Roofs & the City
05
www.cityroofs.nl
Thema Gezonde daken
April 2014
Sander Ros, RoosRos Architecten
02
Volg ons ook op
Investeren in groen is gezond
03
Gezond en fit op het dak
04
Het dak inspireert
06
Gezondheidseffecten door Cityroofs project: een groenere omgeving Grave
07
08
De gezonde rol van het dak
Frisse scholen, genezende gebouwen, healing environment. Enkele termen die we steeds vaker horen en die in de architectuur een steeds grotere rol spelen. De juiste inrichting van een gebouw draagt namelijk wezenlijk bij aan deze thema’s. Het dak kan hierbij een multifunctionele rol vervullen. Vaak worden er bij scholen, ziekenhuizen en zorgcomplexen verschillende voorzieningen gecombineerd. Scholen worden brede scholen, waarin onderwijs samen gaat met naschoolse opvang, sport, welzijn of cultuur. Zo wordt het niet alleen een school voor leerlingen, maar ook voor ouders en de buurt. Ook ziekenhuizen zijn vaak meer dan alleen een instelling voor medische gezondheidszorg. Ook revalidatiecentra, specialistische klinieken of praktijken voor bijvoorbeeld fysiotherapie maken deel uit van het complex. Hetzelfde geldt voor zorginstellingen; dit worden veelal multifunctionele complexen waarbij zorg, wonen en recreëren gecombineerd wordt. In alle gevallen verrijst een multifunctioneel complex, met gebouwen op verschillende niveaus. De daken binnen zo’n complex bieden extra ruimte om te benutten en om de gebouwen en de gebruikers gezonder te maken. Een voorbeeld van een multifunctioneel zorgcomplex is Catharinahof in Grave.
‘‘Met een afgebakende binnentuin op het dak kunnen we een beschermde plek voor buitenrecreatie maken’’
BrabantWonen, BrabantZorg en de Gemeente Grave combineren hierin zorg, wonen, cultuur en welzijn. De vele platte daken die dit gebouwd telt zijn allemaal functioneel ingericht. Jan Timmermans, projectmedewerker nieuwbouw en inrichting bij BrabantZorg, vertelt waarom er bij dit project gekozen is om de daken te gebruiken: “Het gebouw is zo gesitueerd, dat de gevellijnen van het gebouw ook de grenzen van het perceel zijn. Het gebrek aan ruimte voor recreatie om het gebouw heen konden we oplossen door met buitenruimtes op het dak van de ondergrondse parkeergarage te werken. Bovendien konden we op deze manier ook een beschermde plek voor buitenrecreatie maken. Naast dat er een theater en huur- en koopwoningen in het gebouw zijn opgenomen, werken wij in het gebouw met woonvormen voor mensen met een psychogeriatrisch ziektebeeld. Dit zijn dementerende ouderen die behoefte hebben aan bewegingsvrijheid. Dat moet op een veilige plek kunnen, waarbij dwalen onmogelijk is. Met de afgebakende binnentuin op het dak, kunnen ze genieten van een fraaie buitenruimte, maar zijn ze tevens beschermd.” Timmermans vervolgt over de inrichting van de daken: “De dakterrassen hebben we cliëntvriendelijk ingericht, op basis van
‘‘Een deel van het dakterras is een bewegingstuin’’
onze ervaring met de doelgroepen. Zo is bijvoorbeeld één deel van het grote dakterras alleen toegankelijk voor de dementerende ouderen. Het andere gedeelte is een bewegingstuin geworden die toegankelijk is voor alle cliënten van het complex. De cliënten zelf, maar ook
partners of familieleden zijn zeer enthousiast over de buitenruimtes. Het is ook echt een passend geheel bij het complex geworden. BrabantZorg probeert op al haar locaties iets unieks te creëren onder het mom van ‘couleur locale’. Dat is ook hier goed gelukt.”
Sander Ros Architect en directeur RoosRos Architecten
Column
Kansen voor het dak Experts in elevated landscapes
Pagina 2
Kansen voor het dak
Onderwijshuisvesting is in de architectuur een onderwerp waar in toenemende mate aandacht voor is. En dat is nodig ook. De budgetten voor de bouw of verbouw van scholen worden krapper, terwijl de ambities steeds hoger komen te liggen. Met name het binnenklimaat en de beleving van het gebouw is steeds belangrijker. Dit leidt tot een andere benadering van het gebouw; een benadering waarbij het dak wordt gezien als één van de middelen om positief bij te dragen aan het gebouw.
