Routeboekje Haagse Beekwandeling
Hoe dit boekje te gebruiken Dit boekje beschrijft de route van de Haagse Beekwandeling van 22 mei 2011. Een korte toelichting: Zwarte tekst op witte achtergrond is informatie over routeonderdelen, zwarte tekst op groene achtergrond is de routebeschrijving, en witte tekst op een oranje achtergrond is een vraag. Antwoorden zijn te krijgen
? bij het eindpunt (alleen op 22 mei 2011). Er zijn vele beelden te zien
Alleen op zondag 22 mei 2011 staan
tijdens de route, deze worden
op diverse plekken gidsen, de num-
genoemd in een blauw kader.
mers corresponderen met de kaart.
We wensen u een aangename wandeling!
Langs en over de Haagse Beek Hagenaars kruisen in hun leven talloze malen de Haagse Beek. Vaak ongemerkt, want voor een belangrijk deel stroomt de Beek ondergronds. Hij loopt - met onderbrekingen - vanaf Kijkduin door Segbroek naar Park Zorgvliet en het Vredespaleis. Vervolgens duikt hij onder om uit te monden in de Hofvijver, waaraan graaf Willem II in 1248 zijn jachtslot bouwde. Hiermee gaf de graaf de aanzet tot het ontstaan van de stad Den Haag. De Haagse Beek heeft zes eeuwen Haagse stedenbouw en een Wereldoorlog overleefd en is dus niet zomaar een beek. Vanaf ons startpunt gaan we op zoek naar de Haagse Beek. Loop langs de skatebaan van de speelplaats en neem het pad naar de Scheveningseweg. De Scheveningseweg, de ‘zeestraat’ van Den Haag naar Scheveningen, werd in 1663-1665 aangelegd naar een ontwerp van Constantijn Huygens. De beroemde staatsman en dichter wordt hier met een borstbeeld geëerd.
? Wanneer leefde Huygens? Neem bij het beeld van Huygens rechts het voetpad. De Scheveningseweg, beneden ons, was de eerste bestrate weg in Nederland. Volgens ontwerper Huygens lag de toekomst van Den Haag in een goede verbinding met zee en het vissersdorp Scheveningen. De Scheveningseweg liep door een gebied dat de “Wildernisse’ genoemd werd, een woest duingebied waar alleen de Koning mocht jagen. Hier was nauwelijks begroeiing die het zand vast kon houden. Om te voorkomen dat de Scheveningseweg vol met zand woei, werden erlangs aarden wallen aangelegd. U loopt nu op zo’n wal. Door de aanplant van bomen veranderde het woeste duingebied in de loop van vele jaren heel geleidelijk in een aantrekkelijk bosgebied, de Scheveningse Bosjes. In de 19e eeuw werd langs de Scheveningseweg de eerste paardentram van Nederland aangelegd.
Sla bij de tramhalte (Adriaan Goekooplaan) linksaf en steek bij het zebrapad de Scheveningseweg over. Links ligt de ingang van het landgoed Park Zorgvliet. Zorgvliet (gesticht in 1643) heeft een bijzondere flora. De stichter ervan, dichter en staatsman Jacob Cats, bevloeide zijn land met water van de Haagse Beek die door dit duingebied liep. Hij gebruikte de bagger van de Beek voor bemesting en om er een prachtige tuin mee aan te leggen. Het huis dat hij liet bouwen staat er nog steeds en wordt nu het Catshuis genoemd. Het park is toegankelijk voor mensen met een jaarkaart (voor € 6,50 verkrijgbaar bij de VVV). Wij laten Zorgvliet nu links liggen. Loop een klein stukje langs de muur en steek na 25 meter rechtsaf de weg (Adriaan Goekooplaan) over. Neem het eerste voetpad langs de Scheveningseweg en loop dit af. Aan het eind van het pad staat links een bronzen standbeeld van een hert.
? jaar?
Wie heeft dit beeld gemaakt, en in welk
We zijn nu op de Willem Lodewijklaan. Deze locatie is onderdeel van wat de ‘Internationale Zone’ heet, met diverse belangrijke juridische instellingen. Den Haag is na New York en Wenen de belangrijkste stad voor de Verenigde Naties en de Internationale stad voor echt en vrede. Waar de school (het Mariscollege) en de naastgelegen villa met appartementen staan, wil de gemeente een groot nieuw kantoor bouwen. Hier zou Eurojust moeten komen, de Europese organisatie voor samenwerking op juridisch gebied. Dit plan roept bij de wijkorganisatie en in de gemeenteraad het nodige verzet op.
