Unique Business Port to Europe
Rotterdam Central District
Home away from home Rotterdam Central District behoort tot de belangrijkste binnenstedelijke gebiedsontwikkelingen van Europa. In tegenstelling tot veel andere ontwikkelingen is het in Rotterdam ondanks de conjunctuur toch mogelijk stappen te zetten. Het eerste voorbeeld van deze gebiedsontwikkeling is Central Post, een gebouw dat is herontwikkeld door LSI project investment: een belangrijk startpunt naar een duurzaam vestigingsklimaat op een internationaal vervoersknooppunt. Het gaat hierbij om
een toplocatie, midden in het Rotterdamse zakencentrum, in het hart van een 24-uurs economie en op het knooppunt van weg-, lucht- en waterwegen. De locatie is bij uitstek geschikt voor het nieuwe werken ‘Home away from home’ waar werken-wonen-winkelen en recreëren op duurzame wijze samenkomen. Binnen Rotterdam Central District is LSI verantwoordelijk voor de ontwikkeling WeenaBoulevard, een gebied met een programma van 240.000 m2.
®
Rotterdam Central District en Central Post zijn het antwoord op de vraag van opdrachtgevers De kop is eraf. Central Post is de eerste toevoeging van 38.000 m2 aan één van de grootste gebiedsontwikkelingen van Europa, Rotterdam Central District. Vanuit Parijs 2,5 uur met de hoge snelheidstrein. Schiphol in 19 minuten. Met als speerpunt: OPTIMALE BEREIKBAARHEID EN Luc Smits (voorzitter directie LSI project investment)
Ooit keken duizenden postsorteerders hier neer op de honderden treinen die de grootste havenstad van Europa aandeden. Dit industrieel erfgoed is na een renovatie van € 120 mln het startsein geworden voor de miljarden vergende binnenstedelijke gebiedsontwikkeling Rotterdam Central District. Het gebouw is in december 2009 opgeleverd en ondanks de crisis voor meer dan 90% verhuurd. Directeur/ oprichter van ontwikkelaar LSI project in-
MIDDEN in het centrum. vestment, Luc Smits, heeft geen moment gedacht dat hij iets voor de leegstand ontwikkelde. ‘De LSI-filosofie is: eerst de klant. Wij kruipen in de huid van de klant. Kijken hoe hij zijn werkproces kan verbeteren. Met Central Post hebben we dat concept verder vormgegeven.‘
Wat is er zo nieuw?
‘Veel ontwikkelaars beginnen met de duurzaamheid van het gebouw. Wij vin-
Central Post
den het normaal dat onze gebouwen aan de hoogste normen voldoen, maar kijken primair naar de duurzaamheid van de organisatie.’
Hoe pakt dat uit?
‘Je kunt nog zo’n duurzaam gebouw ontwerpen, maar als de werknemers er moeilijk of niet graag komen, is er geen sustainabele oplossing’. Rotterdam Central District is goed bereikbaar met de trein, de hogesnelheidstrein of met de auto vanaf de snelweg. Belangrijk is de directe toegang tot meer dan honderd horecagelegenheden, cultuur met De Doelen en het grote winkelgebied.’ Willen de meeste werkgevers niet dat er gewoon gewerkt wordt?
WeenaBoulevard
‘Werkgevers die dat denken missen de trend. Verantwoordelijke werknemers zijn veel meer dan vroeger ook thuis bezig met laptop en mail. Dan verwachten ze flexibele werkgevers die als ze laat op hun werk zijn daarna direct uit eten kunnen gaan, soms kunnen fitnessen, een crèche dichtbij hebben. Uit alle onderzoeken blijkt dat werk gaat overlopen in vrije tijd. Daarom willen wij werkplekken maken die daarop inspelen: ‘Home away from home’ dus.’
Wat betekent dit in de praktijk?
