Samen Leren Innoveren

Samen Leren Innoveren

4 Best Practices “Praktijktoepassingen”

Platform Integraal Ontwerpen en Ondernemen

Voorwoord Onder de naam Slimme Regio's is door het Platform IO kennis en ervaring uit de aflopen jaren gebundeld in een plan van aanpak voor een breedtestrategie voor de maakindustrie en technisch beroepsonderwijs. Deze strategie beoogt bij te dragen aan de Lissabon ambities door het inrichten van regionale kennisinfrastructuren, methodisch innoveren van het MKB en het beroepsonderwijs. Meer informatie rond Slimme Regio’s is te vinden op www.slimmeregio.nl. Deze site is bedoeld als informatiepunt rond Slimme Regio's en bevat informatie over het plan zelf, partijen die hierbij betrokken zijn en relevante ontwikkelingen. Daarnaast zijn ingangen voor extra informatie beschikbaar. Dit document bevat een aantal Best Practices rond het invoeren van Integraal Ontwerpen in bedrijven in de Metalektro (GMV-branche) en een beschrijving van een project rond Integraal Ontwerpen in de VSNI-branche. Jan Hak, Voorzitter Platform IO Voor meer informatie zie: www.slimmeregio.nl

1

© 2006 Platform IO

Inhoudsopgave VOORWOORD .......................................................................................................................................................... 1 GMV-BRANCHE ....................................................................................................................................................... 3 IHC HOLLAND N.V. - PARTS & SERVICES: PRODUCTCONFIGURATOR BOKKEN.......................................................... 3 BUHRS ZAANDAM B.V.: PRODUCTCONFIGURATOR BUHRS 3000 ................................................................................ 7 ELTEN SYSTEMS B.V.: CONFIGUREREN KAASLIJN....................................................................................................... 9 GMF GOUDA: MODULARISATIE T.B.V. FOUTREDUCTIE ............................................................................................ 11 POLYNORM AUTOMOTIVE N.V.: IMPLEMENTATIE VAN DE TRY-OUT PERS ............................................................... 13 EBM TECHNIEK B.V.: BEPALING IO-STRATEGIE ...................................................................................................... 15 RADEMAKER B.V.: PRODUCTCONFIGURATIE EN ICT-SYSTEMEN .............................................................................. 18 AWETA B.V.: PRODUCTCONFIGURATIE EN 3D CAD................................................................................................. 20 KLÖCKNER HÄNSEL TEVOPHARM B.V.: PRODUCTCONFIGURATIE PACK2000 .......................................................... 22 FONTIJNE GROTNES B.V.: PRODUCTCONFIGURATIE TRSEP ..................................................................................... 24 IHC HOLLAND N.V. – PARTS & SERVICES: PRODUCT SUPPORT PRODUCTEN ........................................................... 26 WP-HATON B.V.: INTEGRAAL ONTWERPEN VOOR RIJSONDERBREKER..................................................................... 28 VNSI-BRANCHE .................................................................................................................................................... 30 OPEN MIND: ONTWIKKELING VAN EEN IO-AFSPRAKENSTELSEL ............................................................................... 30 MI SCHOLEN - MEREWADE COLLEGE (VMBO).................................................................................... 33

© 2006 Platform IO

2

GMV-branche De GMV-branche is de Groep Fabrieken van Machines voor de Voedings- en Genotmiddelenindustrie. Voor meer informatie wordt verwezen naar de website van de branche: www.gmv-fme.nl. De GMV-branche maakt onderdeel uit van de Metalektro. In het GMV-2 IOImplementatieproject is bij verschillende bedrijven in de Metalektro Integraal Ontwerpen geïmplementeerd. De Metalektro wordt gevormd door bedrijven die zich richten op de vervaardiging van producten van metaal, machines en (elektronische) apparaten en transportmiddelen. De bedrijven die behoren tot de Metalektro zijn van het bedrijfstype ‘engineering op order’. Dit zijn bedrijven die na ontvangst van de klantenorder nog ontwikkelingsactiviteiten voor deze order.

IHC Holland N.V. - Parts & Services: Productconfigurator bokken

Het implementeren van Integraal Ontwerpen door het realiseren van een aantal Best Practices waaronder een productconfigurator bij de bokkengroep.

Beschrijving van het bedrijf IHC Parts & Services levert baggerinstallaties voor nieuwe schepen, voorziet de bestaande baggervloot van reservedelen en levert service. Het gaat hier om alle componenten die deel uitmaken van de baggerinstallatie. Van sleepkoppen tot zuigbuizen en van bodemdeuren tot onderwaterpompen.

Figuur 1. Foto van een sleephopperzuiger

Parts & Services richt zit specifiek op de baggersector. Alle activiteiten zijn er op gericht om een schip van een werkende baggerinstallatie te voorzien en deze installatie werkend te houden. Er worden ‘oplossingen op maat’ aangeboden, afhankelijk van de wensen van de klant. Parts & Services streeft er naar de beste en meeste aantrekkelijke baggerwinkel te zijn ter wereld, waar afnemers en klanten graag kopen.

3

© 2006 Platform IO

Resultaat Het doel van de ontwikkelde productconfigurator is de doorlooptijd van het uitbrengen van een offerte voor een zuigbuisbok te verkorten en het verkrijgen van eenduidige aanbiedingen. De gebruiker (de verkoper) wordt door middel van dialoogschermen door het vraag-en-antwoordspel met de klant geleid. Het proces van het maken van een aanbieding in het uitvoerende vlak kan opgedeeld worden in een drietal deelprocessen: specificeren, berekenen en visualiseren, zie Figuur 2. Voor het inventariseren van de benodigde gegevens is een programma ontwikkeld in Visual Basic die stap voor stap dialoog schermen laat zien waarmee de gebruiker vragen kan stellen aan de opdrachtgever. Op deze manier worden op een gestructureerde wijzen alle specificaties van de opdrachtgever geïnventariseerd. Deze gegevens dienen als input voor de nog te berekenen waarden. Het berekenen gebeurt in Excel spreadsheets. In deze spreadsheets zijn de berekeningen die nodig zijn voor het bepalen van de afmetingen van een bok gestructureerd weergegeven. De berekende afmetingen dienen vervolgens weer als input voor het 3D model. Het visualiseren tot slot, gebeurt in het 3D CAD pakket Pro/Engineer. Binnen Pro/Engineer is een model gebouwd dat volledig parametrisch te schalen is. Het eindresultaat van het configuratieproces is een 3D model van de gewenste bok met hieraan gekoppeld een prijs en een overzicht van de berekeningen en uitkomsten.

Parameters: •Last •Sprei •etc.

Specificeren

Berekenen

Controle berekeningen

Keuze uit standaard type

Visualiseren

Afmetingen

(vb Max lier ber. met Nom. Last en Max lier ber met Buis vol)

Figuur 2. Werkwijze productconfigurator in uitvoerend vlak

Door middel van deze Integrale Product Configurator worden de voor de machine benodigde modules bepaald. Op basis van deze modules worden automatisch de bijbehorende 3D layout, stuklijst, berekeningen, calculatie en offerte gegenereerd. Het doel van het toepassen van een Integrale Product Configurator is het snel, adequaat, foutloos, op een gebruikersvriendelijke manier uitbrengen van offertes voor producten of diensten van een bedrijf. Hierbij worden de ontwikkelde gegevens op een optimale manier (her)gebruikt in het uitvoerende vlak, waarin de daadwerkelijke offerte door de verkoper in overleg met de klant wordt samengesteld.

© 2006 Platform IO

4

Met behulp van de configurator kunnen bestaande modellen zo worden aangepast dat ze overeenkomen met de wensen en eisen van de opdrachtgever. De configurator rond het 3D model in Pro/Engineer is dus als het ware een elastiek model waar aan alle kanten aan getrokken kan worden om zo het gewenste model te verkrijgen. Zo’n 70% van de bokken kan op deze manier worden geconfigureerd. De overige 30 % is dermate klantspecifiek dat dit niet mogelijk is dit te doen met behulp van de configurator. Kosten De kosten van het inventariseren, structureren en ontsluiten van deze spreadsheets kunnen verdeeld worden in initiële kosten en operationele kosten. Initiële kosten De initiële kosten betreffen de kosten (uren) die gemaakt zijn tijdens het inventariseren, structureren en controleren van de diverse spreadsheets. In het onderstaande overzicht zijn de kosten hiervan weergegeven. Voor de intern gemaakte uren wordt een tarief gehanteerd van € 50,- per uur.

Initiële kosten: Inventariseren spreadsheets Structureren spreadsheets Controleren spreadsheets Ontsluiten spreadsheets Totale initiële kosten

Uren

Kosten

15 45 10 5 75

750 2250 500 250 € 3750

Operationele kosten De operationele kosten betreffen de kosten die gemaakt worden tijdens het gebruik van de spreadsheets. Het betreft hier vooral het onderhouden van de spreadsheets: het doorvoeren van wijzigingen en het uitbreiden van de spreadsheets. In het onderstaande overzicht is een schatting weergegeven van deze operationele kosten. Opgemerkt dient te worden dat deze inspanningen ook verricht werden in de oude situatie.

Operationele kosten: Uitbreiden van de spreadsheets Totale jaarlijkse kosten

Uren

Kosten

10 10

500 € 500

Baten De opbrengsten van de inspanningen die verricht zijn voor het structureren van de spreadsheets kunnen verdeeld worden in directe baten en indirecte baten. Directe baten zijn besparingen die in geld of uren zijn uit te drukken. Indirecte baten zijn besparingen die niet in geld of uren zijn uit te drukken. Directe baten De directe baten van het werken met de nieuwe gestructureerde spreadsheets betreffen vooral het efficiënter kunnen doorrekenen van een aan te bieden zuigbuisbok en het verkorten van de inleertijd voor inleenkrachten. In het onderstaande overzicht zijn de totale directe baten weergegeven van een order waarbij de berekeningen uitgevoerd worden door een team van een vaste medewerker en een inleenkracht. Per order wordt geschat dat op deze manier 51 uur bespaard kan worden. Bij het uitwerken van vijf orders per jaar komt de besparing op de berekeningskosten neer op 255 engineeringsuren. Omdat vaak met inleenkrachten gewerkt wordt (die vaak duurder zijn dan vast personeel), kan voor de berekening van de directe baten niet het interne uurtarief worden gehanteerd, maar moet ook het externe uurtarief worden meegewogen.

5

© 2006 Platform IO

Besparing berekeningskosten Totale directe jaarlijkse baten

Uren 255 255

kosten € 14.820 € 14.820

Indirecte baten De indirecte baten van het werken met de nieuwe spreadsheets zijn dus besparingen die niet in geld of uren zijn uit te drukken. Bij de indirecte baten kan in dit voorbeeld gedacht worden aan de volgende zaken. Door van de nieuwe spreadsheets gebruik te maken wordt de kwaliteit van de constructie die wordt aangeboden beter. De berekeningen zijn op een centrale plaats opgeslagen en worden ook centraal onderhouden. De nieuwe spreadsheets bieden tenslotte tijdens het uitvoeren van een order een beter overzicht wat de status is van de uit te voeren berekeningen.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail IO-pooler E-mail IO-pooler E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail

: : : : : : : : : : : :

© 2006 Platform IO

IHC Holland N.V. – Parts & Services (Bokkengroep) Smitweg 6 Postbus 50, 2960 AB Kinderdijk www.ihcholland.com [email protected] 078-6910911 078-6910439 Eric Hooischuur [email protected] Giedo Lankhorst [email protected] Erwin Schalkx [email protected] Gerwin Schinkel 078-6410011 [email protected]

6

Buhrs Zaandam B.V.: Productconfigurator Buhrs 3000

Oriëntatie op efficiencyverbetering in het offerteproces door productconfiguratie van de Buhrs 3000 en de integratie van de bedrijfsinformatiesystemen.

