Samen op (het) Pad NS-wandelingen en visueel beperkten
Auteur: St. Wandelnet, R. Appelo Begunstigers project: Oogfonds en Ars Donandi (Russell-ter Brugge Fonds) In samenwerking met: Groen & Handicap, doelgroep visueel beperkten Amersfoort: mei 2014
Stichting Wandelnet Postbus 846 3800 AV AMERSFOORT www.wandelnet.nl
Voorwoord Wandelnet ontwikkelt samen met de Nederlandse Spoorwegen al 24 jaar lang de NS-wandeltochten. Dit zijn wandelingen van station naar station, veelal via LangeAfstand-Wandelpaden. Per jaar beleeft een half miljoen mensen plezier aan deze wandelingen. Wandelaars laten ons weten dat ze een fantastische dag hebben gehad, een verrassend stukje Nederland ontdekten of al weer uitkijken naar de vier nieuwe routes die ieder jaar per 1 april verschijnen. Die beleving gun je toch iedereen! Ook mensen die minder of zelfs niets (meer) zien. Maar is dat wel interessant zo’n NS-wandeling als je toch (bijna) niets ziet? Mijn hele leven lang kijk ik rond en zie van alles. Oké, ik kom op een leeftijd dat goed licht en iets grotere letters wat belangrijker worden. Toch ging er tijdens de proefwandeling voor dit project een wereld voor me open. Onderweg oriënteer ik me op wat ik zie: markering, het pad, routebeschrijving en een kaartje. Blinden en slechtzienden oriënteren zich met hun gehoor, reuk en tast. Hierdoor zijn deze zintuigen veel meer ontwikkeld. Ze horen de open plek en de trein, ruiken de boomsoort en voelen de ondergrond van het pad. Een blinde of slechtziende beleeft een NS-wandeling dus op een hele andere manier. Anders, maar zeker zo boeiend. Samen op (het) Pad vullen we elkaar dus prima aan!
2
Inhoudsopgave Inhoud Voorwoord............................................................................................................. 2 Inhoudsopgave....................................................................................................... 3 Inleiding ............................................................................................................... 4 1. Het onderzoek .................................................................................................... 5 1.1 Wat en voor wie? ............................................................................................ 5 NS-wandeltochten ............................................................................................. 5 Wat willen we onderzoeken? ................................................................................ 5 Voor wie doen we dit? ........................................................................................ 5 1.2 Methode ........................................................................................................ 7 1.2.1 Vooronderzoek .......................................................................................... 7 1.2.2 De analyse van de routes door visueel beperkten............................................. 8 2. Resultaten ........................................................................................................ 10 2.1 Uit vooronderzoek .......................................................................................... 10 2.2 Uit analyse NS-wandeltochten door visueel beperkten ........................................... 11 Beleving ......................................................................................................... 11 Vindbaarheid informatie ..................................................................................... 11 Bereikbaarheid ................................................................................................. 11 Toegankelijkheid route ...................................................................................... 11 Apparatuur ...................................................................................................... 13 3. Conclusies en aanbevelingen ................................................................................ 13 Bijlagen ............................................................................................................... 14 Bronnen ............................................................................................................... 14
3
Inleiding Nederland heeft een groot aanbod aan wandelroutes zoals paaltjeswandelingen van terreineigenaren en wandelnetwerken. Wandelnet beheert en ontwikkelt het landelijk netwerk van Lange-Afstand-Wandelpaden LAW’s® en Streekpaden® en als afgeleide daarvan de NS-wandeltochten. In totaal betreft dit meer dan 10.000 km. Uit onderzoek in 2011 in opdracht van Groen en Handicap en uitgevoerd door het Kenniscentrum Recreatie blijkt dat mensen met een beperking graag de natuur bezoeken, dat wandelen daar de belangrijkste activiteit is en dat ze het liefst gebruik maken van het bestaande aanbod aan routes en voorzieningen. Wandelnet heeft daarom met steun van het Oogfonds, Ars Donandi (Russell-ter Brugge fonds) en Groen en Handicap onderzoek gedaan naar de bereikbaarheid en toegankelijkheid voor blinden en slechtzienden van vier NS-wandelingen. Dit rapport is de presentatie van de uitkomsten van dit onderzoek. De centrale vraag van het onderzoek luidt: In hoeverre zijn bestaande NS-wandelingen bereikbaar en toegankelijk voor mensen met een visuele beperking? Zijn er knelpunten bij het lopen van deze NS-wandeltochten en welke mogelijke oplossingen zijn er voor die knelpunten? In de hoofdstuk 1 wordt het onderzoek behandeld. In hoofdstuk 2 de resultaten. Conclusies en aanbevelingen zijn geformuleerd in hoofdstuk 3. Om zicht te krijgen op de bereikbaarheid, toegankelijkheid en eventuele knelpunten zijn in dit onderzoek een viertal NS-wandeltochten aan een analyse onderworpen. Bij deze analyse zijn nadrukkelijk mensen met een visuele beperking betrokken.
