Rotterdam CS. Corrosie en lassen Jong NIL 2011 doorslaand succes. spectaculair project

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 4 - april 2011

Rotterdam CS spectaculair project

Corrosie en lassen Jong NIL 2011 doorslaand succes

VOORWOORD

april 2011

Een nieuwe lente,

een vernieuwd magazine.

U ziet het goed. Lastechniek is vernieuwd. We hebben een nieuwe, frisse vormgeving. En ook op het inhoudelijke, redactionele vlak zitten we boordevol plannen. Daarnaast gaan we ook de website voorzien van nieuwe impulsen. Deze restyling komt zeker niet uit de lucht vallen, maar is het resultaat van een weloverwogen heroriëntatie.

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen

Als toonaangevende en exclusieve autoriteit op het gebied van verbinden en snijden zijn wij voortdurend op zoek naar het leveren van topkwaliteit. Dat geldt niet in de laatste plaats bij het uitgeven van dit vakblad. In dat kader zijn wij blij en trots dat we een partner hebben gevonden met wie we het magazine een nieuwe kwaliteitsimpuls kunnen geven. Die partner is OPUS communicatie-ontwerp uit Leiden. OPUS is al twintig jaar actief als ontwerper en

ITW WELDING PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuur. Miller lasapparatuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen.

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op “Quality and Know-How in Welding”. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers.

bladenmaker in de technische branche en het onderwijs. Een schot in de roos dus. Verandert er veel? Ja en nee. ‘Ja’ omdat Lastechniek een nieuwe look and feel krijgt. Met mooiere foto’s en aansprekendere graphics. En ‘nee’ omdat Lastechniek de expertise, ontwikkelingen, innovatie en actualiteit blijft bieden die u van ons gewend bent. Overigens; mocht bij u om welke reden dan ook de indruk zijn ontstaan dat Lastechniek een verenigingsblad wordt, dan is die indruk uiteraard onjuist. De formule van het magazine blijft ongewijzigd. Sterker nog, die wordt vanaf nu sterk verbeterd.

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. Bel ons op: Tel. 0186 641 444. Wij zijn u graag van dienst!

Het NIL is een onafhankelijke dynamische stichting die al bijna 80 jaar de belangen behartigt van bedrijven en opleidingen in Nederland die zich bezig houden met lassen, lijmen en snijden. Daarnaast maakt het NIL ook onderdeel uit van het EWF en het IIW zodat u altijd gewaarborgde informatie krijgt. Nationaal en internationaal. In de eerste editie van Lastechniek nieuwe stijl vindt u naast de gebruikelijke rubrieken en vakinhoudelijke artikelen, een verslag van de JONG NIL dag op een zonovergoten Ketting Olivier Kazerne in Soesterberg. Met dank aan de inzet en medewerking van de Koninklijke Landmacht. Ik wens u veel leesplezier.

ITW Welding Products BV Edisonstraat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com

FORTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst” van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

Henk Zandvliet, Directeur Nederlands Instituut voor Lastechniek

25 20 25 26 29 30 32 34

Inhoud #04 | april 2011 LASTECHNIEK is een uitgave OPUS comminicatie-ontwerp i.s.m. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.lastechniek.nl

04 09 12 16

Berichten uit de laswereld met aanmelding voor de Welding Week 2011 Lassen tenietgedaan door Corrosie Rotterdam CS, megaproject boordevol uitdagingen Jong NIL 2011 overtreft alle verwachtingen

Nieuws van de EN-ISO 15614-1 De lasser van de maand Staja: NIL-bedrijfsdeelnemer Willem de Welder Rotodyne: NIL-bedrijfsdeelnemer De lasgroepen en hun agenda Brancheregister “Als je jongeren ervan bewust wilt maken dat ze in de lastechniek een goede boterham kunnen verdienen en er mooie en veelzijdige

16

12 Colofon Realisatie OPUS communicatie-ontwerp, Leiden Redactie Henk Bodt, Bert de Jong, Maurice Mol, Patric de Smet, Pieter Smittenaar, Walter Vermeirsch, Leo Vermeulen, Henk Zandvliet Eindredactie Pieter Smittenaar, Leo Vermeulen. Uitgever OPUS communicatie-ontwerp, Leiden Advertentie-exploitatie Robert Jan Schaart, Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50, E [email protected], [email protected] Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer, T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected] www.nil.nl

“De combinatie van lasspanningen en een verhoogde temperatuur kunnen in koolstofstaal in een bijtend milieu, aanleiding geven tot interkristallijne spanningscorrosie.”

16 Cover: Artist impression nieuwe Rotterdam CS (© I-GWR)

Belgisch Instituut voor Lastechniek Antoon van Osslaan 1-4, 1120 Brussel, België T +32 9 264 32 54, F +32 9 223 73 26, E [email protected] www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E [email protected] www.opus-co.nl

beroepen vindt, moet je ze op het goede spoor zetten”

Abonnementen Binnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren). België € 95,-, overig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Voor abonnementen in België neemt u contact op met: [email protected] Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aan-getekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens. ©2011 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

LASBERICHTEN

april 2011

BERICHTEN U ITDE L ASWERELD IIW Commissie II en IX vergaderkoorts

LASBERICHTEN

april 2011

Gasmengers met geïntegreerde vochtmeting Vocht dat voorkomt in gassen kan het industriële proces negatief beinvloeden, b.v. bij warmtebehandeling van metalen. De nieuwe gasmengers van WITTGasetechnik met een geïntegreerde vochtmeting garanderen de hoogste kwaliteit voor het mengsel en men is zeker van een zo optimaal mogelijk resultaat. Bij de warmtebehandeling van metalen worden vaak speciaal samengestelde atmosferen ingezet om een perfect en reproduceerbaar proces te garanderen. Een te hoge vochtigheidsgraad in de oven kan het resultaat negatief beïnvloeden. Een restgehalte aan vocht komt vaak uit het gas dat verwerkt wordt. De oplossing van WITT test het mengsel bij de toevoer naar het proces permanent op het vochtigheidsgehalte. Bij het overschrijden van een vrij instelbare grenswaarde kan bijvoorbeeld een alarm worden ingeschakeld. In vergelijk met alternatieve sensorsystemen biedt dit systeem duidelijk voor-

Van 14 tot 18 maart, hebben IIW Commissie II “Arc

“Testing and Measurement of Welds” en IX-C “Creep

delen, zoals een zeer snelle en nauwkeurige meting, minder gevoelig voor de

Welding and Filler Metals” en Commissie IX “Beha-

and Heat Resistant Welds”. TU-Delft zorgde ook voor

omgevingstemperatuur, nauwelijks meetafwijkingen. Het gesloten circuit van

vior of Metals Subjected to Welding” hun tussentijdse

een rondleiding en demonstraties. Andere vergade-

de gasmenger zorgt bovendien altijd voor een hoge nauwkeurigheid van het

vergaderingen gehouden in Nederland. In samen-

ringen die plaatsvonden waren van Subcommissies

gewenste gasmengsel. Meer informatie vindt u op www.wittgas.com.

werking met het NIL vond voorafgaand aan deze ver-

IX-H “Weldability of Stainless Steels and Nickel-base

gaderingen een excursie plaats naar de Maeslant-

Alloys”, IX-L “Low Alloy Steels Welds” en IX-NF “Non

kering in Hoek van Holland, de grootste beweegbare

Ferrous Materials”. De vergaderingen werden prima

stormvloedkering van Nederland. Subcommissie II-A

bezocht, met een gemiddelde van 19 deelnemers uit

Commission XII Annual Meeting in San Francisco in

“Metallurgy of Weld Metal” en II-E “Standardization

12 landen (uit Europa, Japan, Zuid-Afrika en USA).

1997. De SC Shipbuilding heeft kans gezien een inter-

and Classification of Weld Filler Metals” vergaderden

We kijken dus terug op een serie succesvolle verga-

nationaal forum voor technologie transfer en informa-

bij het NIL in Zoetermeer.

deringen en een uitstekende organisatie.

tie uitwisseling te worden maar vooral ook een

TU-Delft, Department of Material Science and Engi-

Vincent van der Mee, Voorzitter IIW Commissie II “Arc

ontmoetingsplaats te zijn van scheepsbouwers, lasinsti-

neering, was gastheer voor de Subcommissies II-C

Welding and Filler Metals”.

tuten, toeleveranciers en technische universiteiten.

In memoriam Richard Boekholt

De IIW Select Committee werd opgericht tijdens de IIW

De IIW commissie heeft nu een netwerk van meer dan honderd actieve deelnemers van landen in Europa, Aus-

3M Fonds To the Top! 3M’ers beklimmen Mont Blanc voor 4 Goede Doelen

tralië, USA, Japan, Brazilië en Singapore.

Met het 3M Fonds steunt 3M Goede Doelen. Een van

Sponsor de expeditie, help de Goede Doelen

Dat was Richards werk. Hij was in de lastechniek een

de activiteiten is de ‘Grote Gift’. Elk jaar maken orga-

Uw bijdrage komt volledig ten goede aan de 4 Goede

begrip. Door velen in verband gebracht met automati-

nisaties kans op de donatie van € 50.000. Tijdens de

Doelen. De kosten van de expeditie worden door 3M

seren en mechaniseren van het lassen, maar ook de

3M Fonds Finale wordt uit de laatste vijf kandidaten

betaald. Wilt u eerst meer weten over de Goede Doe-

werkomstandigheden van de lasser hadden zijn vurige

de winnaar gekozen. Voor de Grote Gift 2010 was dat

len, de expeditie of de deelnemers? Lees hier verder en

belangstelling. Richard was zeer productief voor zijn

Stichting Hulphond.

help het 3M Fonds To the Top!

Begin maart bereikte ons het verdrietige bericht dat Ri-

enorme netwerk, voor het IIW en de laatste 20 jaar

De andere vier kandidaten waren zeker zo indrukwek-

chard Boekholt op 22 februari jl. na een kort ziekbed

steeds meer de scheepsbouw in al zijn facetten. Zijn on-

kend. Een groep 3M’ers vindt dat zij ook moeten win-

Nu al overtuigd? Klik dan direct naar de sponsormoge-

op 85-jarige leeftijd was overleden. Richard was nog

gelooflijk grote netwerk (hij kende vaak niet alleen de

nen. En dat gaat nu gebeuren. Ze gaan er zelf voor

lijkheden:

volop bezig met het organiseren van “zijn” IIW Select

huidige directeur van een bedrijf maar vaak ook diens

afzien. En hopen op uw steun.

www.3mfonds.nl; www.facebook.com/3Mfonds;

Committee Shipbuilding, dat op 19 en 20 april in een in-

voorgangers) is legendarisch. Het programma van de

www.twitter.com/3Mfonds

ternationale vergadering in Den Haag bijeen zou

vergadering (het seminar) in Den Haag spreekt wat dat

Expeditie 3M Fonds To the Top!

komen.

betreft duidelijke taal: dertien hoogwaardige technolo-

Op zaterdag 18 juni 2011 beginnen acht 3M’ers aan de

Richard was - zoals hij dat toen wij elkaar in januari

gische voordrachten stonden daar gepland.

Voor úw lasbericht:

van dit jaar bij het IIW in Parijs ontmoetten nog ver-

Richard Boekholt, we zullen hem missen.

telde - de pensioengerechtigde leeftijd nu gepasseerd en

Wij wensen zijn vrouw Birgitta en zijn familie sterkte

[email protected]

was op zoek naar een opvolger voor zijn uiterst nuttige

bij het verwerken van dit verlies.

grootste uitdaging van hun leven. De beklimming van de Mont Blanc: 3M Fonds To the Top! Op eigen initiatief. En op eigen kracht en karakter. Bergop afzien voor het Goede Doel. Want daar doen ze het voor. Wilt u hen steunen?

4

werk. Deze opvolger zou hij in Den Haag presenteren….

Henk J.M. Bodt

5

LASBERICHTEN

april 2011

BERICHTEN U ITDE L ASWERELD NEN-bundel 23 vernieuwd

april 2011

LASBERICHTEN

Uitnodiging presentatie Wij nodigen u uit een presentatie te verzorgen tijdens het Lassymposium 2011. De definitieve keuze van de te presenteren onderwerpen gebeurt

Normen voor niet-destructief onderzoek van lassen

op basis van de ontvangen samenvattingen.

NEN-bundel 23 is speciaal samengesteld voor iedereen die te maken heeft met

U kunt rekenen op een spreektijd van ca. 20 minuten,

niet-destructief onderzoek (NDO) van lassen. Deze uitgave is een belangrijke

gevolgd door een discussie van maximaal 10 minuten.

bron van kennis voor producenten en afnemers van materiaal en producten die

Nadere details daarover ontvangt u direct na de ac-

gekeurd moeten worden met NDO-methoden. De bundel bevat een selectie van

ceptatie van de ingediende presentaties.

nationale, Europese en internationale normen voor de NDO-praktijk.