Beschrijving van het bedrijf Door middel van het ontwikkelen, leveren en vernieuwen van papier- en folieverpakkingssystemen met de hoogste toegevoegde waarde, wil Buhrs Zaandam zijn positie als voorkeurspartner continue verstevigen. Dit voor klanten die zich richten op het verzendgereed maken van bedrukt materiaal.

Resultaat Het hoofddoel van het project was een efficiencyverbetering te realiseren van het Sales Engineeringproces voor de Buhrs 3000. De kennis van de machine, zoals standaarden, opties, configuratieregels, etc. moeten goed gedocumenteerd worden zodat ze hergebruikt kunnen worden. De gegevens met betrekking tot de concrete offertes en de voortgang van het verkoopproces moeten opgeslagen kunnen worden en weer gemakkelijk terug te vinden zijn.

Figuur 3. Artist impression Buhrs 3000

Het project heeft geresulteerd in een prototype van een productconfigurator, de BASE (Buhrs Application for Sales Engineering) waarin een groot deel van de ontwerp- en configuratiekennis van de Buhrs 3000 is vastgelegd. Vanuit de VBA-omgeving van AutoCAD 2000 wordt middels een vraag-en-antwoordspel met de klant de benodigde modules bepaald, waarvan tegelijkertijd in AutoCAD een 2D lay-out wordt opgebouwd.

7

© 2006 Platform IO

Figuur 4. Schermweergave BASE (Buhrs Application for Sales Engineering)

Stef Geerdink (Buhrs) vond een heel interessant aspect van het IO-Brug project de onderlinge uitwisseling van ervaringen tussen de deelnemende bedrijven. Op Strategische Seminars gaat het meer om abstracte zaken, maar vooral op de KEC’s (Knowledge Exchange Conference) was er gelegenheid voor een uitwisseling van praktische zaken. De KEC’s waren vooral studentgericht. Geerdink heeft aangegeven zeker interesse te hebben in KEC’s voor bedrijfsmedewerkers die al langer met Integraal Ontwerpen bezig zijn in een bedrijf. Een andere vraag, die ook bij andere bedrijven leeft, is hoe je een bedrijf wat enthousiast is over de concepten van Integraal Ontwerpen zover krijgt dat ze IO daadwerkelijk gaan implementeren.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

: : : : : : : : : : : : : : :

© 2006 Platform IO

Buhrs-Zaandam B.V. Vredeweg 7 Postbus 97, 1500 EB Zaandam www.buhrs.com [email protected] 075-7990600 075-6171393 Stef Geerdink [email protected] Frank van de Hoef [email protected] Jeroen de Bont [email protected] Gerwin Schinkel 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected]

8

Elten Systems B.V.: Configureren kaaslijn

Onderzoek naar de mogelijkheden van modularisatie, standaardisatie en configuratie van een kaaslijn

Beschrijving van het bedrijf Elten Systems is een bedrijf wat opgestart is in 1958 en de core business bestond destijds uit het produceren van machines en machinelijnen voor de productie van plafondplaten. Sinds 20 jaar levert men kaasbehandelingsapparatuur voor harde en halfharde kaassoorten. Elten Systems biedt met een eigen verkoop, engineering, productie en onderhoud een totaalpakket aan de klant aan. Mede dankzij dit totaal pakket en innovatie en specialisatie is ze marktleider in Europa geworden van kaasbehandelingssystemen. Tijdens de uitvoering van het project het eerste half jaar van 2001 was Elten Systems een zelfstandige onderneming, gevestigd in Barneveld. Sinds november 2001 is Elten Systems een divisie van BMA Nederland B.V.

Resultaat Bij Elten Systems heeft men verschillende systemen voor de logistiek en het behandelen van kaas. Elten Systems produceert kaasbehandelingssystemen met capaciteiten van 12 tot 40 ton kaas per uur. Hierbij hebben robotsystemen inmiddels ook hun intrede gedaan. Naast kaasbehandelingssystemen levert Elten Systems stand-alone apparatuur, die eventueel in automatische systemen geïntegreerd kunnen worden. Voorbeelden hiervan zijn automatische aan- en afvoersystemen, ontstapel- en bestapelsystemen en transportsystemen.

Figuur 5. Kaasbehandelingssystemen Elten Systems B.V.

De uitvoering van het IO-Brug project voor de kaaslijn heeft voor Elten Systems geresulteerd in een demonstratie versie van een productconfigurator. Op basis van een vraag-enantwoordspel wordt AutoCAD 2000 aangestuurd en kunnen de bijbehorende stuklijst, calculatie en offerte worden gegenereerd. Door het uitvoeren van het project bleek dat veel kennis van de kaaslijn niet zwart op wit vastgelegd was. De IO-methodiek om kennis vast te

9

© 2006 Platform IO

leggen bood goede mogelijkheden om de technische kennis goed te documenteren. Het project heeft geresulteerd is het feit dat men de kracht is gaan inzien van het structureren van kennis door functionele decompositie en het opstellen van een productmodel.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail Begeleider ROC Telefoon E-mail

: : : : : : : : : : : : : : : : : : :

© 2006 Platform IO

Elten Systems een divisie van BMA Nederland B.V. De Bleek 7 Postbus 46, 3440 AA Woerden www.eltensystems-nl.com info@ eltensystems-nl.com 0348-435435 0348-439399 Hermannus van Dijk (niet meer werkzaam bij Elten Systems) Frans van Dam [email protected] Mark Klapwijk [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected] Gerard Deuling 033-4545300 [email protected]

10

GMF Gouda: Modularisatie t.b.v. foutreductie

Productmodelleren en modularisatie als basis voor efficiencyverbetering en foutreductie

Beschrijving van het bedrijf De Goudsche Machinefabriek is een middelgrote onderneming met ongeveer 220 medewerkers en is gevestigd in Waddinxveen. De Goudsche Machinefabriek levert al bijna een eeuw machines voor de chemische, farmaceutische en voedingsmiddelen-industrie. Met een eigen engineerings-, productie-, verkoop- en service-organisatie biedt de Goudsche Machinefabriek een totaalconcept, met een hoog potentieel aan deskundige en goed gemotiveerde medewerkers.

Figuur 6. Schillijn van de GMF Gouda

De Goudsche Machinefabriek ontwikkelt droog-, stol-, kristallisatie- en schilapparatuur voor de chemische, farmaceutische en voedingsmiddelenindustrie. Op het gebied van stollen en kristalliseren levert de GMF de Koelwals, de Jet Priller, de Kristallisator en de Rotogel. Door deze machines wordt een vloeistof omgezet in een vaste vorm.

Resultaat Het IO-Brug project bij de GMF Gouda had voornamelijk als doel het verhogen van de IOawareness binnen de organisatie. Binnen de afdeling engineering was men al zeer positief over de kracht van de concepten van Integraal Ontwerpen. Andere afdelingen van de organisatie stonden er nog wel sceptisch tegenover. Het project was een goede manier om middels een demo-applicatie de concepten van Integraal Ontwerpen te laten leven en zodoende tot meer acceptatie binnen de organisatie. Het project heeft geresulteerd in een integrale productconfigurator voor het Sales Engineeringproces van de GMF schillijn. Tijdens het project zijn er verschillende presentaties gehouden voor een brede klankbordgroep binnen de GMF Gouda, waarin zowel de concepten van Integraal Ontwerpen als de in het productmodel vastgelegde kennis en de hierop gebaseerde configurator uitgebreid zijn toegelicht.

11

© 2006 Platform IO

Figuur 7. Productconfigurator Schillijn GMF Gouda

Het project heeft geleid tot de nodige acceptatie van Integraal Ontwerpen in de organisatie. De vervolgprojecten binnen de GMF Gouda zullen veel meer in het teken staan van de daadwerkelijke implementatie van Integraal Ontwerpen. Het hoofd van de afdelingen Engineering, Serafin Illera, geeft aan dat hij de komende jaren zelfstandig IO binnen zijn afdeling wil implementeren door de juiste mensen hiervoor op te leiden. De vervolgprojecten zullen vooral in het teken staan van het vastleggen van ontwerpkennis van de verschillende machines van de GMF Gouda. In vervolgprojecten zijn productconfiguratieschema’s ontwikkeld zodat heel snel standaard tekeningpakketten samengesteld kunnen worden. Verder zijn aanpassingen ten opzichte van de standaarden door de gerealiseerde modulariteit veel sneller en beter uit te voeren. De reductie van de doorlooptijd van standaard machines werd geschat op meer dan 50% (!). Een veel belangrijker voordeel van het werken met deze standaarden is de foutreductie. De standaard tekeningpakketten die nu opgenomen zijn in de productconfiguratie schema’s zijn door diverse personen uitgebreid gecontroleerd. Verwacht wordt dat deze foutreductie heel veel kosten gaat besparen en veel onnodige armoe zal schelen.

Peddelasdroger Uren per order

Reductie [%]

Borstelband Uren per order

Reductie [%]

Voor invoering schema’s

400

Tijdens inleerperiode

120

70%

35

42%

60

85%

25

58%

Verwacht na inleerperiode

60

Figuur 8. Tabel met doorlooptijdreductie invoering productconfiguratie schema’s

Voor een tweetal machines zijn al een aantal orders uitgevoerd aan de hand van de ontwikkelde productconfiguratie schema’s. Deze orders zijn als controle uitgewerkt door engineers die nog niet eerder met een dergelijke machine te maken gehad hebben. Deze engineers hadden dus te maken met een inleerperiode. De verwachting is dat de doorlooptijd van een order na deze inleerperiode nog verder zal dalen. In Figuur 8 zijn de doorlooptijden

© 2006 Platform IO

12

(mechanische engineering) van deze twee machines voor en na de invoering van de schema’s weergegeven en is de reductie in doorlooptijd berekend.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail Begeleider ROC Telefoon E-mail

: : : : : : : : : : : : : : : : : :

GMF Gouda Coenecoop 88 Postbus 375, 2740 AJ Waddinxveen www.gmfgouda.nl [email protected] 0182-623723 0182-619217 Serafin Illera [email protected] Gerwin Schinkel [email protected] Peter Smits [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected] Gerard Deuling 033-4545300 [email protected]

Polynorm Automotive N.V.: Implementatie van de Try-Out pers Beschrijving van het bedrijf De divisie Automotive van Polynorm Automotive ontwikkelt en produceert carrosseriedelen en persgereedschappen voor de automobielindustrie. Hierbij moet gedacht worden aan motorkappen, deuren, achterkleppen, etc. De carrosseriedelen worden zowel in staal als in aluminium uitgevoerd. De afhankelijkheid van internationale trends en verschuivingen is groot, aangezien het merendeel van deze carrosseriedelen wordt geëxporteerd. Polynorm heeft een reputatie als betrouwbare leverancier van complexe carrosseriecomponenten. Deze reputatie blijkt uit de leveranciersbeoordeling door automobielproducenten, zoals Volkswagen, BMW, Mercedes en Ford.

Resultaat De opdracht voor de implementatie van de Try-Out Pers in de organisatie van Polynorm bevat zowel bedrijfskundige, als technische en ICT aspecten al voeren de bedrijfskundige aspecten wel de boventoon. Voor het optimaliseren van het Try-Out proces is (op hoofdniveau) ook technisch inhoudelijke (werktuigbouwkundige) kennis noodzakelijk van het totale productontwerp- en productvervaardigingsproces. Het ontwikkelen van een methode voor kennisopslag en kennishergebruik bevat ook zeker informatiekundige en ICT-aspecten.

