers hebben de deelnemers de keuze gegeven of ze wel of niet mee zouden doen aan de enquête. De onderzoekers hebben zich wel afgevraagd of het uitzetten van de enquête een slimme keuze is geweest. Uiteindelijk hebben er drie deelnemers aan het onderzoek meegewerkt. De andere 32 beoogde respondenten deden niet mee aan de enquête (’t Hart, Boeije & Hox, 2006). Het aantal deelnemers wat de enquête heeft ingevuld is te laag. De resultaten die uit de enquête zijn voortgekomen zijn om deze reden niet betrokken op de populatie. Dit betekend voor dit onderzoek dat alleen de resultaten uit de interviews met de groepswerkers en de experts zijn toegepast. De behoefte van de deelnemers betreffende de competenties zal nader moeten worden onderzocht om uitspraken over te kunnen doen. De enquête is wel toepasbaar voor soortgelijke onderzoeken. 3.4 Analysekader Bij dit onderzoek heeft het niet gedraaid om het verzamelen van cijfermatige gegevens, maar om kwalitatieve gegevens waarbij het gaat om teksten die gebaseerd zijn op wat mensen hebben gezegd. Na de opname van het eerste interview met een respondent is er direct gestart met de uitwerking van de kwalitatieve data-analyse. Ieder gesprek is op dezelfde dag van opname uitgetypt tot een verbatim. De reden hiervoor is geweest dat de onderzoekers zich het gesprek dan beter konden herinneren. Nadat alle opnames zijn uitgetypt is er gekeken of er overbodige informatie tussen heeft gestaan. De bruikbare informatie is verwerkt in het onderzoek. De basis voor dit analysekader is gevormd door de resultaten van het literatuuronderzoek en de uitgeschreven interviews. Het doel is om “via inhoudelijke ordening een beeld te krijgen van wat in (…) het verzamelde materiaal besloten ligt” (Migchelbrink, 2001, p. 98). Deze ordening heeft plaats gevonden door middel van het open coderen. Strauss en Corbin (1990) noemen deze activiteiten ‘open coding’. Dit is het proces waarin gegevens met elkaar worden vergeleken. Bij het labelen is er gekeken naar de antwoorden die relevant zijn voor het beantwoorden van de hoofdvraag. Tijdens het labelen hebben de onderzoekers expliciet en weloverwogen de geselecteerde tekstfragmenten van een indicatie (naam, omschrijving of andere code) voorzien. Dit vergemakkelijkt het opzoeken van de relevante tekstfragmenten. De antwoorden op de interviewvragen zijn omgebouwd tot hoofdlabels (dimensies) en sublabels (indicatoren) en zijn samen geplaatst in een labelschema, zie Bijlage VII: Labeling interview vragen. Ook is er de mogelijkheid geweest om een passend fragment bij ieder labelschema te voegen om een sublabel te verduidelijken. Binnen het verzamelde materiaal is er gekeken of er bepaalde patronen en een samenhang waarneembaar is geweest. Door een zorgvuldige kwalitatieve data-analyse is er in het onderzoek een zekere diepgang genavigeerd wat tot relevante uitkomsten heeft geleid (Baarda, De Goede & Teunissen, 2009).
21 | P a g i n a
3.5 Procedure In deze paragraaf wordt beschreven hoe de dataverzameling tot uitvoering is gebracht. Zowel de deelnemers binnen Mijn Groep Online als de groepswerkers en de experts zijn door middel van een informatiebrief op de hoogte gebracht van het onderzoek. Bij de deelnemers is er bewust gekozen voor computerondersteunde enquêtes. Door de anonimiteit die de enquêtes de deelnemers hebben geboden, is de laagdrempeligheid voor de deelnemers vergroot. Op deze wijze konden er meer deelnemers worden bereikt. Ook is het voor de onderzoekers gemakkelijker geweest om de gegevens te verwerken. Door de systematische vorm van ondervraging is er in kort tijdbestek een indruk verworven van de competenties die de deelnemers van belang vinden voor een profiel van de groepswerker binnen Mijn Groep Online. Bij het benaderen van de groepswerkers en de experts voor het interview, hebben de onderzoekers het doel van het onderzoek verantwoord en een akkoordverklaring per mail opgestuurd. Bij de start van het interview hebben de onderzoekers de groepswerkers en de experts de akkoordverklaring nogmaals laten lezen en op hetzelfde moment is deze verklaring ondertekend. De afname van interviews met groepswerkers en experts is noodzakelijk geweest, aangezien zij diegene zijn die de nodige kennis en /of ervaring bezitten rondom het thema (online) groepswerk. De onderzoekers hebben de vragenlijst en voice-recorder erbij gehouden om het interview in goede banen te leiden. Tijdens het interview is doorvragen belangrijk geweest wanneer de respondent onvolledig of onduidelijk was of wanneer er sprake was van herhaling van abstracte bewoordingen. De groepswerker en de expert waren niet vrij in de keuze van de onderwerpen, maar wel vrij in de wijze waarop zij antwoordden. De onderzoekers stelden zich tijdens de interviews flexibel op en speelden in op de situatie. Aan het eind van het interview zijn de onderzoekers bij de groepswerkers en de experts nagegaan of zij nog wat op te merken of te vragen hadden. 3.6 Validiteit De validiteit oftewel de geldigheid betreft het vertrouwen in de inhoud van de gegevens: het waarheidsgehalte van de gegevens. In hoeverre zijn de bevindingen van het onderzoek juist en vormen deze een weerspiegeling van de werkelijkheid? En meet de onderzoeker werkelijk wat gemeten moet worden? De externe validiteit beschrijft de mate waarin de onderzoeksresultaten generaliseerbaar zijn naar andere populaties, zoals instellingen met soortgelijke initiatieven. Binnen dit (praktijkgerichte) onderzoek is de externe validiteit laag, het is geen doel op zich dat de resultaten van dit onderzoek generaliseerbaar zijn naar andere vergelijkbare onderzoekseenheden. De uitkomsten van dit onderzoek kunnen wel waardevol en bruikbaar zijn voor andere instellingen die zich willen ontwikkelen op het gebied van online groepswerk en geïnteresseerden die affiniteit hebben met betrekking tot dit onderwerp (Migchelbrink, 2009). Om de interne validiteit van dit onderzoek zo goed mogelijk te kunnen waarborgen, is er rekening gehouden met verschillende aspecten. Er zijn vanuit verschillende (methodische) invalshoeken gegevens verzameld, waardoor een volledig beeld van de situatie is verkregen. Het onderwerp is vanuit verschillende invalshoeken belicht. De visie van de groepswerkers en de experts is in kaart gebracht door middel van diepte-interviews. Daarnaast is er een digitale enquête met vijftien stellingen uitgezet, waarbij de behoefte van de deelnemers is geïnventariseerd. Dit door middel van een vijf-puntsschaal lopend van zeer oneens tot zeer mee eens. Doordat er gebruik is gemaakt van verschillende bronnen en visies om de hoofdvraag van dit onderzoek te beantwoorden, kan er gesproken worden van bronnentriangulatie (Harinck, 2008; Baarda, De Goede & Teunissen, 2009). Op deze manier zijn er valide gegevens tot stand gekomen. Er kan worden gesteld dat dit onderzoek valide is omdat er vooraf literatuur en andere kennis is gebruikt als eerste richtingaanwijzers. Voor het beantwoorden van de deelvraag één tot en met drie is er gebruikt gemaakt van kennis in de vorm van literatuur. Er zijn verschillende bronnen geraadpleegd om de geldigheid van de uitspraken te vergroten. De literatuur die is toegepast bestaat uit boeken en wetenschappelijke artikelen. De interview- en enquête vragen zijn afgeleid van dit literatuuronderzoek en gericht op beantwoording van de deelvragen vier en vijf. Op deze wijze is er doelgericht gewerkt en hebben de uiteindelijke 22 | P a g i n a
resultaten een antwoord gegeven op de hoofdvraag. Binnen de interviews is er voldoende ruimte geboden om persoonlijke meningen en ervaringen toe te lichten. Hierdoor is een zo volledig mogelijk beeld gecreëerd van de competenties die volgens de groepswerkers van belang zijn bij het begeleiden van groepen op de website Mijn Groep Online (Migchelbrink, 2009). 3.7 Betrouwbaarheid De betrouwbaarheid betreft het vertrouwen in de werkwijze tijdens het onderzoek. Het gaat om de nauwkeurigheid en zorgvuldigheid in de wijze van werken. Toevallige factoren die de onderzoeksresultaten kunnen kleuren of vertekenen moeten zoveel mogelijk worden voorkomen. Die toevalligheden kunnen gelegen zijn in allerlei factoren en situaties die zich bij onderzoek voordoen (Migchelbrink, 2009). Het is van belang om goed te verantwoorden op welke wijze tijdens het uitvoeren van het onderzoek is gewerkt en hoe tot resultaten is gekomen. Alle stappen en beslissingen die gedurende het onderzoek plaats hebben gevonden zijn daarom vastgelegd. Ter bewijsvoering zijn stappen en beslissingen in het onderzoek verantwoord. Zo is het voor derden mogelijk om redeneringen, beslissingen en stappen te controleren, te volgen en te herhalen. De interviews hebben op locatie plaatsgevonden. Dit houdt in dat de onderzoekers naar de groepswerkers toe zijn gegaan om daar ter plaatse te interviewen. Tevens zijn de ruimtes gereserveerd, wat het risico op verstoring van het interview heeft verkleind. Er is voorafgaand aan de interviews met groepswerkers en experts een testinterview uitgevoerd om de interviewtopics en interviewvaardigheden te testen, waarnaar de topiclijst is aangepast. Dit heeft het risico op toevallige fouten verkleind. Bij de afgenomen interviews zijn beide onderzoekers aanwezig geweest. Hierbij was er sprake van een duidelijke taakverdeling. Bij de taakverdeling is er gelet op de kwaliteit op het gebied van kennis over het onderwerp, de vaardigheden op het gebied van interviewen en de contactuele eigenschappen. Om de herleidbaarheid van de gegevens te vergroten zijn de interviews met een voice-recorder opgenomen. Iedere opname is uitgewerkt tot een verbatim. De interviews zijn tijdig uitgewerkt, waardoor de kans op vertekening is verkleind (Migchelbrink, 2009). Om de betrouwbaarheid van dit onderzoek zo goed mogelijk te bewaken zijn naast de interviews met groepswerkers en experts, enquêtes afgenomen bij de deelnemers binnen de website Mijn Groep Online. Op deze wijze is er vanuit verschillende perspectieven gekeken hoe een competentieprofiel voor de online groepswerker eruit moet komen te zien. Er is vertrouwelijk omgegaan met de gegevens van de respondenten door de gegevens anoniem te verwerken. De onderzoekers hebben eerst individueel gelabeld, vervolgens de labels vergeleken en daarmee tot gezamenlijke labels gekomen. Deze interbeoordelings-betrouwbaaheid heeft de subjectiviteit tijdens het labelen bij de onderzoekers verminderd (Migchelbrink, 2009). 3.8 Ethische overwegingen Om het overzicht te behouden over het onderzoeksproces is het belangrijk dat de intervisiedocent binnen Saxion Hogeschool te Enschede, voortijdig toestemming heeft gegeven aan de onderzoekers voor het afnemen van een vragenlijst. Er is er iedere week tijdens de intervisiebijeenkomsten kritisch gekeken naar het rapport zowel door de docent als door de medestudenten. Voor de uitvoering van dit praktijkonderzoek hebben de onderzoekers zich gehouden aan de afspraken die zijn gemaakt met de respondenten en met de opdrachtgever. De afspraken met de opdrachtgever zijn vastgelegd in een overeenkomst, deze is door beide partijen ondertekend. Deze overeenkomst is terug te vinden in bijlage I. Tegenover de opdrachtgever hebben de onderzoekers de plicht gehad om het onderzoek op een eerlijke en objectieve wijze uit te voeren. Dit is gedaan door middel van het inplannen van evaluatiemomenten met de opdrachtgever en de begeleidende docent om de stand van zaken rondom het onderzoek te bespreken. Daarnaast hebben
23 | P a g i n a
de onderzoekers zich aan de geheimhoudingsplicht gehouden. Er zijn geen gegevens aan derden verstrekt zonder toestemming van de opdrachtgever (Baarda, De Goede & Teunissen, 2009). De wijze waarop de groepswerkers en de experts zijn uitgenodigd voor deelname aan de interviews en de manier waarop zij zijn geïnterviewd heeft in een volledig vrijwillige setting plaatsgevonden. De groepswerkers en de experts zijn per mail benaderd en hierin heeft de informatie over het interview gestaan. In deze mail is hen de vraag gesteld of zij bereid waren om mee te werken aan dit onderzoek door deel te nemen aan een interview. Pas na het verkrijgen van toestemming maakten de onderzoekers een afspraak voor de uitvoering van een interview. Hierdoor is het vrijwillige kader van dit onderzoek zoveel mogelijk gewaarborgd. Voorafgaand aan het interview is er door de groepswerker of de expert een akkoordverklaring ondertekend. In deze akkoordverklaring zijn de afspraken met de groepswerkers/experts terug te vinden, zie bijlage III. Bij zowel de enquêtes als de interviews zijn de gegevens van de deelnemers anoniem verwerkt, waardoor de verzamelde data niet herleidbaar is. De inhoud van dit onderzoek heeft enkel vorm gekregen door gebruik te maken van betrouwbare gegevens. 3.9 Samenvatting In deze paragraaf wordt een overzicht van de inhoud van hoofdstuk 3 Onderzoeksdesign weergegeven. Bij paragraaf 3.1 is het onderzoekstype en de onderzoeksmethode omschreven. Dit praktijkonderzoek betrof een inventariserend en een ontwerpgericht onderzoek. Gezien het onderzoek diepgaand, kwalitatief en empirisch is, kan er geconcludeerd worden dat het een casestudy behelsd (Verschuren & Doorewaard, 2007). In paragraaf 3.2 zijn de populatie en de steekproef uiteengezet. In dit onderzoek is de populatie gevormd door de groepswerkers en experts met kennis en expertise in het groepsmaatschappelijk binnen Mijn Groep Online, en de (directe) relaties van de initiatiefnemers Martijn Wesseling en Wouter Bruijning. Er is een gelegenheidssteekproef gehanteerd, wat betekend dat er gebruik is gemaakt van vijftien groepswerkers, vijf experts en dertig deelnemers die beschikbaar zijn geweest voor de onderzoekers. Bij paragraaf 3.3 zijn de instrumenten weergegeven. Er is een onderscheid gemaakt tussen twee verschillende dataverzamelingsmethoden. Er is een diepte-interview met groepswerkers en experts gehouden. Ook zijn er digitale enquêtes afgenomen onder de deelnemers binnen de website Mijn Groep Online. Paragraaf 3.4 bestaat uit het analysekader. Het doel is om “via inhoudelijke ordening een beeld te krijgen van wat in (…) het verzamelde materiaal besloten ligt” (Migchelbrink, 2001, p. 98). Deze ordening heeft plaats gevonden door middel van het open coderen. Dit is het proces waarin gegevens met elkaar worden vergeleken. Ook hebben de onderzoekers in deze fase stukken tekst gekarakteriseerd door een pakkend label oftewel code aan de tekst toe te kennen. In paragraaf 3.5 is de procedure omschreven. Hier is kenbaar gemaakt hoe de dataverzameling tot uitvoering is gebracht. Paragraaf 3.6 heeft in het teken van validiteit gestaan. Hierin staat de geldigheid betreft het vertrouwen in de inhoud van de gegevens beschreven. Vervolgens is er in paragraaf 3.7 ingegaan op de betrouwbaarheid. Hier staat de verantwoording beschreven van de gemaakte stappen en beslissingen die in het onderzoek zijn genomen. Tot slot komen in paragraaf 3.8 de ethische overwegingen aan bod. Voor de uitvoering van dit praktijkonderzoek hebben de onderzoekers zich gehouden aan de afspraken die zijn gemaakt met de respondenten en met de opdrachtgever (Baarda, De Goede & Teunissen, 2009).