4
1. Het onderzoek 1.1 Wat en voor wie? NS-wandeltochten Dit onderzoek richt zich op NS-wandeltochten, maar wat zijn dat eigenlijk? De NS-wandeltochten, een coproductie van Stichting Wandelnet en NS, zijn wandelroutes van station naar station. Ze maken veelal gebruik van delen van Lange Afstand Wandelpaden, zoals het Pieterpad en het Nederlands Kustpad. De wandelingen zijn erg populair onder wandelaars, omdat: Ze goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer Ze volledig zijn uitgewerkt. Het kost de wandelaar dus weinig voorbereidingstijd. De routes afwisselend zijn (bos, zee, weiland, dorp of stad, onverhard en verhard). De routes zijn gemarkeerd in het veld, er is een routebeschrijving en een kaartje met horecagelegenheden, openbaar vervoer en bijzondere kijkpunten (zie bijlage 1 en 2). Tussen de routebeschrijving door is achtergrondinformatie opgenomen over het landschap, bezienswaardigheden, geschiedenis etc. De routes zijn makkelijk, 24 uur per dag en gratis te downloaden via www.eropuit.nl/wandelen en www.wandelnet.nl. De routes zijn over het algemeen geen rondwandelingen, maar wandelingen van A (het ene station) naar B (het andere station). Wandelaars zien een groot gebied en zijn nooit op de terugweg. Er zijn 46 NS-wandelingen verspreid over Nederland. Het NS-pakket bestaat uit 39 dagwandelingen en 7 tweedaagse wandeltochten. Ieder jaar verschijnen er per 1 april vier nieuwe NS-wandelingen. Om het totaalpakket gelijk te houden, vervallen er jaarlijks ook vier NS-wandelingen. Deze blijven echter wel beschikbaar via www.wandelnet.nl als ‘oude NSwandeltochten’. Wat willen we onderzoeken? We zijn ervan overtuigd dat grote delen van de NS-Wandeltochten ook prima toegankelijk en bereikbaar zijn voor mensen met een visuele beperking. We weten echter niet wat mogelijke barrières zijn en waar ze zich bevinden. In dit onderzoek hebben we daarom een viertal NS-wandeltochten aan een analyse onderworpen. Bij deze analyse hebben we nadrukkelijk mensen met een visuele beperking betrokken. Voor wie doen we dit? De doelgroep Allereerst natuurlijk voor al die blinde en slechtziende mensen die er graag op uit trekken met openbaar vervoer en wandelschoenen om Nederland te beleven. In 2010 telde Nederland ongeveer 320.000 visueel beperkten, waaronder 76.000 blinden. Iemand heeft een visuele beperking als hij/zij niet of slechts gedeeltelijk kan zien. Stoornissen van het gezichtsvermogen zijn meestal het gevolg van een oogaandoening of oogziekte. Maar er kan ook sprake zijn van een storing bij de beeldverwerking in de hersenen. De laatste jaren stijgt het aantal mensen met een visuele beperking als gevolg van diabetes (suikerziekte) en vergrijzing. Vision 2020 heeft uitgerekend dat het aantal blinden en slechtzienden in Nederland in 2020 met 40 % toegenomen zal zijn, van 320.000 mensen in 2010 tot zo’n 354.000 in 2020. Ongeveer 85% van alle visuele beperkingen in Nederland komt voor bij mensen van 50 jaar en ouder. In vergelijking tot mannen zijn er tweemaal zoveel vrouwen met een visuele beperking. Blind zijn betekent dat iemand niet of minder ziet dan 5% of dat het gezichtsveld is beperkt tot minder dan 10 graden. Blind zijn houdt dus niet altijd in dat iemand niets meer ziet. Sommige mensen zien nog wel het verschil tussen licht en donker. Wettelijk is vastgelegd dat als iemand een gezichtsscherpte heeft van maximaal 30% of als iemand een heel klein gezichtsveld heeft, die persoon slechtziend is. Een gezichtsscherpte van 30% wil zeggen dat de slechtziende iets pas op een afstand van 30 meter kan zien, terwijl 5
iemand met een normale gezichtsscherpte dit voorwerp al op 100 meter afstand ziet. Er zijn veel verschillende vormen van slechtziendheid. Sommige mensen kunnen niet scherp zien, anderen zien donkere vlekken, en sommige mensen kunnen alleen zien wat recht voor ze staat, maar niks aan de zijkant. Opdrachtgever en financiële ondersteuning Dit onderzoek wordt financieel ondersteund door de Oogstichting en Ars Donandi (Russell-ter Brugge Fonds). Deze fondsen richten zich beiden o.a. op slechtzienden en blinden. De oorspronkelijke doelgroep ‘mensen met een lichamelijke beperking’ is daarom versmald naar en toegespitst op mensen met een visuele beperking, dus slechtzienden en blinden. Op deze manier kan specifieker op deze doelgroep ingezoomd worden.