13

© 2006 Platform IO

Figuur 9. Informatiestromen TOP

Om een goed beeld te verkrijgen van de informatiestromen zijn met diverse medewerkers geïnterviewd. De focus van deze interviews lag vooral op de in- en output van de diverse processen. Met behulp van deze interviews is het bedrijfsprocesmodel opgesteld. Zowel de interviews als het opstellen van het bedrijfsprocesmodel heeft plaatsgevonden middels een aantal iteratieslagen met de betrokken medewerkers. In Figuur 9 is de positie van het TryOut proces weergegeven in het totale bedrijfsproces van Polynorm. Nadat de documentenstroom in kaart is gebracht en de feedforward- en feedbackwardloops bekend zijn, is een methode voor het Try-Out proces ontworpen, waarin de informatiebehoefte duidelijk wordt. In samenspraak met leden van het TOP-team is gekeken naar de huidige werkwijze en is een nieuwe methode ontworpen. Het uitgangspunt van de methode is het Try-Out proces van een vormstempel. De methode is gedocumenteerd middels een Actor Activity Diagram. In het Actor Activity Diagram is de informatiebehoefte weergegeven. Op deze manier wordt duidelijk bij welke actie welke informatie benodigd is. Ook de te genereren output is weergegeven.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

: : : : : : : : : : : : : : :

© 2006 Platform IO

Polynorm Automotive N.V. Amersfoorsteweg 9 3751 LJ Bunschoten www.polynorm.com 033-2989511 033-2989016 Willem Develing [email protected] Frans van Dam [email protected] Erik van den Berg [email protected] Gerwin Schinkel 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected]

14

EBM Techniek B.V.: Bepaling IO-strategie

Bepaling IO-strategie voor de verschillende productgroepen van EBM Techniek

Beschrijving van het bedrijf EBM Techniek produceert en verkoopt kwalitatief hoogstaande apparatuur voor het invoeren, verzamelen, groeperen en overzetten van verschillende producten uit de food en non-food industrie. Bij deze activiteiten streeft EBM naar het behoud van de vooraanstaande positie in Nederland en een verdere uitbouw van de activiteiten op de West-Europese en Noord Amerikaanse markt. Om dit te bereiken wordt er voortdurend geïnvesteerd in verbeteringen van technologie, componenten en processen. EBM streeft bovendien naar betrouwbaarheid, een gunstige prijs-kwaliteitverhouding en het verlenen van deskundige ondersteuning en nazorg.

Flexible shuttle system Figuur 10.

Toploader Robot

Gantry Robot

Voorbeelden van machines van EMB Techniek

Het productassortiment van EBM is onder te verdelen in speciaalmachines, wattenschijfmachines en handlingsystemen. Speciaalmachines zijn zeer bijzondere machines. Hierbij moet gedacht worden aan éénmalige, unieke machines die geen gelijke kennen. Voorbeelden zijn machines voor het fabriceren van bloedzakken, testen van kunstnieren, verwerking van hormonale stoffen uit urine van zwangere vrouwen en de machinelijn voor het vervaardigen van de bekende Eurokits bij de introductie van de Euro. Een dergelijke machine wordt vanaf “scratch” ontwikkeld op verzoek van een klant, een bedrijfsproces dat aangeduid wordt door te term “Engineering-to-Order”. De aanvraag van een klant voor het ontwikkelen van een speciaalmachine wordt wegens de omvang en complexiteit als een project opgepakt.

Resultaat Na het bewustwordingsproject met deze twee studenten was EBM overtuigd van de noodzaak van Integraal Ontwerpen. Ondanks dit enthousiasme besefte men dat dit veel veranderingen met zich mee zou brengen.

15

© 2006 Platform IO

Figuur 11.

Verpakkingslijn (Shuttle System)

Tevens was men wel overtuigd van Integraal Ontwerpen maar men wist nog niet wat Integraal Ontwerpen nu exact voor EBM kon gaan betekenen. Met het oog hierop is een vervolgproject gedefinieerd, wat is uitgevoerd door twee andere afstudeerders van de Hogeschool van Utrecht, namelijk Hielke Lootsma en Nelson Pérez Medina. De doelstelling van dit onderzoek was te bepalen in hoeverre en op welke manier Integraal Ontwerpen toegepast kan worden per productgroep van EBM.

EBM

IO Vooronderzoek

Plan van aanpak

IO implementatie

Integraal ontwerpen

IO-EBM MIX

Figuur 12.

Projectaanpak EBM Techniek

Het project kan gezien worden als een soort IO-vooronderzoek. Op basis van dit vooronderzoek kan een plan van aanpak worden opgesteld voor de uiteindelijke implementatie van Integraal Ontwerpen binnen EBM. In dit onderzoek worden allereerst de voor EBM van belang zijnde delen van Integraal Ontwerpen beschreven. Vervolgens worden de processen en producten van EBM in kaart gebracht. Uiteindelijk worden deze twee elementen op elkaar afgestemd in de zogenaamde IO-EBM mix.

© 2006 Platform IO

16

Projectinformatie Naam bedrijf Adres Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail

: : : : : : : : : : : :

EBM Techniek B.V. ’t Zwarte Land 16/18, Postbus 13, 3925 ZG Scherpenzeel www.ebmtechniek.nl [email protected] 033-2779333 033-2771454 Marco Laffra [email protected] Willem Bermon [email protected] Arif Ünal [email protected]

Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

: : : : : : : : : :

Hielke Lootsma [email protected] Nelson Pérez Medina [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected]

17

© 2006 Platform IO

Rademaker B.V.: Productconfiguratie en ICT-systemen

Productconfiguratie van de Pie-line en de integratie met verschillende ICT-systemen zoals CAD, ERP en PDM bij Rademaker B.V.

Beschrijving van het bedrijf Gedurende de afgelopen jaren is Rademaker BV uitgegroeid tot een concern met ca. 400 werknemers. Deze werknemers zijn verdeeld over een drietal werkmaatschappijen waarbij ca. 280 mensen werkzaam zijn bij Rademaker BV (het moederbedrijf), ca. 60 mensen werkzaam zijn bij Rademaker Den Boer en ca. 20 mensen werkzaam zijn bij Rademaker Slowakije. De resterende 40 mensen zijn werkzaam in buitenlandse verkoopkantoren. Het productiepakket heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld van kleinere machines voor de lokale (semi-) industriële bakkerijen tot grote industriële productielijnen welke wereldwijd veelal 24 uur, zeven dagen in de week in productie zijn. Rademaker BV mag de grootste voedselproducerende concerns ter wereld tot haar klantenkring rekenen.

Resultaat Het is de bedoeling dat het totale offerteproces van Rademaker geautomatiseerd gaat worden. Als pilotproject is het offerteproces van de Radini-Laminator geautomatiseerd. Aan de hand van de ervaringen in dit project zal een procedure ontwikkeld worden voor het automatiseren van de andere machines van Rademaker. In Figuur 13 is een configuratie van de Radini-Laminator afgebeeld. De Radini-Laminator is geheel opgebouwd uit standaard componenten. Met deze basiscomponenten is het mogelijk om iedere gewenste opstelling te genereren. Naast de Radini-Laminator moet het in de toekomst dus ook mogelijk zijn om eenvoudig en snel andere producten te kunnen aanbieden aan de hand van de Productconfigurator.

Figuur 13.

Overzicht Radini-Laminator

Het pilotproject is verdeeld in een aantal activiteiten. Allereerst is Rob Beffers binnen Rademaker opgeleid, zodat hij kennis heeft van de processen binnen Rademaker en de machine waarvoor het offerteproces geautomatiseerd gaat worden. Vervolgens zijn de functionele specificaties voor de te implementeren productconfigurator beschreven. Tot zover is het project nu gevorderd. Vervolgstappen betreffen het selecteren van een commerciële productconfigurator, het ontwikkelen van een productconfigurator voor de Radini-Laminator,

© 2006 Platform IO

18

het testen en implementeren van de ontwikkelde productconfigurator, het opleiden van de gebruikers en het met de gebruikers optimaliseren van de ontwikkelde productconfigurator.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail Begeleider ROC Telefoon E-mail

19

: : : : : : : : : : : : : : : : : : :

Rademaker B.V., Food Processing Equipment Plantijnweg Postbus 416, 4100 AK Culemborg www.rademaker.nl [email protected] 0345-543543 0345-543590 A. Verhaar [email protected] Ron Dillerop [email protected] Mark Ravestijn [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Roland Zoete 030-2308202 [email protected] Gerard Deuling 033-4545300 [email protected]

© 2006 Platform IO

Aweta B.V.: Productconfiguratie en 3D CAD

Aansturen van een 3D parametrische CAD-applicatie voor de HSG sorteermachine vanuit een productconfigurator bij Aweta B.V.

Beschrijving van het bedrijf AWETA B.V. is fabrikant van sorteermachines voor de groente- en fruitmarkt. Aweta levert totaaloplossingen voor het sorteren en verpakken van diverse producten zoals paprika’s, tomaten, appels, rozen, vis en diepvriesproducten. Deze machines kunnen aan de hand van een standaardontwerp volledig “klantspecifiek” worden gemaakt. Dankzij de elektronische en optische technieken zijn deze machines in staat om de producten op gewicht, kleur, diameter of een combinatie van deze factoren te sorteren.

Resultaat Tijdens het verkoopproces worden aan de hand van een vraag-en-antwoord spel met de klant de specificaties geïnventariseerd waaraan de aan te bieden machine moet voldoen. Door middel van deze door de studenten ontwikkelde productconfigurator worden de voor de machine benodigde modules bepaald en worden een aantal parameters van deze modules gespecificeerd. Op basis van deze modules worden automatisch de bijbehorende 3D lay-out, stuklijst, calculatie en offerte gegenereerd. Het doel van het toepassen van de productconfigurator is het snel, adequaat, foutloos, op een gebruikersvriendelijke manier uitbrengen van offertes voor de HSG-sorteermachine van Aweta. Hierbij worden de ontwikkelde gegevens op een optimale manier (her)gebruikt in het uitvoerende vlak, waarin de daadwerkelijke offerte door de verkoper in overleg met de klant wordt samengesteld.

Figuur 14.

Productconfigurator HSG-sorteermachine

De voordelen van het gebruik van een productconfigurator zijn legio. De voordelen voor de engineeringafdeling zijn de reductie van de doorlooptijd van een offerte, een verhoging van de efficiency in het ontwerpen en herontwerpen van producten, de directe generatie van ontwerpspecificaties en het expliciet vastleggen van kennis wat weer kan worden hergebruikt. Voor de fabricage afdeling betekent het een verhoging van de nauwkeurigheid in fabricagetekeningen en de bijbehorende documentatie zoals de productiestuklijst. Tevens is

© 2006 Platform IO

20

het op den duur mogelijk om kennisregels met betrekking tot fabricage op te nemen in de productconfigurator.Hiermee is het dan mogelijk om zaaglijsten te genereren en programma’s voor CNC machines. Op bedrijfsniveau kan een koppeling gemaakt worden met het bestaande ERP pakket. Hierdoor kunnen de order-, productie-, en servicekosten worden gereduceerd die veroorzaakt worden door bijvoorbeeld incorrecte bestellingen. Het uiteindelijke doel is dat het resulteert in een verhoogde productiviteit, een verhoogde omzet, een vergroting van het marktaandeel en het beter in staat zijn te voldoen aan de wensen van de klant.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider THR Telefoon E-mail

:

Aweta B.V. Burgemeester Winkellaan 3 Postbus 17, 2630 AA Nootdorp www.aweta.nl

: : : : : : : : : : : : : : : :

015-3109961 015-3107321 Rob Peters [email protected] Randolph Smit [email protected] Richard Stolk [email protected] Steven Wander [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Leon Koeleman 070-3401595 [email protected]

21

© 2006 Platform IO

Klöckner Hänsel Tevopharm B.V.: Productconfiguratie Pack2000

Productconfiguratie in het Sales Engineeringproces voor de Pack2000 Flowrapper bij Klöckner Hänsel Tevopharm B.V.