24 | P a g i n a
HOOFDSTUK 4 RESULTATEN In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven van deelvraag vier en vijf (zie paragraaf 1.4.1 Deelvragen). Als eerst worden de competenties weergegeven die uit de interviews met de groepswerkers en de experts naar voren zijn gekomen. Vervolgens worden de competenties die uit de enquête met de deelnemers naar voren zijn gekomen benoemd. 4.1 Competenties volgens de groepswerkers en de experts Door middel van dit onderzoek is inzichtelijk gemaakt welke competenties een bijdrage leveren aan het creëren van een competentieprofiel voor de groepswerker binnen Mijn Groep Online. Om deze competenties te inventariseren zijn er achttien interviews afgenomen (N=18). Deze interviews geven antwoord op deelvraag vier ‘Wat zijn volgens de groepswerkers en experts belangrijke competenties voor het groepswerk van Mijn Groep Online?’. De achttien interviews zijn afgenomen met veertien groepswerkers en vier experts. De vragenlijst die tijdens deze interviews is gebruikt is terug te vinden in bijlage IV. De uitkomsten van deze interviewvragen zijn gelabeld. Deze labels zijn terug te vinden in tabellen bij bijlage VII. In de onderstaande alinea worden de belangrijkste resultaten besproken. Professioneel uitdrukken Er zijn verschillende competenties die een online groepswerker dient te bezitten om zich professioneel uit te drukken. Allereerst is kennis over de methodieken en methoden aan de orde gekomen. Hierbij zijn oplossingsgericht –en taakgericht werken, groepsdynamica, 5-fasenmodel, online hulpverlening, casemanagement en ervaringsgericht werken als passend bij online groepswerk benoemd. Zo zei één respondent: “Dus al die kennis die een maatschappelijk werker al heeft. Als het goed is kan hij die ook grotendeels online toepassen. Maar je moet er vooral op letten dat een aantal methodieken net wat handiger zijn”. De respondenten hebben de kennis over online hulpverlening als belangrijk beschouwd. Daaropvolgend is de kennis over ICT aangegeven. De online groepswerker dient voornamelijk kennis over het systeem en de software te bezitten. Verder is kennis over de doelgroep benoemd met hierin specifieke kennis over de problematiek en het doel van de doelgroep. Tot slot is er gesproken over de kennis van de beroepsgroep, privacy en de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Mogelijkheden Er zijn verschillende mogelijkheden en beperkingen genoemd waar een online groepswerker kennis over dient te bezitten. De bereikbaarheid is vaak naar voren gekomen als een mogelijkheid. Hierbij is aangegeven dat het laagdrempelig is voor de deelnemer, er zorgmijders bereikt kunnen worden, er een 24-uursverbinding is en dat er geen wachtlijst is. De mogelijkheid om tijd en geld te kunnen besparen is regelmatig aangehaald door de respondenten. Bij dit criterium zijn de afstand, inhoudelijke communicatie, kantoorruimte en één groepswerker als redenen aangegeven om tijd en geld te kunnen besparen. De mogelijkheid tot groepscohesie is ook meerdere malen benoemd. Factoren als een afgeschermde omgeving en de (h)erkenning hebben volgens de respondenten bijgedragen aan groepscohesie. Vervolgens is de mogelijkheid tot kennisdeling aangehaald door de respondenten. Kennisdeling door middel van visuele middelen, waarbij er de volgende voorbeelden zijn gegeven: Youtube, een test/opdracht, een artikel of een serious game. Tot slot is er aangegeven dat de online groepswerker de mogelijkheid tot anonimiteit kent voor de deelnemers. Beperkingen Een beperking waar de online groepswerker volgens de respondenten tegenaan kan lopen betreft de factor ‘kennis’, is dat hij moet weten hoe hij met het ontbreken van non-verbale communicatie omgaat. Hierbij is aangegeven dat de online groepswerker kennis hoort te hebben van ‘ruis’ en het ‘afstemmen op/met de deelnemer’. Een andere beperking die is benoemd is dat een online groepswerker kennis moet hebben van de specifieke doelgroep die hij/zij voor zich heeft. Er kunnen 25 | P a g i n a
mensen zijn die niet taalvaardig zijn, niet over digitale middelen beschikken, ‘digibeet’ zijn en discipline moeten hebben. De beschikbaarheid is door de respondenten als beperking benoemd, hierbij hebben zij de 24uursverbinding aangegeven. Volgens de respondenten zou de laagdrempeligheid voor een isolerende werking kunnen zorgen, daarbij ontbreekt de sociale stimulans en is er de dreiging tot uitval. Tevens is er benoemd dat de online groepswerker kennis dient te bezitten over de beperking die voor kan komen bij ICT. Er is aangegeven dat er storingen voor kunnen komen. Tot slot hebben de respondenten aangegeven dat online groepswerkers moeten weten dat het een beperking kan zijn dat online groepswerk nog niet evidenced based is. Aansluitend op het evidence based werken is er aangegeven dat er momenteel nog onvoldoende kennis is wat betreft het online groepswerk. Nu wordt er door de online groepswerkers gewerkt op basis van aannames. Dit kan als een beperking worden gezien. Innovaties Op de vraag wat online groepswerkers moeten weten over innovaties binnen online groepswerk is door de respondenten het netwerk benoemd. Hierbij zijn het samenwerken en het hebben van korte lijnen aangehaald. Zo benoemde één respondent het volgende: “De krachten van je collega’s weten te vinden”. Wat tevens door de respondenten als belangrijk is beschouwd, is de kennis over innovatie rondom ICT. Er is aangegeven dat de online groepswerker op dit gebied kennis dient te bezitten over mogelijkheden, programma/systeem, (sociale)media en het aanbod (blended). Tot slot is benoemd dat de online groepswerker kennis over innovaties binnen het groepswerk dient te bezitten. Hierbij is kennis over de groepsdynamica en bijscholing benoemd. ICT vaardigheden Er zijn meerdere ICT vaardigheden aangegeven die de online groepswerker hoort te bezitten. Het merendeel van de respondenten heeft aangegeven dat de online groepswerker zaken praktisch toe moet kunnen passen. Één respondent gaf aan: “Het is gewoon een kwestie van doen”. Onder de praktische toepassing is door de respondenten het inloggen, omgaan met internet, kunnen schakelen, contact kunnen leggen/verbinden en film/tekst kunnen uploaden verstaan. Zo vertelde een andere respondent: “Diegene moet vooral de toepassingsvormen vlot kunnen hanteren. Snel kunnen schakelen, snel contact kunnen leggen zodat eventuele storingen snel kunnen worden verholpen”. Daarnaast is gezegd dat een online groepswerker vaardig moet kunnen typen. Hieronder verstaan zij de snelheid, het blind typen en gebruik van smileys/afkortingen. De respondenten hebben aangegeven dat een online groepswerker vaardig moet zijn in het gebruik van (social)media, hierbij zijn de volgende voorbeelden aangehaald: Facebook, Twitter, Youtube, gebruik van besturingssystemen en een forum. Rapporteren Er zijn verschillende manieren hoe een online groepswerker tijdens het begeleidingsproces dient te rapporteren. Een aantal respondenten hebben aangegeven aan dat zij niet rapporteerden. Zo gaf één respondent aan: “Tot zover ik nu de ervaring heb wordt er gewoon letterlijk verslag gelegd, nou ik denk mooier kan het niet, dus dat hoef je niet te doen!”. De respondenten hebben hierbij de volgende factoren aangegeven: online is het zichtbaar voor zowel hulpverlener als deelnemer, het is een vertrouwelijk proces, er sprake is van tijdswinst. Een aantal respondenten hebben aangegeven dat zij aanvullende informatie rapporteren. Hierbij is door één respondent benoemd: “Wat opgeslagen blijft in het programma is natuurlijk een heel verhaal en je kunt wel even de essentie eruit halen en dat apart rapporteren, omdat je anders weer helemaal terug moet lezen. Dan ben je wel even bezig”. De respondenten hebben de volgende punten aangegeven die aanvullend gerapporteerd dienen te worden: kernthema’s, aandachtspunten, afspraken, voortgang en conclusies. Tot slot is genoemd dat de rapportage in samenspraak met de deelnemer dient te worden opgesteld. Hierbij hebben de respondenten aangegeven dat dit ervoor zorgt dat de rapportage transparant is. 26 | P a g i n a
Verschillen communicatieve vaardigheden Op de vraag welke verschillen de respondenten zien in communicatieve vaardigheden tussen een groepswerker regulier en online zijn zowel verschillen als overeenkomsten benoemd. De verschillen die de respondenten hebben aangegeven zijn: online is transparanter, online is directer, non-verbaal ontbreekt, taalvaardigheid, asynchrone communicatie, het afstemmen, gebruik van emoticons, analyseren, maken van afspraken en meer gebruiken van opdrachten. Zo vertelde één respondent: “Je moet je goed op schrift uit kunnen drukken en je realiseren hoe het op die ander overkomt”. De overeenkomsten die de respondenten betreft de communicatieve vaardigheiden hebben aangegeven zijn kennis, kwaliteit, groepsdynamica en intuïtie. Gesprekstechnieken Er zijn verschillende gesprekstechnieken benoemd die een online groepswerker volgens de respondenten hoort te bezitten. Allereerst komt het verhelderen aan de orde. Hieronder is door de respondenten luisteren, verwachtingen uitspreken naar elkaar, afspraken maken/nakomen, informeren, samenvatten, doorvragen, parafraseren, terugkoppelen en gebruik maken van metacommunicatie verstaan. Één respondent gaf aan: “Ik vind de gesprekstechnieken hetzelfde als in de spreekkamer. Ik heb online geen andere manier van werken. Dus het is gewoon doorvragen, in stukjes hakken, samenvatten en weer teruggeven!”. Stimulerende gespreksvoering is ook door de respondenten benoemd, vooral het motiveren, prikkelen/uitdagen en complimenteren. Één respondent vertelde: “Het mooie van online is dat je ook wat meer kunt plagen of uitdagen”. Aansluiten vraag deelnemer De eigenschappen die door de respondenten zijn aangehaald zijn empathisch, niet oordelen, open, sociaal, enthousiast, direct, transparant en positief. Zo gaf één respondent aan: “Aansluiten door empathisch te zijn, soms moet je ook wel direct zijn maar ga niet oordelen, laat mensen in hun waarde”. Vertrouwenrelatie creëren Op de vraag hoe de online groepswerker een vertrouwenrelatie met de deelnemer kan creëren is door het merendeel van de respondenten ‘het aansluiten’ benoemd. Hierbij zijn gehoor geven, erkennen, transparant zijn, empathie tonen, gelijkwaardig zijn, geen waardeoordeel hebben, persoonlijke kant tonen en positief bekrachtigen benoemd om aan te kunnen sluiten bij de vraag van de deelnemer. Één respondent benoemde: “Aandacht geven aan het moment”. Individuele en groepsgerichte diversiteit Om met zowel individuele als groepsgerichte diversiteit om te kunnen gaan zijn er door de respondenten de eigenschappen flexibel en leergierig aangegeven. Zo vertelde één respondent:“Flexibiliteit is belangrijk om goed aan te kunnen sluiten, daarnaast het luisteren en inleven in de situatie van de ander”. Verder dient de online groepswerker empathisch, creatief, positief, open, nieuwsgierig, subtiel, direct en tolerant te kunnen zijn. Nieuwe levensvragen en problemen signaleren Het gedrag dat een online groepswerker volgens de respondenten dient te tonen om nieuwe levensvragen en problemen te signaleren bij deelnemers is allereerst onderzoekend. Dit doet hij/zij volgens de respondenten door het doorvragen, analyseren, afstemmen, door zich terug durven te trekken en door regels heen te kunnen lezen. Daarnaast is aangegeven dat hij aan moet kunnen sluiten. Specifieke punten die zijn benoemd om aan te kunnen sluiten: benoemen wat hij/zij leest, checken, evalueren, erkennen, ‘leeg’ kunnen luisteren en betrokkenheid tonen. Zo vertelde één respondent: “Dat je vermoed of wat je intuïtief aanvoelt dat je daar woorden aan geeft en dat voorlegt aan de klant of die zich daar in herkent wat jij denkt te voelen of dat klopt”. Tot slot hebben de respondenten aangegeven dat de online groepswerker structuur moet kunnen bieden aan de 27 | P a g i n a