‘We zien een grote verandering in de markt ontstaan. Opdrachtgevers vragen niet om zomaar een gebouw, maar om een gebouw
dat de bedrijfsvisie uitdraagt en werknemers inspireert. Het is ons streven die visie te verstaan en op de juiste manier te vertalen. Voor de verhuur van Rotterdam Central District zijn we dan ook een exclusief contract aangegaan met CB Richard Ellis en Rietmeijer. Dit bureau heeft grote ervaring met strategische advisering van kantoorgebruikers.’
Zie je dat ook terug bij Central Post?
‘Het gebouw heeft als industrieel erfgoed hele bijzondere ruimten en nog oorspronkelijke kunstuitingen. Door de mix van historische elementen en trendy horeca en fitness in de plint, ontstaat een trefpunt waar
mensen graag komen. Het geheel is voor ons ontworpen door architectenbureau Claus en Kaan.’
Wat is het vervolg?
‘In de naaste omgeving van Central Post komen gefaseerd kantoren, maar ook groenvoorzieningen. In het gebied zijn kantoren van ING, Unilever en Shell gevestigd. Per jaar vestigen zich in Nederland zo’n 15 hoofdkantoren. Wij denken dat eenderde gaat kiezen voor deze toplocatie in het 24-uursgebied van Nederland, de ideale ontmoetingsplek. Het Delftseplein wordt opnieuw ingericht waarmee de loop van het station Rotterdam Centraal naar de Korte Lijnbaan sterk verbetert.’
Duidelijke keuze van Rotterdam en van strategisch denkende bedrijven ‘Bedrijven moeten zich nu voorbereiden op de vraag van morgen. Ik zie als belangrijkste macrotrend dat het door vergrijzing en ontgroening steeds moeilijker wordt personeel te krijgen. Alleen bedrijven die een aantrekkelijke woon-werk-recreëer-omgeving bieden zullen overleven als het gaat om hebben en houden van goede werknemers. Dat zijn locaties waar mensen graag met het (openbaar) vervoer komen en waar men graag verblijft: home away from home. De flexibiliteit zal toenemen: soms thuis, soms mensen ontmoeten op kantoor, soms meetings in een horecagelegenheid. Dat eisenpakket kunnen alleen
centrumlocaties bieden. En als je dan op die centrumlocaties ook nog eens gebouwen weet neer te zetten die de balans bevorderen tussen enerzijds flex en anderzijds saamhorigheid en betrokkenheid, dan ben je helemaal kampioen. Bij moderne bedrijfshuisvesting gaat het om arbeidsmarktbereik en om een hoge arbeidsproductiviteit binnen het bedrijf.’ ‘Rotterdam is de eerste grote gemeente die duidelijk kiest voor zo’n centrum en andere plannen dan ook niet doorzet. Ons doel is de werkgelegenheid in het centrum met 25% uit te breiden. Dat kan alleen met een magneet zoals Rotterdam Central District.
Hans de Boer (voorzitter Rotterdam Central District)
Het idee spreekt het bedrijfsleven aan, ook of misschien wel juist in tijden dat het lastig is. Bedrijven willen hun activiteiten rond centrumlocaties centreren. Dat geldt niet alleen voor hypermoderne zakelijke dienstverlening. Oliemaatschappij Shell vestigt zich bijvoorbeeld weer in het centrum van Rotterdam aan het Weena.’