6
1.2 Methode Door studie van de beschikbare informatie en door een viertal NS-wandeltochten te laten lopen door blinden en slechtzienden is onderzocht wat blinden en slechtzienden onderweg tegenkomen aan obstakels, moeilijkheden, in hoeverre zij de betreffende NS-wandeltocht geschikt vinden voor de doelgroep en wat verder eventueel van belang is om bijvoorbeeld vooraf te communiceren. Voordat daadwerkelijk visueel beperkten op pad zijn gegaan, is onderstaand vooronderzoek en -voorwerk verricht. 1.2.1 Vooronderzoek Vooraf is bekeken wat er al is op het gebied van wandelen voor blinden/slechtzienden en is er contact geweest met de betreffende organisaties Groen en Handicap en KNBLO-NL. Handboek Samen op het pad Het kenniscentrum Groen & Handicap heeft in 2009 het handboek ‘Samen op pad, zelfstandig & drempelvrij genieten van de natuur’ uitgebracht en in 2013 herzien. In deel 2 worden richtlijnen voor de optimale inrichting van een gebied gegeven, met daarin in de paragraaf 3.1.5 aandacht voor wandelroutes voor mensen met een visuele beperking (zie bijlage 3) en in 3.1.6 aandacht voor markering en bewegwijzering van wandelroutes (zie bijlage 4). Inventarisatie van alle toegankelijke wandelpaden in Nederland In 2012 is door Kenniscentrum Groen & Handicap het project ‘Wandelen, goed voor elkaar!’ gestart om alle toegankelijke wandelpaden in beeld te brengen die in Nederland te vinden zijn, zowel in natuur- en recreatiegebieden, als in stadsparken. Het is de bedoeling dat gebruikers van deze paden beoordelen of een pad toegankelijk is. Via een invulformulier verstrekken zij informatie over de toegankelijkheid van een route of pad en de aanwezige voorzieningen, zie http://www.wandelenmeteenbeperking.nl/wandelroutes?start=10 De Koninklijke Weg In 2008 heeft KNBLO-NL de ‘Koninklijke Weg’, een wandelroute van Paleis Noordeinde (Den Haag) naar paleis Het Loo (Apeldoorn) geschikt voor rolstoelgebruikers, gerealiseerd. In 2011 is voor de ‘Koninklijke Weg’ een buddysysteem opgezet voor mensen met een visuele beperking. Tevens is een uitgebreide beschrijving gemaakt voor mensen met een visuele beperking die via het internet in spraak beschikbaar is. Opstellen lijst criteria De criteria voor wandelroutes voor mensen met een visuele beperking, genoemd in het handboek van Groen en Handicap, zijn vooral gericht op nieuw aan te leggen paden. De criteria blijken daarom niet bruikbaar om mee te geven aan de mensen die de NSwandeltochten analyseren. Ook voor de markering heeft Groen & Handicap richtlijnen opgesteld. De markeringen van NS-wandeltochten, wit-rood als de route gelinkt is aan een LAW en geel-rood als de route gelinkt is aan een Streekpad, zijn gedeponeerd als merk en een vast gegeven. Samen met een slechtziende, actief binnen de Oogvereniging en Groen en Handicap is een nieuwe lijst opgesteld waar de NS-wandeltochten specifiek op bekeken worden. Deze lijst is als bijlage 5 toegevoegd. Proefwandeling Tijdens een proefwandeling op een gedeelte van de NS-wandeltocht Lange Duinen hebben een slechtziende met hond, een blinde met stok, bouwkundig adviseur toegankelijkheid en coördinator NS-wandelingen bekeken of en vastgesteld dat de nieuw opgestelde lijst geschikt is om blinden en slechtzienden mee op pad te sturen. Voorselectie NS-wandeltochten Er zijn 46 NS-wandelingen. Voor dit project zijn vier NS-wandelingen geselecteerd. Op basis van de volgende criteria is een voorselectie gemaakt: Honden moeten zijn toegestaan (of een kleine omleiding die toch al beschreven is) en de route moet toegankelijk zijn voor honden dus bijvoorbeeld geen veerooster zonder paadje ernaast. 7
Goede bereikbaarheid met OV, bij voorkeur trein. Spreiding over het land
Routes die daar positief uitkwamen (ca. 21 stuks) zijn voorgelegd aan de markeerders van de betreffende routes met vragenlijst voor een ruwe beoordeling van mogelijke knelpunten voor blinden en slechtzienden. Uiteindelijk zijn de routes Den Haag, Landgoed Groeneveld, Utrechtse Heuvelrug en de tweedaagse Markelose Berg geselecteerd voor de analyse door slechtzienden/blinden. Apparatuur Via Wandelnet.nl zijn op de trajectpagina’s van elke NS-wandeling naast pdf’s van routebeschrijving en routekaartje verschillende bestandsformaten te downloaden waaronder gpx en gpxm (gpxm biedt iets meer gegevens dan gpx), maar ook Google Earth en TomTom. Veel visueel beperkten krijgen bij Koninklijke Visio een opleiding voor gebruik van de IPhone. Er is nagevraagd of de genoemde bestandsformaten en apparatuur waar visueel beperkten mee werken hen kunnen ondersteunen bij het maken van een wandeling. Noch Koninklijke Visio, noch de ICT bedrijven waar zij mee werken konden zonder verder onderzoek antwoord geven op de vraag of een gpx-bestand gebruikt kon worden op de IPhone. Koninklijke Visio raadt aan het Google Earth bestand in Google Maps te downloaden, omdat visueel beperkten dan gesproken tekst kunnen krijgen. 1.2.2 De analyse van de routes door visueel beperkten Aan de visueel beperkte wandelaars die ieder een NS-wandeling analyseerden, werd een digitale brief gestuurd met daarin: De opdracht Aan de hand van een specifieke NS-wandeltocht bekijken of en in hoeverre blinden, slechtzienden in staat zijn om gebruik te maken van bestaande NSwandeltochten. De visueel beperkte verzamelt en bekijkt de aanwezige informatie vooraf en loopt de route daadwerkelijk na. Hij/zij geeft obstakels aan en concludeert of de wandeling zelfstandig, niet zelfstandig maar wel met hond, of alleen met buddy of helemaal niet gelopen kan worden. Verder kregen zij de vraag mee hoe bestaande NS-wandeltochten het best aangeboden kunnen worden voor blinden/slechtzienden. Dus bestandsformaat, aanpassingen in de tekst, extra informatie etc. Er kunnen ook dingen aangereikt worden, waar op dit moment niet iets aan veranderd kan worden, maar mogelijk wel bij het ontwikkelen van nieuwe NS-wandeltochten. Het verzoek de beoordelingslijst zo compleet mogelijk in te vullen Aan te geven wat je als blinde/slechtziende nodig hebt (vooraf en tijdens) om de route te kunnen lopen. Wat punten zijn waar je niet zelfstandig kunt lopen. Deze graag zo uitgebreid mogelijk noemen of bv. in de tekst aangeven van deze tot deze regel. Obstakels die je tegenkomt (kan van alles zijn) Wat in de tekst aangepast zou moeten/kunnen worden bv. ondergrond vermelden, iets andere omschrijving etc. Opdracht gpx-bestand en/of gesproken tekstbestand te testen. Als bijlage werden meegestuurd: - Pdf-bestand routebeschrijving - Word-bestand om tekstuele wijzigingen aan te kunnen geven. - Kaartje betreffende NS-wandeltocht - Instructie voor het downloaden van het gpx-formaat. - Ingesproken mp-3 bestand omgezet via Robotekst - Checklist blinde/slechtziende controleur NS-wandeltocht - declaratieformulier Door wie zijn de routes geanalyseerd? Als je wilt vaststellen of NS-wandelingen toegankelijk zijn, moet je mensen uit de doelgroep dit zelf laten testen. Zij kunnen aangeven wat wel/niet kan en waar ze behoefte aan hebben.