De gids die hier staat kan iets over de bouwplannen en de Internationale Zone vertellen.
Steek de Verlengde Tolweg over en loop linksaf langs de ambassade van Korea terug naar de Adriaan Goekoopweg. Steek deze over en sla rechtsaf, langs de muur van Park Zorgvliet. In veel van de grote kantoorvilla’s zijn ambassades gevestigd, bijvoorbeeld de met hoge, groenen hekken beveiligde ambassade van de nieuwe wereldmacht China. Aan het eind van de weg ziet u links een ingang van het Catshuis, de officiële woning of residentie van onze minister-president. Nederlandse premiers blijven echter liever in hun eigen huis wonen, en dat geldt vooralsnog ook voor Mark Rutte. Het gebruik van het Catshuis blijft beperkt tot speciale ontvangsten en gelegenheden. Sla voorbij het hek van het Catshuis linksaf. U loopt nu langs de drukke Johan de Wittlaan, waar u in de middenberm de vlaggen ziet van alle 192 landen die lid zijn van de Verenigde Naties – in alfabetische volgorde. Aan de overkant staat het gebouw van de OPCW, de organisatie die wereldwijd strijdt tegen het gebruik van chemische wapens, zoals gifgassen. De Johan de Wittlaan maakt een knik naar links, en die volgt u. Hier vindt u de andere toegang tot het Catshuis. Het water links van die ingang is de eerste kennismaking met de Haagse Beek. Die stroomt aan deze kant Park Zorgvliet binnen. Steek via het zebrapad de Johan de Wittlaan recht over en loop verder over het voetpad langs het water aan uw linkerhand. We lopen nu in het laag gelegen Stadhoudersplantsoen, één van de plantsoenen waar de Haagse Beek doorheen loopt. Vanaf dit punt gaan we de loop van de Beek zuidwaarts volgen. Wat de flora betreft vallen vooral de vele waterplanten op, zoals de witte waterlelie, de gele plomp, veenwortel en het grof hoornblad. Het plantsoen en de waterloop zijn op een natuurlijke wijze heringericht. Door de aanleg van ‘zachte’ oevers, een nieuwe begroeiing en een verbeterde waterkwaliteit moet dit een nog aangenamer wandel- en verblijfsgebied worden.
De gids die hier staat kan u er meer over vertellen.
Vervolg uw wandeling over het pad langs de Beek door het plantsoen. Aan de overkant van de President Kennedylaan (aan uw rechterhand) staan drie bijzondere gebouwen. In het Omniversum worden speciale films op een breed, koepelvormig scherm vertoond. Het Museon, daarnaast, is er voor educatieve tentoonstellingen over natuur en techniek. En daar weer naast ligt het Gemeentemuseum, de 75 jaar jonge en tegelijk tijdloze creatie van architect H.P. Berlage.
Verderop in het plantsoen staat de beeldengroep Twee Meisjes van Jos van Riemsdijk uit 1953.
Steek bij het zebrapad de Stadhouderslaan over en loop verder langs de Beek. Steek bij de volgende verkeerslichten over en loop het tweede voetpad in dat direct naast de Beek ligt. Rechts ligt een nieuw kunstgrasveld voor voetbal en basketbal, daarnaast een nieuwe speeltuin met een glijbaan. Speelt u liever dam of schaak? In de stenen zitrand om de speeltuin zijn een dambord en een schaakbord ingebouwd. Zo vredig ging het er zeventig jaar geleden op deze plek echter niet aan toe... De Atlantik Wall De aanleg van de Atlantik Wall is van grote invloed geweest op de loop van de Haagse Beek. In 1942 wilde de Duitse bezetter een geallieerde landing vanuit zee voorkomen door de kust in een waar fort te veranderen, met tankgrachten, bunkers en prikkeldraad. Het Haagse deel van deze verdedigingslinie - de Atlantik Wall - volgde de loop van de Beek van de Bosjes van Pex tot aan Zorgvliet. Het stroomgebied van de Beek werd over een lengte van ruim 3,3 kilometer beschadigd en op meerdere plaatsen gedicht. Voor de aanleg van de Atlantik Wall werden hele straten gesloopt en gingen parken op de schop. Grote delen van Duinoord en de Bomen- en Bloemenbuurt gingen zo verloren. Op het nippertje ontliep het Catshuis dit lot. Na de oorlog werd de Haagse Beek waar dat mogelijk was opgenomen in de nieuwe aanleg van het Stadhoudersplantsoen en het Rode Kruisplantsoen.