Beschrijving van het bedrijf Klöckner Hänsel Tevopharm is gevestigd in Schiedam en is marktleider in de markt voor machines om voedings- en genotmiddelen te verpakken met de daarbij behorende toe- en afvoersystemen. Zij assembleren, testen, installeren en onderhouden de machines, toe- en afvoersystemen binnen de verpakkingslijnen. De machines kunnen producten zoals snoepjes, koekjes, Marsrepen, Mueslirepen etc. en medicijnen verpakken. Enkele machines zijn de Pack 20, de Pack 200, de Pack 300 en de Pack 2000. Bij Klöckner Hänsel Tevopharm zijn ongeveer 200 medewerkers werkzaam in de binnen- en buitendienst. Klöckner Hänsel Tevopharm maakt deel uit van de Klöcknergroep. Als voorbeeldmachine is gekozen voor de Pack 2000. De Pack 2000 is een nieuwste machine op het gebied van “flowrappers” en wordt ingezet om producten (mueslirepen, marsen, kitkat, etc.) te verpakken. “Flowrappers” zijn horizontale vorm/vul/sluitmachines.

Figuur 15.

Voorbeeldmachine: Pack 2000 Flowrapper

De Pack 2000 is er in drie verschijningsvormen. De Pack 2000E is de uitgeklede versie, de Pack 2000U de aangeklede en de Pack 2000S de snelle versie. De Pack 2000 komt tegemoet aan de individuele behoeften van de klant, een brede range aan productafmetingen en – eigenschappen en aan alle verpakkingseisen. De machine is modulair opgebouwd en is daarom universeel. De Pack 2000 lijkt op het eerste oog altijd hetzelfde, maar is altijd klantspecifiek en is daarom zeer geschikt voor IO. Hij kan aangepast worden aan de hand van klantgegevens en –eisen en kan ingezet worden bij kleinschalige processen, maar ook in combinatie met meerdere machines binnen een complete machinelijn voor het verpakken van duizenden producten per minuut.

Resultaat Met behulp van de ontwikkelde applicatie is voor de Pack 2000 van Klöckner Hänsel Tevopharm het verkoopproces met een productconfigurator te demonstreren. Tijdens het verkoopproces worden aan de hand van een vraag-en-antwoord spel met de klant de specificaties geïnventariseerd waaraan de aan te bieden machine moet voldoen. Door middel

© 2006 Platform IO

22

van deze Integrale Product Configurator worden de voor de machine benodigde modules bepaald. Op basis van deze modules worden automatisch de bijbehorende 3D lay-out, stuklijst, calculatie en offerte gegenereerd.

Figuur 16.

AutoCAD model geconfigureerde Pack 2000

Het doel van het toepassen van een Integrale Product Configurator is het snel, adequaat, foutloos, op een gebruikersvriendelijke manier uitbrengen van offertes voor producten of diensten van een bedrijf. Hierbij worden de ontwikkelde gegevens op een optimale manier (her)gebruikt in het uitvoerende vlak, waarin de daadwerkelijke offerte door de verkoper in overleg met de klant wordt samengesteld. Figuur 16 toont een AutoCAD model van een geconfigureerde Pack 2000.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

:

23

: : : : : : : : : : : : : :

Klöckner Hänsel Tevopharm Conradstraat 4 Postbus 35, 3100 AA Schiedam geen [email protected] 010-4885899 010-4377628 Hermann Speckhahn Ivo Vollebregt [email protected] Bert Groenveld [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Yde Bleeker -

© 2006 Platform IO

Fontijne Grotnes B.V.: Productconfiguratie TRSEP

Productconfiguratie in het Product Engineeringproces voor de TRSEP velgenproductielijn bij Fontijne Grotnes B.V.

Beschrijving van het bedrijf Fontijne Holland is een bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in het ontwerpen en bouwen van productielijnen voor de autovelgenindustrie, vervormingslijnen voor de huishoudelijke industrie, pijp expanders en compacteringspersen voor de nucleaire chemie.

Trimmer

Roller

Figuur 17.

Side Trimmer

Edge Conditioner

Reround Press

Verschillende onderdelen van de TRSEP

In dit project is door de studenten een productconfigurator ontwikkeld voor het Product Engineeringproces van de Trimmer van de Welddresser oftewel de TRSEP een onderdeel uit de autovelgenproductielijn. Deze Welddresser (TRSEP) bestaat uit vijf onderdelen, de Trimmer, Roller, Side Trimmer, Edge Conditioner en Reround Press, zie Figuur 17.

Resultaat Naast het opstellen van het productmodel en het ontwikkelen van de symbolenbibliotheek, wat op zich al veel toegevoegde waarde had voor Fontijne Grotnes, hebben de studenten op basis hiervan een productconfigurator ontwikkeld. Een dergelijke productconfigurator stelt een product engineer in staat om snel en efficiënt m.b.v. een vraag-en-antwoordspel een kwalitatief hoogstaand technisch ontwerp van de Trimmer te maken, zie Figuur 18. Tijdens het ontwerpproces maakt hij gebruik van tijdens het ontwikkelproces van de configurator vastgelegde engineeringkennis. Het hergebruiken van deze op een gestructureerde manier vastgelegde kennis is de belangrijkste reden van de verbeteringen van de efficiency.

Figuur 18.

© 2006 Platform IO

Schermvoorbeeld van de ontwikkelde productconfigurator

24

De kennis in de productconfigurator is CAD applicatieonafhankelijk opgeslagen. De productconfigurator kan hierdoor ook gebruikt worden in combinatie met een andere CAD applicatie. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de symbolenbliotheek dan wel beschikbaar moet zijn voor die andere CAD applicatie.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

:

25

: : : : : : : : : : : : : :

Fontijne Grotnes B.V. Industrieweg 21 Postbus 149, 3130 AC Vlaardingen www.fontijne.nl [email protected] 010-4348233 010-4352655 Jaap Fontijne [email protected] Jeroen Hartlieb [email protected] Arie Roeleveld [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected]

© 2006 Platform IO

IHC Holland N.V. – Parts & Services: Product Support producten

Het ontwikkelen van Product Support producten bij de afsluitergroep van IHC Holland N.V. – Parts & Services

Beschrijving van het bedrijf IHC Holland ontwerpt, bouwt en levert kapitaalgoederen en diensten voor de baggerindustrie, bedrijven die funderingsmachines gebruiken en tunnels bouwen in zachte grond. Met de bouw van duizenden schepen en werktuigen in meer dan 100 jaar is grote kennis en ervaring verkregen op het gebied van baggerinstallaties en schepen. Het ontwerpen en bouwen van dit materieel vindt plaats op moderne productiebedrijven in Kinderdijk en Sliedrecht. Ook worden IHC producten, met assistentie van en toelevering door IHC elders gebouwd, zoals in Roemenië. Het marktaandeel wordt wereldwijd geschat op circa 60%. Van de omzet van ICH is circa 80% bestemd voor de export.

Resultaat Het optimaliseren van het naleveringstraject vindt plaats middels het ontwikkelen van een digitaal verkoopsysteem voor onderdelen van afsluiters. De aanleiding hiervoor was de vraag van een klant naar een standaard prijslijst voor afsluiteronderdelen. Door Wijnand van Heerd een prototype ontwikkeld van een digitaal verkoopsysteem (DIS) voor afsluiteronderdelen voor één bepaald schip. Dit systeem bevat up-to-date informatie met betrekking tot de aanwezige onderdelen op het schip. De baggeraar kan digitaal en op een eenvoudige manier op onderdeelniveau informatie opvragen over de op het schip aanwezige onderdelen. De afsluiters die zich op het schip bevinden zijn aangegeven op een grafische weergave van de lay-out van het schip (zie figuur). Via klikselectie kan ingezoomd worden op deze afsluiters en de onderdelen waar deze uit opgebouwd is. Ook de onderdelenlijst van de verschillende afsluiters wordt op een visuele wijze ondersteund. De te bestellen onderdelen zijn voorzien van een vaste verkoopprijs. Elk element van de onderdelenlijst is voorzien van een button ‘order’ waarmee het onderdeel aan de bestelsessie kan worden toegevoegd. Als alle onderdelen geselecteerd zijn, kan de bestelsessie afgesloten worden en de bestelling naar IHC verzonden worden.

Figuur 19.

© 2006 Platform IO

Bestelvensters DIS

26

De strategie achter dit digitale verkoopsysteem is een systeem te ontwikkelen wat op een schip aanwezig is en altijd up-to-date gehouden wordt. Op deze manier heeft de baggeraar zelf ook veel aan het systeem en heeft er zelf belang bij dit ook echt up-to-date te houden. Na de pilot is het de bedoeling het systeem uit te breiden voor andere grote baggermaatschappijen. Een voordeel is dat ICH eigenlijk met vijf echt grote klanten te maken heeft. Als men voor deze vijf een dergelijk systeem operationeel heeft, is men een heel eind op de goede weg.

Projectinformatie Naam bedrijf Adres

: :

Website

:

IHC Holland N.V. – Parts & Services (Afsluitergroep) Smitweg 6 Postbus 50, 2960 AB Kinderdijk www.ihcholland.com; www.ihcps.nl

E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

: : : : : : : : : : : :

[email protected] 078-6910911 078-6910439 Eric van der Geer [email protected] Wijnand van Heerd [email protected] Barry de Roode 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected]

27

© 2006 Platform IO

WP-Haton B.V.: Integraal Ontwerpen voor Rijsonderbreker

Het implementeren van Integraal Ontwerpen voor de Rijsonderbreker bij WP-Haton B.V.

Beschrijving van het bedrijf WP-Haton is gevestigd in Panningen in het noorden van de provincie Limburg, is opgericht in 1949 en is een onderdeel van Werner & Pfleiderer Lebensmitteltechnik GmbH. Bij het bedrijf werken ongeveer 140 mensen die zich bezighouden met het ontwikkelen, plannen, produceren, verkopen en onderhouden van deegverwerkende machines voor de productie van een grote verscheidenheid aan deegwaren.

Resultaat Met behulp van de ontwikkelde Productconfigurator is voor de Rijsonderbreker het verkoopproces volgens de IO-werkwijze te demonstreren. Tijdens het verkoopproces worden aan de hand van een vraag-en-antwoord spel met de klant de specificaties geïnventariseerd waaraan de aan te bieden Rijsonderbreker moet voldoen. Door middel van deze Integrale Product Configurator worden de benodigde modules bepaald. Op basis van deze modules worden automatisch de bijbehorende 3D lay-out, stuklijst, calculatie en offerte gegenereerd.

Figuur 20.

Productconfigurator Rijsonderbreker WP-Haton

Het doel van het toepassen van een Integrale Product Configurator is het snel, adequaat, foutloos, op een gebruikersvriendelijke manier uitbrengen van offertes voor producten of diensten van een bedrijf. Hierbij worden de ontwikkelde gegevens op een optimale manier (her)gebruikt in het uitvoerende vlak, waarin de daadwerkelijke offerte door de verkoper in overleg met de klant wordt samengesteld. Het toepassen van een dergelijke Integrale Product Configurator (IPC) biedt de organisatie een groot aantal voordelen:

© 2006 Platform IO

28

het biedt de mogelijkheid tot het aanbieden van klantspecifieke oplossingen (ontwerpen op maat) op basis van standaardmodulen, een kostenreductie door hergebruik en standaardisatie, reductie van het aantal fouten en de doorlooptijd door gebruik te maken van ICTtoepassingen, product- en bedrijfskennis wordt integraal vastgelegd, beheerd en toegankelijk via een engineering database (EDB) gemaakt, een dergelijke centrale engineering database bevordert de samenwerking en integratie met andere bedrijfsprocessen.