deelnemer. Dit doet hij/zij door het proces te bewaken, te trechteren, afspraken te maken en aanwezig te zijn. Gesprekstechnieken vergroten zelfregie De online groepswerker dient volgens de respondenten ten eerste over verdiepende gesprekstechnieken te bezitten om de zelfregie van de deelnemers te vergroten. Hierbij zijn het stellen van reflectie -en open vragen, het doorvragen en samenvatten aangekaart. Daarop volgend zijn motiverende gesprekstechnieken benoemd, hieronder wordt door de respondenten het positief bekrachtigen, op succesfactoren ingaan, het netwerk betrekken en de schaal- en wondervraag te stellen verstaan. Zo benoemde één respondent: “Ik denk vooral door gebruik te maken van vraaggerichte gesprekstechnieken waarin je de deelnemer vanuit motivatie uit gaat dagen. Het is een beetje one down, dus terug gaan zitten, en niet one up”. Verder is het confronteren benoemd door terugkoppeling en door de deelnemer aan te spreken op zijn/haar gedrag. Methodieken vergroten zelfregie Op de vraag van welke methodieken een online groepswerker kennis dient te bezitten om de eigen kracht van de deelnemer te vergroten is het eclectisch werken aan de orde gekomen. De respondenten hebben aangegeven dat de online groepswerker niet gebonden hoort te zijn aan één specifieke methodiek. Zo benoemde één respondent: ““Ik zou niet specifiek methodieken in gaan zetten. Een maatschappelijk werker die moet uitgerust zijn met een aantal basismethodieken plus groepsdynamica”. De methodieken die zijn benoemd om de eigen kracht van de deelnemer te vergroten zijn: oplossingsgericht werken, systeemgericht, ervaringsgericht, de RET, taakgericht en de cognitieve gedragstherapie. 4.2 Competenties volgens de deelnemers Deze paragraaf beantwoordt de vijfde en tevens laatste deelvraag: ‘Wat zijn volgens de deelnemers belangrijke competenties voor het groepswerk binnen Mijn Groep Online?’ Er is een enquête afgenomen onder de deelnemers binnen Mijn Groep Online. De behoefte is door middel van een vijfpuntsschaal lopend van zeer oneens tot zeer mee eens in kaart gebracht. In totaal hebben drie van de 35 deelnemers de enquête ingevuld (N=3). Dit aantal is te laag, waardoor deze resultaten niet mee zijn genomen in de conclusie. In deze paragraaf zullen de opvallende punten die uit de stellingen zijn gekomen worden weergegeven. - De respondenten hebben aangegeven dat ze graag informatie over de nieuwe ontwikkelingen binnen online groepsbegeleiding willen ontvangen. - Ze zijn ze het er over eens geweest dat er duidelijk moet worden aangegeven wat er van hen verwacht wordt bij het uitwerken van opdrachten binnen Mijn Groep Online. - Bij de stelling ‘Meer dan twee uur per week deelnemen aan de online cursus werkt voor mij demotiverend’ gaven de respondenten een neutraal antwoord aan. - De respondenten hebben aangegeven dat ze het gevoel moeten krijgen dat iedereen binnen Mijn Groep Online gelijkwaardig behandeld wordt. - Alle drie hebben ze aangegeven dat ze het prettig vinden om zelf de regie over hun hulpverleningsproces te hebben. - Twee respondenten vinden het belangrijk andere deelnemers te kunnen helpen binnen de groep. Één van hen was het hier zeer mee eens. Zo vinden ze het ook belangrijk dat andere deelnemers hun kunnen helpen binnen de groep. - De respondenten vinden het prettig dat hun groep gestimuleerd wordt om elkaar feedback te geven.
28 | P a g i n a
- Op de stelling ‘Ik vind het prettig te weten dat mijn situatie wellicht met meerdere professionals besproken wordt om tot nieuwe inzichten voor mijn begeleidingsproces te komen’, zijn er wisselende antwoorden gegeven. Één respondent was het hier mee oneens. Één respondent was het hier niet mee eens/niet mee oneens en één respondent was het hier mee eens. - De respondenten hebben aangegeven dat zij het belangrijk vinden dat er een mogelijkheid is om hen door te kunnen verwijzen naar samenwerkingspartners wanneer dat nodig wordt geacht.
29 | P a g i n a
HOOFDSTUK 5 CONCLUSIES In het laatste hoofdstuk zullen de conclusies op de centrale vraagstelling worden gegeven. Ten behoeve hiervan worden er achtereenvolgens in paragraaf 5.1 de conclusies op de theoretische deelvragen gegeven. In paragraaf 5.2 wordt de conclusie op de praktische deelvraag beschreven en vervolgens in paragraaf 5.3 de conclusie op de hoofdvraag. Daarna zullen er in paragraaf 5.4 vier aanbevelingen worden gedaan. De sterktes en zwaktes van het onderzoek worden in paragraaf 5.5 uiteengezet. Het rapport wordt afgesloten met een discussie in paragraaf 5.6. 5.1 Conclusies theoretische deelvragen 5.1.1 Competentieprofiel groepswerker Bij het groepsmaatschappelijk werk staat het bevorderen van persoonlijke mogelijkheden van deelnemers in wisselwerking met de groepswerker, de andere deelnemers en de eigen context centraal (Goossens, 2001). De groepswerker begeleidt het groepsproces en richt zich op de hulpvragen van de cliënten, door op een doelgerichte, systematische en procesmatige wijze te werken. Een groepswerker dient gemakkelijk aanspreekbaar te zijn en een vertrouwensrelatie met de cliënten op te kunnen bouwen. Dan pas kan het welzijnswerk de voorwaarden creëren om mensen te helpen zich te ontplooien. Om een goede vertrouwensrelatie te creëren dient een groepswerker in het begin veel tijd te investeren (Scheffers, 2012). Een groep is neutraler, er zijn geen persoonlijke dossiers, er is geen één op één relatie met een hulpverlener (Remmerswaal, 2006). De groepswerker dient om te kunnen gaan met deze transparantie. De verhouding tussen de groepswerker en deelnemers is in de groep veel gelijkwaardiger. De deelnemer is helper en geholpene tegelijk. Voor een ander iets betekenen, is ook helpend in de eigen problematiek. De groepswerker moet de verantwoordelijkheid bij de cliënt kunnen laten. Het overwinnen van hindernissen geeft zelfvertrouwen, daarom dient de groepswerker niet te snel zijn handen uit te steken om andermans problemen op te lossen. Door het proleem voor de cliënten en groepen zelf op te lossen ontneemt men de cliënt de kans om zelf weerstanden te overwinnen. De groep biedt deelnemers mogelijkheden om van elkaar te leren door middel van feedback, ervaringen, informatie en interactie. De groepswerker stuurt doormiddel van zijn/haar gesprekstechniek het bespreken van ervaringen en gerichte oefeningen, waardoor er in de groep kan worden geëxperimenteerd met nieuw gedrag (Remmerswaal, 2006). 5.1.2 Competenties online groepswerk In deze paragraaf is er een schema opgesteld om een conclusie te trekken op de deelvraag: ‘Welke competenties zijn er nodig voor online groepswerk?’ Kennis, vaardigheden en houdingsaspecten worden vaak al doende opgebouwd. Training, scholing en werkbegeleiding zijn belangrijke middelen om beroepskrachten zo goed mogelijk toe te rusten om online te werken (Nji, 2011). In overeenstemming met de beroepscode dient de hulpverlener in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen. Hieronder valt het plannen van competentieontwikkeling (NVMW, 2011). Een online groepswerker dient over de hieronder beschreven competenties te beschikken, om kwalitatief goede hulp te bieden. Tabel 2: Competenties online groepswerk
Competenties Online Groepswerk Kennis
Houding
Vaardigheden
- Overeenkomsten/ verschillen met regulier - Online medium - Groepsdynamiek
- Enthousiasme - Flexibel - Privacy - Aandacht
- Adviseren/informeren - Ondersteunen - Feedback geven/ontvangen - Schriftelijk taalvaardig 30 | P a g i n a
- Communicatie - Mogelijkheden/ beperkingen online hulp - Protocol - Beroepscode - Taal
- Open - Vertrouwen - Transparant - Helder - Specifiek - Aanspreekbaar - Investeren - Leerbaar - Neutraal - Gelijkwaardig - Aansluiten - Loslaten - Aanvoelen
- Vertrouwen scheppen - Actief luisteren - Gevoelens (h)erkennen - Typsnelheid - Hulp vragen - Gesprekstechnieken (doorvragen, benoemen, samenvatten, checken, gerichte vragen, terugkoppelen) - Online medium - Afspraken - Volgen - Tussen de regels door kunnen lezen - Structuur bieden - Kanalenreductie
5.1.3 Begeleiding binnen Mijn Groep Online Mijn Groep Online is een particulier initiatief. Door het opzetten van deze website willen de initiatiefnemers een bijdrage leveren aan het ontwikkelen van online groepswerk in het maatschappelijk werk. Het doel van Mijn Groep Online is om een veilige omgeving te creëren voor online en blended groepswerk. Deze veiligheid waarborgen zij door de groepsomgeving volledig los te koppelen van de website. Deze draait dus onder een ander domein en op een andere server. De gebruikersomgeving op Mijn Groep Online is beveiligd met een wachtwoord dat alleen aan cliënten verstrekt wordt. Alleen met dit wachtwoord in combinatie met de gebruikersnaam kan er ingelogd worden. Daarnaast hebben alleen cliënten die deelnemen aan een bepaalde groep en de groepsleider toegang tot de omgeving. Ook heeft de beheerder van de site toegang, enkel voor beheersdoeleinden (Schalken et al., 2010; Van Hecke, 2012). Bij de website van Mijn Groep Online wordt er gewerkt met een HTTPS verbinding. Het protocol HTTPS staat voor Hyper Text Transfer Protocol Secure. HTTPS heeft als doel een veilige uitwisseling van gegevens. Bij gebruik van HTTPS worden de gegevens versleuteld, waardoor het voor een buitenstaander, bijvoorbeeld iemand die afluistert, onmogelijk zou moeten zijn om te weten welke gegevens verstuurd worden (Schalken et al., 2010). Mijn Groep Online biedt abonnementen aan organisaties en hulpverleners. Zij kunnen binnen de omgeving een groep voor cliënten starten. Als hulpverlener heb je de mogelijkheid om een virtuele groepsruimte te huren. Indien de groepswerker een abonnement afsluit bij Mijn Groep Online krijgt hij/zij beschikking over het aantal virtuele ruimtes waarvoor hij/zij gekozen heeft. Ook krijgt de groepswerker toegang tot de gemeenschap van Mijn Groep Online, waar professionals onderling in gesprek kunnen gaan over online en blended groepswerk. De groepswerker wordt op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen rondom Mijn Groep Online en hij/zij wordt uitgenodigd voor een face to face bijeenkomst voor professionals die jaarlijks plaatsvindt. Deze bijeenkomst richt zich gedeeltelijk op de techniek van het programma, maar voornamelijk op de methodische kant van het online en blended groepswerk (Mijn Groep Online, 2014). De opzet van Mijn Groep Online biedt de mogelijkheid om mensen in andere regio’s te bereiken en professionals uit verschillende regio’s met elkaar in contact te brengen om ervaringen uit te wisselen met elkaar (Schalken et al., 2013). Mijn Groep Online kenmerkt zich door een eenvoudige en laagdrempelige gebruikersomgeving. In deze omgeving kunnen cliënten van groepswerktrainingen ervaringen delen, elkaar steunen en informatie met elkaar uitwisselen. Binnen Mijn Groep Online is er sprake van een online begeleiding. De begeleiding wordt in de virtuele ruimte ondersteund door modules. Deze modules bestaan uit: 31 | P a g i n a
een groepspagina, forum, blog, bestanden, en activiteiten. De groepsbegeleider heeft de mogelijkheid om deze modules aan of uit te zetten. Sommige groepen zien elkaar zowel face to face als online, dit wordt ook wel blended hulp genoemd (Schalken et al., 2013). De hulpvorm is interactief, omdat er bij het online groepswerk communicatie tussen cliënten onderling en tussen cliënten en hulpverleners plaatsvindt. De communicatie vindt bij Mijn Groep Online asynchroon plaats. De cliënt beslist zelf wanneer hij de opdrachten maakt en wanneer hij ze instuurt. De cliënten moeten bij deelname aan Mijn Groep Online zelf aan de slag, dit maakt de contactdrempel hoger.