? Welke is het dambord en welke het schaakbord?
Verderop in het plantsoen staat de bronzen beeldengroep “Schelpen” van Rein Draayer uit 1967. Buig rechtsaf en loop verder langs de drukke President Kennedylaan. Geloof het of niet: het Verhulstplein, links van u, met het tankstation en de leegstaande kantoren, is ecologisch een heel belangrijk punt voor Den Haag. De gemeente legt dan ook voorwaarden op aan projectontwikkelaars die hier willen bouwen (namelijk het doortrekken van de ecologische zone Haagse Beek, het vertrek van het tankstation en een maximale bouwhoogte van 50 meter). Nieuwbouwplannen bevinden zich momenteel in een impasse. Het kantoorgebouw dat u passeert is het voormalige hoofdkantoor van oliemaatschappij Caltex (gebouwd in 1957). Het betonreliëf in de gevel is ontworpen door H.M. op de Laak en verbeeldt werkzaamheden van haven en industrie. Steek voorbij het gebouw bij het zebrapad de Conradkade over. U bent nu op de Houtrustbrug over het Afvoerkanaal (of Verversingskanaal).
Links bij de brug staat het bronzen beeld Amazone (Vrouw op paard) uit 1960 van Bram Roth.
Rechts ziet u de dam liggen die het einde van de open verbinding van het Verversingskanaal naar zee betekende. Iets verder weg ziet u een windmolen
van een ouderwets type met twee wieken. Deze is vorig jaar dankzij een initiatief van wijkbewoners opnieuw in gebruik genomen en kreeg een heuse naam, bedacht door een scholiere: De Duinvogel, onder verwijzing naar de omliggende wijken Duindorp en de Vogelwijk.
Net over de brug staat het Haagse Beekgemaal, een bakstenen gebouw van het Hoogheemraadschap van Delfland. Dit is rond 1970 in gebruik genomen. De gids die hier staat kan u van alles vertellen over waterbeheer.
Steek bij het gemaal via het zebrapad de Segbroeklaan over. Echt waar, als u op de knop drukt springt óóit het verkeerslicht op groen. Sla voorbij het fietspad linksaf, het wandelpad langs de Haagse Beek in. U passeert een gebouw met een uitbouw over de Beek. Loop daarna rechtsaf de brug over en neem het Generaal Dufourpad. Sla iets verderop links het Prof. Bosschapad in.
U komt op een vlonder, die door moerasachtig gebied loopt. In perioden van hevige regenval doet dit gebied dienst als natuurlijke waterberging. De gids die hier staat, kan u er meer over vertellen.
Vervolg uw pad langs de Beek. Naast een blauwe, metalen bank vindt een intrigerende ontmoeting tussen natuur en techniek plaats: een fietsslot aan een boom. Wat is hier gebeurd? Hou na de bank links aan en loop verder langs de vijver van de Beek tot aan de Fahrenheitstraat. Aan de overkant ziet u het Haga-ziekenhuis (voorheen Rode Kruisziekenhuis). De Haagse Beek gaat door het Rode Kruisplantsoen en onderlangs de Sportlaan en de Machiel Vrijenhoeklaan verder naar Kijkduin, maar wij gaan hier linksaf om de Beek stroomafwaarts terug te volgen. U loopt nu over het Henry Dunantpad, vernoemd naar de stichter van het Rode Kruis. Het riet langs het water is een favoriete plek van waterhoentjes. Nadat u links enkele prachtige treurwilgen bent gepasseerd die over de Beek hangen, ziet u rechts tegenover de witte brug een aantal bijzondere, met klimop begroeide bomen. Aan het blad te zien lijken het wel verschillende soorten klimop.
?
Hoeveel soorten klimop groeien hier?