Indien u een presentatie wilt voorstellen, verzoeken wij u, vóór 20 april 2011, een samenvatting van max.

Belangrijke normen

200 woorden met de titel en de naam (met de juiste ti-

De meest gebruikte en belangrijkste normen in de praktijk zijn opgenomen in

tulatuur) van degene die de presentatie zal houden, te

deze bundel. Vooral de methoden die gericht zijn op onderzoek en de acceptatie-

sturen naar één van beide organiserende instituten.

criteria van lassen. De eisen in de normen geven houvast bij de selectie van me-

Als spreker bent u gedurende het lassymposium onze

thodieken. Deze nieuwe uitgave van de bundel is geactualiseerd per 01-01-2011.

gast en betaalt u geen toegang.

De nieuwe bundel 23 bevat de volgende normen:

De selectie van de te presenteren papers wordt verricht

NEN-EN-ISO 5817:2007

NEN-EN 1711:2000+2003

NEN-EN-ISO 11666:2010

door een commissie van Belgische en Nederlandse

NEN-EN-ISO 17635:2010

NEN-EN-ISO 17640:2010

NEN-EN-ISO 15617:2009

leden, onder voorzitterschap van de directeuren van

NEN-EN 571-1:1997

NVN-CEN/TS 14751:2004

NEN-EN-ISO 12517-1:2006

beide instituten, de Heren Vermeirsch en Zandvliet.

NEN-EN 970:1998

NEN-EN-ISO 23279:2010

NEN-EN-ISO 12577-2:2009

NEN-EN-ISO 17638:2009

NEN-EN-ISO 23277:2009

NEN-EN 471:2008

NEN-EN 1435:1997+2003

NEN-EN-ISO 23278:2009

Als u onverhoopt geen presentatie kunt geven, zouden wij wel graag van u willen weten of U interesse heeft in het bijwonen van dit symposium en naar welk on-

Samenwerking

derwerp uw voorkeur uitgaat. U kunt een e-mail

De NEN-bundel 23 voor niet-destructief onderzoek van lassen is tot stand gekomen door nauwe samenwerking

sturen naar [email protected] voor België

tussen de Nederlandse vereniging voor Kwaliteitstoezicht, Inspectie en Niet-destructieve Techniek (KINT) en NEN.

en [email protected] voor Nederland.

Op 19 en 20 oktober 2011 organiseert

Sessies

SPONSORING

het Belgisch Instituut voor Lastechniek

Tijdens dit symposium zal in een aantal sessies de actu-

Wij bieden de volgende mogelijkheden tot sponsoring

(BIL) samen met het Nederlands Insti-

ele stand van zaken rond de verbindingstechniek

van dit tweedaags lassymposium:

tuut voor Lastechniek (NIL) opnieuw

worden weergegeven, waarbij accenten zullen liggen op

• Vermelding van uw bedrijfslogo op alle documen-

het Nederlandstalig “Lassymposium 2011” in Ant-

de volgende terreinen:

ten en correspondentie die betrekking hebben op

werpen, België. Dit loopt tijdens de WELDING WEEK

Ontwikkeling en toepassing moderne lastechnieken;

dit symposium.

2011 gehouden in de Antwerp Expo (Bouwcentrum)

Procesbeheersing bij MIG/MAG lassen; Robotiseren

van 18 tot 21 oktober 2011.

en mechaniseren; Onderhoud en reparatie; Veilig-

website) op het aanmeldingsformulier op de BIL

heids- en gezondheidsaspecten bij het lassen Laser

website.

en hybridelasprocessen; Kostenbeheersing bij het

• Bedrijfsadvertentie (A4 pagina, R/V) in de hand-

lassen; Kwaliteit bij verbinden, normen in de lastech-

out (één A4 pagina in kleur beschikbaar bij bedrijf

niek; Ontwikkeling in het niet destructief onderzoek;

of indien digitaal aangeleverd, wordt dit door ons

Solderen, procesbeheersing en regelgeving; Soft-

zwart/wit afgedrukt).

ware voor de lastechniek; Slijtvaste en corrosievaste

6

• Vermelding van uw bedrijfslogo (gelinkt naar uw

• Vermelding van uw bedrijfslogo op de uitnodiging

lagen; Certificering en opleidingen; Lasbaarheid van

die naar 6500 relaties in de laswereld zal worden

moderne materialen.

gestuurd (bij aanmelding vóór 15 juni 2011).

Het is de bedoeling dat er in parallelle sessies een zo

De kosten voor dit pakket bedragen:

breed mogelijk overzicht wordt geboden van de actuele

€ 300,00 excl. BTW voor de BIL/NIL leden en

stand van zaken in de las- en verwante technieken.

€ 500,00 excl. BTW voor niet-leden.

7

TECHNIEK

april 2011

BERICHTEN UITDE L ASWERELD Stork Technical Services bekroond tijdens de MAINDAYS in Potsdam met de "Oscar" van de onderhoudsindustrie Stork Technical Services is bekroond met de prestigieuze "Special Innovation Award 2011" voor zijn mobiele laser technologie. Deze innovatieve laserlastechnologie komt voort uit een gezamenlijk project tussen Stork Technical Services Business Lines Rotating Equipment en Integrity Solutions & Services. Gelijktijdige reparatie van kritische componenten wordt nu mogelijk, zonder ingewikkelde en dure transportactiviteiten. "We zijn blij met deze prijs.

het onderdeel uit een stuk is vervaardigd. Dankzij de

Het bekroont niet alleen de

mobiele ILT lasertechnologie kunnen de werknemers

innovatieve prestatie van ons

van Stork de nodige reparaties nu direct in een paar uur

bedrijf, maar in het bijzon-

op locatie uitvoeren. Dit betekent een enorm voordeel

der ook de succesvolle sa-

op de markt voor klanten.

menwerking van de wetenschap met het bedrijfsleven", zegt Sytze Voulon, vice- president Rotating Equipment

Stork Technical Services is een internationale speler op

van Stork Technical Services.

het gebied van op kennis gebaseerd Asset Integrity

Wat deze nieuwe technologie bijzonder maakt is dat

Management voor de chemische, olie & gas- en energie-

nieuw materiaal in het brandpunt van een laserstraal

industrieën. Van concept tot en met uitvoering, Stork

wordt verpulverd, waarna de laser het poeder en het op-

Technical Services helpt haar klanten bij het verlagen

pervlak van de component smelt. Daardoor vermengt

van de risico’s, het garanderen van veiligheid en het ver-

oud en nieuw materiaal metallurgisch met elkaar, alsof

beteren van de milieuprestaties.

TECHNIEK

april 2011

Lassen tenietgedaan door

CORROSIE SCHADEGEVALLEN VAN GELASTE CONSTRUCTIES GAAN VAAK SAMEN MET CORROSIE. HIERBIJ RIJST DE VRAAG OF DE OORZAAK DE CORROSIE ZELF IS, OF HET CONCEPT OF UITVOERING VAN DE LAS. HET BELGISCH INSTITUUT VOOR LASTECHNIEK (BIL) DOET SCHADEANALYSES VAN LASSEN, EN RICHT ZICH NU OOK SPECIFIEK OP SCHADEANALYSES VAN CORROSIE. DIT GEEFT MEER INZICHT IN DE TYPES VAN CORROSIE, DE OORZAKEN EN AANBEVELINGEN TER PREVENTIE. DIT ARTIKEL BELICHT ENKELE SCHADEGEVALLEN VAN CORROSIE DIE SAMENGAAN MET LASSEN. BOVENDIEN WORDEN ER AANBEVELINGEN GEGEVEN VOOR EEN GOED ONTWERP EN EEN GOEDE UITVOERING VAN DE LASWERKEN. ir. Nele van Caenegem IBS-BIL orrosieschade begint al aan de tekentafel.

versnelde corrosie (figuur 2). Daarom is een volledige

De ontwerper moet rekening houden met de

doorlassing beter dan een hoeklas. Bij een overlaplas

omgevingscondities en een goede materiaalkeuze maken.

moeten beide kanten worden dichtgelast.

Ook in de combinatie van materialen moet men het ri-

MET HET OOG OP MORGEN

sico op galvanische corrosie in gedachten houden. In het

Uitvoering

ontwerp moeten hoeken en ogen waarin zich vuil en

Na het concept moet er op worden toegezien dat het ge-

water kan ophopen, worden vermeden. Het is beter een

leverde materiaal overeenkomt met de oorspronkelijke

schuin aflopende vorm te gebruiken. Het risico van vuil-

keuze. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat men

ophoping wordt ook verkleind door afgeronde hoeken.

denkt een AISI 316 te gebruiken, terwijl er in werkelijk-

Stilstaand water in een gootje kan worden voorkomen

heid een AISI 304 is geleverd. De uitvoerder kan om-

door een helling te gebruiken of met afvoergaten. In

wille van kostenbesparing of beschikbaarheid een

constructies kan condens worden vermeden door venti-

andere keuze hebben gemaakt dan de ontwerper. De las-

latie. De ontwerper moet in gedachten houden dat elke

kwaliteit kan ook aan de basis liggen van mogelijke toe-

hoek en bocht goed bereikbaar moeten zijn voor latere

komstige corrosieproblemen. Ruwe lassen, kraters en

inspecties, eventuele verflagen of mogelijke vervangin-

porositeiten in de las geven aanleiding tot versnelde cor-

gen. Scherpe bochten of vernauwingen moeten worden

rosie door het veroorzaken van turbulenties, erosie en

vermeden bij leidingen die gassen of vloeistoffen trans-

ophopingen. Een nabewerking van de las, zoals vlakslij-

porteren. Het ontwerp van de las is ook van belang: de

pen, beitsen en passiveren bij RVS, beperkt de kans op

keuze van een hoeklas, een stompe las, volledige of on-

corrosie. Een visuele controle van de las kan het risico al

volledige penetratie. Spleten in de las kunnen leiden tot

weergeven, vóór ingebruikname van gelaste constructie.

Hoeken en ogen waarin vuil en water zich kunnen ophopen moeten worden vermeden.

Gebruik hiervoor een vorm die schuin afloopt.

Figuur 1: aanbevelingen in het ontwerp (links fout, rechts goed)

8

Het risico van vuilophoping wordt verkleind door afgeronde hoeken.

Stilstaand water wordt voorkomen door een geschikte helling van de profielen of door afvoergaten (min. ø 8 mm of 6 x 20 mm, capillaire werking). Door ventilatie van ‘gesloten’ constructies neemt de kans op condens af.

9

TECHNIEK

april 2011

TECHNIEK

april 2011

Gebruik

Slechte uitvoering

(bijvoorbeeld een AISI 304L). Toevoeging van stabilise-

druktest hebben ondergaan. Wanneer voor deze druktest

Er moet bij het gebruik ook op worden toegezien dat de

Figuur 4a toont roestvorming langs de polijstlijnen op

rende elementen (Ti, Nb) zal ook vermijden dat zich

water is gebruikt dat ijzer bevat en de leiding erna niet

gebruiksomstandigheden zoals bekeken bij het ontwerp,

een RVS-plaat. Eenzelfde slijpschijf werd gebruikt voor

chroomcarbiden vormen. Er zullen eerder carbiden (en

werd gedroogd, kunnen ijzeroxiderende bacteriën

ook gerespecteerd blijven. Het komt voor dat men

het slijpen van gewoon koolstofstaal als voor het RVS.

nitriden, carbo-

enorme schade aanrichten. Aan het oppervlak kan

temperaturen, drukken of snelheden opdrijft om tot een

De ijzerdeeltjes op het RVS oppervlak beginnen te roes-

nitriden) gevormd worden van Ti en Nb: vb een AISI

slechts een kleine perforatie zichtbaar zijn, terwijl bij een

hoger procesrendement te komen, ten koste van de

ten, en tasten de passivatielaag van het RVS aan. Een

316Ti.

langsdoorsnede weggevreten gangen zichtbaar kunnen

installatie. Hier bespreken we enkele cases.

werkplaats voor RVS moet gescheiden zijn van verwer-

Spanningscorrosie

zijn (figuur 6a).

king van gewoon koolstofstaal. Op zijn minst moeten

Spanningscorrosie treedt op wanneer een gepaste combi-

aparte gereedschappen worden gebruikt.

natie van lasspanningen, milieu, materiaal en tempera-

Figuur 6a: macrofoto van een dwarsdoorsnede van de plaat

tuur aanwezig zijn. Afhankelijk van de combinatie milieu en metaal kunnen deze scheuren interkristallijn (langs de korrelgrenzen) of transkristallijn (dwars door de korrels) verlopen (figuur 5). De combinatie van lasspanningen en een verhoogde temperatuur kunnen in

Figuur 2: spleten bij lasontwerp.

koolstofstaal in een bijtend milieu, aanleiding geven tot interkristalijne spanningscorrosie. In een RVS staal kun-

Figuur 6b toont een metallografische dwarsdoorsnede

Foutief concept

nen spanningsscheuren transkristallijn lopen, veroor-

die de kleine perforatie aan het oppervlak toont en de

Spleetcorrosie

zaakt door chloriden bij een temperatuur hoger dan

grotere krater onder het oppervlak. Om deze vorm te

Passiveerbare metalen (zoals RVS) zijn gevoeliger voor

60°C. Een oplossing voor dit probleem is één van de vier

vermijden, is het verstandig om na de druktest, het ma-

parameters aanpakken (milieu, materiaal, temperatuur

teriaal goed te drogen. Wanneer deze vorm optreedt,

en spanningen). Lasspanningen kunnen worden verlaagd

kan deze vorm van corrosie worden stopgezet door het

door een spanningsarm te gloeien na het lassen.

systeem op te warmen tot 60°C, en het medium (dat de

spleetcorrosie dan gewoon constructiestaal (koolstofstaal).