Figuur 2: Uitspraak deelnemer Mijn Groep Online
De initiatiefnemers willen in samenwerking met gebruikers onderzoeken wat werkt in online en blended groepswerk. Daarbij willen zij de methodiek rondom blended en online groepswerk blijven monitoren en verbeteren. De behandelinterventies die op dit moment binnen Mijn Groep Online worden toegepast zijn gebaseerd op effectieve face to face interventies. Als je online werkt, doe je in essentie hetzelfde als face to face (Schalken et al., 2013). De groepswerker stemt zijn/haar methodieken af op de hulpvraag van de cliënten en op het doel van de groep. Inhoudelijk bediend de groepswerker zich van de methoden en technieken die hij gewend is te gebruiken. 5.2 Conclusie praktische deelvraag Op basis van de resultaten van de interviews die uit dit onderzoek zijn voortgekomen, kan er worden geconcludeerd dat de online groepswerker over de onderstaande competenties hoort te beschikken. De competenties worden in deze paragraaf uitschreven onder de subparagrafen kennis, houding en vaardigheden. 5.2.1 Kennis In deze subparagraaf komen de competenties aan bod waarover een online groepswerker kennis dient te bezitten. Uit de resultaten kan worden geconcludeerd dat de online groepswerker kennis hoort te bezitten over methoden en methodieken, ICT, de doelgroep en hij/zij moet op de hoogte te zijn van de beroepscode om zich professioneel uit te kunnen drukken. Om de eigen kracht van de deelnemer te vergroten dient de online groepswerker eclectisch te werk te gaan. De online groepswerker moet kennis bezitten op het gebied van innovaties wat betreft het opbouwen van een netwerk, ICT en groepswerk. Het is belangrijk dat de online groepswerker de mogelijkheden en beperkingen binnen het online groepswerk kent. Zo kan er kan worden geconcludeerd dat de online groepswerker op de hoogte hoort te zijn dat de bereikbaarheid een mogelijkheid is. Daarnaast kan er door het online groepswerk tijd en geld worden bespaard. Ook biedt groepscohesie mogelijkheden. Tot slot is de online groepswerker op de hoogte van de mogelijkheid tot kennisdeling doormiddel van visuele middelen. Beperkingen waar de online groepswerker van op de hoogte hoort te zijn is dat hij/zij moet weten dat de non-verbale communicatie ontbreekt en er kunnen zich op het gebied van ICT storingen voordoen. Daarnaast is online groepswerk nog niet evidence based. Een andere beperking is dat online groepswerk niet voor alle cliënten geschikt is. Hoewel de beschikbaarheid een mogelijkheid
32 | P a g i n a
kan zijn dient de online groepswerker ook te weten dat dit tevens een beperking is. De omschreven competenties staan in onderstaande tabel 3: Competenties kennis beschreven. Tabel 3: Competenties kennis
Professioneel uitdrukken
Methodieken/methode
- Oplossingsgericht - Taakgericht werken - Groepsdynamica - Vijf-fasen model - Casemanagement - Online hulpverlening - Ervaringsgericht werken
ICT
- Software - Systeem
Doelgroep
- Problematiek - Doel
Beroepscode
- Privacy - Wetgeving
Vergroten eigen kracht deelnemer
Eclectisch werken
- Oplossingsgericht werken - Systeemgericht - Ervaringsgericht werken - Taakgericht werken - Rationeel Emotieve Therapie (RET) - Cognitieve gedragstherapie
Innovaties
Netwerk
- Korte lijnen - Samenwerken
ICT
- Mogelijkheden - Systeem -(Social)Media - Aanbod
Groepswerk
- Groepsdynamica - Bijscholing
Bereikbaarheid
- Laagdrempelig - Zorgmijders - 24-uursverbinding - Geen wachtlijst -Anoniem
Besparing tijd en geld
- Afstand - Eigen omgeving - Geen kantoorruimte - Inhoudelijke communicatie
Mogelijkheden
33 | P a g i n a
Beperkingen
Groepscohesie
- Afgeschermde omgeving - (H)erkenning
Kennisdeling
- Visuele middelen ( Youtube, test/artikel of een serious game)
Non-verbale communicatie ontbreekt
- Ruis - Afstemmen
Specifieke doelgroep
- Taalvaardig - Ontbreken digitale middelen - Onvoldoende discipline - Digibeet
Beschikbaarheid
- 24-uursverbinding
Laagdrempeligheid
- Isolerende werking - Ontbreken sociale stimulans
ICT
- Storingen
Evidence based
5.2.2 Houding In deze subparagraaf komen de competenties aan bod die een online groepswerker in zijn houding dient uit te dragen. Concluderend kan er worden gezegd dat de online groepswerker flexibel, leergierig, empathisch, creatief, positief, open, nieuwsgierig, subtiel, direct en tolerant hoort te zijn om met individuele en groepsgerichte diversiteit om te kunnen gaan. Om aan te kunnen sluiten bij de vraag van de deelnemer dient de online groepswerker te voldoen aan een aantal eigenschappen. Zo hoort een groepswerker empathisch, niet oordelend, open, sociaal, enthousiast, direct, transparant en positief te zijn. Een online groepswerker creëert een vertrouwensrelatie door aan te sluiten bij de deelnemer. Hoe de online groepswerker dit in zijn houding dient te laten zien wordt hieronder in tabel 4: Competenties houding aangegeven. Om nieuwe levensvragen en problemen bij de deelnemers te kunnen signalen dient een online groepswerker zich onderzoekend op te stellen, dient hij/zij aan te sluiten en moet hij/zij structuur kunnen bieden aan de deelnemers. Tabel 4: Competenties Houding
Individuele en groepsgerichte diversiteit
Flexibel Leergierig Empathisch Creatief Positief Open Nieuwsgierig Tolerant Subtiel Direct
34 | P a g i n a
Aansluiten vraag deelnemer
Open Empathisch Sociaal Enthousiast Positief Niet oordelen Direct Transparant
Vertrouwenrelatie creëren
Aansluiten
- Gehoor geven - Erkennen - Transparant - Empathie - Gelijkwaardigheid - Geen waardeoordeel - Persoonlijk - Positief bekrachtigen
Nieuwe levensvragen en problemen signaleren
Onderzoekend
- Doorvragen - Analyseren - Afstemmen - Terugtrekken - Door regels heen lezen
Aansluiten
- Benoemen - Checken - Evalueren - Erkennen - Luisteren - Betrokkenheid
Structuur
- Procesbewaking - Trechteren - Afspraken - Aanwezigheid
5.2.3 Vaardigheden In deze subparagraaf worden de competenties besproken betreft de vaardigheden die een online groepswerker hoort te bezitten. Concluderend kan er worden gezegd dat de online groepswerker op verschillende manieren kan rapporteren tijdens het begeleidingsproces. Deze verschillende manieren worden hieronder in tabel 5: Competenties vaardigheden aangekaart. Wat betreft de ICT vaardigheden moet een online groepswerker praktische basisvaardigheden toe kunnen passen, hij/zij moet kunnen typen en de online groepswerker dient vaardig te zijn in het gebruik van (social)media. De gesprekstechnieken die een online groepswerker moet kunnen hanteren zijn verhelderende en stimulerende gespreksvoering. Verdiepende, motiverende en confronterende gesprekstechnieken dient een online groepswerker te bezitten om de zelfregie van de deelnemers te vergroten. Er zijn zowel verschillen als overeenkomsten in de communicatieve vaardigheden tussen een online groepswerker en een
35 | P a g i n a
reguliere groepswerker. Deze competenties staan in onderstaande tabel 5: Competenties vaardigheden beschreven. Tabel 5: Competenties Vaardigheden
Rapporteren
ICT vaardigheden
Gesprekstechnieken
Verschillen communicatieve vaardigheden
Niet rapporteren
- Zichtbaar voor zowel hulpverlener als deelnemer - Vertrouwelijk proces - Tijdswinst
Aanvullingen
- Kernthema’s - Aandachtspunten - Afspraken - Voortgang - Conclusies
Samen opstellen met deelnemer
- Transparant
Praktische toepassing
- Inloggen - Internet - Schakelen - Contact leggen/verbinden - Film/Tekst uploaden
Typen
- Snelheid - Blind typen - Smileys/Afkortingen
(Social) Media
- Facebook - Twitter - Youtube - Besturingssystemen - Forum
Verhelderen
- Luisteren - Samenvatten - Doorvragen - Parafraseren - Terugkoppelen - Metacommunicatie - Verwachtingen uitspreken - Afspraken - Informeren
Stimuleren
- Motiveren - Prikkelen/Uitdagen - Complimenteren
Verschillen
- Online transparanter - Online directer - Online meer gebruik van opdrachten 36 | P a g i n a
- Non-verbaal ontbreekt - Taalvaardigheid - Afstemmen/Afspraken - Asynchrone communicatie - Emoticons - Analyseren
Gesprekstechnieken vergroten zelfregie
Overeenkomsten
- Kennis - Kwaliteit - Groepsdynamica - Intuïtie
Verdiepend
- Reflectie vragen - Open vragen - Doorvragen - Samenvatten
Motiverend
- Positief bekrachtigen - Op succesfactoren ingaan - Netwerk betrekken - Schaalvraag - Wondervraag
Confronterend
- Terugkoppeling - Aanspreken op zijn/haar gedrag
5.3 Conclusie hoofdvraag In deze paragraaf wordt er een antwoord gegeven op de twee hoofdvragen die voor dit onderzoek zijn opgesteld. In dit praktijkonderzoek heeft het een inventariserende vraag en een ontwerpvraag betroffen. Inventariserend: Welke competenties zijn volgens groepswerkers en deelnemers van belang bij het begeleiden van groepen op de website Mijn Groep Online? Ontwerp: Hoe dient een competentieprofiel van de online groepswerker eruit te zien, rekening houdend met de wensen en behoeften van werkers en deelnemers aan Mijn Groep Online? Bij de hoofdvragen wordt er ook aangegeven dat er rekening wordt gehouden met de behoeften van de deelnemers binnen Mijn Groep Online. Uiteindelijk hebben er drie van de 32 deelnemers aan het onderzoek meegewerkt door een enquête in te vullen. Dit betekend voor deze algehele conclusie dat alleen de resultaten uit de interviews met de groepswerkers en de experts zijn toegepast. De competenties van de online groepswerker zullen worden uitgeschreven onder de subparagrafen kennis, houding en vaardigheden. 5.3.1 Kennis In deze paragraaf komen de competenties aan bod waarover een online groepswerker kennis dient te bezitten. Een online groepswerker drukt zich professioneel uit door in overeenstemming met de beroepscode in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen, en dient hier kennis over te bezitten (NVMW, 2011). Training, scholing en werkbegeleiding zijn belangrijke middelen om beroepskrachten zo goed mogelijk toe te rusten om online te werken (Nji, 2011). De online groepswerker dient kennis te bezitten over de doelgroep waarmee hij/zij te maken heeft. Daarnaast dient hij/zij kennis te bezitten over ICT; de werking van het systeem en de software binnen Mijn Groep Online. Ook dient 37 | P a g i n a
de online groepswerker op de hoogte te zijn van innovaties. Binnen Mijn Groep Online wordt de groepswerker op de hoogte gehouden door een jaarlijkse face to face bijeenkomst. Deze bijeenkomst richt zich gedeeltelijk op de techniek van het programma, maar voornamelijk op de methodische kant van het online groepswerk (Mijn Groep Online, 2014). Om de eigen kracht van de deelnemer te vergroten dient de online groepswerker eclectisch te kunnen werken. In tabel 6: Competentieprofiel Online Groepswerker wordt belicht over welke methodieken en methoden de online groepswerker kennis dient te bezitten. Het is belangrijk dat de online groepswerker de mogelijkheden en beperkingen binnen het online groepswerk kent. Zo kan er kan worden geconcludeerd dat de online groepswerker op de hoogte dient te zijn van de mogelijkheid tot bereikbaarheid. De communicatie vindt bij Mijn Groep Online asynchroon plaats. De deelnemer kan zelf beslissen wanneer hij/zij de opdrachten maakt en wanneer deze in worden gestuurd. De beschikbaarheid die door deze 24-uurs verbinding ontstaat, kan ook een beperking zijn. De online groepswerker dient zich hier bewust van te zijn. De online groepswerker moet weet hebben van de mogelijkheid tot kennisdeling. De groep biedt deelnemers mogelijkheden om van elkaar te leren door middel van feedback, ervaringen, informatie en interactie (Remmerswaal, 2006). Binnen Mijn Groep Online kunnen deelnemers van groepswerktrainingen ervaringen en kennis delen, bijvoorbeeld door het gebruik van visuele middelen (Mijn Groep Online, 2014). Daardoor dient de online groepswerker te weten dat er de mogelijkheid tot (h)erkenning ontstaat. Een laatste mogelijkheid is dat er door het online groepswerk tijd en geld kan worden bespaard. Beperkingen waar de online groepswerker van op de hoogte dient te zijn is dat hij/zij moet weten dat de non-verbale communicatie ontbreekt. Daarnaast kunnen er op het gebied van ICT storingen voordoen. Online groepswerk is nog niet evidence based. De behandelinterventies die op dit moment binnen Mijn Groep Online worden toegepast zijn gebaseerd op effectieve face to face interventies (Mijn Groep Online, 2014). Een andere beperking is dat online groepswerk niet voor alle cliënten geschikt is. 5.3.2 Houding Het hoort bij de profilering van de beroepsidentiteit om met (een diversiteit aan) groepen te werken (NVMW, 2011). Bij het online groepswerk staat het bevorderen van persoonlijke mogelijkheden van de deelnemers, in wisselwerking met de groepswerker, de andere deelnemers en de eigen context centraal. De online groepswerker laat in zijn houding zien dat hij/zij flexibel, leergierig, empathisch, creatief, positief, open, nieuwsgierig, subtiel, direct en tolerant is om met zowel de individuele als de groepsgerichte diversiteit binnen de groep om te kunnen gaan (Goossens, 2001). Een online groepswerker dient gemakkelijk aanspreekbaar te zijn en een vertrouwensrelatie met de cliënten op te kunnen bouwen. Dan pas kan het welzijnswerk de voorwaarden creëren om mensen te helpen zich te ontplooien. De online groepswerker creëert een vertrouwensrelatie door aan te sluiten bij de deelnemer. Om aan te kunnen sluiten bij de vraag van de deelnemer dient de online groepswerker te voldoen aan een aantal eigenschappen. De online groepswerker hoort empathisch, niet oordelend, open, sociaal, enthousiast, direct, transparant en positief te zijn. Daarnaast dient een online groepswerker in het begin veel tijd te investeren om een goede vertrouwensrelatie te creëren. De groepswerker begeleidt het groepsproces en richt zich op de hulpvragen van de cliënten, door op een doelgerichte, systematische en procesmatige wijze te werken. Om nieuwe levensvragen en problemen bij de deelnemers te kunnen signalen dient een online groepswerker zich onderzoekend op te stellen, dient hij/zij aan te sluiten en moet hij/zij structuur kunnen bieden aan de deelnemers (Scheffers, 2012). Hoe de online groepswerker dit in zijn houding dient te laten zien wordt in tabel 6: Competenties online groepswerker weergegeven.