-

Projectinformatie Naam bedrijf Adres Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Contactpersoon E-mail Student E-mail Student E-mail Begeleider TLO Telefoon E-mail Begeleider HvU Telefoon E-mail

29

: : : : : : : : : : : : : : : : : : :

Werner & Pfleiderer - Haton B.V. Postbus 7025, 5980 AA Panningen www.wp-haton.nl [email protected] 077-3071860 077-3075148 Henk Snellink [email protected] Maikel Massa [email protected] Rob Beffers [email protected] (let op: r_beffers!) Erwin Schalkx [email protected] (let op: er_schalkx!) Gerwin Schinkel 078-6410011 [email protected] Tim Zaal 030-2388793 [email protected]

© 2006 Platform IO

VNSI-branche

De Vereniging Nederlandse Scheepsbouw Industrie (VNSI) behartigt de belangen van de Nederlandse maritieme maakindustrie. VNSI ondersteunt individuele bedrijven op het gebied van arbo en milieu, onderwijs, techniek, regelgeving, onderzoek en ontwikkeling, statistiek en scheepsfinanciering. Daarnaast werkt VNSI intensief samen met organisaties die actief zijn in de branche. Voor meer informatie wordt verwezen naar de website van de branche: www.vnsi.nl

Open Mind: Ontwikkeling van een IO-afsprakenstelsel

Ontwikkeling van een afsprakenstelsel en uitvoeren van diverse pilots in het kader van IO in de scheepsbouw

Beschrijving van de branche Bedrijven in de Nederlandse scheepsbouw zijn sterke nichespelers door: - goed technisch product voor redelijke prijs; - korte levertijd. Het sterke punt van de Nederlandse scheepsbouw is de aanwezige infrastructuur en netwerkstructuur van kleine en middelgrote bedrijven, het zgn. Maritieme Cluster: - vooruitstrevende Nederlandse reders; - veel collega-werven voor uitbesteding casco’s en secties; - veel systeemintegratoren voor uitbesteden elektrische installaties, communicatie, nautiek, ventilatie, airco, piping, conservering, etc.; - veel innovatieve toeleveranciers binnen handbereik. Kortom de Nederlandse scheepsbouw is een sterk ketengerichte sector, waarin alle relevante producten en processen worden afgedekt door verschillende partijen die in elkaars nabijheid gevestigd zijn. Het aandachtspunt van de Nederlandse scheepsbouw is de internationale concurrentie. De concurrentie vindt vooral plaats op het financiële vlak: de prijs. Nederland onderscheidt zich door de specialisatie in bepaalde schepen en in de toegevoegde waarde in de vorm van onderhoud en kennis.

Resultaat Aan de hand van een definitiestudie in 2001 is een doel geformuleerd voor Open Mind: bewustwording voor en gefaseerde invoering van Integraal Ontwerpen in de scheepsbouw. Modelbouw

Generieke scheepsbouwmodel (op brancheniveau)

-

Procesmodel conform IDEF0 methode. Modellen worden zo diep opengeklapt dat de output van het proces een enkelvoudig document bevat, bijvoorbeeld een stuklijst, inkoopbon, bestelformulier etc. Daaronder zit het transactieniveau, dat afhankelijk is van de werkwijze in het bedrijf en dus niet meer generiek is.

-

Informatiemodel conform Express de STEP standaard notatiewijze van informatiemodellen. Dit maakt het mogelijk een expliciet en ondubbelzinnig model te maken dat rijk is aan semantiek en daardoor naar verschillende andere talen kan worden getransformeerd zoals XML.

© 2006 Platform IO

30

Productmodel Het productmodel bevat een artikelclassificatie voor die artikelen die in de pilots aan de orde zijn. Van de overige artikelen die in SeaQuipment voorkomen zullen 25 hoofdkenmerken vastgelegd worden. Het product schip zal een systeemindeling krijgen van drie niveaus diep.

-

Pilotimplementaties. Er zijn een vijftal pilots geweest. -

Gebruiksmogelijkheden PDM. Een analyse van de mogelijkheden en problemen van het gebruik van PDM systemen in samenhang met scheepsbouw-specifieke applicaties in de context van het ‘sales engeneren’ van het electrische systeem.

-

Productconfigurator Koelwater. Het automatiseren van het voortbrengingsproces door middel van productconfiguratoren komt binnen de organisatie niet zonder meer op gang. Het primaire resultaat van het pilot project is dus niet de productconfigurator, maar de aanpak om tot een productconfigurator te komen. Voor een optimale kans van slagen, kan voor een pilot het beste een matig complex systeem gekozen worden. Een koelwatersysteem lijkt hiervoor een goed voorbeeld.

-

DelftBase 2. Gedurende het sales-traject en de bijbehorende ontwerpfase, worden in zeer korte termijn vitale keuzes voor het schip gemaakt. Deze beïnvloeden in hoge mate de kans op orderverwerving: als “slimmere” keuzes, cq. oplossingen verzonnen kunnen worden, kan de waarde van het geoffreerde product voor de opdrachtgever belangrijk toenemen. Tevens wordt in deze eerste fase, die misschien 2 of 3% van de totale projectkosten betreft, in feite 80% van het project, en daarmee van de kosten, vastgesteld. Het behoeft geen betoog dat dit deel van het proces vitaal is voor de concurrentiepositie op de markt en voor de beheersing van projectrisico’s. Het snel en betrouwbaar kunnen inschatten van zowel het technische als financiële profiel van een potentiële order vergroot de kans op daadwerkelijke orders en vermindert de onzekerheden. In het kader van OpenMind biedt dit deelproces een belangrijk werkgebied waarop het gedachtegoed van Integraal Ontwerpen toepasbaar is, en tot voordeel kan strekken. De thematiek rond integrale productmodellering is echter complex; vooralsnog zijn nog geen standaard, scheepsbouwspecifieke productmodellen en bijbehorende, praktisch inzetbare tools beschikbaar.

-

Uitbreiding SeaQuipment. www.SeaQuipment.com is een initiatief van VNSI om maritieme bedrijven bijeen te brengen op een gezamenlijke portal en informatie-uitwisseling tussen bedrijven te ondersteunen. Doel van het project is een nieuwe versie van SeaQuipment te ontwikkelen die de wensen van de Nederlandse werven beter tegemoet komt, door de mogelijkheid te bieden om uitgebreide technische informatie en grafische data te koppelen aan de gepresenteerde (sub)systemen en componenten en tevens de SeaQuipment database door een aantal deelnemende toeleveranciers deels te laten vullen met deze data.

-

Toepassing Product Support. In de scheepsbouwmarkt is een duidelijke trend waarneembaar van een toenemend belang van Integrale Instandhouding. Deze methodiek, welke in diverse andere industriële sectoren al toegepast wordt, kan ingezet worden om de Life Cycle Kosten ofwel Total Cost of Ownership te reduceren. Gezien deze ontwikkeling is besloten een werkmethodiek te ontwikkelen met betrekking tot het aspect “Instandhoudingsgericht Ontwerpen” hetgeen een onderdeel is van Integrale Instandhouding. Deze methodiek zal algemeen, dus bij verschillende scheepstypen, toegepast kunnen worden door werven en toeleveranciers.

31

© 2006 Platform IO

Projectinformatie Naam branche Adres Website E-mail Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Partner Partner Partner Partner Partner Partner Partner Partner Partner Partner Partner

: : : : : : : : : : : : : : : : : :

© 2006 Platform IO

VNSI Postbus 138, 2700 AC Zoetermeer www.vnsi.nl [email protected] 079-3531165 079-3531155 Pieter ‘t Hart [email protected] Bucomar Centerline TLO Holland Controls TU Delft, Maritieme Techniek Whale Informatics IHC Holland Schelde Marinebouw Qnowledge Aalbers Ship Design SeaQuipment Navingo

32

MI Scholen - Merewade College (VMBO)

Revival Technisch Onderwijs op het Merewade College in Gorinchem Het Merewade College blaast het technisch - vmbo nieuw leven in door leerlingen voor klanten echte producten te laten maken: een skelter, een hondenkar achter de fiets, een step of een lichtorgel. In een authentieke leeromgeving werken en leren leerlingen samen aan deze producten in een klein team volgens de principes van ‘natuurlijk leren’ en ‘integraal ontwerpen’. Gedurende zeven weken zijn leerlingen in de uren van het beroepsgerichte programma zelfstandig en actief aan het werk. Ze leren lassen, ontwerpen en tijdschrijven, ze interviewen de klant en overleggen met de vakdocent metaal, ze schrijven verslagen en offertes in Blackboard en bouwen de kar of de step. Het project beoogt ook een integratie van theorie en praktijk binnen het beroepsgerichte programma en een integratie van de avo-vakken met de beroepsvakken. Werken aan de projectopdracht moet leervragen uitlokken voor Nederlands, Engels, wiskunde en natuurkunde. De eerste resultaten van dit ambitieuze project zijn bemoedigend ook al worden niet alle ambities verwezenlijkt. Het project roept vragen op over het leren van leerlingen en de rol van docenten. Een open en complexe opdracht zet leerlingen met inzet en enthousiasme aan het werk, maar vraagt om een didactiek die goed past bij vmbo-leerlingen die zwak zijn in leren. De commentaren en conclusies in dit artikel worden met de nodige voorzichtigheid gegeven omdat het project nog niet afgerond is. We lopen hiermee vooruit op de evaluatie ervan.. Inleiding Het Merewade College is een openbare scholengemeenschap in Gorinchem met een vmboafdeling en een afdeling voor havo en vwo. De afdelingen zijn verdeeld over twee locaties, havo en vwo zitten samen met de theoretische leerweg van het vmbo op de ene locatie, de andere leerwegen van het vmbo zitten samen op de tweede locatie. Uit de schoolgids: Vanaf het schooljaar 2001-2002, heeft de bovenbouw van onze VMBO school aan de Vries Robbéweg een hele facelift ondergaan. Ingeburgerde termen als B-niveau of Cniveau zijn verdwenen en in plaats daarvan spreken we nu van BBL (Basisberoepsgerichte Leerweg), KBL (Kaderberoepsgerichte Leerweg) en GL (Gemengde Leerweg) Niet alleen veranderingen op het gebied van inrichting van onderwijs zijn opgetreden, maar ook veranderingen op het gebied van inrichting van lokalen. De oude afdelingsstructuur is bijna verdwenen en leerlingen kiezen voor intrasectorale afdelingen, zoals: o MEVO (metaal, elektro en voertuigen) o Bouw Breed ( banktimmeren, bouwtimmeren, schilderen en metselen) o Consumptief Breed (brood, banket, koken, serveren en toeristische dienstverlening) o Zorg & Welzijn Breed (facilitaire dienstverlening, uiterlijke verzorging, assisteren en verzorgen) (………) Er zijn afspraken gemaakt met het ROC DaVinci om de aansluiting zo vlekkeloos mogelijk te laten verlopen. In de toekomst zal de onderwijsstructuur op het Merewade College en het DaVinci College heel veel overeenkomsten vertonen. Tijdens de praktijkuren werken de leerlingen in een werkplekkenstructuur. Dit wil zeggen dat iedere leerling op eigen tempo en niveau leerstof aangeboden krijgt via sturingspapieren, werkeilanden en uitgiftebalies. Hieruit blijkt de bedrijfssimulatie die