Figuur 4a: ijzercontaminatie op het RVS

Figuur 3 toont een doorsnede over de lasnaad van een

Impactcorrosie

RVS-boiler. Deze is geconstrueerd met een overlapnaad,

Figuur 4b is ook een voorbeeld van corrosie veroorzaakt

waarbij in de opstaande kant vuilophoping en waterstil-

door slechte laskwaliteit. Er is een onregelmatige door-

Foutief gebruik

stand ontstaat. Het is verstandig om een stompe lasnaad

lassing te zien (geen doorlassing en overmaat aan mate-

Uniforme corrosie

te gebruiken. Een ander voorbeeld van spleetcorrosie, is

riaal). Dit veroorzaakt turbulenties van de vloeistof, en

Uniforme corrosie komt vaak voor na een aanpassing

bij het gebruik van puntlassen van twee platen op el-

leidt tot impactcorrosie: aantasting van het materiaal net

van het milieu. Vaak gebeurt deze aanpassing zonder dat

kaar. In een corrosief milieu is het raadzaam om een af-

voorbij de lasnaad.

de gebruiker er goed besef van heeft. Een voorbeeld is

ijzeroxiderende bacteriën bevat) over een UV filter te

dichtende las toe te passen.

een koelinstallatie in RVS die jaren prima heeft gefuncti-

Galvanische corrosie

oneerd. Na een verhuizing treden er lekken op in de in-

Twee verschillende en aan elkaar gekoppelde metalen in

stallatie. Het leidingnetwerk van de koelinstallatie was

een elektroliet vormen een galvanisch koppel. Het minst

op de nieuwe locatie vervaardigd uit gewoon koolstof-

edele metaal zal versneld corroderen. Contact (in een vloeistof) tussen een edel en onedel metaal moet worden

Figuur 4b: impact corrosie

laten lopen. Figuur 6b: metallografsche dwarsdoorsnede

staal. Dit heeft opnieuw contaminatie gegeven op het RVS.

vermeden. Waar het toch moet, kan een isolatiemateri-

Interkristallijne corrosie

Een tweede voorbeeld is de aanpassing van een gesloten

Conclusie

aal tussen beide worden toegepast. Wanneer direct con-

Bij opwarming van een austenitische RVS tussen 450°C

watercircuit, dat arm is aan zuurstof, naar een open cir-

Bovenstaande schadegevallen tonen dat het van belang

tact onvermijdelijk is, moet het metaal met het kleinste

en 850°C (of dus trage afkoeling bij het lassen) kunnen

cuit. Het zuurstofhoudende water geeft uniforme corro-

is het risico op corrosie steeds in gedachten te houden,

oppervlak het meest edel zijn.

chroomcarbiden aan de korrelgrenzen worden gevormd.

sie op gewoon koolstofstaal.

in elke stap van de constructie. Het begint bij het ont-

Hierdoor kan het Chroom gehalte in de korrels onder de

Microbiologische corrosie

werp waar een gepaste materiaalkeuze moet worden ge-

12 procent komen, hetgeen het minder corrosieresistent

Microbiologische corrosie op RVS is een vorm die bij

maakt en waar een goede lasnaadgeometrie moet

maakt. Dit kan aanleiding geven tot interkristallijne cor-

voorkeur optreedt aan ruwe lasnaden, of in de warmte-

worden voorgesteld. Bij de controle van de laskwaliteit

rosie. Om deze vorm van corrosie te vermijden, kan de

beïnvloede zone (WBZ). Enerzijds omdat de WBZ ook

kan visueel, met een kritisch oog, het risico op corrosie

verblijfstijd in het kritieke temperatuursgebied worden

is nageslepen en een ruw oppervlak vertoont, anderzijds

worden ingeschat. De uitvoering van laswerken moet

geminimaliseerd. Gevormde carbiden kunnen bij een

omdat de weerstand tegen corrosie is verlaagd in de

zorgvuldig gebeuren, waarbij voorgeschreven voor-

gloeibehandeling bij hoge temperatuur (1020°C tot

WBZ door vorming van chroomcarbiden. Deze vorm

warmtemperaturen, afkoelsnelheden en warmtebehan-

1150°C) opnieuw worden opgelost en door een snelle

kan voorkomen in RVS-leidingen die na het lassen een

delingen (PWHT) moeten worden gerespecteerd.

afkoeling kan de vorming van chroomcarbiden grotenFiguur 3: spleetcorrosie in RVS-bolier

deels worden vermeden. Daarnaast kan het gehalte aan

Figuur 5: interkristallijne spanningscorrosie

koolstof in het RVS worden verlaagd (<0.03 procent) zodat er geen carbiden kunnen worden gevormd

10

11

ARCHITECTUUR

april 2011

Rotterdam CS Megaproject

DE BINNENSTAD VAN ROTTERDAM STAAT WEER EENS OP ZIJN KOP. DIT KEER BETREFT HET DE VERNIEUWING VAN DE VERVOERSMODALITEITEN BIJ HET CENTRAAL STATION, ZOALS HET TREINSTATION, DE METRO, RANDSTADRAIL EN NATUURLIJK OOK BUS, TRAM EN TAXI. HET PROJECT STAAT BEKEND ONDER DE NAAM ROTTERDAM CENTRAAL. Henk J.M. Bodt IWE

ARCHITECTUUR

april 2011

boordevol uitdagingen elangrijk onderdeel van het project is de

Deze sterren zijn vervolgens door de gehele fabriek terug

realisatie van de zogenaamde Openbaar

te vinden, maar dan met instructies en ook duidelijke

Vervoersterminal. Deze OV-terminal is opgesplitst in een

foto’s van wat mag en wat niet mag bij een bepaald

spoors deel en een stads deel. De sporenkap ligt boven

sterren niveau. Deze instructies hangen bij elke machine

de NS sporen en het stadse deel ligt boven het stations-

en op elke werkplek. Iedere werknemer weet zo gedetail-

plein. Het Ingenieursbureau van Gemeentewerken Rot-

leerd wat er van hem wordt verwacht. Ons project van

terdam is verantwoordelijk voor het ontwerp en de

vandaag, Casco Zuidhal van Rotterdam Centraal (pro-

realisatie van het stadse deel, (Casco Zuidhal). Lastech-

ject “CASCO”) is voorzien van drie sterren. Het is een

niek is lang bezig geweest om over dit projectonderdeel

“Sleutelproject” van de Nederlandse Rijksoverheid,

technische informatie te verkrijgen via het Ingenieurs-

evenals bijvoorbeeld de Amsterdamse Zuid-as. Deze

bureau van Gemeentewerken Rotterdam. Na het door-

projecten beogen een impuls te zijn voor de sociaal

lopen van de aanbestedingsprocedure van het project

economische structuur en de stedelijke vernieuwing.

leidde dit uiteindelijk tot een seintje dat de opdracht tot de staalconstructie van het Casco Zuidhal was gegeven

Veiligheid

aan de firma Iemants uit het Belgische Arendonk, net

Opdrachtgevers voor het project zijn het Ontwikkelings-

over de grens bij Eindhoven. Begin februari was er een

bedrijf Rotterdam (OBR) en ProRail. Het ontwerp en de

bijeenkomst bij dit bedrijf van de NIL Technische Com-

directievoering zijn in handen van het Ingenieursbureau

missie IV-XII. Lastechniek was erbij.

van Gemeentewerken Rotterdam, I-GWR. Het project kent een lange doorlooptijd en is complex vanwege de

Iemants

integratie met andere projecten op en om Rotterdam

Het kleine gezelschap wordt gastvrij ontvangen door

Centraal.

Jo Willems, Production Manager en Senior Welding

Artists impressions van het nieuwe Rotterdam CS. (© I-GWR)

12

Engineer, Gerd Steemans, Senior Project Manager en

Dit alles levert grote uitdagingen op voor het bedrijf

Luc Quirijnen, Head of Engineering. Iemants is onder-

Iemants. Niet alleen in de eigen werkplaats maar vooral

deel van de Smulders Groep en heeft zich door de jaren

op de bouwplaats is de impact van dit project op de lo-

heen gespecialiseerd in zware constructies, technisch

gistiek en bereikbaarheid van openbare voorzieningen

complexe opdrachten en architectonische ontwerpen. De

enorm. Reguleren van 100.000 passagiers per dag, loop-

Smulders Groep houdt zich bezig met onder meer wind-

stromen onder de toekomstige constructie, de bereik-

energie, complexe constructies, industriële gebouwen en

baarheid van het metrostation, treinstation, tramhaltes,

mechanische apparatuur. Het scala van producten dat de

commerciële ruimten voor NS Reizigers en de taxistand-

laatste jaren door de Smulders groep is opgeleverd is

plaats.

indrukwekkend. Het bedrijf beslaat in Arendonk een

Ook het aanleveren van grote constructiedelen in het

oppervlakte van acht hectare, waarvan fabriekshallen

hart van Rotterdam (transport 40 m x 4,75 m met een

circa 50.000 m2 uitmaken. Het personeelsbestand

gewicht van 100 ton) is een uitdaging op zich. Reserve-

bestaat uit ontwerpers, productiemedewerkers, bouw-

ren van vaste routes voor de planning van onderhouds-

plaats personeel en wordt voor een gedeelte naar

werkzaamheden door en in de stad Rotterdam, is een

behoefte ingehuurd.

must. Er is weinig ruimte op de bouwplaats en een hoge

Bijzonder aan het bedrijf zijn de kwaliteitsmaatregelen

verkeersintensiteit in de omgeving van het project.

die er gelden. Zo wordt iedere binnenkomende order

Bovendien moet er rekening worden gehouden met lage

gecodeerd naar een bepaald aantal sterren (1 - 4), waar-

vloerbelastingen (1 ton/m2) vanwege de bestaande

mee het interne kwaliteitsniveau wordt aangegeven.

metrolijn die er onderdoor loopt. Op het gebied van de

13

ARCHITECTUUR

april 2011

ARCHITECTUUR

april 2011

montage zijn de uitdagingen eveneens gigantisch.

Materialen zijn besteld en geleverd met 3.1 certificaten

Enorme kranen zijn noodzakelijk. Montage boven op de

en het project vereist zes lasmethodekwalificaties. Cen-

metro die in functie blijft, vereist veel inventief denk-

traal in de kwaliteitsbeheersing rond het project staat

werk. Wat te denken van de montage van zo’n 600 ton

het “lasplan”. Een dergelijk plan omvat onder meer een

staal boven drie NS-sporen tijdens stilstanden van netto

overzicht van WPS’en en PQR’s, de benodigde kwalifica-

slechts vier uur aan één stuk (01:00 – 05:00).

ties van de lassers maar ook de bouw-, las- en inspectie-

Dit resulteert in een aantal besluiten waaraan Iemants

volgorde. De resultaten van het lassen worden uiteinde-

zich zal moeten houden zoals het waarborgen van de

lijk gebundeld in een “controlesheet”, waarin een com-

stabiliteit tijdens de montage, werken in een kleine en

pleet overzicht staat van alle productiedetails zoals

compacte (voor)montage ruimte en transporten die

materialen, WPS-en, lassers en de verschillende niet-

onderdelen “Just In Time” moeten aanleveren. Het pro-

destructieve onderzoekstechnieken die zijn toegepast,

ject kent gecompliceerde vormen. Dit bemoeilijkt de be-

vanzelfsprekend met de rapportnummers.

heersing van de maatvoering. Daarnaast gelden er zware eisen om de volledige veiligheid van passagiers en mede-

Jo Willems, verantwoordelijk voor de productie en de

werkers te waarborgen. Maar ook de stabiliteit van de

lastechniek over het project stelt nuchter: “Het project

constructie en de overlast door geluidshinder vragen

is voor ons lastechnisch eigenlijk niet zo moeilijk. We

aandacht.

verwachten daar dan ook geen problemen. De grote uitdaging ligt in de dimensie en de logistiek rond het

Lastechniek

gehele project. Dat maakt hele bijzondere oplossingen

Het CASCO project is grotendeels gemaakt uit staal-

noodzakelijk, die we onder normale omstandigheden

kwaliteit S355. Diktes die voorkomen lopen uiteen van

niet zouden hoeven te bedenken.” Hij doelt hiermee op

10 tot 100 mm. Hier vandaan zijn in principe geen

de invloed van bijvoorbeeld de beperkte ruimte voor de

directe lastechnische problemen te verwachten.

bouw en de uitdagingen bij het transport.