38 | P a g i n a
5.3.3 Vaardigheden Online moeten cliënten over het algemeen meer zelf doen, zo vindt ook de dossiervorming vaak plaats doormiddel van cliëntcommunicatie. Hierdoor worden zij op hun eigen kracht aangesproken (Schalken et al., 2013). Daarnaast kan de online groepswerker zelf bepalen hoe hij/zij daarnaast rapporteert. Deze verschillende manieren worden weergegeven in tabel 6: Competentieprofiel Online Groepswerker. De hulpverlener hoeft geen ICT-expert te zijn om online hulp te bieden, maar het is belangrijk dat de hulpverlener niet bang is voor het gebruik van de techniek, overweg kan met de programma’s die online gebruikt worden en de voor- en nadelen van dit programma kent (Limper & Schalken, 2013). Ook dient de online groepswerker vaardig te zijn in het gebruik van (social)media. Wat betreft de ICT vaardigheden moet een online groepswerker praktische basisvaardigheden toe kunnen passen. Er is een redelijke (typ)snelheid nodig. Het typen speelt een belangrijke rol bij deze interactieve hulpvorm. Langzaam typen belemmert de noodzakelijke dynamiek (Limper & Schalken, 2013). De gesprekstechnieken die een online groepswerker moet kunnen hanteren zijn verhelderende en stimulerende gespreksvoering. Er moet in de gesprekken structuur worden geboden en op de juiste momenten moeten de juiste gesprekstechnieken worden ingezet (Limper & Schalken, 2013). Om de zelfregie van de deelnemer te vergroten dient de online groepswerker verdiepende, motiverende en confronterende gesprekstechnieken toe te passen. Aangezien de (non-) verbale signalen wegvallen is het zaak voor de hulpverlener om deze technieken nadrukkelijker toe te passen dan hij/zij gewend is in face to face contacten (Schalken et al., 2013). Er zijn zowel verschillen als overeenkomsten in de communicatieve vaardigheden tussen een online groepswerker en een reguliere groepswerker. Dit heeft consequenties voor de hoeveelheid informatie die je van elkaar krijgt en de manier waarop een contact verloopt. Deze competenties staan in onderstaande tabel 6: Competentieprofiel Online Groepswerker. Tabel 6: Competentieprofiel Online Groepswerker
Competentieprofiel Online Groepswerker
KENNIS Professioneel uitdrukken
Methodieken/methoden
- Oplossingsgericht - Taakgericht werken - Groepsdynamica - Vijf-fasen model - Casemanagement - Online hulpverlening - Ervaringsgericht werken
ICT
- Software - Systeem
Doelgroep
- Problematiek - Doel
39 | P a g i n a
Beroepscode
- Privacy - Wetgeving
Protocol
- Organisatie
Vergroten eigen kracht van de deelnemer
Eclectisch werken
- Oplossingsgericht werken - Systeemgericht - Ervaringsgericht werken - Taakgericht werken - Rationeel Emotieve Therapie (RET) - Cognitieve gedragstherapie
Innovaties
Netwerk
- Korte lijnen - Samenwerken
ICT
- Mogelijkheden - Systeem -(Social)Media - Aanbod
Groepswerk
- Groepsdynamica - Bijscholing
Bereikbaarheid
- Laagdrempelig - Zorgmijders - 24-uursverbinding - Geen wachtlijst -Anoniem
Besparing tijd en geld
- Afstand - Eigen omgeving - Geen kantoorruimte - Inhoudelijke communicatie
Groepscohesie
- Afgeschermde omgeving - (H)erkenning
Kennisdeling
- Visuele middelen ( Youtube, test/artikel of een serious game)
Non-verbale communicatie ontbreekt
- Ruis - Afstemmen
Specifieke doelgroep
- Taalvaardig - Ontbreken digitale middelen - Onvoldoende discipline - Digibeet
Mogelijkheden
Beperkingen
40 | P a g i n a
Beschikbaarheid
- 24-uursverbinding
Laagdrempeligheid
- Isolerende werking - Ontbreken sociale stimulans
ICT
- Storingen
Evidence based
HOUDING Individuele en groepsgerichte diversiteit
Flexibel Leergierig Empathisch Creatief Positief Open Nieuwsgierig Tolerant Subtiel Direct
Aansluiten vraag deelnemer
Open Empathisch Sociaal Enthousiast Positief Niet oordelen Direct Transparant
Vertrouwenrelatie creëren
Aansluiten
- Gehoor geven - (H)erkennen - Transparant - Empathie - Gelijkwaardigheid - Geen waardeoordeel - Persoonlijk - Positief bekrachtigen - Tijd investeren
Nieuwe levensvragen en problemen signaleren
Onderzoekend
- Doorvragen - Analyseren - Afstemmen - Terugtrekken - Door regels heen lezen
Aansluiten
- Benoemen 41 | P a g i n a
- Checken - Evalueren - (H)erkennen - Luisteren - Betrokkenheid Structuur
- Procesbewaking - Trechteren - Afspraken - Aanwezigheid
VAARDIGHEDEN Rapporteren
ICT vaardigheden
Gesprekstechnieken
Niet rapporteren
- Zichtbaar voor zowel hulpverlener als deelnemer - Vertrouwelijk proces - Tijdswinst
Aanvullingen
- Kernthema’s - Aandachtspunten - Afspraken - Voortgang - Conclusies
Samen met de cliënt
- Transparant
Praktische toepassing
- Inloggen - Internet - Schakelen - Contact leggen/verbinden - Film/Tekst uploaden
Typen
- Snelheid - Blind typen - Smileys/Afkortingen
(Social)media
- Facebook - Twitter - Youtube - Besturingssystemen - Forum
Verhelderen
- Luisteren - Samenvatten - Doorvragen - Checken - Parafraseren - Terugkoppelen - Metacommunicatie - Verwachtingen uitspreken 42 | P a g i n a
- Afspraken - Informeren
Verschillen communicatieve vaardigheden
Gesprekstechnieken vergroten zelfregie
Stimuleren
- Motiveren - Prikkelen/Uitdagen - Complimenteren
Verschillen
- Online transparanter - Online directer - Online meer gebruik van opdrachten - Non-verbaal ontbreekt - Taalvaardigheid - Afstemmen/Afspraken - Asynchrone communicatie - Emoticons - Analyseren
Overeenkomsten
- Kennis - Kwaliteit - Groepsdynamica - Intuïtie
Verdiepend
- Reflectie vragen - Open vragen - Doorvragen - Samenvatten
Motiverend
- Positief bekrachtigen - Op succesfactoren ingaan - Netwerk betrekken - Schaalvraag - Wondervraag
Confronterend
- Terugkoppeling - Aanspreken op zijn/haar gedrag
5.4 Aanbevelingen In deze paragraaf worden een aantal aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op de resultaten die uit dit onderzoek zijn voortgekomen. Mogelijk kunnen ze aanvulling vormen in de begeleiding van Mijn Groep Online. 5.4.1 Aanbeveling intervisiebijeenkomsten Uit de resultaten van dit onderzoek is naar voren gekomen dat het belangrijk is dat online groepswerkers een netwerk opbouwen om zo praktische en theoretische vragen aan elkaar voor gaan leggen. Een groot deel van het werk is routine en vanzelfsprekend. Bij het werk hoort echter ook: te rade gaan bij anderen, checken of je wel de goede werkwijze gekozen hebt, nieuwe ideeën en inspiratie opdoen. Er ligt momenteel nog onvoldoende (evidence based) kennis op het gebied van online groepswerk. Intervisiebijeenkomsten kunnen bijdragen aan het doorontwikkelen en monitoren van de hulpverlening binnen Mijn Groep Online. In contact met je vakgenoten doe je vaak nieuwe ideeën en zienswijzen op en ontdek je blinde vlekken (Hendriksen, 2007). Deze 43 | P a g i n a
intervisiebijeenkomsten kunnen zowel online als face to face plaatsvinden. Wanneer er een mix van online groepswerkers is, krijg je nieuwe inzichten, ideeën en kan er inspiratie op worden gedaan (Dankers-van der Spek, 2009). 5.4.2 Aanbeveling uitzetten enquête deelnemers De resultaten die uit de enquête zijn gekomen om de behoefte van de deelnemers binnen Mijn Groep Online te inventariseren zijn te laag geweest om mee te nemen in de conclusie. De behoeften van de deelnemers kan een belangrijke aanvulling zijn op het competentieprofiel van de online groepswerker. Daarom raden de onderzoekers de initiatiefnemers aan deze enquête in een later stadium opnieuw uit te zetten. Deze resultaten kunnen mee worden genomen en een bijdrage leveren aan het competentieprofiel die uit dit onderzoek voort is gekomen. 5.4.3 Aanbeveling integreren competentieprofiel Op de lange termijn kan dit competentieprofiel, met eventuele aanvullingen, worden geïntegreerd binnen Mijn Groep Online om zodoende de groepswerker een duidelijk beeld te scheppen van de verwachtingen ten aanzien van zijn functie. Ook kan dit competentieprofiel als hulpmiddel fungeren tijdens het bieden van online groepswerktrainingen aan (toekomstige online) groepswerkers. 5.4.4 Aanbeveling vervolgonderzoek Aangezien online groepswerk in opkomst is en het doel van de initiatiefnemers is om online groepswerk door te ontwikkelen wordt vervolgonderzoek aanbevolen. Op deze wijze kan er worden gekeken of doorgevoerde verbeterpunten de kwaliteit binnen Mijn Groep Online mogelijk hebben verbeterd. Onderwerp voor vervolgonderzoek zou dus kunnen zijn de stand van zaken betreft profileren en legitimering volgens het geïntegreerde competentieprofiel voor groepswerker binnen Mijn Groep Online. 5.5 Sterktes en zwaktes In deze paragraaf worden de zwakke en sterke punten van dit onderzoek beschreven. 5.5.1 Sterke punten - Wat betreft het evidence based werken ligt er momenteel nog onvoldoende kennis op het gebied van online groepswerk. Door onderzoek te doen naar het ontwerp van een competentieprofiel voor de groepswerker binnen Mijn Groep Online, dragen de onderzoekers bij aan de doorontwikkeling van het online groepswerk. Dit komt de kwaliteit van de hulpverlening binnen de gemeenschap ten goede. - De onderzoekers hebben voor de interviews experts benaderd op het gebied van (online) groepswerk, waaronder Jan Remmerswaal; sociaal psycholoog en schrijver van onder andere het boek ‘Het begeleiden van groepen’. - Tijdens het interviews is er ruimte geweest voor de eigen inbreng van de respondent. De uitkomsten op de vragen zijn open gelaten en de respondenten zijn niet gestuurd in hun antwoorden. - Na afloop van de interviews hebben de respondenten ruimte gekregen voor op –of aanmerkingen. Hier is tijd voor vrij gemaakt. Hierdoor hebben de respondenten de mogelijkheid gekregen om relevante zaken te benoemen die gedurende het interview niet aan bod zijn gekomen. - De interviews zijn individueel op locatie afgenomen, zodat de respondenten elkaar niet konden beïnvloeden. - Het onderzoek is opgesteld door twee onderzoekers. Dit aantal vormde een sterk punt voor de uitwerking van dit onderzoek. Door te discussiëren en met een kritische blik naar de stukken te kijken vulden de onderzoekers elkaar aan. Door de korte lijnen is er sprake geweest van directe communicatie. Dit heeft voor structuur en overzicht gezorgd tijdens de uitwerking van het onderzoek. Op deze wijze is er efficiënt en effectief gewerkt. - Er zijn aanbevelingen gedaan voor de initiatiefnemers van Mijn Groep Online.