8
De tweedaagse wandeling is door 2 verschillende mensen gelopen. In totaal zijn 5 mensen zowel mannen als vrouwen, blind of slechtziend en met verschillende hulpmiddelen op pad geweest, zie het schema hieronder. We hebben deze mensen geworven via Groen & Handicap, Oogvereniging, Koninklijke Visio en een oproep op de Facebookpagina Blinden en Slechtzienden. In dit rapport worden deze vrijwilligers verder nalopers genoemd.
Persoon
Route
Geslacht
Blind of Slechtziend
Met?
Persoon 1
Utrechtse Heuvelrug
V
S
Andere slechtziende en hond
Persoon 2
Den Haag
M
B
Met stok, buddy en ICane
Persoon 3
Landgoed Groeneveld
M
S
Met hond, gps en buddy
Persoon 4
Markelose Berg dag 1
V
B
Met buddy
Persoon 5
Markelose Berg dag 2
M
B
Met hond en gps
9
2. Resultaten 2.1 Uit vooronderzoek
Er staan nauwelijks richtlijnen op papier waar een wandelroute voor blinden aan moet voldoen. De richtlijnen in het handboek van Groen & Handicap zijn vooral bestemd voor het aanleggen van nieuwe paden. NS-wandelingen voldoen volgens deze richtlijnen niet voor blinden- en slechtzienden. Richtlijnen routes blinden/slechtzienden volgens handboek Groen & Handicap - Afstand 0,5-5 km - Na 1 km in te korten tot 2 km
NS-wandelingen
-
Goed voelbare, afgewerkte paden of natuurlijke gidslijnen
-
-
Zitgelegenheid om de 200 meter
-
-
Locatievoorzieningen langs het pad markeren Informatieborden in braille Maquette aan begin en eind
-
Gemiddeld 15 km (7-22 km) Veel NS-wandelingen zijn in te korten, maar niet na 1 km en ook niet tot 2 km. Een deel van de route heeft natuurlijke gidslijnen, maar in de herfst als er overal bladeren liggen, zal dit al een stuk minder duidelijk zijn. Takken van bomen en struiken houden zich niet aan de gidslijnen en groeien gewoon verder boven het pad. Bij veel NS-wandelingen staan zitgelegenheden op het kaartje aangegeven, maar ze zijn zeker niet om de 200 meter aanwezig. Is nu nergens aanwezig.
-
Niet aanwezig Niet aanwezig
-
-
De Koninklijke Weg is geschikt gemaakt voor visueel beperkten d.m.v. gesproken tekst en het opzetten van een buddysysteem. Blinden en slechtzienden die de Koninklijke Weg willen lopen, kunnen contact opnemen met speciaal opgeleide buddy’s. Een mooi systeem waar tijd en energie in is gestoken om het op te tuigen. De KNBLO-NL heeft de indruk dat er niet veel gebruik gemaakt wordt van het systeem. Blinde/slechtziende nalopers betrokken bij het project ‘Samen op (het) Pad’ kennen en maken/maakten gebruik van het buddysysteem. Kanttekeningen die geplaatst worden: o De Koninklijke Weg is misschien niet de meest aantrekkelijke route voor blinden en slechtzienden. De route is oorspronkelijk opgezet voor rolstoelers en voert daarom grotendeels over asfalt. Een deel van de blinden en slechtzienden, heeft evenals ziende wandelaars, geen voorkeur voor asfalt. Langere stukken parallel aan een drukke weg lopen, is voor blinden en slechtzienden, door hun extra goed ontwikkelde gehoor, niet prettig. o Het systeem is specifiek opgezet voor de Koninklijke Weg. De opgeleide buddy’s wonen vooral in de buurt van het traject van de Koninklijke Weg tussen Den Haag en Apeldoorn. Blinden en slechtzienden hechten aan een vaste, vertrouwde buddy en spreken met dezelfde persoon ook graag af op een andere route. o In brede kring mogelijk te weinig bekend (gemaakt) dat dit buddysysteem bestaat? o Het buddysysteem is gelanceerd, maar voor het up to date houden is menskracht en/of financiering nodig. Uit het vooronderzoek onder de markeerders van de NS-wandelingen is geen enkele route naar voren gekomen waar de ziende markeerder aangeeft, dat hij/zij de wandeling geschikt vindt voor blinden alleen, met stok of met blindengeleidehond. Met begeleider lijken praktisch alle routes geschikt. Knelpunten die naar voren komen zijn 10
vooral: door de lengte moet bijna altijd een N- of andere drukke weg overgestoken worden, waar voorzieningen voor blinden (stoplichten met/zonder rateltikker, middenberm etc.) ontbreken. Andere knelpunten die worden aangegeven zijn boomwortels, bruggetjes zonder leuningen, water waar dicht langs gelopen wordt. Als ziende is moeilijk te beoordelen wat voor een niet ziende wel/niet te doen is en hoe hij/zij de betreffende wandelroute beleeft. De uiteindelijke analyse en evt. tekstwijzigingen moeten door de doelgroep zelf tot stand komen.