De ontwerpen zijn gemaakt volgens de NEN 6702, de NEN 6670 en uitgevoerd conform NEN-ENV 1090-1

De voorbereidingen voor het project (prefabricage)

’97. Daarnaast heeft de opdrachtgever nog enkele

waren tijdens het bezoek aan Iemants reeds in volle gang

specifieke aanvullende eisen gesteld over:

en Willems gaf aan de zaak in ieder geval technisch

• Hardheid: beproeven grote diktes;

helemaal onder controle te hebben en te verwachten dat het project zonder veel problemen op tijd tot een goed

• Inbrandingsproeven; • Aanvullende maatvoerings toleranties van NENENV 1090-1: 1997.

Artist impression van de binnenkant van het nieuwe Rotterdam CS (© I-GWR)

einde wordt gebracht.

Rotterdam krijgt er weer een mooi gebouw bij. Verstopt onder een fraaie gevel zal een immense staalconstructie schuilgaan, die de vereiste sterkte aan het gebouw zal geven. Slechts weinig mensen zullen zich later nog realiseren wat voor een kunststukken er zijn uitgehaald teneinde ook dit gebouw tussen de vele projecten door in Rotterdam te kunnen bouwen. Lastechniek houdt u op de hoogte van dit spectaculaire project. De grote getallen van Rotterdam CS: • 3.500 ton staal; • 1.200 m3 beton; • 14.000 m2 RVS felsdak; • 32.000 m2 brandwerende coating; Met name de complexiteit is fraai in beeld gebracht in deze impressies (© I-GWR)

14

Jo Willems (Foto Henk Bodt)

• 3.000 m2 gelaagd en gehard glas; • Tijdens bouw 100.000 passagiers per dag.

15

REPORTAGE

april 2011

JONG NIL 2011

overtreft alle verwachtingen EEN STRALENDE ZON, EEN HOGE OPKOMST EN EEN AANTREKKELIJKE LOCATIE. DE TWEEDE EDITIE VAN JONG NIL, DIE 24 MAART PLAATSVOND IN DE SOLDAAT KETTING OLIVIER KAZERNE VAN DE KONINKLIJKE LANDMACHT IN SOESTERBERG, WAS IN ALLE OPZICHTEN EEN GROOT SUCCES. Jaap van Sandijk

REPORTAGE

april 2011

tegen tweeën het startschot van Jong NIL. De bezoekers,

zoek - en is het maken van lasmethodebeschrijvingen en

ingedeeld in verschillende pelotons en voorzien van be-

inspectieplannen heel belangrijk. Kennis en verstand van

geleiders, bezoeken afwisselend workshops en lezingen,

zaken is hard nodig.” Maar, ondanks ontwikkelingen als

krijgen een rondleiding door de lasschool in het Oplei-

robotlassen, blijft er behoefte aan het echte, handmatige

dings- en Traningscentrum Logistiek van Defensie en

vakwerk, benadrukt hij. “Ben je een doener en hou je

maken een rit op de testbaan in een aantal Leopard

ervan een goed stukje laswerk te maken, kies dan voor

tanks en indrukwekkende pantser infanterie voertuigen

een handvaardigheidopleiding binnen de lastechniek.”

met een power van 1500 PK. In de wachtrij voor het cir-

Als de zoemer aangeeft dat het tijd is voor de wissel naar

cuit delen militairen oordopjes uit, want de Leopards

een andere activiteit, besluit Vermeulen met: “Ik wens

kunnen flink brullen. En hard rijden ook, zegt één van

jullie een goede toekomst. Het liefst in de lastechniek.”

de jongens die net uitstapt. “Wist je dat die dingen tachtig kilometer per uur rijden?”, roept hij, terwijl hij de

Onder water

bus instapt die de groep over het terrein vervoert.

In de opleidingswerkplaats van de kazerne vergapen

Na de tankrit bezoekt zijn peloton één van de work-

Furcan Kusçu en Arno Visch, leerlingen van de Praktijk-

shops.

school Apeldoorn, zich bij de grote watertank. Daarin

Die van Leo Vermeulen, lastechnisch adviseur van het

demonstreren twee constructieduikers hoe onder water

NIL, trekt veel belangstelling. Vermeulen informeert zijn

lassen in zijn werk gaat. “Dat lijkt me moeilijk”, zegt

ongeren uit het hele land bezochten work-

Nijhof, opleidingscoördinator van uitzend- en detache-

toehoorders over carrièremogelijkheden in de lastech-

Arno, kijkend naar een hamerende constructieduiker.

shops en lezingen op het gebied van lastech-

ringsbureau Randstad. Hij bemant, net als een aantal

niek. En die zijn er volop, vertelt hij. “Van lasser tot las-

“Het moet voelen alsof er een groot elastiek aan je arm

niek, lieten zich in informeren op een lasmarkt met 25

andere NIL-partners, één van de informatiestands in de

technisch ingenieur, er is echt heel veel mogelijk.” Door

zit.” Of het moeilijker is dan gewoon lassen? “Je hebt te

standhouders en namen deel aan activiteiten die werden

grote tent op het militaire terrein. “Jong NIL is een

onder meer regelgeving, de ontwikkeling van nieuwe

maken met dezelfde gevaren”, luidt het antwoord van

aangeboden door Defensie. Na het succes van de eerste

prima manier om de doelgroep te bereiken”, zegt Nij-

staalsoorten en door de toenemende automatisering

een collega van de duiker. “Maar stromingen en slecht

editie van Jong NIL, die anderhalf jaar geleden plaats-

hof, terwijl hij de hordes jongeren de tent ziet binnenlo-

(zoals robotlassen, waaraan ook een workshop was ge-

zicht maken onder water lassen wel lastiger.” Furcan

vond in evenementenlocatie DeFabrique in Maarssen,

pen. “En de keuze van het NIL om dit samen met

wijd) is kennis een steeds belangrijker onderdeel gewor-

lijkt het wel mooi werk. Maar tot zijn teleurstelling

stond het NIL voor de uitdaging die klapper minimaal te

Defensie te organiseren, is een gouden greep.”

den binnen de lastechniek.

hoort hij dat je pas na de eerste twee dienstjaren de

“Staalconstructies moeten aan Europese richtlijnen en

opleiding tot constructieduiker kan volgen. Dat duurt

evenaren. En dat lukte. Het aantal aanmeldingen over-

Brullen

veiligheidseisen voldoen”, legt Vermeulen uit. “Daar-

hem te lang. Furcan last heel graag. “Goed richten, af-

te groot was voor het terrein in Soesterberg, moest een

Na een welkomstwoord van NIL-directeur Henk Zand-

door moet laswerk steeds meer onder de loep worden

stellen en je hand stilhouden”, is het geheim van zijn

deel daarvan zelfs worden teleurgesteld.

vliet geeft sergeant-majoor Martin van Gerwen even

genomen - bijvoorbeeld in de vorm van röntgenonder-

succes.

trof de inschrijving alle verwachtingen. Omdat dit aantal

Zo’n 450 belangstellenden trokken vanuit het hele land naar de kazerne waar alles in het teken stond van techniek. Defensie en het NIL wisten zo allebei een belangrijke doelgroep naar zich toe te trekken. Een groot deel van de bezoekers bestond uit vmbo-leerlingen die hun richting nog moeten kiezen. Een belangrijke doelgroep, want binnen de (las)techniek slaat de vergrijzing de komende jaren hard toe. “Als alle jongeren die nu een technische opleiding volgen daarmee in 2014 klaar zijn, staan er nóg 66 duizend vacatures open”, illustreert Rob

16

17

REPORTAGE

april 2011

REPORTAGE

april 2011

Ondertussen doen ook de NIL-partners in de grote tent

aanspreekt. En dat was in Soesterberg, een locatie die

goede zaken. “We zijn hier om waardevolle contacten

techniek ‘ademt’, overduidelijk het geval. “Het aanbod

met scholen te leggen en te onderhouden”, zegt Daniëlla

voor de jeugd was echt fantastisch”, blikt de directeur

van Leeuwen, marketing- en salesmanager van Lashuis

terug. “De techniek van de landmacht, een blik op het

Haprotech, dat NIL-gecertificeerde opleidingen (niveau

onderhoudswerk in de opleidingswerkplaats en de finale

1 tot en met 4) verzorgt en NIL-gemachtigd is voor het

van de laswedstrijd: er was hier van alles te zien en te

afnemen van kwalificaties. Net als tijdens de eerste Jong

doen. In zo’n atmosfeer draag je makkelijker je informa-

NIL vindt ze de sfeer prima. “Heel anders dan de vorige

tie over en wek je ook makkelijker interesse voor je

keer in DeFabrique, maar deze tent vind ik heel gezellig

boodschap.”

en warm.” Toch verlaat ze de tent even, want een ritje in een Leopard tank over de testbaan laat ze zich niet

Dat de belangstelling in vergelijking met de vorige Jong

ontzeggen.

NIL de verwachtingen zo overtrof - in 2009 waren er 250 aanmeldingen - is volgens Zandvliet voor een groot deel te danken aan de landelijke promotiecampagne op scholen, in de vorm van posters en folders. Hij vindt het jammer dat daardoor een aantal jongeren moest worden teleurgesteld, maar belooft dat deze nog van informatie zullen worden voorzien. Een eerste evaluatie, direct op de dag na het evenement heeft inmiddels geleerd dat er nauwelijks verbeterpunten waren te vinden. “Alles liep op rolletjes”, besluit de

Air Products | www.airproducts.com

Applus RTD | www.applusrtd.com

ATTC BV | www.americantorchtip.com

Certilas Nederland B.V. | www.certilas.nl

D.D.V.S. B.V. | www.kmweg.de

Exova B.V. | www.exova.com

De Groot Lasopleidingen B.V. | www.lasopleidingen.nl

Empatec | www.empatec.nl

Henkel Nederland B.V. | www.loctite.com

HSM Steel Structures | www.hsm.nl

ITW Welding Products B.V. | www.itw-welding.com

Kemppi Benelux B.V. | www.kemppi.nl

Winnaars Nationale Laswedstrijden 2011

Lashuis Haprotech B.V. | www.hetlashuis.nl

Laskar B.V. | www.laskar.nl

Proces BMBE:

Lebon & Gimbrair B.V. | www.lebon.nl

Lincoln Electric B.V. | www.lincolnelectric.nl

1. Justen Wawoe (Auris College)

Linde Gas Benelux B.V. | www.lindegasbenelux.com

Lucom B.V. | www.lucom.nl

directeur tevreden. Op naar de derde editie dus.

2. Dennis te Deeseke (Assink Lyceum) 3. Tim Hoek (Andreas College)

Materiaal Metingen testgroep B.V. |

Goede spoor

www.mme-group.com

Metaal 2000 | www.metaal2000.nl

NIL-directeur Henk Zandvliet sluit Jong NIL af met de

Proces MAG:

Nederlandse Gasunie | www.gasunie.nl

Quality Inspection Services B.V. | www.qis-ndt.com

bekendmaking van de prijswinnaars van de Nationale

1. Chris Rekers (Bornego College)

Randstad Techniek | www.Randstad.nl/techniek

Rolan Robotics B.V. | www.rolan-robotics.nl

Laswedstrijden 2011 voor vmbo-leerlingen. Aan deze fi-

2. Youri Stamman (SG Reggesteyn)

Sonovation B.V. | www.sonovation.com

Staalmarkt Nederland B.V. |www.staalmarkt.nl

nale deden leerlingen mee die de voorrondes in de di-

3. Tim van Tendeloo (Het Vrije Technisch Instituut)

Technag B.V. | www.gedore.nl

Vereniging KINT | www.kint.nl

verse regio’s hadden gewonnen. Zij streden in de

Visser Las/Snijtechniek | www.visserlas.nl

5x Beter, Werken is gezond | www.5xbeter.nl

categorieën lassen met beklede elektrode (BMBE) en

Prijzen werden beschikbaar gesteld door onder-

MAG-lassen om de nationale titel. De opdracht:

staande bedrijven: 3M Speedglas (lashelmen);

het aflassen van een product in de vorm van een las-

Optrel (lashelmen); Gedore (gereedschap);

helm. Te oordelen naar de geleverde kunststukjes en het

Weldas (leren laskleding en -handschoenen).