44 | P a g i n a
5.5.2 Zwakke punten - In totaal hebben drie van de 35 deelnemers de enquête ingevuld. Dit aantal is te laag, waardoor deze resultaten niet mee zijn genomen in de conclusie. De deelnemers zijn herhaaldelijk herinnerd door middel van een mail, maar dit heeft niet mogen baten. De groepswerkers hebben de enquêtes op de website geplaatst en de deelnemers hierop geattendeerd. De onderzoekers hebben de inschatting gemaakt dat de online enquête aan zou sluiten bij de deelnemers van Mijn Groep Online. Dit is niet het geval geweest. - De onderzoekers kwamen er tijdens het labelen achter dat er gedeeltelijk overbodige informatie Is gegeven, dat vervolgens niet bruikbaar is geweest bij het verwerken van de resultaten. - Over het begrip online groepswerk is weinig literatuur te vinden. Daarnaast zijn er ook weinig wetenschappelijke artikelen beschikbaar. Om deze reden hebben de onderzoekers de begrippen regulier groepswerk en online hulpverlening breder getrokken in hoofdstuk twee. Het nadeel is dat de deelvragen hierdoor minder zijn toegespitst op de competenties die een online groepswerker dient te bezitten. - Voor dit onderzoek zijn twintig interviews gepland. Door tijdsgebrek hebben de onderzoekers twee interviews af moeten zeggen, waardoor het aantal respondenten beperkter is geworden. Dit houdt in dat van de vijftien groepswerkers, er veertien groepswerkers over zijn gebleven en van de vijf experts zijn dit vier experts. In totaal zijn er achttien interviews gehouden. - Er is tijdens de interviews gebruik gemaakt van een halfgestructureerde vragenlijst. Deze vragenlijst heeft ruimte open gelaten voor de onderzoekers om door te kunnen vragen wanneer zaken volgens de onderzoekers niet duidelijk zijn geweest. Enerzijds sloot dit goed aan bij het diepteonderzoek, omdat de groepswerkers en de experts de ruimte kregen om hun verhaal te kunnen doen, hierdoor is interactie ontstaan. Anderzijds heeft dit ook onbruikbare informatie met zich meegebracht. 5.6 Discussie In deze paragraaf wordt een discussie beschreven aan de hand van de bevindingen die de onderzoekers tijdens het uitwerken van dit bachelorrapport op hebben gedaan. In deze discussie wordt er ingegaan op de volgende stelling: ‘De academie Mens en Maatschappij gaat voorbij aan de belangen van de toekomstige sociaal werker wat betreft het ontwikkelen van competenties rondom online groepswerk’. Microniveau Door het schrijven van dit bachelorrapport voor de website Mijn Groep Online zijn de onderzoekers in aanraking gekomen met het begrip online groepswerk. Voor hen was dit begrip geheel nieuw en zij wisten vooraf nog niet wat zij bij deze hulpverleningsvorm konden verwachten. Door kennis te hebben gemaakt met de initiatiefnemers van Mijn Groep Online, en aan de hand van de interviews met de groepswerkers en experts zijn zij enthousiast geraakt over het online groepswerk. De onderzoekers hebben ervaren dat het zinvol is om deze ontwikkelingen binnen het werkveld te volgen en zich bewust te worden van de impact van het online groepswerk. Online groepswerk is een manier van communiceren, om zo aan te sluiten bij de veranderende maatschappij. De regie ligt bij online groepswerk veel meer bij de cliënten: de cliënten bepalen zelf wanneer zij een vraag stellen, wat zij doen met adviezen en wanneer en hoe zij vorderingen terugkoppelen. Door de inzet van internet krijgen de cliënten dus meer regie en wordt de hulp heel transparant. Voor zowel de deelnemers als de groepswerkers kan het in eigen tijd, is het flexibel, anoniem, biedt het schrijven de mogelijkheid tot reflectie, is de hulp laagdrempelig en kan de hulpverlening ontvangen/geboden worden vanuit eigen omgeving. Deze inzichten maken dat de onderzoekers erachter kwamen dat zij bewust onbekwaam zijn op het gebied van online groepswerk. Afgezien van het feit dat er binnen de opleiding niet eens ‘online hulp’ als standaard vak wordt aangeboden. Als de onderzoekers het bachelorrapport niet voor Mijn Groep Online uit hadden kunnen voeren, hadden zij het begrip online groepswerk niet gekend. Dit was confronterend: “Wij zijn de hulpverleners van de toekomst maar we bezitten hier de competenties niet voor”.
45 | P a g i n a
Mesoniveau De huidige afstuderende sociaal werker loopt tegen dit probleem aan. Zij zullen nu niet vaardig zijn in het uitoefenen van een functie als online groepswerker. Hierbij gaat het niet alleen om het aanleren van vaardigheden maar het betreft ook het gemis van het ontwikkelen van een mindset waarbij online hulpverlening als een volwaardig medium wordt beschouwd. Door de samenwerking met de initiatiefnemers van Mijn Groep Online, merkten de onderzoekers op dat het ontbreken van de mindset, kennis en vaardigheden een risicofactor is voor de beginnende sociaal werker. De beginnend sociaal werker loopt achter op de ontwikkelingen die op dit moment in het werkveld spelen. De Academie Mens en Maatschappij vraagt de studenten om midden in de maatschappij te staan en op de hoogte te blijven van de recente ontwikkelingen, hier kennis van te bezitten en onze visie hier over uit te dragen. Dit doen wij. Hier staat tegenover dat een evenredige afstemming van de opleiding op het werkveld ook gewenst is. In tegenstelling tot wat eerder werd gedacht is de online hulpverlening geen hype geworden, maar een blijvend onderdeel binnen zorg en welzijn (Schalken et al., 2010). Daarom is dit een oproep aan de Academie Mens en Maatschappij om aan te sluiten bij de huidige studenten en de hulpverlener van ‘nu’, door hen te voorzien in noodzakelijk digitale vaardigheden en kennis om zo een digitale mindset te kunnen ontwikkelen. De ontwikkeling van deze digitale competenties zorgt ervoor dat de sociaal werker niet tussen wal en schip valt wanneer hij/zij in het werkveld aan de slag gaat. Macroniveau In onze huidige samenleving is de computer niet meer weg te denken. Zo had in het jaar 2012, 96% van de Nederlanders toegang tot internet, waarvan 84% het internet dagelijks gebruikt. Ook de 65-75 jarigen maken een inhaalslag, slechts 19% van deze doelgroep heeft geen internettoegang (Van Deursen & Van Dijk, 2012). Wanneer de onderzoekers om zich heen kijken zien ze dat organisaties in Nederland zich innoveren en dat de sociale academie hierop achter blijft. Vooral in de GGZ worden in een snel tempo zelfhulpprogramma’s, cursussen en behandelingen die zich in een face to face setting bewezen hebben, vertaald naar internet. Mooie voorbeelden hiervan zijn: Gripopjedip.nl (online groepscursus voor depressieve jongeren), Kleurjeleven.nl (zelfhulpprogramma via internet voor volwassenen met depressieve klachten) en Alcoholdebaas.nl (online behandeling voor mensen met een alcoholprobleem). Naast dat er van de studenten wordt gevraagd om op de hoogte te blijven van de recente ontwikkelingen, is het ook een eis dat de academie Mens en Maatschappij zich beter en sneller afstemt op het werkveld. Door geen actieve rol op internet te spelen, negeert school het belang van de toekomstige sociaal werker. Online hulpverlening biedt enorm veel mogelijkheden, maar het is aan school wat zij ermee doen. De scholen horen een breed aanbod van online hulpverlening te bezitten dit sluit aan bij de huidige tijd. De maatschappelijke ontwikkelingen in het werkveld dwingen om een kwalitatieve sprong van de hoog opgeleide sociaal werker, zodat zij in de toekomst sterker komt te staan. Om te kunnen opereren in een complex werkveld dient de professional vandaag meerwaarde te kunnen bieden ten opzichte van hoger (WO) of lager opgeleide professionals (MBO) (Vereniging Hogescholen, 2014). Zo is vaardig worden in het online groepswerk een goed voorbeeld van een trend wat in onze maatschappij speelt en waar wij ons als sociaal werkers in kunnen onderscheiden #Samensterkmetonlinegroepswerk .
46 | P a g i n a
LITERATUURLIJST Baarda, D., de Goede, M. & Teunissen, J. (2009). Basisboek kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Bernhardt, J. M., Weaver Lariscy, R. A., Parott, R. L., Silk, K. S. & Felter, E. M. (2002). Perceived Barriers to Internet Based Communication Genetics. Journal of health communication: International Perspectives, 7:4, 325-340 Competent in de social profit (2009). Competentieprofielen. Verkregen van: http://www.competentindesocialprofit.be/?cid=2&pagina=56-competentieprofielen Dankers-van der Spek, M. (2009). Communicatie en teamwork in de lerende organisatie. Praktijkboek moderne managementvaardigheden. Soest: Nelissen B.V. Deursen, A.J.A.M. van, & Dijk, J.A.G.M. van (2012). Trendrapport internetgebruik 2012. Een Nederlands en Europees perspectief. Enschede: Universiteit Twente E-hulp (2010). Vraag naar online hulp groeit sterk. Verkregen van: http://www.ehulp.nl/nieuws/2010/11/10/vraag-naar-online-hulp-groeit-sterk/ Elgg (z.j.). About. Verkregen van: http://www.elgg.org/about.php Goossens, W. (2001). Groepsmaatschappelijkwerk. In: Handboek Werken, leren en leven met groepen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Harinck, F. (2008). Basisprincipes praktijkonderzoek. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. ’t Hart, H., Boeije, H. & Hox, J. (2006). Onderzoeksmethoden. Den Haag: Boom onderwijs Heerink, M., Pinkers, S. & Bratti-van der Werk, M. (2009). Onderzoek in zorg en welzijn. Een praktische inleiding. Amsterdam: Pearson Education Benelux Hendriksen, J. (2007). Intervisie bij werkproblemen. Procesmatig en taakgericht problemen oplossen. Soest: H. Nelissen HSAO (2014). Meer van Waarde. Kwaliteitsimpuls en ontwikkelingsrichting voor het hoger sociaal agogische onderwijs. Verkregen van: http://issuu.com/vereniginghogescholen/docs/rapport_meer_van_waarde__verkenning Koelen, M. & van der Ban, A. (2004). Health education and health promotion. Wageningen: Wageningen academic publishers Ligtermoet, I., Vergeer, M., Zwikker, N. (2011). Nederlands Jeugdinstituut: Competenties en randvoorwaarden voor online opvoedondersteuning. Verkregen van: http://www.nji.nl/nl/Opvoedingsondersteuning-Competenties-en-randvoorwaarden-voor-onlineopvoedingsondersteuning.pdf Limper, M. & Schalken, F. (2013). Kenmerken competente online hulpverlener. Verkregen van: http://www.e-hulp.nl/achtergrondinformatie/kenmerken-competente-online-hulpverlener Migchelbrink, F. (2001). Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn. Amsterdam: SWP Migchelbrink, F. (2009). Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn. Amsterdam: SWP 47 | P a g i n a
Mijn Groep Online (2014). De software Elgg. Verkregen van: http://www.mijngroeponline.nl/site/over/elgg/ Mijn Groep Online (2014). Over Mijn Groep Online. Verkregen van: http://www.mijngroeponline.nl/site/over/ Mijn Groep Online (2014). Probeer Mijn Groep Online. Verkregen van: http://www.mijngroeponline.nl/site/2014/05/29/probeer-mijn-groep-online/ Mijn Groep Online (2014). Veelgestelde vragen. Verkregen van: https://www.mijngroeponline.nl/veelgestelde_vragen Nji (2014). Online hulp. Verkregen van: http://www.nji.nl/Online-hulp Notter, J. (2004). Kenniscentrum Gezondheid & Welzijn. Handboek onderzoek. Enschede: Saxion Hogescholen NVMW (2011). Beroepsprofiel van de maatschappelijk werker. Utrecht: NVMW NVMW-werkgroep Groepsmaatschappelijk Werk (2012). Wat is groepsmaatschappelijk werk nu precies? Verkregen van: http://www.groepsmaatschappelijkwerk.nl/?q=definitie Online hulp zit in de lift (2013). Verkregen van: http://www.thepostonline.nl/2013/11/06/onlinehulpverlening-zit-lift/ Remmerswaal, J. (2006). Begeleiden van groepen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Riper, H., Smit, F., Zanden, R. van der, Conijn, B., Kramer, J. & Mutsaers, K. (2007). E-mental health. High Tech, High Touch, High Trust. Programmeringsstudie E-Mental Health in opdracht van het ministerie van VWS. Utrecht: Trimbos-instituut. Ritterband, L. M., Gonder-Frederick, L. A., Cox, D. J., Clifton, A. D., West, R. W. & Borowits, S. M. (2003). Internet interventions: in review, in use, and into the future. Professional Psychology: Research and Practice 34, 527–534 Schalken, F., Blankers, M., Donker, T., Gemert, M. van, Hoogenhuyze, C. van, Limper, M., Riper, H., & Wolters, W. (2013). Handboek online hulpverlening. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Schalken, F., Wolters, W., Tilanus, W., Gemert, M. van, Hoogenhuyze, C. van, Meijer, E., Kraefft, E., Brenninkmeijer, M. & Postel, M. (2010). Handboek online hulpverlening. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Scheffers, M. (2012). Sterk met een vitaal netwerk. Bussum: Coutinho Spek, V., Cuijpers, P., Nykli, I., Riper, H., Keyzer, J. & Pop, V. (2007). Internet-based cognitive behaviour therapy for symptoms of depression and anxiety: a meta-analysis. Psychological Medicine, 37, 319–328 Strauss, A.L. & J. Corbin (1990) Basics of qualitative research, grounded theory, procedures and techniques. Newbury Park: Sage. Universiteit Leiden (2014). Vrijwillige steekproef. Verkregen van http://www.leidenuniv.nl/fsw/psychologielexicon/index.php3-m=57&c=56.htm
48 | P a g i n a
Universiteit Leiden (2014). Zelfselectie. Verkregen van http://www.leidenuniv.nl/fsw/psychologielexicon/index.php3-m=56&c=55.htm Van Hecke, J. (2012). Internet als methodiek in de jeugdzorg. Een extra taal. Antwerpen/Apeldoorn: Garant Van Rooijen, K. (2012). Wat werkt bij online hulpverlening? Verkregen van: http://www.nji.nl/nl/Wat_werkt_Online_hulp.pdf Verhoeven, N. (2010). Wat is onderzoek? Den Haag: Boom onderwijs Verschuren, P., & Doorewaard, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Den Haag: LEMNA Vlaeminck, H. (2009). Onderzoek naar methodiek voor online hulpverlening. Gent: Centrum voor onderzoek maatschappelijke dienstverlening en professionele ontwikkeling van de Arteveldehogeschool Wierdsma, A. & Swieringa, J. (2002). Lerend organiseren. Groningen: Wolters-Noordhoff
49 | P a g i n a
GEGEVENS ONDERZOEK Onderwerp en achtergrondschets
Ontwikkeling competentieprofiel groepswerker bij Mijn Groep Online
Doelstelling/vraagstelling
1. Welk competentieprofiel dient de groepswerker aan te nemen bij het begeleiden van groepen op de website Mijn Groep Online? 2. Het ontwerp van een competentieprofiel van de online groepswerker.