Sla 25 meter verder rechtsaf en steek voorzichtig de Segbroeklaan over. U komt nu in de Ieplaan. De eerste straat links, de Hanenburglaan, brengt u op de Beeklaan. Op Beeklaan nummer 502 heeft de beroemdste Hagenaar van de vorige eeuw gewoond: Dr. Willem Drees, oud-wethouder van Den Haag en na WOII jarenlang ministerpresident. U loopt langs het naar ‘Vadertje Drees’ vernoemde Dr. W. Dreeshuis en slaat linksaf de Morsestraat in. Vervolgens aan het eind weer linksaf, de Groot Hertoginnelaan op. Vanaf de brug over het Afvoerkanaal ziet u links het voormalige stoomgemaal en de oude sluiskom. Het stoomgemaal ging in 1970 uit dienst toen het elektrische gemaal Morsestraat – het lage betonnen gebouw links – in bedrijf werd genomen. Dit gemaal pompt het koelwater van de Haagse elektriciteitsfabriek via een ondergrondse pijp naar het water bij de Valkenboskade. Voorheen werd het gebruikte water rechtstreeks op zee geloosd. De Haagse Electriciteitsfabriek dateert uit 1906 en is de oudste nog in bedrijf zijnde centrale van Nederland. Deze staat een stuk verder stroomopwaarts langs het Afvoerkanaal. Vanaf het zebrapad tussen de brug en de trambaan kunt u met enige moeite rechts de schoorstenen zien.
Afvoer- of Verversingskanaal Het Verversingskanaal werd aangelegd omdat de Haagse grachten in de loop van de 19e eeuw ‘open riolen’ waren geworden. Afval en vuilnis werd in de grachten gestort en ‘secreten’ (toiletten) waren erop aangesloten. Na enkele epidemieën, die veel slachtoffers maakten, besloot de Gemeenteraad in 1879 tot de aanleg van het “afvoerkanaal”. Dit moest het vervuilde grachtenwater afvoeren naar zee en verversen met water uit de Vliet. Het stoomgemaal hier moest het water uit de grachten en door de spuisluis richting zee pompen. Het idee bleek in de praktijk niet te werken. Het rondpompen van het grachtenwater maakte vuil van de bodem los zodat de grachten nog meer vertroebelden en nog meer gingen stinken. Het gemeentebestuur besloot vervolgens - tot verdriet van vele hedendaagse Hagenaars - om grachten dan maar te dempen. Het begin van een echte oplossing kwam in 1907, met de aanleg van een rioleringsstelsel waardoor het afvalwater van de stad naar zee werd afgevoerd. Vervolg uw wandeling over de Groot Hertoginnelaan. De voor Den Haag hoge bebouwing en de hoge bomen verlenen aan deze brede laan een grootstedelijk karakter. Loop langs vishandel Zoutenbier en steek de Valeriusstraat over. Groot Hertoginnelaan 55, naast het Indisch restaurant, heeft een gevel met een bijzondere begroeiing. Een prachtige, oude Wilde Wingerd zet in de herfst de hele gevel in een prachtige rode gloed. Steek vervolgens de Koningin Emmakade en de Waldeck Pyrmontkade over. Bij het oversteken ziet u links en rechts nog water van de vroegere Afzanderijvaart. Deze vaart was gegraven voor het transport van afgegraven duinzand en liep vroeger door tot de Haagse grachtengordel. Het duinzand werd eind 19e eeuw afgegraven en gebruikt als bouwzand voor de woningbouw van het snelgroeiende Den Haag. Even verderop houdt de bebouwing van de Groot Hertoginnelaan aan de linkerkant op en gaat deze over in een grasveld met een mooie waterpartij. De villa’s aan de overkant van het water staan nog op oorspronkelijke duinen. Dit geeft wel aan hoe enorm veel duinzand hier is afgegraven en per boot afgevoerd. Deze ‘kunstmatige’ vijver heeft dus niets te maken met onze Haagse Beek.
Links op het grasveld staat een borstbeeld van Richard Hol. Het bekendste werk van deze vaderlandse componist is het lied ‘Waar de blanke top der duinen’. Wie kent het nog? Sla linksaf de Andries Bickerweg in en steek de brug naast de kerk over. De First Church of Christ, Scientist, is een ontwerp van Hendrik Petrus Berlage. De grote bouwmeester liet zich voor zijn enige kerk inspireren door het leerboek van de Christian Scientists, door de bijbel en onmiskenbaar ook door de revolutionaire Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Het gebouw, uit 1927, staat te koop.