Met Afrikaanse en Aziatische roots lobbyen voor Rotterdam
Het Schieblock aan de Schiekade in Rotterdam
Locatie in ontwikkelingstijd toch aantrekkelijk zien te houden Wethouder Karakus heeft het startschot gegeven voor een ‘stadslaboratorium’ IN HET SCHIEBLOCK. In deze tijdelijke testsite kunnen ideeën voor transformatie van de stad in een vroegtijdig stadium worden getoetst aan de realiteit. Het project is een initiatief van bureau ZUS en CODUM en krijgt steun van de gemeente Rotterdam en eigenaar LSI project investment. De volgende bouwfase van WeenaBoulevard start begin 2012. Met in totaal 240.000 m2 hoogwaardige kantoren, woningen, publiekeen commerciële voorzieningen is Weena Boulevard de grootste ontwikkeling binnen Rotterdam Central District. Central Post is het eerste nieuwe (getransformeerde) kantoor in WeenaBoulevard dat nu is opgeleverd. Het gebouw is het duurzaamste monument van Nederland. Karakus: ‘De verdere ontwikkeling neemt nog een aantal jaren in beslag. Wat doe je
Hamit Karakus (Wethouder Rotterdam Wonen en Ruimtelijke Ordening)
om dit gebied in de tussentijd aantrekkelijk te houden? Het transformeren van het Schieblock naar een stadslaboratorium.’ Is de crisis geen belemmering voor de voortgang? ‘Zulke projecten zullen altijd mindere en goede tijden kennen, maar Rotterdam heeft niet stilgezeten. In het kader van de Crisis- en Herstelwet heeft Rotterdam Central District inmiddels een landelijke prioriteitspositie gekregen. Mobiliteit (HSL, RandstadRail), de centrale ligging en de mix van multinationals, lokale bedrijvigheid en wonen, maken Rotterdam Central District in de toekomst tot een bruisende stadsentree. Karakus: ‘Het 5-jaren plan is een mooi voorbeeld van hoe je om kunt gaan met tijdelijke leegstand. Bovendien draagt het bij aan de levendigheid die we willen stimuleren in de binnenstad.’ De gemeente ondersteunt het project en heeft een garantiesubsidie afgegeven in het kader van de stimulering van de creatieve economie in Rotterdam. Sinds de deuren van het stadslaboratorium geopend zijn hebben circa 60 bedrijven zich gevestigd.
Burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam Werft fondsen Bij de Regering in DEn Haag voor ROTTERDAM Central District. De enige burgemeester van een grote Europese stad van Marokkaanse origine, Ahmed Aboutaleb, maakt er zelf grapjes over. Dat hij samen met zijn Turkse wethouder van ruimtelijke ordening Hamit Karakus op weg is naar de Nederlandse regering om te pleiten voor het grootste project in de grootste Europese havenstad: het Rotterdam Central District. Dat hadden de beide moeders niet kunnen dromen. ‘Onze wiegen stonden ergens in Azië en Afrika en nu lobbyen we gezamenlijk voor Rotterdam Central District.’ De ‘internationale’ aanpak werkt wel. Dit jaar werd het plan aangewezen als speerpunt voor de Nederlandse ontwikkeling.
Aanwezige mix van multinationals, lokale bedrijvigheid, winkels en wonen gaf voor Shell Nederland de doorslag PETER DE WIT tekende een uniek contract dat de activiteiten van de koninklijke centreert in rotterdam.
Ahmed Aboutaleb (burgemeester van Rotterdam)
De speciale Crisis- en Herstelwet moet een versnelling van de gebiedsontwikkeling mogelijk maken. Dit voorjaar kwam de grootste gebiedsontwikkeling in Europa na Amsterdam Zuidas weer een stap verder: Rotterdam Central District kreeg een vereniging die Europees deze gebiedsontwikkeling neer gaat zetten. Het doel van het ambitieuze plan is om 25% meer banen in de binnenstad van Rotterdam te realiseren.’
