DRAAIBOEK
SAMEN MOZAÏEKEN
Duurzame zitbanken, duurzame buurten
Nicole Baerts
[email protected] T 0497 58 43 65 RIMO Limburg vzw Marktplein 9 bus 21 | 3550 Heusden‐Zolder T 011 22 21 96 www.rimo.be
INLEIDING We stellen vast dat er een toename is aan buurtbewoners die in een sociaal isolement leven en dit over de breuklijnen (oud-jong, allochtoon-autochtoon) heen. Zij missen betekenisvolle relaties met een brede groep van mensen om zich heen, zoals kennissen, buren, collega’s, mensen om samen een hobby mee uit te voeren. Met het project ‘duurzame banken, duurzame buurten’ breng je buurtbewoners dichter bij elkaar door ze samen een betonnen bank te laten bekleden met mozaïeksteentjes, volgens een eigen uniek ontwerp. Eenmaal afgewerkt biedt deze bank een plek waar buurtbewoners elkaar op een dagelijkse, spontane en onbevangen manier kunnen ontmoeten. Bewoners werken samen aan een gemeenschappelijk product in de voorbereiding en door effectief samen te mozaïeken. Ze praten met elkaar, de plek waar gewerkt wordt is een ontmoetingsplaats en het thema “een zitbank maken voor onze buurt” vormt een positief gespreksonderwerp. Samen een gemeenschappelijk doel nastreven verbindt mensen en er ontstaat een product van de wijk, door de betrokkenheid van bewoners bij de realisatie. Bovendien leren vrijwilligers die mee mozaïeken nieuwe mensen kennen en stijgt de eigenwaarde van de deelnemers. Het project heeft een begin- en een eindpunt, dit is een voordeel in het zoeken naar vrijwilligersengagement. RIMO Limburg experimenteerde met deze methodiek in Houthalen-Helchteren en ontwikkelde in Houthalen-Oost 3 zitbanken. We hebben bijgevolg vooral vanuit de focus op de buurt gewerkt. Maar deze manier van werken is ook inzetbaar binnen andere settingen, zoals een vereniging, een ontmoetingsplek, etc. Met dit draaiboek geven we geïnteresseerden een blik achter de schermen over onze aanpak. We starten met nagestreefde doelstellingen (1), vervolgens gaan we in op onze manier van aanpak (2). Tot slot staan we stil bij enkele aandachtspunten (3), het budget (4) en lijsten we bijkomende informatie (5) op.
Samen Mozaïeken | Draaiboek
1|6
1. DOELSTELLING Met dit project beogen we een dubbel resultaat: een prachtig functioneel en onverslijtbaar product maar ook en vooral mensen die elkaar hebben leren kennen, die samenwerken en fier zijn op hun resultaat. Een duurzame zitbank voor een duurzame buurt! Het samenhorigheidsgevoel in de wijk is verhoogd. De bank verbindt niet enkel mozaïektegeltjes, maar brengt ook mensen bij elkaar door een positieve verbinding tussen bewoners te creëren, met aandacht voor de meest kwetsbare bewoners. De talenten van bewoners worden gebruikt en aangewakkerd: zowel van de doeners als van de denkers. Tot slot zetten we nieuwe samenwerkingsverbanden op, over de buurt heen. Dit kan samenwerking zijn tussen buurtbewoners, die dat voorheen niet deden, maar ook tussen organisaties die betrokken zijn bij de realisatie.
2. AANPAK Om tot een gemozaïekte bank te komen zetten we eerst voorbereidende stappen: we creëren een draagvlak (2.1), maken een projectplan (2.2) en zetten workshops op (2.3). Vervolgens starten we met mozaïeken en gaan we in op de rol van begeleiding (2.4) om tot slot naar buiten te treden met het resultaat (2.5).