? Hoe heet de monumentale villa tegenover de kerk? Volg het wandel/fietspad en steek aan het eind, bij het ANWB-bord, de weg over. U bent nu op de Jacob Catslaan, aan de achterkant van Park Zorgvliet. Als u langs de muur van het park loopt ontmoet u onze Haagse Beek weer. De Haagse Beek verlaat hier door een poort in de muur Park Zorgvliet, duikt onder de weg door en stroomt in het bijzondere en mooi ingepaste plantsoen tussen de Buitenrustweg en de Rustenburgweg naar het Vredespaleis. Hier staat een gids die u van alles kan vertellen over Park Zorgvliet. Steek hier de weg over en volg de Beek. Op de hoek van de Buitenrustweg en de Jacob Catslaan staat het driekoppige monument ter nagedachtenis aan Jan (J.Th.) Toorop (1858 -1928) een belangrijke avant-gardeschilder.
Volg het pad in het plantsoen (mensen in rolstoelen en met kinderwagens kunnen beter op het trottoir blijven). Links ligt de diep weggedoken en voor ons onzichtbare Haagse Beek. Daal aan het eind van het heuvelachtige duinplantsoentje de trap van twaalf treden af en ga naar links naar de Rustenburgweg. De Beek stroomt hier onder de weg door, naar de tuin van het Vredespaleis. Steek bij de Rustenburgweg de Carnegielaan over, vernoemd naar de Amerikaanse staalfabrikant en financier van het Vredespaleis, en sla linksaf. Aan uw rechterhand ziet u het monument voor Mr. H.C. Dresselhuis (18701926), met daarop de wijze woorden: “Vrede brengen, wapenvrede of arbeidsvrede, betekent verzoenen”. Blijf het hek volgen. Bij de inham in het monumentale hek komt u de Haagse Beek weer tegen. Die verlaat hier de tuin van het Vredespaleis om ondergronds door te stromen en uiteindelijk in de Hofvijver uit te monden. Loop verder naar de ingang van het Vredespaleis. Rechts van de ingang staat een zuil met de Wereldvredesvlam, met daaromheen in een cirkel stenen uit vrijwel alle landen van de wereld.
? dam/schaakbord motief?
Welk land hoort bij de stenen met het
Vervolgens mag u (alleen op zondag 22 mei 2011) de tuin van het Vredespaleis in, waar een gids staat. Loop na het bezoek aan de tuin linksaf langs het hek terug naar het kruispunt.
Tegenover u ziet u de monumentale Van Karnebeekbron. Dit is een eerbetoon aan de Carnegiestichting, die voor de bouw van het Vredespaleis zorgde. Jhr. mr. A.P.C. van Karnebeek was voorzitter van deze stichting. Steek het andere zebrapad over, in de richting van het moderne kantoorgebouw, en vervolgens het zebrapad links van u. Het witte huis aan het begin van de Scheveningseweg is het oude tolhuis. Vroeger stond hier een groot hek en moest er voor het gebruik van de Scheveningseweg tol betaald worden. Dit gold echter níet voor de Scheveningse vrouwen die met grote manden op hun hoofd de vis naar de markt in Den Haag brachten. Passeer het Tolhuis rechts en vervolg het pad langs de Scheveningseweg. Steek bij het zebrapad de Scheveningseweg over en loop terug naar het beginpunt. We hopen dat u van de wandeling genoten heeft!
Dit routeboekje wordt u aangeboden door het Haags Milieucentrum, de Haagse Natuurverkenners en de Haagse natuur- en milieuorganisaties.
Esperantoplein 8 2518 LE Den Haag (070) 302 99 52 www.haagsmilieucentrum.nl
Colofon
Ontwerp tekst en route: Louis Kanneworff (EDO-advies) en Fritz Griffin
Projectleiding, eindredactie en foto’s: Haags Milieucentrum
Adviezen: Haagse Natuurverkenners Ontwerp: Studio Wiesje Korf © Haags Milieucentrum, 2011