In het bijzijn van burgemeester Aboutaleb van Rotterdam tekende president-directeur Peter de Wit van Shell Nederland deze zomer een uniek contract. Shell Nederland heeft als één van de eerste industriële concerns ervoor gekozen locaties te centreren. In dit geval in Rotterdam Central District aan het Weena in Rotterdam. Het betreft het onderdeel Shell Downstream - dat op dit moment verdeeld is over panden in Pernis, Capelle Rivium, Rotterdam Alexander en Rotterdam Blaak (raffinage, handel en verkoop). Shell huurt per 1 december 2011 ongeveer 12.000 m2 aan Weena 70. Rotterdam sprak bij de ondertekening van een enorme opsteker. De stad wil een nieuwe impuls geven aan de economische versterking van de binnenstad. ‘De komst van Shell genereert 1.500 nieuwe banen bij de toeleveranciers, dus we zijn enorm opgetogen’, zei wethouder Hamit Karakus (Ruimtelijke Ordening) toen. Shell Downstream is nu nog gehuisvest in vijf kleinere eenheden. Het hoofdkantoor van Shell Nederland was tot eind jaren negentig gevestigd in Rotterdam in de Hofpoorttoren, nabij het Hofplein. Daarna vond men onderdak in Den Haag. Weena 70 ligt gunstig in het centrum van
Peter de Wit (CEO Shell Nederland)
Rotterdam en is goed bereikbaar dankzij het openbaar vervoersknooppunt met onder meer de hogesnelheidstrein en Randstadrail. De mix van multinationals, lokale bedrijvigheid, winkels en wonen maakt het een toplocatie voor (inter)nationale kantoren voor zakelijke dienstverlening. DTZ Zadelhoff begeleidde Shell bij het commerciële traject. Royal Haskoning was namens Shell betrokken voor technische ondersteuning en Rietmeijer adviseerde Shell op technisch vlak. Houthoff Buruma was betrokken als juridisch adviseur namens Shell.
‘Centrum Rotterdam staat komende jaren veel dynamiek te wachten’ De kansen van Rotterdam Central District schat Marco Hekman directievoorzitter van CB Richard Ellis positief in, terwijl elders de leegstand niet onaanzienlijk is. Marco Hekman (CEO CB Richard Ellis)
Marco Hekman opende onlangs een nieuw kantoor in Rotterdam. Een bijzondere keuze in deze tijd in een havenstad die traditioneel conjunctuurgevoelig is. Uit het nieuwste rapport van CB Richard Ellis over Rotterdam blijkt de nuance. ‘Van de verschillende kantorenlocaties is de leegstand in het centrum en het direct aangrenzende gebied nog relatief laag en bovendien met name in oudere panden te vinden.’ In de periode 2000 tot 2009 is ongeveer 825.000 m² kantoorruimte in Rotterdam in aanbouw genomen. Rekening houdend met de herbestemming en sloop van bijna 100.000 m² steeg de totale Rotterdamse kantorenvoorraad in deze periode
met ongeveer 18%.’ ‘Ik vind het opvallend dat met name in het Rotterdamse centrum en het aangrenzende Scheepvaartkwartier het afgelopen decennium relatief weinig nieuwbouwprojecten met kantoren hebben plaatsgevonden. Zeker wanneer je bedenkt dat de meeste onttrokken kantoormeters betrekking hadden op dit gebied.’ In het voorgaande decennium hadden relatief weinig projecten betrekking op het Rotterdamse centrum. Daarentegen is er voor de komende jaren maar liefst 375.000 m² nieuwe kantoorruimte in dit gebied gepland. ‘De plannen hangen grotendeels samen met de renovatie en uitbreiding van het treinstation Rotterdam Centraal. Doordat de
nieuwe openbaarvervoerterminal wordt aangesloten op zowel het Europese net van hogesnelheidstreinen als op de RandstadRail zal het aantal reizigers naar verwachting de komende 15 jaar fors stijgen. De onderzoeken wijzen op ruim 320.000 per dag.’ Volgens Hekman heeft projectontwikkelaar LSI project investment binnen dit projectgebied de prominentste grondpositie. ‘LSI zal de gedateerde bebouwing ten oosten van Rotterdam Centraal herontwikkelen tot kantoren en appartementen met bijbehorende voorzieningen. LSI heeft de herontwikkeling van kantoorgebouw Central Post, het voormalige postsorteercentrum eind 2009 voltooid.’