2.2 Uit analyse NS-wandeltochten door visueel beperkten Beleving De nalopers en buddy’s geven aan te genieten van de NS-wandelingen door de afwisseling in de routes (soort natuur, ondergrond etc.). De meegekregen opdrachten maakten het voor menigeen wel een pittig dagje. Vindbaarheid informatie De gpx-route op wandelnet.nl blijkt halverwege het onderzoek niet langer zelfstandig te downloaden voor blinden/slechtzienden, omdat voor een groot deel van de informatie op de site, tijdens het onderzoek, registratieplicht werd ingevoerd. Bij het registreren moet een captcha (cijfer/lettercode) gelezen en ingevuld worden, wat voor visueel gehandicapten niet te doen is. Het vinden van de routebeschrijving op wandelnet.nl lukt niet met het toetsenbord, wel met de muis. Via het zoekveld zoeken op de routenaam werkt. Als de trajectpagina eenmaal geopend is, is deze geschikt voor blinden en slechtzienden, omdat het pdfbestand kan worden voorgelezen bij gebruik van het softwarepakket SuperNova. Het wordt als prettig ervaren als in de tekst staat na hoeveel kilometer zich horeca bevindt, omdat blinden/slechtzienden de horecatekentjes op het kaartje niet kunnen zien. Het is fijn als vooraf duidelijk is welk percentage van de route verhard is en welk percentage onverhard. Bereikbaarheid De geanalyseerde NS-wandelingen beginnen alle op een treinstation. Op http://www.ns.nl/geleidelijnen/chooseStation.do kan per station meer informatie gevonden worden over geleidelijnen op een specifiek station. De beginpunten van de geanalyseerde routes zijn goed bereikbaar en van het eindpunt kon weer makkelijk naar huis gegaan worden. Dag 1 en dag 2 van de tweedaagse Markelose Berg zijn los geknipt en door twee verschillende nalopers gelopen, omdat het lastig bleek te zijn twee opeenvolgende dagen in te plannen, waarop zowel blinde als buddy konden. Het beginpunt van de tweede dag is niet op een station. Voor de naloper van dag 2 was het daardoor lastiger het beginpunt te vinden. OV-chippalen Arriva en Syntus zijn zonder ziende begeleider niet toegankelijk. In Goor ontbrak de geleidelijn aan het eind van het perron. Deze leek vervangen te zijn door gewone tegels. Toegankelijkheid route Routebeschrijving/achtergrondinformatie De achtergrondinformatie is zeker van waarde voor de blinde/slechtziende. Een blinde/slechtziende heeft niets aan de kaart, een alternatief is niet nodig. De huidige routebeschrijving is gemaakt door en voor ziende mensen. Er staan veel visuele aanwijzingen in: bv. bij het bord van Natuurmonumenten rechtsaf, bij ANWBwegwijzer 1111 linksaf, voor het prikkeldraad linksaf, bij huisnummer 16 rechtsaf, over een houten brug, maar omdat deze overtrokken is met gaas voelt deze voor een blinde als metaal etc. Een deel van de nalopers heeft geprobeerd de route te herschrijven met afstandsaanduidingen, ondergrond etc., is hier echter mee gestopt omdat, ze zich afvroegen wie daar behoefte aan heeft, omdat ze een dergelijke route toch met een buddy zouden lopen. 11
Daarnaast is de groep slechtzienden/blinden zo divers is, dat de beschrijving niet op één manier toegankelijk te maken is voor de hele doelgroep. Voorbeeld: tijdens de proefwandeling met een blinde met taststok en een slechtziende met geleidehond bleek al op het station hoe divers deze groep zich oriënteert. De blinde met stok volgde de geleidelijnen, die via een grote haakse hoek naar de uitgang lopen. De slechtziende met hond doorkruiste de stationshal dwars over de geleidelijnen rechtstreeks naar de uitgang. Normaal gesproken worden in een routebeschrijving kenmerkende zaken opgenomen, die een wandelaar tegenkomt. Doordat beiden zich verschillend oriënteren en een ander traject nemen met andere kenmerken onderweg, is geen eenduidige routebeschrijving te maken. Ook verderop op de route liep de blinde met stok vooral aan de rechterkant van het pad, zich met stok oriënterend op de overgang van pad naar berm. Hij moest gewaarschuwd worden voor doorns langs het pad, struiken over het pad etc. De geleidehond en slechtziende zoeken de makkelijkste route, zij lopen niet uiterst rechts vanwege takken en struiken, maar ontdekten daardoor niet de in de beschrijving genoemde bank rechts van het pad. Het is via Robotekst (een systeem wat niemand bleek te kennen) makkelijk om de pdf routebeschrijving om te zetten in gesproken tekst. Alle controleurs hebben deze gesproken tekst meegekregen. De één ervaart het als zeer prettig mee te kunnen luisteren, daardoor zelf ook te weten waar je heen moet en een actieve rol te hebben bij het volgen van de routebeschrijving. De ander is niet zo ingesteld op gesproken tekst en heeft daar ook geen behoefte