3M | www.3msafety.nl

Robwelding | www.robwelding.nl Weldas | www.weldaseurope.com

enthousiasme op het podium en onder het publiek lijkt het met de toekomst van lastechniek wel goed te zitten. “Maar”, nuanceert Zandvliet na afloop, “zoiets bereik je niet zomaar. Als je jongeren ervan bewust wil maken dat ze in de lastechniek een goede boterham kunnen verdienen en dat het mooie en veelzijdige beroepen te bieden heeft, moet je ze op het goede spoor zetten.” Jong NIL blijkt hiervoor een uitstekend middel, vooral omdat wordt gekozen voor een setting die de doelgroep

18

19

TECHNIEK

april 2011

Nieuws van de EN-ISO 15614-1 WE DOEN ER ALWEER EEN PAAR JAAR MEE; DE EN-ISO 15614-1 DATEERT UIT 2004, MET EEN PAAR HELE KLEINE WIJZIGINGEN IN 2008. DE HOOGSTE TIJD DUS OM DE NORM DIE BREED WORDT TOEGEPAST EENS HELEMAAL OPNIEUW TE BEKIJKEN.

TECHNIEK

april 2011

Verder zijn voor de eisen weinig schokkende veranderingen voorzien, behalve een belangrijke ontsnapping bij de maximale hardheid voor materialen uit groep 4 en 5 (tabel 2 in de huidige versie van de norm). Hier wordt een belangrijke voetnoot toegevoegd: “Voor bepaalde materialen kunnen speciale waarden worden bereikt”. Een wat vage opmerking. TABEL 3

Acceptatieniveau’s voor onvolkomenheden

Acceptatiecriteria Voor de acceptatiecriteria is tabel 3 belangrijk. Hierin worden voor niveau 1 en niveau 2 naast elkaar de vereiste aanvaardbaarheidsgrenzen vermeld. Het verschil tussen de twee niveaus wordt hier duidelijk. Deze para-

Henk J.M. Bodt IWE, voorzitter van de Nederlandse (NEN) normcommissie 341008

graaf 7.5 “Aanvaardingsgrenzen” is een aanzienlijke uitbreiding van de oude.

it natuurlijk onder druk van ISO die graag

nen uit de bestaande EN-ISO versie van de 15614-1.

Op het gebied van geldigheid van een procedurekwalifi-

naar “globally relevant” normen toe wil

Verder staat er in het toepassingsgebied dat wanneer er

catie binnen meerdere bedrijven luidt de tekst:

en dat betekent dat we meer naar onze Amerikaanse col-

geen specifiek niveau wordt genoemd in een contract, ni-

“A welding procedure test according to this standard

lega’s moeten kijken. Een vergelijkbaar proces probeert

veau 2 van toepassing is. Dat is een belangrijke zin

prepared by a manufacturer is valid for welding in

zich reeds geruime tijd af te spelen rond de nieuwe ISO

omdat veel verwijzingen in specificaties van derden on-

workshops or sites when the manufacturer who

9606-1 (de ISO variant van onze EN 287-1), maar daar

gedateerd zijn en deze nieuwe norm dus voor die situa-

performed the welding procedure test retains com-

vlot het niet zo erg. Dat geldt vooralsnog niet voor de

ties gaat gelden.

plete responsibility for all welding carried out to it”

EN-ISO 15614-1; daarover bestaat consensus tussen de

a

De waarde refereert naar symmetrisch hoeklassen fillet.

Deze tekst is aanzienlijk duidelijker dan de oude zin,

betrokken partijen. Dit artikel geeft een overzicht van de

Proefstuk

belangrijkste ontwikkelingen in dit normontwerp. De

Hier wordt een onderscheid gemaakt naar niveau 1

discussies lopen nog door.

(iedere stompe verbinding kwalificeert voor iedere

maar de essentie is nog steeds dezelfde.

verbinding) en niveau 2. Voor deze laatste wordt een

Definitie

beperking gegeven aan de proefstukken zoals die in de

In de definitie van het onderwerp van het normontwerp

norm worden afgebeeld en besproken. Valt een proef-

staat dat deze nu toepasbaar is voor productielassen, re-

stuk buiten deze afbeeldingen, dan wordt het gebruik

paratielassen en butteren (oplassen, niet te verwarren

van EN-ISO 15613 verplicht gesteld. Alweer een verdui-

met cladden). Dit is in ieder geval een heel klein zinnetje

delijking ten opzichte van de bestaande norm.

dat veel grote discussies zal voorkomen. Verder staat er een korte verklaring van iets nieuws: de

Beproeving

verdeling in twee niveaus. Hierbij geldt dat niveau 1” de

De voorstellen voor de beproeving van de procedure

belangen van de ASME-Code goeddeels afdekt, terwijl

kwalificatie zijn verdeeld naar niveau. Tabel 1 geeft de

groepen heeft in het verleden nogal eens tot problemen

“niveau 2” veel weg heeft van de eisen zoals we die ken-

eisen voor niveau 1. Voor niveau 2 is er tabel 2.

en vooral onduidelijkheden geleid.

TABEL 5

Geldigheidsgebied voor de materiaaldikte

Materiaalgroepen

en de laagdikte voor stompe verbindingen

Het geldigheidsgebied voor de verschillende materiaal-

De nieuwe EN-ISO 15614-1 probeert hiervoor een oplosTABEL 1

Onderzoek en beproeving van de proefstukken voor niveau 1.

TABEL 2

Onderzoek en beproeving van

sing te bieden zoals te zien is aan tabel 4 waar voor staal

de proefstukken voor niveau 2.

de geldigheidsgebieden worden gespecificeerd. Een vergelijkbare tabel komt er ook voor nikkel en nikkellegeringen.

Diktegebieden Grote veranderingen staan op stapel voor de diktegebieden waarvoor een kwalificatie geldig is. Hier wordt natuurlijk een onderscheid gemaakt tussen niveau 1 en 2,

Voetnoot b geeft aan dat wanneer mechanische eigenschappen relevant zijn voor de toepassing, ze wel moeten worden getest.

20

t = basismateriaaldikte s = lastoevoegmateriaaldikte voor ieder toegepast lasproces 3 = wanneer er kerfslageisen bestaan, dan is de kwalificatiedikte beperkt tot 12 mm, tenzij kerftaaiheidsproeven zijn uitgevoerd

waarbij alweer niveau 1 sterk aan de ASME doet denken. Een ander onderscheid in tabel 5 tot uitdrukking komt, is het verschil tussen materiaaldikte en laagdikte.

21

TECHNIEK

april 2011

TECHNIEK

april 2011

Lastoevoegmaterialen

Moderne stroombronnen

Wordt vervolgd…

Wat te doen?

Paragraaf 8.4.4 van het normontwerp gaat over lastoe-

Een interessant gegeven is overigens dat er eindelijk een

Hier stopten eind januari de discussies over de nieuwe

De ontwikkelingen rond de nieuwe EN-ISO 15614-1

voegmateriaal. Hier zien we weer een aanzienlijke wijzi-

opening wordt gegeven naar andere methoden om de HI

EN-ISO 15614-1. De sessie wordt medio mei vervolgd

zijn dermate veelomvattend (ongeacht welke wijzigingen

ging komen, ten opzichte van de bestaande 15614-1.

te bepalen. Bijvoorbeeld energie per laslengte en vermo-

in Bratislava.

er in Bratislava nog zullen worden besloten), dat het de

Voor niveau 1 worden hier de van ASME bekende

gen per laslengte. Hiermee wordt tegemoetgekomen aan

Op dit moment zijn er van de 139 schriftelijk inge-

moeite loont om alle lasmethodekwalificaties zo gede-

F-nummers geïntroduceerd. De zeer omvangrijke tabel

de moderne stroombronnen die vaak de “ouderwetse”

brachte commentaren en opmerkingen 116 verwerkt

tailleerd mogelijk te administreren. Gegevens die nu

die hierbij hoort is nog niet in detail in ISO/TC 44/SC 11

parameters als stroom en spanning niet meer eenvoudig

(in vier lange vergaderdagen). Nederland doet het hier

misschien niet worden vereist, hebt u mogelijk in de

besproken, dus die bewaren we voor een volgende keer

instelbaar of afleesbaar hebben. Hier komt mogelijk nog

prima. Van de 21 tot dusver behandelde Nederlandse

toekomst wel nodig om uw lasprocedures ook na het

in Lastechniek.

een aanvulling bij die gaat over de geldigheidsgebieden

opmerkingen werden er 17 gehonoreerd. De Neder-

verschijnen van de nieuwe uitgave van de EN-ISO

van de verschillende typen moderne stroombronnen,

landse Normcommissie 341.008 “Lassen” heeft er goed

15614-1 te kunnen blijven gebruiken. Denk hierbij aan

Bij niveau 2 wordt gesteld dat het toegepaste lastoevoeg-

waar vorig jaar een interessant artikel over is verschenen

aan gedaan uitgebreid over de noodzakelijk wijzigingen

de hele temperatuurbeheersing rond het proeflassen, de

materiaal andere lastoevoegmaterialen afdekt, zolang de

in Welding Journal. (Lit. 2)

te vergaderen en zo de belangen van de Nederlandse

gegevens van de gebruikte lastoevoegmaterialen, maar

aanduiding in de internationale norm aangeeft dat het

industrie en van een goed werkbare norm voor de

ook aan gedetailleerde gegevens van de gebruikte

dezelfde mechanische eigenschappen heeft, hetzelfde

kwalificatie van lasprocessen maximaal te onderstrepen.

stroombron.

type bekleding of poeder en de zelfde nominale chemische samenstelling. Daarnaast geldt eveneens eenzelfde of beter waterstof gehalte.

Warmte inbreng (HI) Een bijzonder interessante ontwikkeling doet zich voor bij de bespreking van het fenomeen warmte inbreng. Hier lezen we dat bij kerftaaiheidseisen de hoogste waarde van de HI wordt begrensd door: • De maximale HI die werd gebruikt bij het lassen van het proefstuk; of • Een gemiddelde waarde van de HI die werd gebruikt tijdens het lassen van het proefstuk, vermeerderd met 25 procent. Bij hardheidseisen wordt de laagste waarde van de HI begrensd door: • De minimale HI toegepast bij het lassen van het proefstuk; of

De Nederlandse Normcommissie 341.008 “Lassen” heeft er goed aan gedaan uitgebreid over de noodzakelijke wijzigingen te vergaderen en zo de belangen van de Nederlandse industrie en van een goed werkbare norm voor de kwalificatie van lasprocessen maximaal te onderstrepen.

TABEL 4

Geldigheidsgebied voor staalgroepen en subgroepen

• Een gemiddelde waarde van de HI toegepast bij het lassen van het proefstuk, verminderd met 25 procent.

Voorwarm- en tussenlagentemperatuur De voorwarmtemperatuur kent een beperking voor ni-

De HI moet worden bepaald door toepassing van

veau 1: 50 graden verlaging betekent herkwalificatie.

ISO/TR 17671-1 voor “typische” lasgebieden: grondla-

Voor niveau 2 geldt dat de nominale voorwarmtempera-

gen, vullagen en sluitlagen.

tuur bij het begin van het proeflassen geldt als de laagste

Opvallend is dat hier het thermisch rendement (de

waarde die is gekwalificeerd.

“k-factor”) weer wordt weggelaten. Het motief daar-

De tussenlagentemperatuur (interpass) kent ook de twee

voor is dat die reeds in het lasproces zit verdisconteerd

niveaus:

zodat het lasproces deze factor als het ware indirect “be-

Niveau 1: 50 graden verhoging boven de maximale tus-

stuurt”; het lasproces is immers een essentiële variabele.

senlagen temperatuur tijdens het proeflassen betekent

Benieuwd hoe de opdrachtgevers hiermee omgaan; zij

herkwalificatie, behalve wanneer er na het lassen een

Literatuur.

specificeren immers vaak een bepaalde heat input onaf-

warmtebehandeling volgt.

1. Het laatste gemodificeerde ontwerp ISO/WD 15614-1,

hankelijk van een lasproces.

Niveau 2: wanneer er kerftaaiheidseisen bestaan, dan geldt de hoogste waarde gemeten bij het proeflassen als de maximaal toegestane waarde.

22

wordt vervolgd Opmerking:

beschreven in document ISO_TC44_SC10_N1000.

Het hier gepresenteerde geeft de situatie van win-

2. Teresa Melfi: New Code Requirements for Calculating

ter 2011 aan. Er mogen nog geen consequenties

Heat Input, Welding Journal juni 2010.

aan worden verbonden.

23

RUBRIEK

april 2011

Souplesse in robottechniek

When W hen two two become one! b ecome o ne!

Complete snij- en lasrobotsystemen: N N N N

Mig/mag/tig- en plasmalassen Laserlassen en lasersnijden Lasercladden Lijmen, kitten en schroeven

Naam: Suzanne Twigt - Leeftijd: 23 jaar Functie: Lasser, plaatwerker en constructiemedewerker bij Machinefabriek West End B.V. in Lisse.