2.1. CREËREN VAN EEN DRAAGVLAK In eerste instantie is het nodig om bewoners en het lokale beleid te enthousiasmeren voor het project. Het lokale gemeentebestuur is een belangrijke partner omdat de gemozaïekte zitbank (meestal) op een openbare plaats komt te staan. Bovendien biedt het beleid vaak technische ondersteuning, de technische dienst van een gemeente / stad kan de bank bijvoorbeeld op de definitieve plek plaatsen. Een draagvlak creëren kan door een werkgroep op te starten die bestaat uit bewoners en het beleid om het sociaal-artistiek idee vorm te geven. Hier wordt besproken wie men wil betrekken (jong/oud, kwetsbaar/niet kwetsbaar, plaatselijke verenigingen,…) en hoe men het ontwerp op de zitbank ziet. Welke tekeningen willen we op de bank? Die van kinderen? Of van een kunstenaar? Of kan iedereen voorstellen insturen? Wordt het een lappendeken van ideeën of wordt er 1 centrale figuur op afgebeeld? Daarnaast kunnen ander organisaties, actief in de buurt, betrokken worden. Het gaat dan onder meer om het jongerenwerk, verenigingen, scholen, etc. Zij kunnen het project breed bekendmaken, een lokaal draagvlak is bovendien belangrijk om de duurzaamheid te garanderen. Tips
2.2. UITWERKEN PROJECTPLAN In voornoemde werkgroep worden afspraken gemaakt rond het ‘product’, dit is alles wat te maken heeft met het mozaïeken (afbeelding, keuze en kleuren van glassteentjes, kleur voeg, lijm, …). In deze fase van het project maken we afspraken rond de techniek en de omkadering. Er zijn ook afspraken nodig rond het ‘proces’, de verbindingen tussen bewoners. De locatie van het mozaïeken wordt een sociaal trefpunt, en wat wil je de deelnemers leren: respect voor elkaars werk, werken rond diversiteit, etc.
Samen Mozaïeken | Draaiboek
Denk goed na wanneer en hoe lang je plant
te mozaïeken. Met kinderen kan je max. 2 uur aaneensluitend werken. Volwassenen zijn na 1 dagdeel voldaan. Ook het tijdstip waarop je mozaïekt is afhankelijk van je publiek, je houdt best rekening met hobby’s, werk, schooluren, etc. Wanneer je 1/3
e
blinkende steentjes gebruikt in je ontwerp, geeft dit een heel mooi effect in het zonlicht!
2|6
Om over na te denken, PROCES
Om over na te denken, PRODUCT Gebruiken we volledige steentjes of moet elk
steentje geknipt worden?
Hoe trekken we een groep mozaïekers aan? Wie levert ideeën aan om tot het ontwerp van
Mozaïeken we met rechte lijnen of in chaos? Welke kleuren gebruik je? Dit moet vast staan
in het ontwerp.
de bank te komen? Hoe pakken we dit aan? Hoe zijn deelnemers betrokken op elkaar? Kennen deelnemers elkaar?
Wie bepaalt wat goed gemozaïekt is?
Hoe gaan we met elkaar om?
Huren
Op
Waar
Eventueel
we een organisatie in voor de technische begeleiding? kunnen we mozaïeken (binnen of buiten): we gaan op zoek naar een centrale plaats die goed bereikbaar is voor de deelnemers.
welke manier informeren we voorbijgangers, buurtbewoners en anderen? een goedendagactie opstarten, bezoekers actief aanspreken om hen te betrekken.
Eventueel een ontwerp, foto’s ophangen op de
Wie dient aanwezig te zijn wanneer er wordt
gewerkt? Waar zal de bank komen te staan?
plek waar gemozaïekt wordt. Hoe houden we de vrijwilligers gemotiveerd? De wijkagent uitnodigen om regelmatig langs
Wie zal er gebruik van maken? Voor de vrijwilligers: kunnen we er koffie
te komen voor een babbel. Etc.
drinken? Is er een toilet? Is er sociale controle om zo vandalisme tegen
te gaan? Kunnen we het materiaal veilig opbergen? Wie zet alles klaar en wie ruimt op? Allemaal
of werken we met een beurtrol? Etc.
2.3. WORKSHOPS Door workshops te organiseren leren geïnteresseerden mozaïeken en kan het ontwerp worden gemaakt van de tekening die uiteindelijk op de bank komt. Door samen te werken met een plaatselijke kunstenaar breng je je mozaïekwerk op een hoger niveau. Deze workshops kunnen i.s.m. de leverancier worden georganiseerd.