aan en is meer gericht op het ervaren van de omgeving of de informatie die door de buddy wordt gegeven. De pdf is direct omgezet in gesproken tekst en voor die tijd niet bewerkt. Voor iedere alinea staan in het origineel markeertekens. Deze worden allemaal aangegeven als onbekend teken. Ook een kop- of voettekst werkt verwarrend. Zelfstandigheid en ondersteuning Een van de routes is zelfstandig nagelopen door een blinde m.b.v. een bewerkt gpxbestand (voor gps) en hond. Deze persoon voelt zich uitgedaagd meer NSwandeltochten te lopen, maar geeft aan lastige punten gehad te hebben en het eind afgesneden te hebben, omdat hond en hijzelf moe waren van de intensieve tocht. Een andere route is door twee slechtzienden (die elkaar goed aanvulden qua soort zicht) met hond en gesproken tekst gelopen. Zij hebben bepaalde oversteken niet als veilig ervaren. Andere nalopers gaven aan het absoluut niet zelfstandig gekund te hebben, vooral vanwege gevaarlijke oversteken, waarbij de blinde/slechtziende zelf in moet schatten of/wanneer hij over kan steken (een hond kan geen snelheid of afstand inschatten) en de vindbaarheid van de route. Een naloper gaf aan dat hij soms niet eens wist of hij zich wel op een pad bevond, laat staan op de route. Ook als de route toegankelijk is voor een geleidehond (geen obstakels als veerooster zonder zijpassage, vlonder met paal in het midden, zigzaghekken) wil dit niet zeggen dat een blinde/slechtziende de route daadwerkelijk kan lopen. Een hond is geen gps en kan zijn werk alleen met zekerheid en vertrouwen uitvoeren als zijn baas (de blinde wandelaar) kordate, duidelijke aanwijzingen kan geven. Voorbeeld: in de routebeschrijving staat “op splitsing rechts aanhouden en daarna op het brede pad linksaf”. De baas merkt de splitsing niet op en zal op het punt waar linksaf gegaan moet worden, rechtsaf gaan, omdat hij/zij denkt dat het de splitsing is. De hond zal niet aangeven dat ze de splitsing gehad hebben en nu links moeten. Bij het oversteken van een drukke weg is een hond niet in staat in te schatten hoe snel een auto/fiets dichterbij komt. Dat moet de blinde zelf doen. Het is voor een hond fijn als hij tijdens zijn intensieve werk deels los kan lopen. Een buddy heeft een dubbele taak: het zoeken van de route en het geleiden van de blinde. Duidelijke markering zorgt voor meer ontspanning bij de buddy, zodat tijd over blijft voor achtergrondinfo, een goed gesprek, het ontdekken/aftasten van de omgeving. Voor slechtzienden en buddy helpt het als markering zoveel mogelijk op één hoogte is aangebracht, aan de zijde waar gelopen wordt en een kruis op een pad dat niet ingegaan moet worden. Een slechtziende gaf aan dat van de wit-rode markering, waarmee NS-wandeltochten en LAW’s gemarkeerd zijn, de witte kleur beter zichtbaar was dan rood.
12
Het samen met een buddy op pad gaan, vergt minder mobiliteitsvaardigheden en energie van de visueel beperkte, geeft meer ontspanning en is over het algemeen leuk.
Apparatuur GPS gebruik tijdens de route: De eerste naloper die gps gebruikte, kreeg om de tien à twintig meter een melding dat er zoveel graden naar links of naar rechts gegaan moest worden. Het bestand bevat erg veel coördinaten en de aanwijzingen komen vaak aan de late kant. In de vrije modus (in het bos bijvoorbeeld) zweeg het systeem in alle talen. Navigon deelde hem mee, dat het niet mogelijk is om GPX-bestanden op een Navigon-app op de IPhone te importeren en dat voor Tom-Tom hetzelfde geldt. Hij heeft het gpx-bestand geconverteerd naar CSV en geladen op de Trekker. Tijdens eerdere wandelingen met zijn gps geeft de gps aan over 150 meter bereikt u het volgende punt. Als dit punt na een tijd lopen niet wordt bereikt, kun je concluderen dat je verkeerd zit en moet je hetzelfde pad weer terug zien te vinden naar de plek waar het mis ging. GPS-systemen zijn nog te onnauwkeurig om er blind op te kunnen varen. De tweede naloper met gps gaf aan dat de huidige GPS-aanpassingen allemaal tekort schieten: Trekker: wordt niet meer geleverd/ondersteund. Trekker Breeze: als beste ervaren. Deze meldt wel de oriëntatiepunten, maar niet de bijbehorende richtingaanwijzing (10° links). Kapten Mobility: voor zover bekend kunnen er geen oriëntatiepunten in worden opgeslagen. De anderen hadden geen ervaring met gps en deze is door hen niet gebruikt. I-Cane Mobilo. Een van de vrijwilligers is met iemand met een I-Cane Mobilo op pad geweest. Hiermee wordt ter plaatse een route opgenomen die door iemand anders gevolgd kan worden. Op dit moment zijn er 25 mensen met een dergelijke stok. Collectieve routes zijn op dit moment nog niet beschikbaar. Werkt op gps-signalen.