33

© 2006 Platform IO

op deze manier nagestreefd wordt. Leerlingen worden op deze manier beter voorbereid op een goed functioneren in de latere beroepssector dan wel vervolgopleiding. Je zou kunnen zeggen dat de rol van leraar verandert in de rol van coach. (…….) Naast de verbouwde praktijklokalen hebben ook de service-unit en de mediatheek een sleutelpositie in deze didactische aanpak. Hier kunnen de leerlingen computer- en internetgestuurde kennis verwerken die op de werkvloer gebruikt moet worden. In de mediatheek kunnen leerlingen ook boeken lenen of binnen, dan wel buiten schooltijd aan werkstukken werken. In de intra-sectorale afdeling MEVO start de school in het najaar van 2002 het project ’Revival Technisch Onderwijs’ (RTO). Het RTO-project wil een realistische en voor leerlingen betekenisvolle leeromgeving realiseren. De beroepscompetenties staan daarbij centraal. De vormgeving van de leeromgeving gebeurt in nauwe samenwerking met het Gemini College in Ridderkerk en het ROC Da Vinci in Dordrecht en met bedrijven uit de regio Rijnmond/Drechtstreek. Het project wordt ondersteund door het ingenieursbureau TLO Holland Controls. Authentiek leren De mevo-leerlingen van klas 3 werken in een projectperiode van 7 weken aan een opdracht van een echte opdrachtgever buiten de school. Er moet iets gemaakt worden voor een afgesproken prijs en volgens een afgesproken programma van eisen. Project 5

Beste jongens van de Metalectro / Mevo, Ik heb een probleem dat ik graag aan jullie wil vertellen. Misschien kunnen jullie mij helpen. Ik ben mevrouw Steelpan en ik heb een hond. Ik ben zelf niet meer zo jong en Hanky ook niet. Vroeger gingen we altijd samen naar het Lingebos. Dan ging ik op de fiets en Hanky rende achter mij aan. Maar nou is Hanky echt een oude hond. Hij wil nog wel, maar het gaat niet meer. Nou zou ik ’t zo fijn vinden als ik voor Hanky een karretje achter mijn fiets zou hebben. Dan konden we weer eens samen naar het Lingebos. Zouden jullie voor mij zo’n karretje kunnen maken? Jongens, alvast bedankt! Het wordt vast een mooi karretje! Mevrouw Steelpan [email protected] Figuur 21.

© 2006 Platform IO

Project 5, de hondenfietskar

34

Zo zijn er nog drie opdrachten: een step, een skelter en een lichtorgel. Het zijn allemaal grote, complexe producten die niet zomaar en snel gemaakt kunnen worden. Leerlingen moeten hiervoor veel kunnen en de verwachting is dan ook dat ze hiervan veel zullen leren. Wat ze zullen leren is sterk afhankelijk van het product en de manier waarop ze het aanpakken.

Figuur 22.

Door VMBO-leerlingen ontwikkelde producten

Het eerste wat de leerlingen doen is met de klant overleggen wat deze nu precies wil hebben. Het gesprek met de opdrachtgever levert het volgende lijstje op voor de hondenkar: - hoogte 1.5 meter, breedte 80 cm, lengte 1.5 m lang - hij moet overdekt worden - de deur moet horizontaal worden (waar de hond in komt, de hond moet zelf naar binnen kunnen). - achterlicht met batterij en voor reflectoren - hij moet aan de zadel vast gemaakt worden met kliksysteem - het ijzer moet zo licht mogelijk - de naam van de hond is Boy - de kleur van de hond is goud/geel - … - er moet een luikje komen want dan kan de hond zijn hoofd eruit steken en het luikje moet ook weer dicht kunnen, het luikje moet aan de rechter kant. - … - we moeten zorgen dat er geen scherpe punten blijven zitten dus goed weg slijpen Teams De docenten stellen de teams van vier of vijf leerlingen samen door loting en een beetje sturing. Leerlingen van de kaderberoepsgerichte en basisberoepsgerichte leerweg zitten door elkaar Totaal zijn er zes teams.

35

© 2006 Platform IO

Special Metal bouwt een hondenkar voor mevrouw Michon Wesley is de leider van de groep samen met Omar, slimme jongens, sociaal vaardig en handig. Ze luisteren goed en geven elkaar en de anderen ook de ruimte. Zij nemen initiatief en zijn ondernemend op alle fronten. Emiel is de enige kader-leerling van dit team maar hij komt niet echt aan de bak. Hij praat wel veel maar draagt weinig oplossingen aan. Hij kan een kwartier lang uitleggen dat hij niets kan doen omdat straks de les natuurkunde begint. Serdar is een stille, hij kijkt veel en zit erbij. Ook in de serviceruimte met de computers zit hij te kijken naar wat de anderen doen. Na wat aansporingen gaat hij tekeningen maken, eerst op papier en later in Paint. Daar krijgt hij plezier in en kan dan met eindeloos geduld de kar tekenen in vele varianten. Erran gaat stil zijn eigen gang. In de werkplaats werkt hij hard en met animo.

Integraal ontwerpen Het team begint met niets, er is alleen de opdracht. Alles moeten ze zelf bedenken en doen: het ontwerp, de bouwtekening, de materialen bestellen, lassen, monteren, verven, …. en een mooie folder om het product aan te prijzen. Het werken aan de opdracht gaat volgens de aanpak van ‘Integraal Ontwerpen’. Dit is een bedrijfsfilosofie die toegepast wordt in het bedrijfsleven en in technische hbo- en mboopleidingen. Deze methodiek is ontwikkeld en wordt gepromoot door het IO-consortium, een samenwerking van bedrijven en opleidingen (www.integraalontwerpen.nl). De leerlingen doorlopen in deze aanpak de vijf fasen van het bedrijfsproces: klantfase, ontwerpfase, productievoorbereiding, productiefase en gebruiksfase. Iedere fase levert producten op: een offerte, ontwerptekeningen, stuklijsten, … Integraal Ontwerpen betekent, de integratie van kennis van meerdere vakken en de integratie van tekenen, calculeren, onderhandelen en maken. Het projectteam functioneert als een kleine onderneming. Ontwerpfase

Klantfase

Figuur 23.

Productievoorbereiding

Productiefase

Gebruiks fase

Bedrijfsmodel van het RTO-project

Begeleiding door tutoren en vakdocenten Elk team wordt begeleid door een docent van de avo-vakken, de tutor. Dagelijks overlegt het team onder leiding van de tutor over de voortgang van het project, ze bespreekt de problemen, bedenkt oplossingen en maakt werkafspraken. Naast de tutor is er in de werkplaats altijd een vakdocent aanwezig die leerlingen vakinhoudelijk kan ondersteunen. Aanvankelijk lieten de tutoren de leiding en het initiatief bij de leerlingen. Maar al snel namen ze de sturing over met vragen, opdrachten, taakverdeling. Iedere tutor doet dat op zijn eigen manier. Wekelijks overleggen tutoren en vakdocenten met elkaar over de voortgang van het project.

© 2006 Platform IO

36

Beslissen

Vergelijken

Logboek

Start

Bedrijfsmodel

Presentatie

Training ambachtelijke vaardigheden ICThulpmiddelen

Figuur 24.

Training AVOvaardigheden

Training presenteren Werkplaats met leermeesters

Portfolio van elke leerling

Schematische weergave RTO-onderwijsmodel

De leerlingen werken tijdens het project aan een eigen portfolio. In dit portfolio houden ze bij aan welke vaardigheden ze gewerkt hebben. Daarvoor is er een lijst gemaakt van ambachtelijke vaardigheden waaraan ze in het project kunnen werken. In het portfolio doen ze ook verslag van hun persoonlijke groei op vijf aspecten: samenwerken, verantwoordelijkheidsgevoel, flexibiliteit, assertiviteit en planmatig werken. Leerlingen schrijven tijd en maken van ieder werkoverleg een verslag. Het portfolio wordt aangelegd in Blackboard, een elektronische leeromgeving. Dit is ook het communicatiemiddel van de projectleiding met de verschillende teams. Natuurlijk leren Leerlingen kunnen zo’n hondenkar nog niet maken wanneer ze starten met het project. Ze kunnen geen werktekening maken, ze kunnen de prijs niet berekenen, ze kunnen niet lassen, … Aan het begin van klas drie kunnen leerlingen nog heel weinig. Werkend aan deze opdracht merken leerlingen dit en formuleren ze leervragen. Ze gaan naar de docent metaaltechniek en volgen bij hem een cursus lassen. Ze vragen de docent wiskunde hulp bij het ruimtelijk tekenen, de docent Nederlands wordt hulp gevraagd bij het schrijven van verslagen en het schrijven van de folder. De projectopdracht genereert bij leerlingen leervragen. Leerlingen zijn in dit project gemotiveerd om te leren en passen het geleerde in de praktijk toe. De tutor speelt hierbij een belangrijke rol. Hij helpt hen de leervragen te formuleren en wijst hen op mogelijkheden om bij de vakdocenten hulp te vragen en plant met hen de leeractiviteiten. De fasen van het integraal ontwerpen sturen de leervragen van leerlingen. Die fasen vragen om concrete producten en daardoor ook om kennis en vaardigheden. Het project levert een concreet product op voor de klant maar vooral ook competenties voor leerlingen. De school stelt zelf de eisen van kwaliteit aan het werken van leerlingen. Het project past in het programma van toetsing en afsluiting van het beroepsgerichte programma. Wat de onderwijsvisie betreft is er duidelijk sprake van een paradigmaverandering: het klassieke - in eindtermen verankerde en op reproductie gerichte - frontale onderwijs maakt plaats voor de zich ontwikkelende leerling zelf. Natuurlijk Leren is het pedagogischdidactische concept waarop Projectonderwijs (PO), Probleemgestuurd Onderwijs (PGO) en Competentieleren zijn gebaseerd. Natuurlijk Leren gaat niet uit van de stof maar van de leerling. De leerling krijgt een taak of uitdaging aangeboden die hem inspireert, die betekenisvol is. Die leertaak voert de leerling individueel of in groepsverband uit. Dat is wennen, zowel voor leerlingen als voor docenten. Het is ook afrekenen met vooroordelen, want over begrippen als PGO, PO en zelfsturing

37

© 2006 Platform IO

bestaan er veel misverstanden. Immers, niet elke vorm van teamwork is PGO of PO. Bij PGO gaat het om kennis verwerven via een motiverende casus en een gestructureerde groepsdiscussie. Bij PO gaat het doorgaans om toepassen van die kennis. Bevoegdheden & Verantwoordelijkheden

Niveau 3

Normen Systeemgrens Niveau 2

Beslissen Project opdracht

Niveau 1

Figuur 25.