Projectomschrijving
Van 10-2-2014 t/m 18-7-2014 zullen Marieke en Maureen een inventariserend onderzoek uitvoeren, met betrekking tot de vormgeving van een competentieprofiel van groepswerkers voor de website Mijn Groep Online.
Werkwijze
Het inventariserend onderzoek zal uitgevoerd worden d.m.v. literatuur onderzoek, interviews en enquêtes onder betrokkenen.
Middelen (bijv. financiën, overlegtijd)
In overleg met opdrachtgever.
Tijdsfasering (start-, loop- eindtijd)
Van 10-02-2014 t/m 18-07-2014.
Let op: dit mag maximaal zeven maanden in totaal beslaan. Beoogde tussenproducten
Tussentijds volgen een presentatie over het onderzoeksplan, interviews en een enquête en ten slotte het bachelor rapport.
Producten ter beschikking
Onderzoeksplan.
Geheimhoudingsplicht (bijv. privacy)
Namen zullen vermeden worden in alle producten ter bevordering van de privacy.
OVERIGE AFSPRAKEN / CONDITIES: Het onderzoeksplan is gelezen en geaccordeerd door de opdrachtgever. Overige afspraken en condities, indien van toepassing, kunnen gemaakt worden door opdrachtgever en studenten met betrekking tot onder meer: 50 | P a g i n a
de te leveren aantallen eindrapporten (en de mogelijke extra kosten daarvan) en daarmee samenhangende extra inspanningen, zoals een handzame samenvatting van de rapportage en/of persbericht; de presentatie van de onderzoeksresultaten; het copyright/auteursrecht. (In de vorm van een zinsnede als: “Het auteursrecht van de eindrapportage / eindproduct berust bij …….”; het al dan niet hebben van publicatierecht van een rapport voor Academie M&M dan wel de betrokken organisatie (sluit direct aan bij voorgaande punt); het al dan niet gemeenschappelijk dragen van de kosten van een (mogelijke) publicatie; door de opdrachtgever te leveren inspanningen m.b.t. bijvoorbeeld het aanleveren van materiaal en informatie of te regelen voorzieningen ten behoeve van het onderzoek; afspraken m.b.t. de eindverantwoordelijkheid voor de uitvoering van het onderzoek vanuit AMM. Dat is formeel de manager onderwijsuitvoering, die de verantwoordelijkheid delegeert aan de onderzoeksbegeleider; investerings- en betalingscondities: de naar verwachting vereiste financiële investering van de opdrachtgever (en eventuele bijdrage van de opdrachtnemer in de kosten), afspraken over mogelijk meerwerk en over betalingstermijnen/deelfacturen.
VOOR AKKOORD
Handtekening Eindverantwoordelijke Instelling
Martijn Wesseling
Handtekening Student(en)
Marieke Eelderink
51 | P a g i n a
Maureen Heuzels
18-03-2014, Hengelo (Gld.)
Bijlage II: Concept, Indicator en dimensie Tabel 7: Concept competentieprofiel interview
Dimensies
Indicatoren
1. Kennis
Competenties Professioneel en kwaliteitsgericht Mogelijkheden en beperkingen Digitale communicatiemiddelen Kanalenreductie Informatieverwerking en analyse
2. Houding
Houding en uitstraling Professioneel en kwaliteitsgericht Digitale communicatiemiddelen Veranderende regie Informatieverwerking en analyse
3. Vaardigheden
Digitale communicatiemiddelen Veranderende regie Informatieverwerking en analyse Kanalenreductie Competenties
Tabel 8: Concept competentieprofiel enquêtes
52 | P a g i n a
Dimensies Behoefte
Indicatoren Ontwikkelingen Mogelijkheden Beperkingen ICT
Gelijkwaardigheid Verbondenheid Eigen kracht Creativiteit
Feedback Motiveren Netwerken
Bijlage III: Akkoordverklaring deelname interview Thema van het onderzoek: Ontwerp competentieprofiel voor de groepswerker voor de website Mijn Groep Online Waarom dit onderzoek Dit onderzoek maakt deel uit van de opleiding Maatschappelijk Werk en dienstverlening. Dit vindt plaats binnen de proeftuin van de website Mijn Groep Online die op dit moment landelijk draait. Het praktijkonderzoek is er voor bedoeld dat er een ontwerp voor het competentieprofiel van een online groepswerker wordt gecreëerd. Dit kan worden gebruikt voor het begeleiden van deelnemers op de website Mijn Groep Online. De groepswerkers hebben belang bij het verkrijgen van deze informatie, aangezien het hun dagelijkse werkzaamheden betreft. Ook voor de betrokkenen is het van belang, zo kunnen er wederzijdse verwachtingen helder worden gemaakt. Verantwoording afname interview Alle gegevens van het onderzoek worden vertrouwelijk behandeld. De opgenomen tekstfragmenten zullen anoniem verwerkt worden. Alleen de onderzoekers zullen toegang hebben tot de gegevens die betrekking hebben op het onderzoek. Hierdoor wordt uw privacy gewaarborgd. De deelname aan het onderzoek is geheel vrijwillig. De uitkomsten van dit onderzoek zullen worden gepubliceerd in een bachelorrapport. Bij interesse in het resultaat van het onderzoek kunt u terecht bij de onderzoekers. Mocht u voor, tijdens of na het onderzoek vragen of klachten hebben met betrekking tot de inhoud en/of het verloop van het interview kunt u contact opnemen met de onderzoekers. Gegevens onderzoekers
Marieke Eelderink
[email protected]
Maureen Heuzels
[email protected]
Met het ondertekenen van deze verklaring geeft ondergetekende aan akkoord te gaan met deelname aan dit onderzoek In te vullen door groepswerker/expert Naam groepswerker/expert:
Datum:
Handtekening groepswerker/expert:
In te vullen door onderzoekers Naam onderzoekers: 53 | P a g i n a
Datum:
Handtekening onderzoekers:
Bijlage IV: Interviewvragen groepswerkers en experts Naam: Datum: Tijd: Plaats: Interviewer: 1. Over welke kennis dient een online groepswerker te bezitten om zich online professioneel uit te drukken? 2. Wat zou een online groepswerker moeten weten over mogelijkheden en beperkingen binnen online groepswerk? 3. Wat zou een groepswerker moeten weten over innovaties binnen online groepswerk? 4. Welke ICT vaardigheden dient een online groepswerker te bezitten? 5. Hoe dient een online groepswerker te rapporteren gedurende het begeleidingsproces? 6. Wat ziet u aan verschillen in communicatieve vaardigheden tussen een groepswerker regulier en online? 7. Welke gesprekstechnieken gebruikt een online groepswerker? 8. Over welke eigenschappen moet volgens u een groepswerker bezitten om aan te sluiten bij de vraag van de deelnemer? 9. Hoe creëert de online groepswerker een vertrouwensrelatie met de deelnemer? 10. Welke eigenschappen dient een online groepswerker te bezitten om zowel met individuele als groepsgerichte diversiteit om te kunnen gaan? 11. Welke gedragsindicatoren heeft een online groepswerker nodig om nieuwer type levensvragen en problemen bij de deelnemers te signaleren? 12. Welke gesprekstechnieken vergroten volgens u de zelfregie van de deelnemers? 13. Van welke methodieken dient een online groepswerker kennis te bezitten binnen de website Mijn Groep Online om de eigen kracht van de deelnemer te vergroten?
54 | P a g i n a
Bijlage V: Informatiebrief enquête deelnemers Mijn Groep Online Onderwerp: ‘Ontwerp competentieprofiel voor de groepswerker voor de website Mijn Groep Online’ Beste deelnemer, U bent recent benaderd met de vraag of u interesse heeft om deel te nemen aan een onderzoek van Hogeschool Saxion te Enschede over competenties voor een groepswerker binnen de website Mijn Groep Online. Wij, Marieke Eelderink en Maureen Heuzels, zijn blij om te horen dat u deel wilt nemen aan het invullen van de enquête. Waarom dit onderzoek Dit onderzoek maakt deel uit van de opleiding Maatschappelijk Werk en dienstverlening. Dit vindt plaats binnen de proeftuin van de website Mijn Groep Online die op dit moment landelijk draait. Het praktijkonderzoek is er voor bedoeld dat er een ontwerp voor het competentieprofiel van een online groepswerker wordt gecreëerd. Dit kan worden gebruikt voor het begeleiden van deelnemers op de website Mijn Groep Online. De groepswerkers hebben belang bij het verkrijgen van deze informatie, aangezien het hun dagelijkse werkzaamheden betreft. Ook voor de betrokkenen is het van belang, zo kunnen er wederzijdse verwachtingen helder worden gemaakt. Opzet van het onderzoek Om de betrouwbaarheid van dit onderzoek zo goed mogelijk te bewaken worden er enquêtes afgenomen. Wanneer u een enquête invult wordt uw beleving in kaart gebracht, aangezien u diegene bent die de ervaring heeft met deze online vorm van groepsbegeleiding. Verantwoording afname enquête Alle gegevens van het onderzoek worden vertrouwelijk behandeld. De resultaten zullen anoniem verwerkt worden. Alleen de onderzoekers zullen toegang hebben tot de gegevens die betrekking hebben op het onderzoek. Hierdoor wordt uw privacy gewaarborgd. De deelname aan het onderzoek is geheel vrijwillig. Mocht u voor, tijdens of na het onderzoek vragen of klachten hebben met betrekking tot de inhoud en/of het verloop van het interview kunt u contact opnemen met de onderzoekers. Met vriendelijke groeten, Marieke Eelderink Mailadres:
[email protected] Maureen Heuzels Mailadres:
[email protected]
55 | P a g i n a
Bijlage VI: Enquête vragen deelnemers Beste deelnemer van Mijn Groep Online, Fijn dat je tijd vrij wilt maken om deze enquête in te vullen. Je bent ongeveer 5 à 10 minuten bezig met het invullen van de vragen. De enquête bestaat uit 15 stellingen. Klik aan wat volgens jou de beste optie is. Hierbij kun je kiezen uit: Zeer mee oneens, mee oneens, niet mee eens/niet mee oneens, mee eens, zeer mee eens. 1. Ik vind het belangrijk om op de hoogte gesteld te worden van de mogelijkheden en beperkingen binnen online groepsbegeleiding. 2. Ik ontvang graag informatie over de nieuwe ontwikkelingen binnen online groepsbegeleiding. 3. Bij de opdrachten die binnen mijn groep Online gegeven worden moet duidelijk worden aangegeven wat er van mij verwacht wordt. 4. Meer dan twee uur per week deelnemen aan de online cursus werkt voor mij demotiverend. 5. Ik moet het gevoel krijgen dat iedereen binnen mijn groep Online gelijkwaardig behandeld wordt. 6. Ik vind het belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan het creëren van verbondenheid binnen de groep 7. Ik vind het prettig zelf de regie over mijn hulpverleningsproces te hebben. 8. Ik vind het belangrijk andere deelnemers te kunnen helpen binnen de groep 9. Ik vind het belangrijk dat andere deelnemers mij kunnen helpen binnen de groep. 10. Ik vind het prettig dat mijn groep gestimuleerd wordt om elkaar feedback te geven. 11. Ik vind het prettig om binnen het volledige traject gestimuleerd te worden het traject te voltooien. 12. Ik vind het prettig te weten dat mijn situatie wellicht met meerdere professionals besproken wordt om tot nieuwe inzichten voor mijn begeleidingsproces te komen 13. Ik vind het prettig dat het begeleidingsproces op creatieve wijze vorm kan worden gegeven. 14. Ik vind het belangrijk dat er een mogelijkheid is mij door te verwijzen naar samenwerkingspartners wanneer dat nodig geacht wordt.
56 | P a g i n a
15. Een online groepswerker moet weten wat chat taal inhoudt. Bedankt voor het invullen!
Bijlage VII: Labeling interview vragen Tabel 9: Labelschema professioneel uitdrukken
Vraag 1
Hoofdlabel
Sublabel (indicator)
Over welke kennis dient een online groepswerker te bezitten om zich online professioneel uit te drukken?
