DI 15.12.2015 UIT DE REEKS KWARTET
DI 22.09.15
Tetzlaff Quartet
WO 14.10.15
Fauré Quartett
Salagon Quartett DI 22.03.16
Artemis Quartet
VR 22.04.16
Signum Quartett & Nils Mönkemeyer
Fauré Quartett op 14.01.09 in de Handelsbeurs © Evy
Liesbeth De Voogdt, programmator klassiek - uit haar nieuwsbrief ‘extra nieuws klassiek’. ‘De composities voor viool, altviool, cello en piano behoren voor mij tot de mooiste kamermuziek die er bestaat. Als een van de weinige exclusieve pianokwartetten is het Fauré Quartett dan ook de gedroomde uitvoerder. Elke concert trekken ze je mee tot in de kern van de partituur en kunnen ze diep ontroeren - net alsof je deze muziek voor de eerste keer hoort. Voor de 4de keer te gast in de Handelsbeurs spelen ze mijn lievelingsmuziek van Mozart, Fauré en Brahms. Was het maar vlug 14 oktober.’
Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs www.joostarijs.be
Programma 20:15 Start concert 21:00 Pauze 22:15 Einde
Beluister het concert opnieuw op 30 november in het programma ‘Klara live’, vanaf 20u.
J. Haydn (1732-1809)
Strijkkwartet in C, opus 76 nr. 3 ‘Keizerskwartet’ (1796) Allegro Poco Adagio.Cantabile Menuet. Allegro Finale. Presto
W.A. Mozart (1756-1791)
Strijkkwartet nr. 16 in Es, KV 428 (1783) Allegro non troppo Andante con moto Menuetto. Allegro Allegro vivace
(pauze)
F. Mendelssohn (1809-1847)
Strijkkwartet nr. 2 in a, opus 13 (1827) Adagio. Allegro vivace Adagio non lento Intermezzo. Allegretto con moto Presto
Is het waar dat het spagaat zijn moet? / Jan-Jakob Delanoye
Op het einde van zijn leven vraagt Beethoven zich af of het allemaal wel zijn moet. Naar het ‘Muß es sein?’ uit diens opus 135 componeert Felix Mendelssohn kort na het overlijden van de grootmeester het lied Frage. ‘Ist es wahr?’, luidt daarin de hamvraag. In zijn opus 13 keert Mendelssohn op hetzelfde motief terug. Hoewel hij het traditionele strijkkwartet van Haydn en Mozart omarmt, stelt hij het in navolging van Beethoven ook in vraag. De geraffineerde verheffing van de eerste Weense school naast de bevrijding van de individuele expressie – vanavond Muß es sein!
De geboorte van een vorm Met zijn welgeteld 68 kwartetten geldt Joseph Haydn als de peetvader van het strijkkwartet. Hoewel hij niet de eerste was om muziek te schrijven voor twee violen, altviool en cello, ligt zijn werk ten grondslag aan de manier waarop volgende generaties met de bezetting zouden omgaan. Haydn vestigde immers de belangrijkste principes met betrekking tot vorm en harmonie. Wanneer de veertien jaar oude Mozart in 1770 een punt zet achter zijn eerste kwartet, is dat dan ook geheel volgens de door Haydn geïnstalleerde geplogenheden.Vijftien jaar later geeft Mozart een set van zes kwartetten uit, opgedragen aan Haydn. Die erkende onmiddellijk het vernieuwende genie van zijn jongere collega. Zo zou hij reeds bij de première aan Mozarts vader Leopold hebben gezegd dat zijn zoon ‘de grootste componist was die hij kende, in persoon dan wel bij naam’. De invloed die de zogenaamde Haydnkwartetten (1785) op hun bestemmeling hebben gehad, kan onder meer afgeleid worden uit de tonale verwantschappen tussen het betreffende werk en Haydns opus 76 (1797), overigens de laatste zesdelige serie uit diens kamermuzikale oeuvre. Maar liefst vijf werken
van de cyclus delen hun grondtoonaard met kwartetten uit Mozarts pièce de résistance. Aangevuurd door zijn jongere bewonderaar, zet Haydn bovendien een duidelijke stap richting moderniteit. Zo wordt de stereotiepe sonatevorm frequenter verlaten, alsook keren de thema’s vaker terug in verschillende stemmen. Eigenlijk is er een groter bewustzijn van de grondstoffen waaruit het kwartet is opgebouwd – een bewustzijn dat Haydn aan zijn ervaring met de vorm te danken had, zo meende Chopin ongeveer een halve eeuw later.