3. Conclusies en aanbevelingen Geschiktheid NS-wandelingen De NS-wandelingen worden gewaardeerd als leuke, afwisselende routes. De bereikbaarheid van de NS-wandelingen, beginnend en eindigend op een station, is goed. Een station is ook een handige plek om met een buddy af te spreken. De vier gelopen NS-wandeltochten zijn niet geschikt om zelfstandig te lopen ook niet met geleidehond, gps of taststok. De vier gelopen NS-wandeltochten zijn wel geschikt om met een buddy en als extra evt. een taststok en/of geleidehond te lopen. De ziende ziet markering, routebeschrijving en kaart. De visueel beperkte hoort, ruikt en tast. Beiden ervaren een route anders en vullen elkaar prachtig aan. Samen op (het) pad beleef je meer! Een buddy moet weten waar hij op moet letten, zeker in de stad. Met een buddy in een bos lopen lijkt als makkelijker ervaren te worden dan lopen in een dorp of stad vanwege auto’s, die loopruimte in beslag nemen en allerlei obstakels (reclameborden, versieringen, lantaarnpalen, fietsen) op of het ontbreken van stoepen. Een buddy kan de visueel beperkte helpen meer van de wandeling te beleven door dingen te vertellen, te laten voelen of ruiken. Maar soms is de wandeling zelf al inspannend genoeg en is er geen behoefte aan extra informatie. Het is goed als buddy en wandelaar hun verwachtingen afstemmen. De onderzochte NS-wandeltochten zijn alleen met een buddy veilig en ontspannen te lopen. Veel visueel beperkten lopen met een vast maatje. Toch geven de nalopers aan dat ze de meerwaarde van een up to date en uitgebreider buddysysteem inzien, omdat ze dan minder afhankelijk zijn van wanneer de vaste buddy mogelijkheden heeft. Mogelijk zou via de Oogvereniging en via diverse sites gepeild kunnen worden of dit breder leeft. Zo ja, dan zou in overleg met de KNBLO en Wandelnet het t.b.v. de Koninklijke Weg opgezette buddysysteem mogelijk geactualiseerd en verbreed kunnen worden naar andere routes, zoals NS-wandelingen. Huidige navigatiemiddelen voor visueel beperkten zijn ondersteunend, maar niet geschikt om zelfstandig een NS-wandeling mee te kunnen lopen. Mogelijk brengen technologische ontwikkelingen hier de komende jaren verandering in. 13
Wandelnet Wandelnet heeft de specifieke informatie die uit de analyse van deze vier routes naar voren is gekomen en welke van belang is voor visueel beperkten, op haar site www.wandelnet.nl geplaatst. Wandelnet verbetert de toegankelijkheid van wandelnet.nl voor visueel beperkten door een alternatief voor de huidige captcha aan te bieden. Hiervoor is opdracht gegeven aan de webbouwer. Er wordt momenteel getest. Wandelnet heeft op wandelnet.nl een pdf met platte tekst bij de 4 gelopen NSwandelingen gepubliceerd. Alle onbekende tekens zijn verwijderd. Achtergrondinformatie is met naam aangegeven en er is vermeld waar de routebeschrijving weer verder gaat. Via o.a. Robotekst.nl (geschikt voor blinden/slechtzienden) kan de pdf omgezet worden in gesproken tekst (mp3). Wandelnet geeft in de vier NS-wandelingen aan: o Welk percentage van de routes verhard/onverhard is. o Na hoeveel kilometer het horeca-adres zich bevindt. Bij nieuwe NS-wandelingen zal dit voortaan meegenomen worden. Wandelnet heeft een lijst samengesteld waarop staat in hoeverre honden op NSwandelingen zijn toegestaan. De lijst is gepubliceerd op wandelnet.nl. Dit project heeft ervoor gezorgd dat bij Wandelnet (en door promotie breder) meer kennis en bewustwording is ontstaan over de wensen/mogelijkheden van visueel beperkten. Wandelnet markeerders markeren de routes volgens de richtlijnen vermeld in ‘markeren moet je leren’. Wandelnet informeert markeerders over de uitkomsten van het project ‘Samen op het Pad’ en neemt daarbij het volgende mee: o Goed gemarkeerde en beschreven routes bieden meerwaarde. Ze helpen de buddy om ontspannen met een visueel beperkte op pad te kunnen gaan en energie/tijd over te houden om te praten, dingen te vertellen die te zien zijn etc. o Een slechtziende is gebaat bij eenduidige markering (dus waar mogelijk graag zoveel mogelijk op gelijke hoogte, rechts van het pad). Overige beschikbare informatie Op de site van Groen & Handicap kunnen wandelaars informatie plaatsen over een route die zij gelopen hebben en aangeven in hoeverre deze geschikt is voor wandelaars met een beperking, bv. een rolstoel. Groen en Handicap is gevraagd een kolom toe te voegen voor visueel beperkten om op die manier zoveel mogelijk toegankelijkheidsinfo te verstrekken. Zorg dat voor iedereen duidelijk is (doelgroep en route/beleidsmakers) waar (visueel) beperkten informatie over wandelen kunnen vinden. Waken voor versnippering van informatie (KNBLO, Groen en Handicap, Wandelnet). Link naar elkaar. Kaartinformatie is niet toegankelijk voor blinden en slechtzienden. Het heeft daarom geen zin knelpunten via GIS en de routeplanner beschikbaar te stellen, omdat deze niet toegankelijk zijn voor de doelgroep.