Havenstad nummer één van Europa versterkt kantorenhart Rotterdam is met ongeveer 3,4 miljoen m² in de stad en ruim 4 miljoen m² in de agglomeratie na Amsterdam en Den Haag de derde kantorenstad van Nederland. Door de aanwezigheid van de haven onderscheidt Rotterdam zich van de andere grote steden. In de periode 1962 tot 2004 was de haven de grootste van de wereld. De po-
sitie van wereldleider is nu overgenomen door Sjanghai, maar in Europa is Rotterdam nog steeds de onbetwiste nummer één. Met de huidige bevolkingomvang kan worden berekend dat de havenstad per inwoner ongeveer 5,6 m² kantoorruimte telt. Dit is lager dan in de andere drie grote steden in Nederland (Bron: CB Richard Ellis).
Central Post stimuleert creativiteit Ze wist in 17 jaar een bloeiend imperium en wereldwijd 1000 verkooppunten op te bouwen en was Zakenvrouw van het jaar 2007: Marlies Dekkers.
Marlies Dekkers (MD Group)
Op het gebied van stijlvolle lingerie behoort ze tot de absolute voorlopers, op het terrein van bedrijfshuisvesting is ze dat ook: Marlies was de eerste die de uitdaging aannam om 5.500 m2 in Central Post te huren. Niet in de laatste plaats vanwege het gehalte maatschappelijk verantwoord ondernemen. ‘Allereerst houd ik van Rotterdam. Ik woon er en mijn dochter gaat er naar school. Ook voor mijn werk zou ik geen betere stad kunnen bedenken. Tijdens de ontwikkeling van Central Post was ik al geïnteresseerd in het monumentale en
karakteristieke pand op deze duurzame locatie. Later werd dat nog aantrekkelijker. Want Central Post is het meest duurzame monument van Nederland. De locatie en het ontbreken van parkeerplaatsen stimuleert medewerkers en relaties om met het openbaar vervoer naar ons te komen.’ ‘Aan Central Post hecht ik net zo’n groot belang vanwege de duurzaamheid en milieuvriendelijkheid, als aan een eerlijke productie volgens het Reach keurmerk. We zijn duurzaam gehuisvest, en produceren ook zo milieuvriendelijk mogelijk.
‘Central Post maakt maatwerk voor het nieuwe werken mogelijk’ ‘Rietmeijer Huisvestingsadviseurs vertaalt de toekomstige werkprocessen naar ruimte voor nu. Ir Bert Rietmeijer, managing director van CB Richard Ellis, is al sinds 1992 actief met een integrale aanpak in huisvestingsprojecten. De door-ontwikkeling van die integrale aanpak in vastgoedprocessen heeft een sterke vlucht genomen sinds Rietmeijer in 2006 onderdeel is geworden van CB Richard Ellis, de grootste vastgoedadviseur ter wereld met een notering aan de New York Stock Exchange. Dit jaar tekende het collectief CB Richard Ellis/ Rietmeijer een exclusief contract met projectontwikkelaar LSI voor de WeenaBoulevardontwikkeling in het Rotterdam Central District. Kracht achter de samenwerking tussen de partijen ligt in de kennis over en innovatie voor de eindgebruiker van de nieuwe Rotterdamse ontwikkeling. Rietmeijer leidt de klant door het voor hem vaak onbekende labyrint van huisvesting met twee business units: Project Management &
Design en Building & Workplace Consultancy. ‘De grote diversiteit aan huisvestingsaspecten komt samen in een integraal advies over optimale huisvesting dat tegelijk de commerciële vastgoeddeal versterkt. Echte duurzame aanpak begint op strategisch niveau van de onderneming,’ aldus Rietmeijer. Bij ‘het nieuwe werken’ denken mensen vaak aan de flexkantoren uit de jaren negentig waarbij niemand meer een eigen plek heeft. Rietmeijer: ‘In de jaren negentig was dat een doorbraak, maar het idee werd rigide toegepast. Daarom hou ik ook niet van de term ‘Het nieuwe werken’. Wanneer je in een werkproces duikt dan zie je voor de toekomst niet één maar een veelheid van oplossingen voor een nieuwe manier van werken. Wel zijn er natuurlijk trends. De status van hoe hoger de functie, hoe meer vierkante meters verliest terrein. De bezettingsgraden van kantoren nemen sterk af, soms
Bert Rietmeijer (Rietmeijer Huisvestingsadviseurs)
zelfs tot onder de 50%. Lege ruimten zijn niet attractief en leveren een lagere effectiviteit van werken. Werken wordt steeds meer ontmoeten. Via internet en gsm zijn medewerker steeds minder aan een vaste plaats gebonden.’ Waar advisering als dit toe kan leiden, is te zien in het dit jaar geopende kantoor van CB Richard Ellis in het gerenoveerde Central Post, het eerste kantoor in de gebiedsontwikkeling Rotterdam Central District. We zien conference rooms, boiler rooms en allerhande ontmoetings- en vergaderruimten, een voorbeeld van een specifieke huisvestingsoplossing waar Rietmeijer Huisvestingsadviseurs garant voor staat.