Vergelijken

Projectuitvoering Competenties

Zelfsturing als didactisch concept

Zelfsturing betekent niet anarchie. Integendeel: een zelfsturend team mag veel maar moet ook veel. We onderscheiden bij een groep leerlingen die een projectopdracht uitvoeren, drie niveaus. Op het uitvoerende niveau doen leerlingen de dingen die nodig zijn om het project klaar te krijgen. Output is niet zozeer het project maar het leerresultaat: ze verwerven competenties. Op het tweede niveau vindt sturing plaats. Als niet de docenten maar de leerlingen zelf beslissen hoe er gestuurd wordt, noemen we dat zelfsturing. Om te kunnen sturen heb je bevoegdheden nodig, maar ook normen, die vooraf vastliggen. Op het derde niveau stelt de school of de docent die normen vast. De leerlingen zijn verantwoordelijk voor het halen van de norm. Zo zijn er in dit project normen gesteld ten aanzien van tijdsbesteding, samenwerking, presentatie en het verwerven van ambachtelijke vaardigheden. De tutor heeft als coach een belangrijke rol. Hij ziet erop toe dat leerlingen hun eigen proces sturen richting norm. Zonodig helpt hij met bijsturen. Maar in principe stuurt het team binnen zijn eigen systeemgrens. In een verder stadium is het denkbaar dat leerlingen ook meepraten bij het definiëren van de normen. Zelfsturing vereist een attitude die ook in het bedrijfsleven gevraagd wordt. Dit de leerlingen laten proeven is de charme van Projectonderwijs. Integratie van avo-vakken in de beroepsgerichte programma’s Veel vernieuwingsprojecten in het vmbo zijn gericht op integratie van theorie en praktijk. Deze integratie beperkt zich in de regel tot het beroepsgerichte programma (Van der Sanden 2001). Dit project beoogt ook een integratie met de avo-vakken. De tutoren in het project zijn de docenten van de avo-vakken: Nederlands, Engels, wiskunde en natuurkunde (nask1). Dit is gedaan om de tutoren vakinhoudelijk afstand te geven tot de opdracht. Leerlingen moeten de producten bedenken en maken, de tutoren begeleiden het proces. Er is ook gekozen voor tutoren uit de avo-vakken om deze vakken te verbinden met het project. In de avo-lessen kan dan beter aangesloten worden op de kwesties die spelen in het project: tekenen, verslagen schrijven, berekeningen maken, constructies bedenken. De verwachting is dat de leerlingen de avo-docenten in hun lessen hierover zullen bevragen en de docenten zullen met hun lesstof aansluiten bij de kennis en de vragen van leerlingen. Deze integratie moet mogelijkheden geven om de algemene, theoretische kennis van de avovakken concreet en toepasbaar te maken. De kennis van deze vakken moet kunnen functioneren als gereedschap. Bij de uitvoering van het project blijken de meeste leervragen te liggen op het terrein van de techniek: constructies, verbindingen en materialen. Hoe maak je een kar draaibaar vast aan de fiets, hoe moeten de wielen opgehangen worden, gebruiken we plaatstaal of hout voor de

© 2006 Platform IO

38

zijwanden en de bodem, ……? Met name bij het ontwerpen komen echter ook verschillende problemen op tafel die op het terrein van de avo-vakken liggen: - ruimtelijk inzicht en maatgevoel, schatten - rekenen met maten en eenheden in tekeningen - rekenen met hoeken (verstek bij hoeken anders dan 90 graden) - verslag schrijven van werkoverleg - formulieren lezen en invullen voor tijdschrijven, stuklijsten, .. Naast deze vakinhouden komen er in het project een groot aantal basisvaardigheden en leervaardigheden uit de eindtermen van de avo-vakken aan de orde. Uit de kerndoelen van het vak nask1 citeren we: 11. een technisch probleem herkennen en specificeren 12. een ontwerpproces uitvoeren - een werkplan maken voor het uitvoeren van een ontwerp - een ontwerp of een deel ervan bouwen - ontwerpproces en -product evalueren, rekening houdende met ontwerpeisen en randvoorwaarden - voorstellen doen voor verbetering. 13. een onderzoekende houding en adequate onderzoeksvaardigheden tonen Een volgende stap in de ontwikkeling van het RTO-project kan zijn het opstellen van een lijst van vaardigheden uit de avo-vakken waaraan leerlingen in het project kunnen werken en die als competenties worden vastgelegd in hun portfolio. Het project kan in het programma van toetsing en afsluiting van de avo-vakken een plaats krijgen als gemeenschappelijke praktische opdracht. Betrokkenheid en zelfstandigheid Leerlingen werken in een leeromgeving die hen motiveert en stimuleert en die leervragen en leeractiviteiten uitlokt. De betrokkenheid en zelfwerkzaamheid van leerlingen is zichtbaar. In de werkplaats en de serviceruimte zie je leerlingen alleen of in tweetallen aan het werk. Ze schrijven hun verslagen, doen las en slijpoefeningen, maken tekeningen.

Figuur 26. Leerling aan het werk in de projectruimte Het werktempo ligt niet hoog en leerlingen zijn vaak lang bezig met hetzelfde, terwijl andere dingen blijven liggen. Ook hier lopen docenten rond die leerlingen aanspreken en aansporen. Maar er heerst veel meer een prettige werksfeer. Leerlingen weten ook goed waar ze mee bezig zijn en wat ze moeten doen.

39

© 2006 Platform IO

De betrokkenheid van de docenten bij het project is ook groot. In het begin zijn het vooral de tutoren die het project trekken. Maar wanneer het project meer in de werkplaats komt en concreter wordt, zijn ook de mevo-docenten actieve deelnemers. Prest@tion In dit prestatiegerichte onderwijs werken leerlingen samen met anderen aan het vervaardigen van een echt product. Het uitvoeren van het leerwerkproces wordt ondersteund door ICT. Prest@tion is een webbased leerwerkomgeving waar leerlingen, docenten en bedrijfsbegeleiders optimaal worden ondersteund in het werken met prestaties. De functionaliteit van Prest@tion wordt hieronder kort toegelicht.

Figuur 27.

Leerlingen aan het werk achter Prest@tion

De applicatie helpt leerlingen bij het uitvoeren van een prestatie. In het bedrijfsmodel zijn in totaal vijftien deelactiviteiten onderkend. Voor elke deelactiviteit is er een scherm met een beschrijving en een instructie (aanpakkennis). Daarnaast is er een aantal ondersteunende formulieren beschikbaar, die de leerlingen kunnen gebruiken bij het uitvoeren van de deelactiviteiten. Er ligt geen dwang in het systeem; wel zijn er veel handige hulpmiddelen. Om structuur aan te brengen in hun leerwerkproces worden alle activiteiten gelogd. Belangrijk is dat leerlingen digitaal leren werken. Alle bestanden zoals notulen, tekeningen, schetsen, materiaallijsten, berekeningen, etc. worden digitaal opgeslagen. De resultaten van trainingen en de eindbeoordeling(en) van de prestaties worden overzichtelijk in het systeem opgeslagen. In het portfolio kan de leerling zijn afgeronde prestaties zien en de docenten kunnen zo de vorderingen van de leerlingen volgen. Leerlingen kunnen in een prestatiebank zoeken naar leuke uitdagende prestaties die ze graag willen uitvoeren. Via de kennisbank wordt aanvullende informatie aangeboden. Leerlingen kunnen deze informatie raadplegen voor het oplossen van leervragen. Knelpunten Het project loopt anders dan verwacht, langzamer en moeilijker. Leerlingen hebben meer ondersteuning nodig dan bedoeld was. Er wordt door de betrokken docenten overlegd, geïmproviseerd en bijgestuurd. Het is ook hun project. Een grote winst van het project is de directe betrokkenheid van de avo-docenten met het beroepsgerichte programma. De tutoren worden direct geconfronteerd met vragen van leerlingen ook over technische problemen. Ze kunnen bij deze leerlingen niet volstaan met procesaanwijzingen, er moet ook inhoudelijk hulp geboden worden. In het dagelijkse

© 2006 Platform IO

40

tutoroverleg worden oplossingen bedacht voor technische problemen en tutoren geven ook hulp bij reken- en taalproblemen. De tutoren hebben ook belangstelling voor de technische kant van het project. Ze voelen zich met de leerlingen verantwoordelijk voor het eindproduct. Wat dit project ook heel boeiend maakt is te zien dat docenten zich op hun beroepskwaliteiten aangesproken voelen. De techniekdocent is gedreven in zijn eisen aan leerlingen: “goed gereedschap is het halve werk, als ze goed kunnen lassen komt de rest vanzelf”. Een tutor komt na het weekend terug met een werktekening en krijgt zijn groep enthousiast weer aan het werk. Het onderwijs gaat ergens over, voor de leerlingen en de docent. Leerproblemen van leerlingen De leerlingen gaan met groot enthousiasme aan de slag met hun opdracht. Met hulp van de docenten slagen ze er ook in het gevraagde product te realiseren. Al werkend stuiten ze op gebreken in hun kennis en vaardigheden die ze voor een belangrijk deel in de loop van het project kunnen wegwerken. In het project komen echter ook een aantal leerproblemen van leerlingen boven die niet zo makkelijk op te lossen zijn in de gekozen opzet van het project. We noemen er een paar die voor dit project van groot belang zijn. Ervaren vmbo-docenten zullen ze zeker herkennen en kunnen aanvullen. Het ruimtelijk inzicht van leerlingen is beperkt en hun maatgevoel is onvoldoende. Ze praten over een hondenkar die 1,50 meter hoog is en 1,50 meter lang. Leerlingen hebben er van tevoren geen idee van hoe groot en zwaar de kar wordt en of die nog wel te hanteren is. In de klantfase moeten leerlingen een ontwerpschets maken die ze de klant kunnen voorleggen. Voor deze leerlingen is dit een heel moeilijke opgave. Ze kunnen niet goed tekenen en ze kunnen zich ook niet goed voorstellen hoe zo’n kar eruit kan zien. De schetsen die ze maken zijn aandoenlijk maar illustreren de onmogelijkheid van de opgave. Tekenen met de computer, in Paint, helpt veel. Ze durven dan meer en het gaat veel sneller. Bij de uitvoering van het project werd snel duidelijk dat het maken van een technische tekening een onmogelijke opgave was. Er is gezocht naar mogelijkheden om leerlingen van het ROC in te schakelen maar dat bleek niet mogelijk op zo’n korte termijn. Het probleem loste zich op doordat docenten tekenen of door in het werk te improviseren. Een tweede leerprobleem voor leerlingen is hun beperkte leervaardigheid. Dit uit zich onder meer in een onvermogen om overzicht op het project en op het product te krijgen. De dagelijkse voortgangsbesprekingen gaan vooral over praktische probleempjes, de grote lijn van het project en hun eigen functioneren daarin is veel moeilijker te bepraten. Ook het schrijven van verslagen en evaluaties is een lastige opgave voor veel leerlingen. Complexe taken als het opstellen van een werkplan en een offerte zijn voor hen (te) hoog gegrepen. Voor een deel zal dit komen door de complexiteit en het formaat van de opdrachten. Maar voor een deel is dat ook kenmerkend voor zwakke vmbo-leerlingen. Natuurkunde van de hondenkar In de natuurkundelessen is in de projectperiode aandacht besteed aan evenwicht en stabiliteit van constructies. Met name bij de hondenkar is dit een van de ontwerpproblemen: waar moet de as onder de kar gemonteerd worden, of moet de kar een dubbele as krijgen? Hiervoor is een apart lespakket geschreven voor twee lessen. De lessen starten met het ontwerpprobleem van de hondenkar: hoe kan de kar stabiel gemaakt worden. Daarna leren ze in een praktisch onderzoekje wat de regels van evenwicht is en hoe krachten in een constructie elkaar in evenwicht houden. Aan het eind van het pakket komt de hondenkar weer terug. Geprobeerd is te pendelen tussen de theorie uit het natuurkundeboek en de praktijk van de projectopdracht. In de natuurkundeles lukt dat voor een groot deel van de leerlingen redelijk goed, met name voor de kaderklas. Door de verwijzingen naar het project pakken de leerlingen de natuurkundige probleemstelling snel op. Het project maakt de natuurkunde herkenbaar en concreet.