2.4. AAN DE SLAG Na de voorbereidingen start het effectief samen mozaïeken aan de betonnen zitbank met de bewoners. In dit project hangt veel af van een goede begeleiding, het gaat dan om zowel de technische begeleiding als het sturen van het proces.
Tip Je start best pas met mozaïeken als: Het ontwerp van de bank klaar is Als je al je materiaal (steentjes, lijm,
werktuigen e.d.) hebt.
Wie de technische ondersteuning biedt, kan correct en duurzaam mozaïeken, en kan de techniek aanleren aan de betrokkenen. Deze persoon weet waarop te letten, kortom heeft de techniek in de vingers om een kwaliteitsvolle bank te realiseren. De procesbegeleider volgt het sociale op, zijnde de onderlinge contacten. Bij de projecten van RIMO Limburg was deze rol weggelegd voor de opbouwwerker. Hij legt de nadruk op het verbinden en contacten leggen tussen de aanwezigen. Hij waakt bovendien over de motivatie, betrokkenheid en sfeer gedurende het hele proces. De opbouwwerker gaat hiertoe op zoek naar potentiële Samen Mozaïeken | Draaiboek
3|6
vrijwilligers, betrekt hen en blijft hen motiveren. Signalen Vrijwilligers die gedurende een heel aantal weken op Als opbouwwerker pik je signalen op uit de regelmatige basis hieraan komen werken, krijgen een gesprekken aan de bank. Het kan gaan band met elkaar. De procesbegeleider zorgt dat de over diversiteit, overlast, etc. Door afspraken duidelijk zijn voor iedere deelnemer, is hiermee aan de slag te gaan kan je aanspreekfiguur voor vragen, spreekt omstaanders structureel iets veranderen. aan, nodigt uit, etc. Daarnaast waakt de procesbegeleider over de gemaakte afspraken en te zetten stappen uit het projectplan, hier zijn randvoorwaarden om tot de bank te kunnen komen in verwerkt (zie 2.2).
2.5. NAAR BUITEN TREDEN MET HET RESULTAAT Het project eindigt met het tonen van het resultaat. Dit kan door een feestje te organiseren voor de deelnemers, een officiële inhuldiging samen met het bestuur van de gemeente/stad, omwonenden informeren over het proces en het resultaat,… . Hierbij wordt het product aan het brede publiek voorgesteld. Tot slot is het belangrijk om af te spreken wie de opvolging en het onderhoud van de bank opneemt. Het gaat dan om het detecteren van eventuele schade alsook over de herstellingen. Hier zijn afspraken rond te maken met de leverancier.
Samen Mozaïeken | Draaiboek
4|6
3. AANDACHTSPUNTEN Doorheen het project stelden we vast dat er enkele struikelblokken kunnen zijn, die het proces kunnen bemoeilijken. Het gaat dan om vandalisme, weersomstandigheden, motivatie van deelnemers en communicatie en afstemming met de leverancier. Deze factoren hebben een grote invloed op de timing en de tijdsduur van het project. Met buurtbewoners een gemozaïekte bank realiseren is een tijdrovend proces. Het product (de bank) afwerken is niet de enige doelstelling. Het proces van bewonersbetrokkenheid is prioritair. Door te starten met een sterke, gemotiveerde groep vrijwilligers heeft het project het meeste kans op slagen. Vrijwilligers worden betrokken bij alle beslissingen die moeten worden genomen, de procesbegeleider bevordert onderlinge contacten en spoort hen aan om zich mee in te zetten bij het ontwerp en de realisatie van de bank. De ervaring leert ons dat dit proces meer tijd vraagt dan voorzien. Wij werkten een periode van 3 maanden aan de éne en telkens ruim een jaar aan de twee andere banken. Om een duurzaam product en te bereiken heb je idealiter 1 jaar de tijd om hierrond te werken, zeker wanneer de begeleiding van zowel het proces als het product door eenzelfde persoon gebeurt.. Vandalisme: de bank staat buiten en zeker wanneer ze nog niet is afgewerkt maakt dat de bank kwetsbaar voor vandalisme. Op een plek waar er vlot sociale controle is (voorbijgangers, omwonenden die ze kunnen zien, …) is de kans kleiner dat er iets mis loopt. Anderzijds vermindert het creëren van een breed draagvlak de kans op vandalisme. Ook weersomstandigheden spelen een zeer belangrijke rol, want het mozaiëken gebeurt buiten, al dan niet onder een afdak. De bank is heel zwaar en daarom is het niet vanzelfsprekend om ze binnen te plaatsen. Je kan bovendien niet voegen bij vriesweer en wanneer het te warm is, droogt de lijm te snel. Bijvoorbeeld Deelnemers kunnen hun motivatie verliezen en in het In Houthalen Oost werden we geconfronteerd slechtste geval afhaken. Hier zijn legio oorzaken voor. met vandalisme. We hebben de vermoedelijke Het kan gaan om persoonlijke situaties (ziekte, daders betrokken bij de bank en het proces. Dit gebeurtenissen in de familie, etc.) maar ook om zorgde dat ze respect kregen voor wie hieraan strubbelingen tussen mozaïekers. De duur van het werkte. Het vandalisme is toen gestopt. proces, de mate van betrokkenheid en de sfeer spelen ook mee. Ze verwachten snel resultaat en hoe meer ze zich betrokken voelen, hoe meer ‘opofferingen’ (tijd, inzet,etc.) ze willen doen en het moet ook een plezierige bezigheid zijn. Het is bijgevolg belangrijk dat de procesbegeleider deze factoren goed opvolgt. Het ontwerp dat op de bank komt te staan is tot slot ook een aandachtspunt. Deze tekening moet de betrokkenen, de buurt en de toekomstige gebruikers van de bank aanspreken. Het moet iets van hun zijn. Dan is er voldoende respect voor het product en nodigt de bank uit om erover te praten.
Bijvoorbeeld In Houthalen Oost kozen we ervoor om het stratenplan op de zitbank te mozaïeken. Tijdens het tekenen van het stratenplan spraken bewoners ons aan over de juistheid van het plan. Een vrijwilliger ging ons stratenplan live checken. Hij wandelde een hele week rond en ging in discussie met bewoners. Boeiende gesprekken volgden!
Tenslotte is een goede communicatie en afstemming met de leverancier van de bank van groot belang. Door goede afspraken te maken rond timing, wijze van levering, het ontwerp, etc. loop je geen vertraging op. Je overloopt bijgevolg best het projectplan ook met de leverancier. Samen Mozaïeken | Draaiboek
5|6
4. BUDGET EN FINANCIERING Als je eraan denkt om met deze methodiek te werken, moet je rekenen op een kost van ca € 4 000 € 5 000. Afhankelijk van de leverancier zit hier de aankoop van de bank in (mozaïeksteentjes, lijm en voegen van de bank, transport, huur werktafel en gereedschap), een workshop mozaïek (techniek aanleren) en de technische begeleiding. Daarnaast zijn er nog kosten voor de ondersteuning van de vrijwilligers tijdens activiteiten (kleine aankopen materiaal, drank, een hapje, randactiviteiten, etc.). Dan komt er nog print- en drukwerk bij en kunnen er nog kosten zijn voor de inhuldiging.
5. BIJKOMENDE INFORMATIE: Voor vragen kan je bij RIMO Limburg terecht, opbouwwerker Nicole Baerts werkte met deze methodiek. Volgende informatie is (op aanvraag) beschikbaar: Powerpoint presentatie rond de voorstelling van het project; Twee videoclips rond opstart van het project (twee verschillende processen, dus twee verschillende zitbanken); Fotoboek van de eerste Socialsofa Een persoonlijk gesprek ;-)
RIMO Limburg Marktplein 9 bus 21 - 3550 Heusden-Zolder 011 222 196 www.rimo.be -
[email protected] We werkten met twee leveranciers voor de banken: Stichting Cardan (www.cardan.com) Goirke Kanaaldijk 14 5046 AT Tilburg Tel: +31 (0)13 460 90 90 Fax: +31 (0)13 460 90 91
[email protected] www.socialsofa.com
Driehoek VZW Centrum Zuid 3210 3530 Houthalen-Helchteren Tel: 011 54 54 00 Fax: 011 54 72 00
[email protected] [email protected] www.buurtsofa.be
Heel veel succes!! Nicole Baerts, najaar 2012
Samen Mozaïeken | Draaiboek
6|6