Pieter Smittenaar

Complete handlingtoepassingen: N N

IHC Handling Systems Yo our contact for Plasma, pulse Mig and Tig   

  to [email protected]

www.ihchs.com w ww.ihchs.com

N N

T 0229 - 248484

Palletiseren en overzetten Machinebelading Verfspuiten en slijpen Ontbramen en polijsten

I www.rolan-robotics.com

Lincoln Smitweld BV in Nijmegen is onderdeel van het Amerikaanse, beursgenoteerde concern Lincoln Electric Cleveland. In Nederland werken ongeveer 200 medewerkers aan de productie en verkoop van lasmaterialen. Internationaal gezien is Lincoln Electric de marktleider op het gebied van lastechniek. Binnen onze afdeling Verkoop Buitendienst zijn wij op zoek naar een

Rayon vertegenwoordiger (Gelderland / Brabant / Overijssel) m/v (fulltime) De functie: - Onderhouden van relaties met klanten en dealers - Adviseren klanten en dealers op lastechnisch gebied - Goede contacten onderhouden met binnendienstmedewerkers - Behalen van concrete commerciële doelstellingen - Uitbouwen van het rayon door te prospecteren Wij bieden: - Een marktconform salaris + emolumenten (o.a. leaseauto) - Opleidingsmogelijkheden

Wij vragen: - Opleiding / kennis op middelbaar niveau (Technisch) - Affiniteit met (las)techniek (I.W.T. is een pre) - Aantoonbare ervaring in soortgelijke zelfstandige functie - Commerciële, resultaat gerichte instelling - Goede beheersing Engelse taal (woord en geschrift) - Teamplayer - Rijbewijs - Woonachtig in de regio of bereid daarheen te verhuizen

Welke opleiding heb je gevolgd?

niet weet. Daarnaast hangen er in onze fabriekshal twee

“Ik heb MTS Werktuigbouw niveau 4 gedaan, bij het

hijskranen voor alle niet te tillen producten. En als er

ROC aan het Lammenschanspark in Leiden”

iets is wat net even te onhandig, groot of net even te

Hoe ben je bij Westend terechtgekomen?

zwaar is om in je eentje te tillen. heb ik gelukkig mijn

“Tijdens mijn opleiding heb ik vijf stages gelopen. Een

maat, Rob Donders, nog. Hij is de afgelopen jaren mijn

daarvan was bij West End in Lisse. Dat beviel al meteen

steun en toeverlaat geweest en heeft mij tot op vandaag

hartstikke goed. Later ben ik bij ze teruggekomen om

het meeste bijgebracht op het gebied van lassen, plaat-

vakantiewerk te doen. Dat is overgegaan in vast dienst-

werken en constructie.”

verband. Dat is totaal nu al ruim zes jaar.”

Je werkt fulltime en gaat met plezier naar je werk.

Wat is er zo bijzonder aan lassen?

Heb je nog tijd voor hobby’s?

“Lassen is gewoon leuk, maar het is niet het enige wat ik

“Niet echt, maar ik vind het wel fijn om af en toe ‘ns

leuk vind. Het is voor mij ook de afwisseling, de veelzij-

lekker uit mijn dak te gaan. Ik ben niet vies van een bier-

digheid en de uitdagingen in het werk en vooral de sfeer

tje”

binnen mijn team die het hier zo prettig voor mij

Wat zijn je toekomstplannen?

maken.”

“Als het werk en de sfeer hier zo blijven, plak ik gerust

Zijn er projecten of prestaties waar je trots op bent?

nog zes jaar vast aan deze vakantiebaan. En wanneer

“Ik heb het NIL diploma TIG niveau 3 in één keer ge-

mijn lichaam ‘stop’ zegt, kan ik altijd nog nadenken

haald, dat vind ik best wel knap van mezelf. Sinds een

over een baan achter een bureau, maar wel binnen de

paar maanden mag ik ook gecertificeerd lassen leggen.

metaalsector. Moraal van het verhaal, ik blijf een vrouw

Daarnaast is het echt wel stoer om prototypes en andere

van staal”

projecten te bouwen voor grote, gerenommeerde bedrijven in de voeding-, ruimtevaart- en verfindustrie.” Stel dat je geen constructiemedewerker was geworden, welk beroep zou je dan gedaan hebben? “In ieder geval niet iets compleet anders en wel iets waarbij mijn handvaardigheid, technisch inzicht en creativiteit goed van pas komen.” Hoe is het om als vrouw in een echte mannenwereld

Indien u vragen heeft kunt u contact opnemen met de heer Danny Thomassen, Commercieel Manager Nederland (+31 6 53426789). Indien u aan het gestelde functieprofiel voldoet en belangstelling heeft voor deze functie, kunt u uw sollicitatie met CV schriftelijk sturen naar:

te functioneren? “Dat was in het begin best wel wennen, ook al omdat ik

Lincoln Smitweld B.V. T.a.v. Mevrouw B. Van Hoof Postbus 253 6500 AG NIJMEGEN of per e-mail naar [email protected]

van nature vrij verlegen was. Ik wist aanvankelijk niet zo goed hoe ik met alle plagerijtjes en geintjes moest omgaan. Inmiddels ben ik lekker assertief en ad rem en plaag ik net zo hard mee. Als vrouw ben je soms zelfs in je voordeel, de mannen staan altijd voor je klaar om je te helpen of wanneer je iets

24

25

RUBRIEK

april 2011

RUBRIEK

april 2011

NI E U WE BEDRIJFSDEELNEMER

LASSEN staat hier hoog in het vaandel

Robot

Vakmensen

Chris te Stroet, bedrijfsleider Staja Constructie en las-

In de volgend jaar beschikbare ruimte heeft STAJA ook

technicus (IWT): “Sinds we in 1987 dit pand hebben be-

meer vakbekwaam personeel nodig. Dat is iets waarin

trokken, is niet alleen het aantal medewerkers gegroeid

volgens Stapelbroek de reguliere scholing onvoldoende

maar zijn ook de eisen aan het vakmanschap toegeno-

voorziet. Men werkt voor de opleiding van jongeren in

men. Denk maar aan het lassen aan de speciale voertui-

de metaal samen met het ROC in Doetinchem en de

gen die zowel voor boringen in de woestijn als in

Anton Tijdink Bedrijfstakschool in Terborg. Als veel-

moerasgebieden worden ingezet. Dat zijn zwaar dyna-

zijdig bedrijf heeft STAJA behoefte aan goed geschoolde

misch belaste constructies. Nu verwerken we vooral nog

vakmensen.

S355 maar ook steeds meer andere zoals fijnkorrelig

Chris te Stroet is zeer begaan met het verbeteren van het

staal S700. Die constructies krijgen het in de omstandig-

lassersvak: “Ik ben betrokken bij de ontwikkeling van

heden waarin ze worden ingezet zwaar te verduren. Het

een werkstuk voor Kenteq. Op basis van het afvinken

is gekwalificeerd laswerk uitgevoerd aan de hand van

van wat een leerling in de praktijk heeft uitgevoerd kun

een WPS en door het NIL gecertificeerde lassers. Waar

je meestal geen goed oordeel geven over de lasvaardig-

mogelijk lassen we met een robot en voor langere lassen

heid. Zo’n werkstuk kan dan als handvat dienen bij de

kunnen we een Kat railsysteem gebruiken.

training en beoordeling van basislassers en allround las-

n 1976 begon Theo Stapelbroek, daarvoor onder-

Om de kwaliteit van het lassen omhoog te tillen, zijn we

sers. Alle lasposities komen hierin voor in veel voor-

houdsmonteur bij een betonfabriek, met het lassen

destijds gestart met lasopleidingen in eigen huis. Ook

komende plaatdiktes.

van wapeningsstaal en machineonderdelen voor derden.

met metaalopleidingen in samenwerking met de SOM.

Stapelbroek: “Er zit een groot gat in de technische oplei-

Het begon in Zelhem, samen met zijn broer Joop en

De lassers gaan op voor de NIL niveaus 1, 2 en 3. Voor-

dingen. Vroeger had je nog goed opgeleide leerlingen

zwager Henk Jansen in een schuur achter de boerderij

namelijk MAG en daarbij ook TIG.

van de ambachtsschool. Nu is er in het VMBO een te

van zijn familie. Er kwam steeds meer werk. Zoals las-

Onze hechtlassers bij Staja Wapening zijn uiteraard

algemene opleiding voor de bouw en de metaal. We vin-

werk voor landbouwmechanisatie. Er was in die periode

gekwalificeerd en hebben ook NIL niveau 1 en 2. We

den dat dit beter zou moeten. Dat is toch een taak voor

grote vraag naar betonnen elementen voor stallenbouw.

hebben zelf een lasleraar in huis.”

de overheid. We maken hier in onze fabriek alles zelf en

Stapelbroek en Jansen leverden daarvoor de wapening.

“We staan hier voor een forse uitbreiding,” vertelt Theo

als Nederlands bedrijf leveren we Nederlandse kwaliteit.

In 1987 betrok het bedrijf een nieuw pand in het Gel-

Stapelbroek.” In 2012 komt er nog vier hectare bij. Ons

Dat kan alleen met goed opgeleide vakmensen.”

STAJA IS EEN VEELZIJDIG BEDRIJF WAARIN HET LASSEN EEN HOOFDROL SPEELT. DE VERSCHEIDENHEID AAN HIER VERVAARDIGDE PRODUCTEN IS GROOT. DIVERSE BIJ STAJA GELASTE CONSTRUCTIES EN MACHINES VINDEN HUN WEG NAAR EUROPESE LANDEN EN OOK NAAR VERRE BESTEMMINGEN ZOALS JAPAN EN AMERIKA. OOK IN AFRIKA VINDT MEN STEEDS MEER MACHINES DIE BIJ STAJA ZIJN GEPRODUCEERD.

Maurice Mol

bedrijfsterrein is dan gegroeid tot 6,5 hectare. Staja

derse Hengelo. Wie deze plaats vanuit Doetinchem naChris te Stroet (links) en directeur Theo Stapelbroek (Foto Maurice Mol)

dert ziet het gebouw met in grote letters de naam STAJA

Wapening krijgt dan de nodige ruimte die nu nog door Staja Constructie wordt ingenomen. Die verhuist dan in

al van verre. De onderneming telt inmiddels zo’n hon-

zijn totaal naar de nieuwbouw. Er komt daarbij op ons

machines worden onder de handelsnaam Kaweco op de

terrein ook een testbaan. Dan kunnen daar ook de speci-

Kaweco

markt gebracht. Daarnaast hebben we onderdelen voor

ale rups- en wielvoertuigen worden beproefd.”

Algemeen directeur Theo Stapelbroek: “De producten

testbanken voor vliegtuigvleugels geleverd en maken laad-

die hier worden vervaardigd zijn nogal divers. Naast de

bruggen, trilmachines, zandzuigers en persen. Ook zowel

afdeling waar grote hoeveelheden betonstaal worden

kleinere als grote installaties en power-pack aangedreven

verwerkt tot de meest ingewikkelde wapeningsvormen,

rups- en wielvoertuigen voor seismografisch onderzoek.

is er een daarvan gescheiden afdeling waar verschillende

We werken daarbij nauw samen met een ingenieursbu-

soorten constructies worden vervaardigd. Dan hebben

reau met veel kennis op het gebied van pneumatica,

we het over stalen mallen voor de prefab betonindustrie,

hydraulica en aandrijftechniek, dat speciale vaar- en voer-

complete machines en speciale voertuigen. We maken

tuigen ontwikkelt voor de baggerindustrie en olie- en gas-

hier onder meer staalconstructies voor de utiliteitsbouw,

winning.”

voor productiehallen, kantoren en ziekenhuizen, land-

Al die diverse constructies hebben twee zaken gemeen:

bouwwerktuigen als bemesters, kip- en schuifwagens en

a) ze zijn van staal en b) er wordt veel aan gelast. Lassen

transporttanks. De rompen voor de tanks worden hier

staat hier dan ook hoog in het vaandel.

26

De tanks worden bij Staja uit plaat gewalst, gelast en afgewerkt (Foto Maurice Mol)

Chris te Stroet met een werkstuk voor assesment (Foto Maurice Mol)

uit plaat gewalst, gelast en afgewerkt. De landbouw-

derd medewerkers, waarvan het overgrote deel lasser is.

27

COLUMN

april 2011

VACATURE Lastechnicus / Coördinator Lasopleidingen Lashuis Haprotech is zeer succesvol in het geven van NIL erkende lasopleidingen en klantspecifieke opleidingen & trainingen. Daarom zijn we op zoek naar een Lastechnicus / Coördinator Lasopleidingen die ons opleidingsteam komt versterken. Ons opleidingsteam bestaat uit: lasdocenten, administratief medewerkers en lastechnische consultants.