41

© 2006 Platform IO

Uit het lespakket: De Metal Boys gaan een hondenkar maken voor achter de fiets. Er moet een hond van 15 kg in kunnen zitten. De jongens van Metal Boys zijn bang dat de kar kiept wanneer de hond achterin de kar gaat zitten.

1. Teken met een pijl in het plaatje hiernaast hoe de kar kiept. 2. Leg uit waarom de kar kiept. ………………………………………… ………………………………………….. Jan zegt, de kar kan niet kiepen want hij zit vast aan de fiets. 3. Ben jij het met Jan eens? ………………………….. Uit de afsluiting van het lespakket De jongens van Metal Boys bedenken hoe ze het wiel onder de kar gaan maken. Moet het wiel: - in het midden of - ver naar achteren of - juist naar voren vlak achter de fiets 20. Wat denk jij? Teken hieronder in het plaatje waar jij het wiel zou maken en leg uit waarom. 21. Voorspel de kracht die de fiets op de kar moet uitoefenen wanneer een hond van 25 kg 20 cm achter de as zit. ………………………..

Maar terug in het project herkennen de leerlingen de theorie niet in de praktische constructie van de hondenkar. Begrippen als kracht en gewicht kunnen ze dan niet meer aanwijzen. En de regels die vorige week in de les nog werkten zijn nu vergeten. De natuurkunde staat voor leerlingen ver weg van de praktijk van de werkplaats. Een som maken in een eenvoudige schematische situatie gaat wel, maar die dan herkennen in een echte kar is veel lastiger. De integratie van de natuurkunde in het project is niet eenvoudig. Leerlingen kunnen heel goed aan het project werken zonder de kennis uit de natuurkunde. De problemen die ze tegen komen zijn vooral technisch en constructief van aard: hoe maken we een draaiende verbinding tussen de kar en de fiets en hoe maken we de wielen vast aan de kar. Op basis van praktisch inzicht en voorbeelden en met hulp van de praktijkdocent vinden ze hiervoor oplossingen. Omgekeerd denken we dat de natuurkunde wel kan profiteren van het project. Het project levert hen een concrete context waaraan ze kennis kunnen verbinden en die als voorbeeld en toepassing kan functioneren.

© 2006 Platform IO

42

Terugblik Het RTO is een ambitieus project. Het neemt docenten en leerlingen heel serieus en stelt hoge eisen. Techniek is geen speeltje maar een bedrijfsmatige aanpak. Zichtbaar is dat leerlingen zich hierop aangesproken voelen, ze gaan met inzet en enthousiasme aan het werk. Leerlingen komen tot resultaten die we vooraf niet voor mogelijk hielden. Op het moment dat dit artikel geschreven wordt is het project in de eindfase. We lopen daarmee vooruit op de afronding en de evaluatie. Conclusies en commentaren moeten met de nodige voorzichtigheid en onzekerheid getrokken worden. Voor een deel van de leerlingen is het project zwaar en moeilijk, ze raken gedemotiveerd en haken af. Ook hier geldt dat succesbeleving een motor is achter het werken en leren. Een van de sterke punten van het project is dat het niet alleen voor leerlingen leerzaam is maar ook voor docenten. Het inspireert hen tot nadenken over het onderwijs en geeft vertrouwen in mogelijkheden van leerlingen. Het algemene gevoel is dat het project nu te open is en de opdrachten te moeilijk en groot zijn. De vraag is echter of kleinere opdrachten en meer sturing dezelfde uitdaging en plezier opleveren. Onderzocht moet worden of de noodzakelijke extra structuur in de begeleiding en didactiek moet gestopt moet worden. Is het niet zo dat open opdrachten een strakke didactiek nodig hebben? De uitdaging van het project is dit verder te onderzoeken zonder weer terug te vallen op gesloten strak gestuurde oefeningen. Integraal ontwerpen en natuurlijk leren zijn ook voor het vmbo krachtige concepten. De verdere uitbouw is een interessante gezamenlijke uitdaging voor docenten en ontwikkelaars. Aanpak Het Merewade College stelde hun werknemers/docenten in staat om hun eigen werk on-thejob te innoveren en daardoor tegelijk hun innovatieve competenties, die nodig zijn om de kennisproductiviteit te vergroten, te laten groeien.

oude werk

O

B

atie rganis o i e o egr etenti Comp t

t

Figuur 28.

1

Comp e

6

tentie groei mens

2 3

Kennis gericht

Werk innoveren on-the-job; 1dag per week

T

Ontwerpen

vernieuwd werk

t

Methodisch

door methodisch te ontwerpen

5

4

Aanpak methodisch innoveren Merewade College

Door deze methodische aanpak is de ontspoorkans drastisch afgenomen. In het onderwijs verlopen de cycli in het ritme van de studiekalender met een doorlooptijd van een halfjaar per fase in teams van 5 tot 10 docenten met participatie van de leiding en HRM. In de onderstaande figuur is het MI-proces van het Merewade College schematisch weergegeven. In de figuur zijn de stappen in het veranderproces bij het Merewade college te zien:

43

© 2006 Platform IO

1. Tijdens de eerste cyclus (pilot 1) raakte men bekend met de nieuwe competenties en wordt een eerste pilot uitgevoerd met ca. 30 leerlingen uit een studiejaar. Daarna stopt de pilot. 2. In een tweede cyclus (pilot 2) zijn de ervaringen geborgd en vond reflectie plaats met betrekking tot alle aspecten van het herontwerp. De ervaringen zijn gedeeld met collega’s. 3. Tijdens een derde cyclus wordt is een start gemaakt het geheel te verbreden naar andere studiejaren (hele curriculum) en wordt de nieuwe onderwijsplanning getest. Ontwikkelen van het concept

Andere afd.

1e examengroep

Start curriculum

Pilot 2

Aantal deelnemers en docenten Pilot 1 2002

Figuur 29.

2003

2004

2005

2006

Schematische weergave MI-proces Merewade College

Tenslotte wordt een implementatieplan opgesteld met prioriteiten om de sociale innovatie op schaal te kunnen doorvoeren. Met name oog voor de nieuwe rol van de AVO-docenten vergt extra inspanning omdat zij kantelen van klassikaal naar op maat ondersteunen van de studenten die aan projecten werken in de bedrijfsomgeving (fysiek en virtueel). De aanpak die gehanteerd is voor het veranderen van het Merewade College heet methodisch innoveren is weergegeven in de onderstaande figuur. Movens rapport De serieuze aanpak van RTO wordt onderstreept door de nadrukkelijke aandacht voor evaluatie. In februari 2003 heeft Movens een omvangrijk rapport uitgebracht van een onderzoek naar het leerling-, tutor- en docentengedrag van het Project RTO. In dit onderzoek is bekeken of de verbetering van leerling-gedrag ook echt werd bereikt en om in kaart te brengen over welke competenties docenten en tutoren moeten beschikken, willen ze op een verantwoorde manier in RTO aan de slag gaan. Ook de ervaringen van de docenten komen uitgebreid in het onderzoek aan bod. Om het gedrag van de leerlingen en docenten te observeren is een competentieraamwerk voor beide groepen gemaakt. Deze raamwerken zijn gebaseerd op de doelstelling van het RTO project. (Brede techniekopleiding, integratie leren en werken, competentieontwikkeling, ICT en doorlopende leerlijn) Ze zijn te vinden in bijlage 5 en worden uitgebreid in het Movens rapport behandeld dat van www.integraalontwerpen.nl is te downloaden. Wat hebben we er aan? In Figuur 30 is weergegeven wat de beide doelgroepen, het onderwijs en het bedrijfsleven, hebben aan dit herontwerp van het onderwijs. Het onderwijs heeft eigenaarschap van het herontwerp van het eigen onderwijs. Het herontwerp draagt bij aan het eerherstel van de

© 2006 Platform IO

44

professional. Het onderwijsproces wordt meer resultaatgericht, vergroot het lerend vermogen van de onderwijsinstelling en vult de pedagogische leegte die er lange tijd geweest is.

Onderwijs: • Eigenaarschap • Eerherstel professional • Resultaatgericht • Vergroot lerend vermogen, ondernemen • Vult pedagogische leegte • Engagement Figuur 30.

• • • • • •

Bedrijfsleven: Aandeelhouder Eerherstel prof. Prestatie-indicatoren Kenniscreatie, innovatie en talent Uitstraling naar gemeenschap Beter product

Voordelen voor de beide doelgroepen

Het bedrijfsleven is aandeelhouder en belanghebbende in het herontwerp van het onderwijs. Ook zij zijn gebaat bij eerherstel van de professional. Het biedt het bedrijfsleven de mogelijkheid de eigen processen te sturen met behulp van prestatie-indicatoren en vorm te geven aan kenniscreatie, innovatie en het benutten van talent. Bedrijven die op deze manier opereren hebben een uitstraling naar de gemeenschap en leveren betere producten aan de markt. Literatuur • www.integraalontwerpen.nl • www.slimmeregio.nl • Sanden J.M.M. van der (2001), Bouwstenen voor vernieuwend VMBO, APS, Utrecht Projectinformatie Onderwijsinstelling Adres Website Telefoon Fax Contactpersoon E-mail Partner Contactpersoon Telefoon E-mail Partner Contactpersoon Telefoon E-mail

45

: : : : : : : : : : : : : : :

Merewade College W. de Vries Robbéweg 27, 4206 AK Gorinchem www.merewade.nl 0183-622728 0183-628232 Arie de Koning [email protected] TLO Holland Controls Marco van Onzen 078-6410011 [email protected] Da Vinci College Jan Kroep 078-6572120 [email protected]

© 2006 Platform IO

Platform Integraal Ontwerpen en Ondernemen (IO) Het multi-disciplinaire praktijkplatform van Nederland Bestuursamenstelling Branches GMV, FME UNETO-VNI, MKB-NL VNSI, FME K. Metaalunie, MKB-NL

Jan Hak (voorzitter) Adri van Duijne/Herman Eekels Pieter ’t Hart Andre van der Leest

Onderwijs HBO-veld HBO-veld HBO-veld BVE-veld VMBO-veld

Hans Hoving, Hogeschool Utrecht Herbert Feenstra, Fontys Hogescholen Ineke van der Wal, Hogeschool Windesheim Max Hoefeijzers, Davinci College (plf. BVE) Ton de Groot, Teylingen College (plf. Metaletectro)

Raad van advies Overheid Onderwijs Bedrijfsleven Samenwerken

Machinebouw Installatiebouw Scheepsbouw Metaal-electro

Kennisinfrastructuur, Rinius Houtman (voorzitter) Lector Human Capital, Daan Andriessen, Hogeschool InHolland, Programmacoordinatie, Theo Lohman, TLO Holland Controls Kennisproductiviteit en ruilwaarde, Marc Zegveld, TVAdevelopment

Regio partners (geassocieerd lid platform IO) 1. Regio Rijnmond en Drechtsteden: Joop Hylkema, Lex Soeteman 2. Regio Utrecht: Hans Hoving, Co van Houten, Carlos Seegers 3. Regio Yssel-Vechtstreek Veluwe: Piet de Bont, Ineke van der Wal 4. Regio Eindhoven: Wim Troost, Herbert Feenstra 5. Regio Zeeland: Wim Brouwer 6. Regio Leiden: Ton de Groot Overleg voor aansluiting van geinteresseerde regio’s en branches loopt.

Secretariaat Platform IO: Woudrichemseweg 38 4286 LB Almkerk telefoon: 0183 - 403794 Voor meer informatie: Internet: www.slimmeregio.nl E-mail: [email protected]

© 2006 Platform IO

46

Met de volgende branches is de aanpak Samen Leren Innoveren beproefd

FME/CWM

MKB Nederland

FME/CWM

MKB Nederland

47

© 2006 Platform IO