‘‘Mensen die wonen in een groene omgeving voelen zich gezonder en komen minder bij de huisarts’’
Investeren in groen is gezond Bestuurders uit de sector gezondheidszorg onder andere GGD, Menzis, Alterra Wageningen UR, betogen al geruime tijd om vooral in stedelijke gebieden gebruik te maken van de kracht van groen, omdat hier gezondheidswinst te behalen valt. Dit zal leiden tot een forse vermindering van de druk op de gezondheidszorg. Minder kosten voor ziekteverzuim, een betere algemene gezondheid en minder risico’s op welvaartsziekten. Het wordt hoog tijd om serieus te gaan investeren in gezondheid om de kosten van de gezondheidszorg meer in de hand te houden. Daar valt veel te halen: een verbetering van de kwaliteit van leven, gezondere leefstijl, economische voordelen, sociale cohesie en een hogere kwaliteit van de omgeving. Belangrijk is meer aandacht voor preventie en stimuleren van gezond gedrag. Het gaat daarbij niet alleen om een dagelijks rondje joggen of een wekelijks bezoekje aan een sportschool om een beginnend buikje weg te werken. Het gaat ook om het terugdringen van ‘welvaartsziekten’ als depressies, obesitas en hoge bloeddruk. Depressie is de grootste oorzaak van verzuim. Ziekteverzuim als gevolg van psychische aandoeningen en overgewicht gaan gepaard met hoge kosten voor de gezondheidszorg. Daarnaast draagt overgewicht bij aan arbeidsverzuim.
Buiten is beter
‘‘Een schoolplein is op het dak net zo mooi in te richten met speciale dakterrastegels, grote plantenbakken met groen en een fraaie trappenpartij voor de toegang’’
Als je op Google een luchtfoto van een willekeurige stad of willekeurig dorp in Nederland bekijkt, zie je wat een kansen er aan ongebruikte dakvlakken liggen. In Nederland bouwen we - de laatste jaren gelukkig in mindere mate - de open ruimte vol, terwijl er op daken een enorm potentieel ligt. Zoveel vierkante meters ongebruikt dak. Met name voor het onderwijs biedt het dak kansen op meerdere gebieden. Ten eerste kunnen we het dak inzetten als kwalitatieve ruimte voor de stad. In een stedelijke omgeving is een stadstuin op het dak van een school interessant. Het functionele dak wordt zo een fraai vlak om op te kijken. In een wijk met weinig groen krijgt het dak een educatieve functie. De leerlingen kunnen daar bijvoorbeeld een moestuintje bijhouden. De biologieles hoeft dan niet ergens buiten de stad plaats te vinden, maar je kunt gewoon het dak op. Zo voegen we belevingswaarde toe aan de school. Verder biedt het dak, met name in krappe binnenstedelijke situaties, de oplossing voor een ruimtelijk probleem. Als er rondom de school geen of weinig ruimte is voor een schoolplein, kan deze op het dak gemaakt worden. Zo maak je eigenlijk dubbel gebruik van de grond. Zo’n plein is op het dak net zo mooi in te richten met bijvoorbeeld speciale dakterrastegels, grote plantenbakken met groen en een fraaie
2
Cityroofs
trappenpartij voor de toegang. Veiligheid speelt natuurlijk een rol op het dak, maar dat geldt ook voor een schoolplein naast de school. Ook daar plaats je er een hek of haag omheen. Tevens kan het dak bijdragen aan een goed binnen klimaat en de duurzaamheid van het gebouw door er een groendak op te leggen. Door ook nog zonne panelen op het dak te plaatsen, is het tevens een prachtig vlak voor energievoorziening. Dit alles draagt bij aan de duurzame toekomst van het gebouw. Hoewel we zien dat de bewustwording van het gebruik van daken toeneemt, blijven ze toch nog vaak onbenut. Het zijn meestal de budgettaire redenen, die er voor zorgen dat het dak niet als vijfde gevel ingezet wordt. En dat is ontzettend jammer, omdat er zoveel leuke dingen op het dak te doen zijn. Wij zien veel toekomst voor het dak als park, als plein, als energievoorziening of als vijfde gevel van het gebouw.
Sander Ros Architect en directeur RoosRos Architecten
Vanuit de omgevingspsychologie zijn er aanwijzingen dat een groene en natuurlijke omgeving een positieve uitwerking heeft op de gezondheid van mensen. Groen vangt fijn stof af en reduceert hittestress. Dat laatste wordt steeds belangrijker, omdat de temperaturen in de stad mede door klimaatverandering en verstening steeds hoger oplopen. Groen nodigt op zichzelf al uit tot een gezondere leefstijl, zoals wandelen en fietsen, een ommetje maken of sporten. Met name bij kinderen en bij jongeren tussen 12 en 17 is er steeds meer bewijs voor een positieve relatie tussen bewegen en de aanwezigheid van voldoende groen in de omgeving. Jongeren van 5 tot 7 jaar gaan
flink vooruit in hun motorische ontwikkeling als ze een jaar lang elke schooldag in een bos mogen spelen en kinderen met ADHD kunnen zich beter concen treren tijdens of na een verblijf in een natuurlijke omgeving. De aanwezigheid van groen blijkt ook gepaard te gaan met meer sociale samenhang in een buurt.