W I L L E M Lente 2011

doen zich voor en hoe kijkt het NIL tegen deze ontwik-

Het is al weer twee weken lente en eind maart werkte

belangenbehartiger. Lassen werd vroeger voorname-

het weer behoorlijk mee. Een heel andere wereld

lijk handmatig gedaan, maar door de ontwikkelingen

vormt zich en jaarlijks verheug ik me op de groene re-

op het gebied van apparatuur en mechanisatie wordt

volutie die dan ontstaat. In de Arabische landen is het

er meer en meer gemechaniseerd gelast. Welke

nog lang geen lente en ontstaat daar democratie? Is

nieuwe apparatuur komt er op de markt en wat is het

Nederland dan wel een echte democratie? Ik heb zo

belang van een bepaalde ontwikkeling. Naast de ont-

mijn twijfels. Tweederde van de Nederlandse bevolking

wikkelingen op apparatuurgebied gaat het ook om de

is tegen een politiemacht in Afghanistan en wat beslui-

ontwikkelingen op het gebied van de materialen. De

ten ze in Den Haag? Zo ging het ook met de Euro en

metallurgische lasbaarheid van materialen dus. Las-

de Europese verdragen waar we ons tegenwoordig

sen is geen gevaarlijk beroep, maar de lasser moet

aan moeten houden.

wel beschermd worden tegen de gevaren van het wer-

Gaat u rustig slapen niets aan de hand zeiden de ge-

ken met lastechnische apparatuur, straling van de

zagsdragers na de brand bij Moerdijk. Dat zeggen ze

elektrische boog, het inademen van lasdampen en het

gelukkig niet in Japan, maar ik word wel een beetje

voorkomen van lichamelijk letsel door het hanteren

moe van al die verslaggevers die zo nodig naar de

van gelaste constructies. Lastechniek is dus zowel

Natuurlijk ben je bereid om je verder te verdiepen in de lastechniek en mee te groeien met alle ontwikkelingen in de lastechniek. We bieden je dan ook de opleidingsmogelijkheden daarvoor.

plek des onheils moeten afreizen om lijfelijk verslag te

voor de lasser als voor het lasbedrijf.

Wat bieden wij je? Je komt te werken in een enthousiast team met passie voor de lastechniek. Naast een prima salaris bieden wij diverse aantrekkelijke extra’s.

nieuws verzorgen. Voor de Arabische landen ligt dat

Het NIL heeft zich altijd sterk gemaakt voor voorlich-

helaas anders.

ting, opleiding en certificering van lassers. Daar is ze

Wat brengt deze lente ons nog meer? Een nieuwe

goed in en in Lastechniek horen dus ook de ontwikke-

Lastechniek. Het NIL heeft om motiverende redenen

lingen op het gebied van opleiding en certificering.

gekozen voor een andere uitgever. Daar kan ik moeilijk

Aan onderzoek doet het NIL wat minder en de Belgen

bezwaar tegen maken, maar hoe gaat Lastechniek er

wat meer, maar die doen weer wat minder aan oplei-

nu uit zien? Dat heeft u met deze eerste uitgave kun-

ding. Dus de samenwerking met onze Belgische vrien-

nen zien. Ik moet er nog naar raden. Wat zijn de doe-

den en mededelingen daarover horen ook in

len van Lastechniek? Het is niet zo moeilijk dat in te

Lastechniek. Hoort ook mijn column in een nieuwe

vullen. Allereerst voorlichten. Wat is er gaande in de

opzet van Lastechniek? De redactieraad vindt van wel,

lastechniek, welke nieuwe technische ontwikkelingen

maar hoe denkt u erover? Ik hoor het graag.

Lashuis Haprotech is al meer dan 20 jaar actief als totaalleverancier van een breed pakket aan producten & diensten gericht op de lastechniek. Zoals: lasapparatuur, lastoevoegmaterialen, gassen, persoonlijke bescherming, service & onderhoud en lastechnische consultancy & lasopleidingen. Onze klanten zijn onder andere scheeps- en jachtbouwers, apparatenbouwers, de On- en Offshore industrie en constructiebedrijven. Wat houdt de functie in? De functie bestaat uit het coördineren van alle lasopleidingen, het certificeren van lassers en lasmethoden en het adviseren van onze klanten met betrekking tot de certificeringen en lasmethoden. De functie houdt ook in om klantspecifieke opleidingen te offreren, inhoudelijk uit te werken en (te laten) uitvoeren. Als praktijkmens kun je zelfstandig lasopleidingen geven en certificeringen uitvoeren in de verschillende disciplines. Wat vragen we van je? • Passie voor de lastechniek • Een ondernemende, proactieve en commerciële drive • MBO/HBO werk- en denkniveau, zelfstandig kunnen werken en sturing kunnen geven • Opleiding Middelbare Lastechniek (MLT) / International Welding Technologist (IWT) • NIL praktijk diploma’s in de verschillende lasprocessen, bij voorkeur op niveau 4 • Ervaring met het lesgeven van NIL praktijkopleidingen • Ervaring met het certificeren van lassers & lasmethoden • Computervaardig plus goede schriftelijke & mondelinge vaardigheden in Nederlandse taal

Informatie en sollicitatie Voel je je helemaal thuis in bovenstaand takenpakket? Neem dan contact op met André Schoorl via tel: 0251 26 29 00. Sollicitaties met CV kun je richten aan de heer A. Schoorl, Postbus 19, 1950 AA Velsen-Noord. Of per email [email protected]. Kijk ook op onze website www.hetlashuis.nl

De nieuwe

lastechniek

keling aan. Het NIL is dus naast voorlichter ook een

doen. Blijf toch thuis en laat de Japanners zelf het

DE WELDER

[email protected] of 071 589 56 44 28

29

RUBRIEK

R otodyne

april 2011

RUBRIEK

april 2011

NI EU W EBEDRIJFSDEELNEMER inter nationale ventilatie Certificaten

Als bedrijf dat veelal maatwerk levert heeft Rotodyne het nodige vakmanschap in huis. Dat geldt uiteraard

ook voor de lassers. Jac Smeets, Production Support, die zich onder meer bezighoudt met de lastechniek: “We

ROTODYNE IS PRODUCENT VAN VENTILATOREN VOOR TOEPASSINGEN IN EEN BREED SPECTRUM VAN INDUSTRIËLE SECTOREN. HET IS EEN GESPECIALISEERD BEDRIJF MET MEER DAN 50 JAAR KENNIS EN ERVARING. ROTODYNE VENTILATOREN BV IS EEN INTERNATIONAAL BEKEND STAAND (FAMILIE)BEDRIJF DAT SINDS 1997 IS GEVESTIGD IN EEN MODERN BEDRIJFSPAND IN VENRAY.

hebben hier de nodige lasmethode kwalificaties, ook voor S700MC en duplex. Onze lassers zijn opgeleid tot en met NIL niveau 3 en 4 en ook gecertificeerd volgens EN 287-1. Ik regel dat die certificaten geldig blijven. Voor de offshore worden altijd materiaalattesten, lasprocedures en lasserkwalificaties vereist en ik zorg dat we daaraan kunnen voldoen. De plaatdelen worden hier

Maurice Mol

plasma gesneden. Daarvoor hebben we twee gelijke machines .We lassen hier met name handmatig MAG en en ventilator is vaak een kritisch onderdeel

Maatwerk

TIG.”

van een installatie. Als het goed gaat, hoef je

“De ventilatoren die hier de fabriek verlaten, variëren niet

Door de vorm van een ventilator is de uitvoering van de

er niet naar om te kijken. Je staat er niet bij stil, maar als

alleen sterk in grootte. Ze worden ook uit een brede

lasverbindingen op bepaalde plaatsen niet eenvoudig

de lucht stil staat, dan staat ook de productie stil. Voor

range materiaalsoorten opgebouwd”, vertelt Rob Beks-

gezien de beperkte bereikbaarheid van de verbinding. De

kritische toepassingen, zoals bijvoorbeeld bij gastankers

voort, Director Sales & Marketing. “Een Rotodyne venti-

lassers van Rotodyne zijn daarin ervaren. Een voordeel

hebben ze zelfs vaak een dubbele installatie voor het

lator krijgt vorm bij het gesprek met de klant. Op basis

bij Rotodyne is dat al bij het ontwerp met de bereikbaar-

geval dat er een ventilator onverhoopt zou uitvallen en

van de toepassing worden de specificaties vastgesteld.

heid en lastechnische uitvoering rekening kan worden

er door een te hoge gasconcentratie in de ruimte een ge-

Aan de hand van de hoeveelheid lucht, druk, temperatuur

gehouden omdat de afdeling engineering en de werk-

vaarlijke situatie zou ontstaan. De ventilatoren die Roto-

en medium wordt de ventilator geselecteerd. Wij hebben

plaats in hetzelfde gebouw gehuisvest zijn. “Gezamenlijk

dyne levert worden ontworpen en vervaardigd op

daarvoor een door ons zelf ontwikkeld selectiepakket.

vinden we altijd een goede oplossing ”, stelt Smeets. “Al

duurzaamheid. Branches waarin ze worden toegepast

Onze relaties kunnen daarmee zelf hun keuze bepalen.

is het soms niet eenvoudig. De ruimte voor de lasser om

zijn onder meer de machinebouw voor de voedingsmid-

Voor ingewikkelder toepassingen wordt de ventilator met

te manipuleren is in bepaalde gevallen erg klein.”

delen industrie, de scheepvaart en offshore en oven-

inschakeling van onze afdeling engineering passend ont-

Voordat een ventilator naar de klant gaat wordt deze

bouw. Kortom overal waar hoge eisen worden gesteld

worpen.

uitvoerig getest. Beksvoort: “ We hebben een speciale

aan een bedrijfszekere luchtbehandeling.

Als specialist op ons terrein weten we wel wat de eisen in

stofvrije ruimte voor het monteren van lagers. De rote-

bepaalde branches zijn. In de voedingsmiddelen industrie

rende delen worden hier stuk voor stuk geassembleerd.

Soorten en maten

worden hoge eisen gesteld aan een hygiënische afwerking.

We beschikken over een speciale testruimte. Daarin kun-

Er zijn heel veel varianten ventilatoren. Rotodyne maakt

Dat houdt in dat er absoluut geen lasspatten mogen ach-

nen grote ventilatoren, zoals bijvoorbeeld in gebruik

ze in ook in grotere series, maar is bovenal gespeciali-

terblijven en is een nauwgezette gladde afwerking van de

voor de koeling van generatoren op boorplatforms wor-

seerd in maatwerk. De verscheidenheid is groot. Bij Ro-

gelaste naden vereist. De toegepaste materialen zijn weer

den getest. Voor verzending worden ze doorgemeten.

todyne worden zowel centrifugaalventilatoren (of

afhankelijk van het medium en de verdere bedrijfsom-

Die beproevingen worden dan bijgewoond door certifi-

radiaalventilatoren), axiaalventilatoren als mixed-flow

standigheden. We verwerken ongelegeerd staal, RVS,

cerende instellingen als Lloyds en DNV.”

ventilatoren gebouwd. Bij de radiaalventilatoren wordt

duplex en nikkellegeringen zoals Inconel. Van groot

Of het nu gaat om centrifugaalventilatoren, axiaalventi-

de lucht onder een hoek verplaatst, bij axiaalventilato-

belang is de duurzaamheid van de ventilator. Die is echt

latoren, tunnelventilatoren, rookgasventilatoren of dak-

ren is de luchtverplaatsing rechtdoor. Men levert hier al-

cruciaal. Wij willen als Rotodyne alleen kwaliteitsproduc-

ventilatoren. Men is hier bij Rotodyne als

lerlei varianten afhankelijk van de druk, het volume, de

ten leveren. We maken zoveel mogelijk zelf. Te beginnen

gespecialiseerd bedrijf in staat afnemers goed te advise-

eigenschappen van het medium en de bedrijfstempera-

vanaf de plaatsoorten die we hier in diverse maten op

ren voor de meest complexe of kritische situaties en over

tuur.

voorraad hebben. We walsen ook zelf en hebben een

de eventuele do’s and dont’s van een ventilatoropstelling.

afdeling verspaning voor de assen en naven, die ook uit

Beksvoort: “We zijn gericht op een langdurige relatie

een breed scala materialen worden gemaakt. Daardoor

met onze klanten, waarbij kernwaarden als diepgaande

zijn we ook flexibel en hebben een korte levertijd.“

kennis, brede ervaring en toepassingsgericht denken de boventoon voeren. We streven er niet naar de grootste te Rob Beksvoort: Een Rotodyne ventilator krijgt vorm bij de klant. (Foto Maurice Mol)

zijn. Rotodyne streeft er wel naar op haar specialistisch gebied de beste te zijn. We hebben een sterk gemotiveerd team en willen klantgericht en flexibel opereren.”

30

31

RUBRIEK

april 2011

Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst: Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Activiteiten bij de LASGROEPEN Lasgroep Noord (LGN)

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR)

07-04-2011

19-04-2011

Lezing over rvs ellende en het nut van beitsen, door VECOM.