Methodieken/ Eclectisch werken
KOT (oplossingsgericht) Taakgericht werken Groepsdynamica 5-fasen model Casemanagement Ervaringsgericht
Online hulpverlening
Asynchrone communicatie Regels/kaders stellen Veiligheid Voor –en nadelen Opdrachten Competenties
ICT
Systeem Software Website Mijn Groep Online
Doelgroep
Problematiek Doel
Beroepscode
Privacy en wet bescherming persoonsgegevens
57 | P a g i n a
- “Dus al die kennis die een maatschappelijk werker al heeft. Als het goed is kan hij die ook grotendeels online toepassen. Maar je moet er vooral op letten dat een aantal methodieken net wat handiger zijn”. - “Vooralsnog zien we niet echt hele specifieke kennis maar meer bewustzijn.” - “Op het gebied van kennis denk ik dat het heel handig is dat ze in ieder geval het verschil weten of de voordelen kennen van online hulpverlening”. Tabel 10: Labelschema mogelijkheden en beperkingen
Vraag 2 Wat zou een online groepswerker moeten weten over mogelijkheden en beperkingen binnen online groepswerk?
Voordeel
Hoofdlabel
Sublabel (indicator)
Bereikbaarheid
Laagdrempelig Zorgmijders Netwerk 24uursverbinding Geen wachtlijst
Kennisdeling
Visuele middelen: Youtube, Test/opdracht, Serious game, Artikel
Besparing van tijd en geld
Flexplek 1 Groepswerker Afstand Kantoorruimte Inhoudelijke communicatie
Groepscohesie
Themagericht Onderlinge motivatie Openheid (H)erkenning
Nadeel
Handelen
Anoniem
Non-verbaal ontbreekt
Ruis Afstemmen
58 | P a g i n a
Specifieke doelgroep
Taalvaardig Digibeet Ontbreken digitale middelen Discipline
Laagdrempelig
Uitval Isolerend Sociale stimulans ontbreekt
Beschikbaarheid
24-uursverbinding
ICT
Storing
Evidence based werken Aannames Verwachtingen Onvoldoende kennis Hoogdrempelig (groepswerker)
- “Een belangrijk voordeel in groepswerk is juist die sociale controle, druk en stimulans die mis je volgens mij in een online groep”. - “Een mogelijkheid is dat je het ook kunt gebruiken als een blended vorm, als een onderdeel van een live groep. Belangrijk is ook en daar is die kennisdeling ook voor dat je weet wanneer je het in kunt zetten en wanneer niet. Het belangrijkste is dat je weet of het past bij een deelnemer”. - “Als ik naar mijn klanten kijk, iedereen heeft tegenwoordig een computer maar digitaalvaardig is heel wat anders”. - “De mogelijkheden met online groepen zijn eigenlijk eindeloos. Wat nog niet is, kan gemaakt worden”.
59 | P a g i n a
Bijlage VIII: Evaluatieformulier opdrachtgever
Academie Mens en Maatschappij
EVALUATIE ONDERZOEKSOPDRACHT STUDENTGEGEVENS Naam Maureen Heuzels en Marieke Eelderink Onderwerp bacheloronderzoek Samen sterk met online groepswerk Opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening GEGEVENS INSTELLING/ORGANISATIE Naam organisatie + afdeling Sensire Onderzoeksbegeleider Martijn Wesseling Adres Sarinkkamp 5a Postcode/woonplaats 7255 CX Hengelo (Gld.) Telefoonnummer 06-40863857/0610425292
60 | P a g i n a
Email
[email protected] Datum 06-06-2014
Hieronder kunt u aangeven wat uw mening is over het bacheloronderzoek. 1. Graag uw mening over het product dat het bacheloronderzoek heeft opgeleverd (aankruisen wat van toepassing is): Onvoldoende
Voldoende
Ruim
Goed
voldoende
Inhoud
x
(duidelijk, juiste weergave van feiten, voldoende diepgang etc.) Argumentatie
x
(m.n. conclusies en aanbevelingen) Bereiken van de afgesproken doelen
x
Bruikbaarheid voor de organisatie
x
61 | P a g i n a
Heeft u aanvullende opmerkingen over de opdracht? (bijvoorbeeld welke nieuwe gezichtspunten heeft het opgeleverd) Vermeld ze dan hieronder: Globaal vind ik het er goed uit zien. Geen op of aanmerkingen.
2.
Graag uw mening over de wijze waarop het bacheloronderzoek tot stand is gekomen: Onvoldoende Voldoende Ruim voldoende Goed
Samenwerking tussen studenten (o.a. taakverdeling)
x
Samenwerking studenten vs. organisatie
x
Zelfstandigheid studenten
x
Effectiviteit van werken van studenten
x
Omgaan met afspraken/planni ng
x
Communicatie van studenten Afronding van de opdracht door studenten
x
x
Heeft u aanvullende opmerkingen over de wijze waarop de opdracht tot stand is gekomen? (bijvoorbeeld individuele inbreng in geval van groepen / de mate, waarin de uitvoering binnen de organisatie heeft plaatsgevonden, etc).
62 | P a g i n a
Martijn Wesseling
Bijlage IX: Beoordelingsformulier T.AMM.37555 Bachelorrapport (2013-2014) Naam student Studentnummer Datum e 1 Beoordelaar de 2 Beoordelaar
Marieke Eelderink en Maureen Heuzels 146289 en 148108 10-06-2014 Karin Kremer-Baars
Beoordelingsvoorwaarden Aangeleverd zijn: Modelovereenkomst onderzoeksopdracht (bijlage 1 handboek) Evaluatieformulier opdrachtgever (bijlage 2 handboek) Ruwe data en instrument zijn gezien door de tweede beoordelaar tijdens het onderzoeksproces. Format (omslag, titelpagina, voorwoord, samenvatting, inhoudsopgave, inleiding (met aanleiding, doelstelling, vraagstelling, leeswijzer), beschrijving onderzoeksmethode, resultaten, conclusies, aanbevelingen, discussie) is zakelijk, helder en volgens ”Handleiding professioneel schrijven”. Er is gebruik gemaakt van juiste, relevante, actuele, buitenlandse, valide en betrouwbare bronnen en vermelding is correct volgens “Handleiding professioneel schrijven”. Het rapport is geschreven in de vorm van een lopend verhaal met een logische opbouw, welke met behulp van inleidingen en overgangszinnen wordt verhelderd. Het rapport is geschreven in een correcte zakelijke schrijfstijl, de spelling is correct, grammatica is correct, formuleringen zijn correct (geen beschuldigingen, persoonlijke ontboezemingen, waardeoordelen, etc.) Alle bijlagen zijn relevant, spaarzaam, maar wel voldoende aanwezig ten behoeve van de reproduceerbaarheid van het onderzoek. Criteria 0 3
Feedback
6
8
10
63 | P a g i n a
1. Het onderzoek is maatschappelijk relevant. Het onderzoek is bruikbaar en/ of vernieuwend voor de beroepspraktijk.
De maatschappelijke relevantie, bruikbaarheid en meerwaarde voor de praktijk worden niet beschreven of zijn niet aanwezig.
Het onderzoek heeft summiere maatschappelijke relevantie en meerwaarde voor de beroepspraktijk. Het onderzoek is weinig bruikbaar.
Het onderzoek draagt bij aan optimalisering van de methodiek en/of methode van de opdrachtgevende instelling.
Tevens draagt het onderzoek bij aan andere, gelijksoortige instellingen op grond van maatschappelijk relevante ontwikkelingen. Hierbij zijn theorieën kritisch met elkaar vergeleken en geïntegreerd met de onderzoeksresultaten.
Daarnaast draagt het onderzoek bij aan het evidence based handelen in de beroepspraktijk. Hierbij wordt gekomen tot nieuwe inzichten, kennis ten aanzien van innovatie van de beroepspraktijk en een visie van de onderzoeker.
64 | P a g i n a
Criteria 2. Het onderzoek heeft diepgang, er wordt relevante theorie gebruikt inclusief (buitenlandse) vaktijdschriftartikelen, waarbij een afweging wordt gemaakt over de bruikbaarheid ervan voor het onderzoek.
0 Er is geen diepgang te onderscheiden en gebruik gemaakt van literatuur.
3 Er is gebruik gemaakt van (weinig) verschillende bronnen waarbij de meerwaarde niet relevant en logisch is.
6 Er wordt theorie gebruikt, waarbij de meerwaarde hoofdzakelijk relevant en logisch is. Richtlijn: 15 bronnen, incl. 4 artikelen. Ook is er een beschrijving van een of meerdere relevante internationale methodieken, of internationale ontwikkelingen.
8 Daarnaast is de gebruikte theorie in de meeste paragrafen geïntegreerd in het rapport en in eigen woorden weergegeven. Richtlijn: 16-20 bronnen, incl. 4 artikelen. Ook is er een vergelijking beschreven tussen een of meerdere relevante nationale en internationale methodieken of nationale en internationale ontwikkelingen.
10 Daarnaast is de gebruikte literatuur geïntegreerd in het rapport en vergelijkend en in eigen woorden weergegeven. Richtlijn: 20 bronnen, incl. 5 artikelen. De betekenis van de vergelijking tussen een of meerdere relevante nationale en internationale methodieken of internationale ontwikkelingen voor de beroepspraktijk is beschreven.
3.De onderzoeksvraag is helder, komt voort uit de doelstelling; is haalbaar, afgebakend en precies. De gebruikte onderzoeksmethode is transparant en verantwoord.
De doelstelling, onderzoeksvraag en/of deelvragen de gebruikte onderzoeksmethode worden niet weergegeven.
De onderzoeksvraag, doelstelling en deelvragen zijn niet helder en komen niet logisch uit elkaar voort.
Daarnaast zijn de items duidelijk geformuleerd, komen logisch uit elkaar voort en zijn voor één interpretatie vatbaar.
Daarnaast is de onderzoeksmethode complex en/of er wordt gebruik gemaakt van passende onderzoeksmethoden waardoor triangulatie bereikt kan worden.
4.De resultaten zijn reproduceerbaar en transparant. Het analysekader is duidelijk (bijvoorbeeld SPSS, Kwalitan), dataverwerking en weergave van resultaten is correct.
Het analysekader en/of de dataverwerking worden niet weergegeven.
De data zijn niet systematisch, verifieerbaar en op basis van een geaccepteerde methode verzameld en verwerkt.
De onderzoeksvraag, doelstelling en deelvragen zijn voldoende helder en sluiten op elkaar aan. Interview/enquêtevragen zijn geformuleerd op basis van geoperationaliseerde theorie. De data zijn plausibel. De weergave van de resultaten is correct, maar de resultaten hadden duidelijker weergegeven kunnen worden.
Daarnaast zijn de items toe te passen in een bredere context dan de opdrachtgevende instantie.
5.De conclusies en aanbevelingen geven antwoord op de vraagstelling en worden gekoppeld aan theorie.
De conclusie en aanbevelingen zijn niet beschreven.
Er wordt onvoldoende specifiek antwoord gegeven op de vraagstelling of het antwoord op de vraagstelling is niet logisch beredeneerd.
De data zijn op basis van een geaccepteerde methode verzameld en verwerkt. De data zijn controleerbaar, betrouwbaar en valide. Er wordt antwoord gegeven op de vraagstelling en er is een koppeling tussen resultaten en theorie. De inzichten zijn echter voorspelbaar en niet (geheel) vernieuwend te noemen.
Er wordt antwoord gegeven op de vraagstelling en er is sprake van een minimale koppeling tussen resultaten en theorie.
Er is een duidelijke koppeling gemaakt tussen de resultaten en de theorie en hierdoor is tot vernieuwende inzichten gekomen die bruikbaar en toepasbaar zijn voor de verbetering/ innovatie van de beroepspraktijk.
65 | P a g i n a
Criteria 6.De sterktes en zwaktes van het onderzoek zijn beschreven. Er is een discussie aanwezig. De discussie omvat het eigen professioneel standpunt over het onderzoeksonderwerp onderbouwd met argumenten. De discussie wordt gevoerd vanuit diverse perspectieven (denk aan diverse personen en/of micro, meso- en/of macroniveau).
0
3
6
8
De sterktes en/of zwaktes van het onderzoek en/of de discussie zijn niet beschreven.
De sterktes en zwaktes van het onderzoek bevatten informatie die niet kloppend is.
Diverse sterktes en zwaktes van het onderzoek zijn beschreven. De discussie is aanwezig, bevat kloppende informatie welke onderbouwd is met argumenten, maar is weinig kritisch en vernieuwend en wordt belicht vanuit slechts één perspectief.
Daarnaast zijn diverse sterktes en zwaktes van het onderzoek en de mogelijke implicaties voor het onderzoek aangegeven. Daarnaast is de discussie vanuit diverse perspectieven beschreven en wordt het eigen professionele standpunt onderbouwd met argumenten. Nieuwe bronnen worden gebruikt om de discussie te onderbouwen.
De discussie bevat informatie die niet kloppend is en/of is niet onderbouwd met argumenten.
10 Daarnaast staan voor vervolgonderzoek alternatieven beschreven om de zwaktes van dit onderzoek in de toekomst te voorkomen. Daarnaast is er sprake van oordeelsvorming van de onderzoeker(s) waarbij kennis en inzicht naar voren komt en (leer)vaardigheden duidelijk worden in een eigen professioneel standpunt.
Totaalbeoordeling Cijfer Feedback op totaalproduct
Er dient aan de beoordelingsvoorwaarden voldaan te zijn. Indien dit niet het geval is wordt de toets in Bison beoordeeld met het cijfer 1. Het cijfer wordt bepaald door de afzonderlijke punten op elk criterium op te tellen en het puntentotaal af te lezen in de onderstaande tabel. Cijfer 1/2/3 4/5 6 7 8 9 10 Max. 60 Punten 0-17 18-32 33-40 41-48 49-55 56-58 59-60
66 | P a g i n a