Wandelen beter dan medicijnen
Mensen die wonen in een gezonde omgeving voelen zich niet alleen gezonder, ze komen ook minder bij de huisarts. Uit diagnoses van huisartsen bleek dat beduidend minder ziektebeelden voorkwamen in een omgeving met groen, met name angststoornissen en depressieve klachten. Bij kinderen gold dit effect nog sterker. Maar ook gezondheidsproblemen als hoge bloeddruk, hartklachten, rug- en nekklachten, ademhalingsproblemen, darmstoornissen, migraine en duizeligheid doen zich minder vaak voor in groene omgevingen. Uit onderzoek van het VUmc blijkt dat actief bewegen het optreden van dementie tot wel tien jaar uitstelt. Onderzoek naar de effectiviteit van geneesmiddelen laat zien dat voor lichte gevallen van psychische klachten een half uur wandelen buiten vaak effectiever is dan de medicijnen. Daarnaast zijn er ook veel aanwijzingen dat zieke mensen sneller herstellen in een groene omgeving. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het aantal ligdagen in het ziekenhuis minder wordt als de zieke uitzicht heeft op groen. Bron: Alterra Wageningen UR en Gezondeschool.nl
Cityroofs benut de daken Scholen Met name in grote steden is het gebruik van daken voor scholen een uitkomst. Door een schoolplein op een dak te leggen, is er ten eerste minder ruimte op maaiveldniveau nodig. Bovendien creëer je een veilige speelomgeving. De leerlingen kunnen niet direct van het plein af, zij moeten via de school om het plein te verlaten. Door het plein in te richten met groene zones, zorgt het niet alleen voor een mooie ruimte, volgens onderzoek wordt er ook minder gepest op groene schoolpleinen. Door daken van scholen te vergroenen zorgen ze voor een beter binnenklimaat.
Ziekenhuizen Steeds vaker worden kleinere ziekenhuizen samengevoegd tot één groot modern zorg complex. Ook hierbij kunnen de verschillende daken ingezet worden voor een optimale werkomgeving en gezondheidsbevordering. Uit onderzoek is gebleken dat uitzicht op groen het herstelproces van patiënten verbetert. Daarom is het goed om platte daken, waarop patiënten uitkijken, in te richten als groen zichtdak. Bovendien zorgt dat voor koeling in de onderliggende ruimtes. Ook binnentuinen op daken, ingericht met terrassen en planten, dienen perfect als ruimte waar patiënten én personeel even tot rust kunnen komen.
Zorginstellingen Door een veranderde bevolkingssamenstelling is er steeds meer behoefte aan zorginstellingen. Tegenwoordig wordt zorg en wonen vaak ge combineerd in gebouwen. Het dak kan hierbij actief ingezet worden en dienen als gemeenschappelijke buitenplaats, waarbij er plek is voor recreatie en ontspanning. Maar ook belevingstuinen voor dementerende ouderen kunnen gecreëerd worden op het dak. Deze daktuinen helpen bij het verlichten van de ziekte Alzheimer. Bij het ontwerp hiervan speelt veiligheid en prikkeling van de zintuigen de grootste rol.
Experts in elevated landscapes
3
4
Groendak voor beter binnenklimaat
Gezond en fit op het dak
Met een groendak op het bovenste dak, dragen we bij aan een beter binnenklimaat. Groen zorgt voor koelere binnenruimtes, dat is voor zowel de bewoners als het personeel prettig. Tevens draagt een groendak bij aan waterbuffering en verlengt het de levensduur van de dakbedekking. Door een dakbeveiligingssysteem aan te brengen op het dak, kan het groendak veilig en gemakkelijk onderhouden worden.
Bouwen voor de zorg kan slim en efficiënt door meerdere elementen in één complex te combineren en het zorgaspect zo onzichtbaar mogelijk te integreren in het ontwerp. Door te werken met verschillende bouwlagen, ontstaan er meerdere daken die als gebruiksdak ingericht kunnen worden, waardoor natuur en buitenruimtes onderdeel worden van het gebouw. Wij bieden verschillende mogelijkheden voor de inrichting van gezonde dak.
1
1
Groendak voor beter binnenklimaat
4 5
Uitzicht op groen
Aangepast meubilair
Door de gebruiks- en zichtdaken in te richten met groene beplanting, wordt niet alleen het dak en het zicht mooier, maar ontstaat er ook een positief effect op de gezondheid van de bewoners, omdat zij zich prettiger voelen en/of meer gaan bewegen.