26-05-2011

Demonstratie lassen in water door

Lezing Hypertherm plasmasnijden,

Innovatieve beschermlaag voor lasprocessen • Vermindert sterk de hechting van spatten aan lasapparatuur gedurende enkele uren • Bestand tegen temperaturen tot 1200°C. Voordelen: • Verhoog de productiviteit tot 10% • Verhoog de kwaliteit van de lasnaad • Verminder de terugkerende kosten van verbruiksmaterialen tot 70% • Verminder de tijd en kosten voor het reinigen van lastoorts en overige apparatuur

Toepassingen: • Manueel en robotgestuurd MIG/MAG lassen • Laser- en plasmasnijden • Mallen, opspan- en montagemateriaal

Het verschil na 75 minuten lassen:

door Rudi Schoukens. Zeeuwse Lasgroep (ZLG)

Lastechniek Europa.

Activiteiten nog nader in te vullen

Lasgroep West (LGW)

Lasgroep Zuid (LGZ)

19-04-2011

Jaarvergadering.

19-04-2011

Jaarvergadering bij VDL.

Lezing over solderen, door

10-05-2011

Lezing: Verbinden van staal op

Theo de Haan, Tata Steel.

aluminium op vijf manieren,

ZONDER Aerodag® Ceramishield™

MET Aerodag® Ceramishield™

door Jan Gerrits

Lasgroep Oost (LGO) 21-04-2011

Aerodag® CERAMISHIELD™

Presentatie ‘Scheuren niet altijd lekker’,

Lasgroep Zuid-Limburg (LZL)

Lammert Brantsma van Schielab B.V.

17-05-2011

Lezing aluminium lassen, door

Ontdek meer info en de toepassingsfilm op www.ceramishield.com

M. Voorhout van WTT Lasopleidingen, bij WTT Lasopleidingen, Weert.

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected]. Actuele informatie staat op www.lastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

32

Adhesive Technologies Henkel Belgium N.V. Havenlaan 16 - BE-1080 Brussel Tel. +32 2 421 25 55 - Fax +32 2 421 25 99 www.loctite.be [email protected]

Adhesive Technologies Henkel Nederland B.V. Postbus 2100 - NL-3430 CM Nieuwegein Brugwal 11 - NL-3432 NZ Nieuwegein Tel. +31 30 607 38 50 - Fax +31 30 607 38 51 www.loctite.nl [email protected]

W NE

DELASGROEPENENHUNAGENDA

BRANCHES

april 2011

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Overlander B.V. Morseweg 2 - 3899 BP Zeewolde T 036 521 92 00 - F 036 523 44 30 E [email protected] I www.plymovent-overlander.nl Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Kema Nederland BV Utrechtseweg 310 - 6812 AR Arnhem T 026 356 35 00 - F 026 442 87 13 E [email protected] I www.kema.com KEMA is een wereldwijde onderneming voor strategisch en technisch energieadvies, metingen & inspecties, operationele ondersteuning, en testen & certificatie.

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Welding Support Nederland Botterlaan 32 - 4484 RD Kortgene T 0113 30 24 09 - F 0113 30 17 40 E [email protected] I www.hsweldingsupport.nl Begeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

LASTECHNISCHBRANCHEREGISTER

LASACCESSOIRES Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

AUTOMATISCHE LASHELMEN

Kemppi Benelux B.V. Minervum 7284 4817 ZM Breda T 076 571 77 50 - F 076 571 63 45 E [email protected] I www.kemppi.nl

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

3M Nederland B.V. Afdeling Veiligheidsproducten Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude T 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68 E [email protected] I www.mmm.com

(CHEMISCHE) METAALOPPERVLAKTE BEHANDELING

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

INDUSTRIËLE GASSEN

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Multiweld B.V. Riga 3 - 2993 LW Barendrecht Postbus 252 - 2990 AG Barendrecht T 0180 64 17 77 - F 0180 64 17 70 E [email protected] I www.multiweld.com

Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3 - 3144 NA Maassluis T 010 593 02 99 - F 010 593 02 23 E [email protected] I www.vecom.nl

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

Kemppi Benelux B.V. Minervum 7284 - 4817 ZM Breda T 076 571 77 50 - F 076 571 63 45 E [email protected] I www.kemppi.nl

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] I www.lorch.eu

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING

Multiweld B.V. Riga 3 - 2993 LW Barendrecht Postbus 252 - 2990 AG Barendrecht T 0180 64 17 77 - F 0180 64 17 70 E [email protected] I www.multiweld.com

LASGERELATEERDE PERSOONLIJKE VEILIGHEIDSMIDDELEN

3M Nederland B.V. Afdeling Veiligheidsproducten Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude T 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68 E [email protected] I www.mmm.com

Kemper B.V. Hartebroekseweg 58 - 7141 VE Groenlo Verkoopkantoor Duitsland T 0049 2564 68 137 F 0049 2564 68 120 E [email protected] I www.kemper-bv.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

Kemper B.V. Hartebroekseweg 58 - 7141 VE Groenlo Verkoopkantoor Duitsland T 0049 2564 68 137 F 0049 2564 68 120 E [email protected] I www.kemper-bv.nl

34

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected]

ITW Welding Products B.V. Edisonstraat 10 3261 LD Oud Beijerland T 0186 64 14 44 - F 0186 64 08 80 E [email protected] I www.itw-welding.nl

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Böhler Lastechniek Groep Nederland B.V. Emrikweg 7 - 2031 BT Haarlem Postbus 550 - 2033 RN Haarlem T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.bohlerweldinggroup.nl

TBI Industries GmbH (Kantoor NL) Van Steenbergenlaan 39 3931 WR Woudenberg T 033 285 85 90 - F 033 285 80 51 M 06 48 17 48 37 E [email protected] I www.tbi-industries.com Producent van las- en snijtoortsen.

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60, 2950 AB Alblasserdam T 078 6917011 - F 078 6919515 E [email protected] I www.valkwelding.com

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

LASTOORTSEN TIG

ITW Welding Products B.V. Edisonstraat 10 3261 LD Oud Beijerland T 0186 64 14 44 - F 0186 64 08 80 E [email protected] I www.itw-welding.nl

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

LAS- EN SNIJTOORTSEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

TBI Industries GmbH (Kantoor NL) Van Steenbergenlaan 39 3931 WR Woudenberg T 033 285 85 90 - F 033 285 80 51 M 06 48 17 48 37 E [email protected] I www.tbi-industries.com Producent van las- en snijtoortsen

LASTOEVOEGMATERIALEN Air Liquide B.V. De Witbogt - 5652 AG Eindhoven Postbus 7117 - 5605 JC Eindhoven T 040 250 35 03 - F 040 250 35 33 I www.airliquide.nl

BRANCHES

april 2011

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 6917011 - F 078 6919515 E [email protected] I www.valkwelding.com

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

LIJMEN

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

LASTOORTSEN MIG

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE

AWL-Techniek B.V. Nobelstraat 37 - 3846 CE Harderwijk Postbus 245 - 3840 Harderwijk T 0341 41 18 11 - F 0341 41 18 22 E [email protected] I www.awl.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

35

BRANCHES

april 2011

LASTECHNISCHBRANCHEREGISTER METAALSNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] I www.lasopleidingen.nl Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

NDO ONDERZOEK

Kema Nederland BV Utrechtseweg 310 - 6812 AR Arnhem T 026 356 35 00 - F 026 442 87 13 E [email protected] I www.kema.com

Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] I www.mme-group.com

OPLASSEN, OPSPUITEN EN OPPERVLAKTEBEHANDELINGEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Distributieweg 3 - 2645 EG Delfgauw P.O.Box 493 - 2600 AL Delft T 015 251 20 00 - F 015 251 20 05 E [email protected] I www.ihchs.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord Postbus 19 - 1950 AA Velsen-Noord T 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl

Hogeschool Utrecht Centrum voor Natuur en Techniek Nijenoord 1 Postbus 182 - 3500 AD Utrecht T 088 481 88 72 - T 030 238 88 89 E [email protected] I www.cvnt.nl • International Welding Engineer • Lastechnisch construeren • Workshop Lasnormen en lasprocedures • Aanbod op gebied van o.a. Onderhoud & Inspectie, Engineering, Materialen, Bedrijfskunde op (duaal HBO-, (post) HBO- en masterniveau.

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

ROC Midden Nederland NIL erkende opleidingen voor alle niveaus en alle processen. Voor meer informatie: Sander Achterberg M 06 24 80 21 04 E [email protected] I www.rocmn.nl/bedrijven.nl Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen, laskwalificaties/certificeringen, IWT/MLT, SMLT met NIL erkenning en examen.

RIJN IJSSEL training & opleiding Postbus 5162 - 6802 ED Arnhem T 026 353 72 60 E [email protected] I www.rijnijssel/t&o.nl NIL erkende lasopleidingen en NIL gemachtigde instelling voor certificering

36

PERSOONLIJKE VEILIGHEIDSARTIKELEN

SNIJDEN

3M Nederland B.V. Afdeling Veiligheidsproducten Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude T 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68 E [email protected] I www.3msafety.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

™

™

De nieuwe ‘flip-up’ oplossing voor lassers

Kemper B.V. Hartebroekseweg 58 - 7141 VE Groenlo Verkoopkantoor Duitsland T 0049 2564 68 137 F 0049 2564 68 120 E [email protected] I www.kemper-bv.nl

Uw wV Veiligheid eiligheid

ROBOTS Lastechniek Europa B B.V. Pascalbaan 1 - 3439 MP Nieuwegein Postbus 1156 - 3430 BD Nieuwegein T 030 600 83 40 - F 030 600 83 50 E [email protected] I www.lastechniekeuropa.nl AWL-Techniek B.V. Nobelstraat 37 - 3846 CE Harderwijk Postbus 245 - 3840 Harderwijk T 0341 41 18 11 - F 0341 41 18 22 E [email protected] I www.awl.nl

Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] I www.rolan-robotics.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

O Onze nze

KKracht racht

Ervaar de toekomst in lasbescherming!

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] I www.delta-heat-services.nl • Elektrisch voorwarmen en gloeien • Inductie verwarmen • Stationaire gloeiovens • Mobiele gloeiovens • Uitdrogen beton / coatings • Verhuur / verkoop • Advisering

N NIEUW! IEUW!

3M Speedglas 9100 FX Laskappen

! 3 TH

3M™ Speedglas™ 9100FX Air Laskap met 3M™ Adflo™ Ademhalingsbescherming

De Speedglas 9100FX laskap is voorzien van een veel groter zichtvlak. Bovendien is de totale kap opnieuw ontworpen voor extra comfort.

• • • • • •

Uniek opklapmechanisme voor slijpen en voorbereidende werkzaamheden Meer comfort door verhoogde balans en stabiliteit Uitstekende optische eigenschappen Betere bescherming van oren en nek, dus veiliger Gepatenteerde instelling voor hechtlassen Lasfilter met donkerkleuren 5, 8, 9-13, gevoeligheids- en vertragingsinstellingen.

Ervaar het zelf en vraag een gratis test aan.

PProtection rotection

3M Nederland B.VV.. – www ww.Speedglas.nl – E-mail: [email protected] – tel. (071) 5 450 365

WORD EEN

TECHNISCH HOOGVLIEGER

IT’S ABOUT YOU. AND YOUR CAREER. WWW.VINCOTTE.NL

EEN NDO-OPLEIDING VAN VINÇOTTE: DE VERBINDENDE FACTOR VOOR DE LASVAKMAN Kwaliteit leveren kan niet zonder te werken met gekwalificeerde mensen. Het is dan ook logisch dat vooruitstrevende bedrijven investeren in de opleiding van hun medewerkers. Dit is nog meer het geval als het gaat om het specifieke vakgebied van Niet-Destructief Onderzoek (NDO). Vinçotte Nederland biedt als toonaangevend opleidingscentrum een brede waaier van NDOopleidingen aan. Bent u op zoek naar trainingen volgens de gangbare codes en standaarden, inclusief de ASNT + SNT-TC-1A regels, EN 473 en ISO 9712? Vinçotte geeft algemene opleidingen voor het behalen van erkende certificaten in NDO en organiseert maatprogramma’s in één van onze opleidingscentra of op locatie bij de klant.

'GPITGGRWKVQP\GUVCPFCCTFEWTUWUUGP • Basis NDO • Penetrant onderzoek • Magnetisch onderzoek • Radiografie • Filmlezen • Ultrasoon onderzoek • Phased Array • TOFD NIEUW • Visueel onderzoek volgens EN473

Vinçotte Nederland is een erkend opleidingsinstituut voor Hobéon SKO, BANT en PCN/BINDT. Voor data, extra informatie en tarieven kunt u terecht op www.vincotte.nl

Safety, quality and environmental services

www.vincotte.nl