Management LSI project investment
L.R. (Luc) Smits Voorzitter directie
ing. D. (Dirk) de Boer Algemeen directeur
drs. E.L. (Ernst) Kramer Financieel directeur
LSI project investment
ing. R.M. (Robbart) Valk Commercieel directeur
Informatie LSI project investment nv
Home away from home LSI project investment ontwerpt voor en met (eind)gebruikers volgens de HOME AWAY FROM HOME-gedachte. Mobiliteit, Duurzaamheid en Het Nieuwe Werken staan hierbij centraal. De focus van ons werk ligt op binnenstedelijke (her)ontwikkelingen, waarbij gestreefd wordt naar het creëren van hoogwaardige praktische locaties, wijken en gebouwen. Deze moeten een toegevoegde waarde leveren aan de omgeving en een plezierige en aantrekkelijke omgeving zijn om te werken, wonen en verblijven. LSI zoekt hiervoor de optimale balans tussen sociale-, ecologische- en economische belangen (People, Planet en Profit). Mobiliteit Het ontwerpen van gebouwen binnen een prettige en sociaal veilige omgeving dat is waar het om draait. De ligging van een locatie wordt bij voorkeur gekenmerkt door (internationale) unieke OV-knooppunten waar alle soorten van openbaar vervoer samenkomen. Wonen, werken, reizen, ondernemen en ontspannen kruisen elkaar. Bruisende 24-uursgebieden met een compleet aanbod van voorzieningen. Duurzaamheid speelt een belangrijke rol, net als inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen en nieuwe kansen
creëren op het gebied van economie en welzijn. Duurzaamheid Relaties tussen mensen en organisaties staan centraal. Maar ook relaties tussen gebouwen binnen het ruimtelijk-economisch ontwerp van een gebied of een stad. Een waardevolle toekomst voor een stad, een regio, van Nederland en Europa. Dat is onze drijfveer. De economische uitdaging is de balans tussen financiële consequenties en sociale en ecologische keuzen, waardoor de huisvestingslasten in een reguliere en duurzame situatie minimaal gelijk zijn. Het Nieuwe Werken Flexibiliteit is het sleutelwoord. Vrije tijd en werken zijn meer met elkaar verbonden. Bedrijven en medewerkers gaan flexibeler om met arbeidstijd en werkomgeving. Dit leidt tot een betere werksfeer, waardoor een organisatie productiever wordt. Tevreden medewerkers die werken in een inspirerende werkomgeving zorgen beter voor hun klanten. Met tevreden klanten als uiteindelijk resultaat. Door de flexibele inzet van mensen en het thuiswerken bespaart een onderneming op huisvestingslasten en energiekosten, vermindert de CO2 uitstoot aanzienlijk, en scoort de organisatie beter op duurzaamheid.
Central Post Delftseplein 30n Entree Oost, 13e etage 3013 AA Rotterdam
Postbus 429 3000 AK Rotterdam
+31 (0)10 412 12 39
[email protected] www.lsi.eu www.rotterdam-centraldistrict.nl www.weenablvd.eu
©2010 De caleidoscoop R otterdam Central District is gemaakt in opdracht van LSI project investment door P ropertyNL/ PropertyEU.
®