Nieuwerwets dankzij Mozart Het opus 76 nr. 3, bijgenaamd Kaiserquartett, is tegenwoordig een van Haydns meest geliefde werken. Nochtans dreigde het na de Tweede Wereldoorlog in ongenade te vallen, omdat de nazi’s het keizerlijke thema zeer genegen geweest waren. Inmiddels kreeg de componist echter eerherstel – een ingekorte versie van het originele lied fungeert heden ten dage als nationale hymne. De tweede beweging van het op. 76 nr. 3 is opgebouwd als een vierledige variatiereeks rondom de beroemde melodie. In de eerste variant verschuift het thema naar de tweede viool en in de tweede naar de cello. In een derde transformatie speelt de altviool de hoofdrol, terwijl een harmonisch verrijkte recapitulatie de variatiereeks afrondt. Alle andere delen van het kwartet bevatten eveneens het keizerlijke referaat. Het motto vertaalt zich immers naar een cel van vijf noten die telkens bij aanvang weerklinkt: G(ott) E(rhalte) F(ranz) D(en) K/C(aiser). Daarnaast verwijst het gepunteerde ritme van de openingsfrase van het allegro naar hoffelijke aangelegenheden, die vaak met een dergelijke muzikale figuur werden opgeluisterd. Even later presenteert Haydn in dit deel nog een zigeunerachtig interludium. Allicht is dit
een knipoog naar de Hongaarse elite op wier kosten Haydn leefde, en wier geld keizer Franz in de oorlog tegen Napoleon pompte. Het menuet mag bij wijze van contrast een spitante heerlijkheid heten, die in de trio-sectie evenwel melancholischer kleurt. En in het afsluitende presto kan men met de nodige fantasie een gevechtsscène horen, waarin Franz en Napoleon elkaar in mineur te lijf gaan. Het geagiteerde, wispelturige en soms regelrecht brutale omwoelen van het materiaal – Haydns Mozartiaanse moderniteit! – mondt echter uit in C-majeur. Optimistisch? Ja. Triomfantelijk? Niet echt.
Leentjebuur bij ‘Papa Haydn’ Met zijn algehele luciditeit en verrassende harmonische wendingen situeert Mozarts zestiende kwartet, KV 428 zich onmiskenbaar in het verlengde van Haydns vroegste verwezenlijkingen binnen het genre. De mysterieuze inleiding is schatplichtig aan de mijmerende openingsmaten die niet zelden bij hem terug te vinden zijn. Met korte motieven bouwt Mozart verder een speels allegro non troppo op, hoewel een zin voor dramatiek door de doorwerking waait. Een verwijzing naar Haydns Sturm und Drang? Misschien. In ieder geval besluit Mozart de beweging goedgeluimd, waarbij hij de thematische kiemen subtiel varieert in plaats van ze, zoals toen gebruikelijk was, vlekkeloos te herhalen. Het andante con moto is dan weer ernstiger opgevat. Een solo instrument boetseert een melodie boven een akkoordische begeleiding in de drie andere stemmen, die het air om beurt aan elkaar doorgeven. Gestaag komen de vier spelers op harmonisch drijfzand terecht, waardoor de melodie in eenzaamheid schittert. Wanneer het houvast zich later terug aandient, heeft de luisteraar een moment van ademloos zweven achter de rug. In het menuet manifesteert Mozarts vindingrijkheid zich als een reeks humoristische prik-
ken, in de gedaante van aarzelingen of plotse onderbrekingen. Soortgelijke schalksheid doorlucht het afsluitende allegro vivace, waarin zowel ritmisch-energetische als harmonische spitsvondigheden om de aandacht van de toehoorder bakkeleien. Tenslotte culmineren ze in een krachtige omstrengeling.
Classicisme en romantiek, een spreidzit? De achttien jaar oude Mendelssohn staat op het moment dat zijn opus 13 (1827) ontstaat voor een tweespalt die hem de verdere loop van zijn leven blijft beroeren. Enerzijds wil hij het formele evenwicht en de helderheid, waarvoor hij via de partituren van Haydns en Mozarts kwartetten een grote liefde ontwikkeld had, trouw blijven. Anderzijds raakt hij echter in de ban van Beethovens laatste kwartetten, die definitief brandhout maken van het classicistische schoonheidsideaal. Beethovens opus 132 moet op de jonge componist in ieder geval een ongelofelijke impact hebben gehad. Zo deelt Mendelssohns opus 13 zijn toonaard (A-mineur) met Beethovens vijftiende kwartet. Dat is verre van onbetekenend, want noch Haydn, noch Mozart hebben een strijkkwartet in deze toonsoort nagelaten. Daarnaast zijn er in het eerste en het vierde deel structurele gelijkenissen tussen beide stukken. In het adagio duikt bovendien een fugatische aanzet uit Beethovens Seriosokwartet op, waarbij het referaat niet toevallig door de altviool wordt geïntroduceerd. Meest treffend is echter het feit dat Mendelssohn net zoals Beethoven met een organiserend principe werkt. Citaten uit zijn lied Frage lopen als een rode draad doorheen de hele partituur en zorgen voor een overkoepelende eenheid.