Bijlagen 1.Routebeschrijving NS-wandeltocht 2. Kaart NS-wandeltocht 3. 3.1.5 Handboek ‘Samen op pad’, wandelroutes voor mensen met een visuele beperking. 4. 3.1.6 Handboek ‘Samen op pad’, markering en bewegwijzering van wandelroutes 5. Checklist inventarisatie geschiktheid NS-wandeltocht blinden/slechtzienden
Bronnen Rapport natuur met een beperking, Kenniscentrum Recreatie i.o.v. Groen en Handicap, 2011 De Koninklijke Weg ook voor ziende en blinde mensen, Groen en Handicap, 2011 Websites: www.koninklijkeweg.nl; www.knblo.nl; www.visio.org, www.oogvereniging.nl Visueel beperkten
14
Bijlage 1
15
16
Bijlage 2
17
Bijlage 3
18
Bijlage 4
19
Bijlage 5
CHECKLIST INVENTARISATIE GESCHIKTHEID NS-WANDELTOCHT BLINDEN/SLECHTZIENDEN Naam NS-wandeltocht:
Controleur:
WEBSITE EN DOWNLOADEN Presentatie NS-wandeltochten: NS-wandeltochten worden via www.wandelnet.nl en www.eropuit.nl/wandelen aangeboden als downloadbare bestanden: routebeschrijving en kaart. Is de routebeschrijving geschikt voor blinden- en slechtzienden? Zo niet, graag concreet aangeven wat veranderd moet worden. Heeft een blinde/slechtziende iets aan de huidige kaart? Is een alternatief noodzakelijk? Zo ja, in wat voor vorm? NS-wandeltocht als MP-3 bestand: In de huidige routebeschrijving staan veel visuele aanduidingen. Wat zou toegevoegd of verwijderd moeten worden, voordat de routebeschrijving in een MP-3 bestand wordt omgezet. Graag exact in Word-bestand aangeven (grijs gearceerd is betreffende tekst verwijderen, geel gearceerd is betreffende tekst toevoegen). -
Vindt u de snelheid van de huidige MP-3 tekst te GOED/TE LANGZAAM/TE SNEL? Heeft u voorkeur voor een mannen- of vrouwenstem? JA/NEE
BEREIKBAARHEID Is het beginpunt van de route goed bereikbaar en vindbaar? Is het eindpunt van de route goed bereikbaar en vindbaar?
20
Is een evt. bushalte om route in te korten: 0 Vindbaar 0 Bereikbaar 0 Beschreven TOEGANKELIJKHEID HOND Zijn honden op de hele route toegestaan? Zo niet: Is er een omleiding beschreven in tekst? Is omleiding beschreven omleiding aan te raden, te doen, veilig, vindbaar? Lengte per omleiding? Zijn er op de route obstakels voor een blindengeleidehond (veerooster, bruggetje, water etc.)? WANDELAAR MET TASTSTOK Natuurlijke gidslijnen: Op welk percentage van de route zijn (natuurlijke) gidslijnen aanwezig? VEILIGHEID ROUTE Zie ook schema onderaan vragenlijst, omdat er waarschijnlijk meer oversteken zijn. Oversteken wegen -
Zijn er wegen in deze route die niet ZELFSTANDIG overgestoken kunnen worden? Is een evt. alternatief voor handen?
-
Is er een middengeleider bij de oversteek aanwezig?
-
Is er een verkeerslicht bij de oversteek met/zonder rateltikker?
-
Vormen deze oversteken ook een probleem als met BLINDENGELEIDEHOND wordt gelopen?
-
Vormen deze oversteken ook een probleem als met een BUDDY wordt gelopen?
Medegebruik weg/fietspad: -
Is er een stuk route waar u op de weg moet lopen, omdat er geen voet/fietspad is? Hoe lang is dit gedeelte? 21
-
Is dit veilig? Anders………………
VINDBAARHEID ROUTE Markering:
0
0 Niet gebruikt 0 Deels gebruikt 0 Is de route te volgen zonder markering? 0 Indien u de markering wel hebt gebruikt. Heeft deze een handige kleur/vorm? Overige opmerkingen
Routebeschrijving/weg vinden: Had u onderweg moeite met het vinden van de weg? Welke problemen ondervond u? Hoe zouden deze opgelost kunnen worden? Is dit op te lossen door individuele aanpassingen? (bv. navigatiesysteem?) HORECA EN POI’S (Points of Interest) Horeca: -
Vindbaarheid genoemde horecagelegenheden:
-
Blindengeleidehond toegestaan in horecagelegenheden.
-
Is hotel 2-daagse route geschikt voor blinden-/slechtzienden?
Achtergrondinfo: (bv. lengte) Is de in de routebeschrijving beschreven achtergrondinfo vindbaar in het veld (bv. bezoekerscentrum, museum?) -
Is de beschreven achtergrondinfo van waarde voor blinde/slechtziende?
OVERIG Zwaarte van de tocht (kijkend naar ondergrond pad, stijgingspercentage etc.) 22
0 licht 0 gemiddeld 0 zwaar Overige zaken die van belang zijn:
CONCLUSIE Conclusie:
Aanvulling:
Deze route is WEL/NIET geschikt om ZELFSTANDIG als BLINDE/SLECHTZIENDE te lopen. Deze route is WEL/NIET geschikt om MET BLINDENGELEIDEHOND als BLINDE/SLECHTZIENDE te lopen. Deze route is WEL/NIET geschikt om met begeleider/buddy als BLINDE/SLECHTZIENDE te lopen.
Bijlage oversteken wegen: Oversteek
Stoplicht met rateltikker aanw.
Middenberm
Snelheid auto’s
Naam weg
Amersfoort, januari 2014 RA
23