Geen gerecycleerde hommage Het opus 13 is verre van een onpersoonlijk eerbetoon. Mendelssohns eigen stijl stijgt met name al uit het koortsig-lyrische eerste deel op. Karakterieel heeft het trouwens weinig gemeen met de existentiële verlatenheid van Beethovens laatste kwartetten. De haast onaardse metafysiek van de ouderling vertaalt de jonge snaak immers naar een choreografie van onmiddellijk invoelbare affecten. Van de twee contrasterende thema’s die de kern van het eerste deel vormen, onderwerpt Mendelssohn in de doorwerking enkel het eerste aan een grondig onderzoek. In de coda wordt het geheel overigens met een verrassende strijdvaardigheid op de spits gedreven. De gemoederen bedaren terug in de ABA’vorm van de tweede beweging, die gevoelsmatig schippert tussen warmte en kil verdriet. Het intermezzo is eveneens opgebouwd uit twee ingrijpend verschillende entiteiten, die in een ongewone coda worden verbonden. En in de finale staat eveneens een verstrengeling centraal, met name die van een opgewonden-epische met een meer bezadigde entiteit. Alsof het geheel onderwijl nog niet dens genoeg geworden is, incorporeert de componist tenslotte nog een passage uit het adagio én keert het vraagmotief terug. Als Beethovens ‘Es muß sein!’ de kreet is van een ontwortelde kunstenaar die geen heil meer ziet in de muzikale zeden van zijn tijd, dan stelt Mendelssohns ‘Ist es wahr?’ misschien in vraag of er tussen classicistisch evenwicht en romantische expressiviteit altijd een onoverbrugbare kloof bestaat. Jan-Jakob Delanoye is arts in opleiding en redacteur bij Cutting Edge.
Biografie
Het Duitse Salagon Quartett werd in 2004 opgericht. Het kwartet is gespecialiseerd in het uitvoeren van 18de-eeuwse muziek en gebruikt hiervoor authentieke instrumenten met darmsnaren en strijkstokken die gemodelleerd zijn naar 18de-eeuwse modellen. Ze namen al twee cd’s op. De eerste kwam uit in 2005, onder het label Carus Verlag en bevat opnames van de strijkkwartetten van Joseph Martin Kraus. Hun tweede cd kwam vorig jaar uit, deze keer bij Etcetera Records. Op de cd staat het strijkkwartet op. 76 Nr. 5 van Haydn en het ‘Rosamunde’ kwartet van Schubert.
Christine Busch | viool Lisa Immer | viool Sebastian Wohlfarth | altviool Gesine Queyras | cello
De Duitse Christine Busch is eerste violiste van het kwartet en was al eerder te gast in de Handelsbeurs. Ze werkt samen met dirigenten Philippe Herreweghe en Thomas Hengelbrock en speelde mee met verschillende gerenommeerde ensembles zoals Concentus Musicus Wien, het Chamber Orchestra of Europe en het Freiburger Barockorchester. Sinds 1997 is ze professor aan de Hochschule der Künste in Berlijn.
Binnenkort in de Handelsbeurs
ZO 1 7.0 1.1 6
Foyer Matinee: Rick Stotijn en Hans Eijsackers Zeldzame contrabassolo + in duo met piano Bottesini, Fuchs, Berio, Tabakov, Rota aperitiefconcert / klassiek D O 0 4 .0 2.1 6
Ensemble Masques Parels in meerstemmigheid en ingenieuze dansen Bach, Schmelzer, Biber klassiek / barok
Als vooraanstaand Argentijns pianist groeide Nelson Goerner uit tot de vaste pianopartner van Martha Argerich. Met technisch vernuft verbindt hij melancholie met lyriek in de geest van Händel, Schumann en Chopin.
@Handelsbeurs #handelsbeurs Schrijf je in op de nieuwsbrief via www.handelsbeurs.be
Tickets & abonnementen www.handelsbeurs.be 09 265 91 65
Steven Osborne Van beeld naar klank en omgekeerd Schubert, Debussy, Rachmaninov klassiek / piano Z A 1 3.0 2.1 6
Ictus, Christie Finn & Liesa Van der Aa American lament Trapani, Polansky hedendaags klassiek ZO 2 1.0 2.1 6
Foyer Matinee: Christian Mendoza & Heleen Van Haegenborgh Quatre mains tussen jazz en Bach aperitiefconcert / klassiek / jazz Z A 2 7.0 2.1 6
BL!NDMAN [hybrid]: ‘Beyond/ Behind’ Spelen met taal en turntables hedendaags klassiek
Handelsbeurs Concertzaal is een initiatief van Noordstarfonds vzw.
vormgeving Pascal Van Hoorebeke / v.u. Stefaan D’haeze © Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent
Blijf je graag op de hoogte?
V R 1 2.0 2 .1 6