Aangepast meubilair Door het plaatsen van aangepast meubilair is het voor ouderen eenvoudiger en aangenamer om naar buiten te gaan. Speciale solide ouderenbanken zorgen door hun ergonomische vormgeving voor meer zitcomfort en maken opstaan eenvoudiger. Ook is er ruimte om een rollator in te parkeren.
2 6
Bewegingstoestellen Buitenlucht en regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid van ouderen, zowel fysiek als mentaal. Door het plaatsen van speciale bewegingstoestellen op het dak wordt het voor ouderen aantrekkelijk en leuker om meer te bewegen en te werken aan coördinatie en conditie. Om te voldoen aan de veiligheidseisen leggen we rondom de toestellen een valdempende ondergrond.
2
Bewegingstoestellen
Uitzicht op groen
5
Grote tegels op DNS®Large
3
Grote tegels op DNS®Large Door het gebruik van groot formaat tegels op het dak, ontstaan er minder naden op het terras. Verder ontstaan er ruime, rustige vlakken met veel stabiliteit. Om het dakterras met deze grote tegels vlak en stabiel te leggen, werken we met DNS® Large als onderliggend systeem. Door een grote buis en oplegschijf is de drukverdeling optimaal en is het mogelijk om met groot formaat tegels veilig en vlak dakoppervlak te creëren.
6
Plantenbakken op hoogte
3
Plantenbakken op hoogte Door planten in verhoogde plantenbakken te zetten, kunnen ook rolstoelgebruikers in deze plantenbak aan de slag. Er kunnen bijvoorbeeld groenten, kruiden of bloemen in gezaaid worden, die vervolgens door de bewoners onderhouden kunnen worden.
4
Cityroofs
Groot formaat tegels DNS®Large Isolatie Dakbedekking
Experts in elevated landscapes
5
Gezonde daken
Gezondheidseffecten door een groenere omgeving* Dakplein bij Erasmus Universiteit, Rotterdam
Amsterdam Wijk Bos en Lommer Gemeente Stadsdeel Oppervlakte Inwoners
Amsterdam West 2,71 km² 30.660
Speeldak bij ABC-school De Bron, Amersfoort
10%
kosten aanleg groen 5 tot 12 jaar terugverdientijd
Verwachte terugverdientijd van 5 tot 12 jaar bij aanleg en onderhoud van groen tegen scherpe prijzen op reeds verworven gronden
meer groen in de wijk
2 gezondheidseffecten
1 Dakterras bij verpleeghuis Nolenshage, Den Haag
Het dak inspireert
15%
Bekijk meer projecten op www.cityroofs.nl
Schoolplein op het dak bij Jan Prins en Willebrordschool, Rotterdam
¤180.000 jaarlijkse daling van zorgkosten
oa. astma en hartziekten
*
Cityroofs
zorgkosten dalen
Minder depressies en angststoornissen daling overige ziekten
6
overgewicht daalt
speelt meer buiten
2 Gebruiksdak bij multifunctioneel complex Catharinahof, Grave
Minder overgewicht
130
minder depressieve patienten
Bron rapport ‘Groen, gezondheid en productief’ met een verkenning van kosten en baten van natuur voor gezondheid op basis van twee wetenschappelijke studies. Onderdeel van project TEEB in opdracht van ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.
Experts in elevated landscapes
7
Project
Wonen, werken, zorgen en recreëren in Grave Op steenworp afstand van het centrum van Grave is het compleet nieuwe multifunctionele complex Catharinahof gebouwd. Een schitterend gebouw waarin wonen, cultuur, zorg en welzijn gecombineerd zijn. Zo zijn er onder andere woonvormen voor dementerende ouderen en huur- en koopappartementen voor cliënten van zorgwonen. Ook zijn er ruimtes voor fysiotherapie en dagactiviteiten en biedt het voorzieningen als een kapper en pedicure. Verder is er een centrum voor recreatieactiviteiten van bedrijven, verenigingen en organisaties uit Grave. Eveneens is er een parkeergarage voor 160 plaatsen opgenomen in het complex. Voor het vijftal daken van het complex is Cityroofs ingeschakeld. Op ruim 1600 vierkante meter, verdeeld over alle verdiepingen, hebben we gewerkt met composiet en Dreentegels® op DNS®. In het oorspronkelijke ontwerp was uitgegaan van enkel composiet op de verschillende dakterrassen. Omdat er onder andere bewegingstoestellen op de dakterrassen geplaatst moesten worden, hebben wij geadviseerd om op deze gedeeltes tegels te leggen. Ten eerste omdat er op tegels gemakkelijker toestellen bevestigd kunnen worden door te boren in en
te bevestigen aan de tegel. Verder functioneren de tegels als contragewicht, zodat de toestellen veilig gebruikt kunnen worden. Rondom de toestellen is een valdempende ondergrond verplicht. Om ervoor te zorgen dat er geen hoogteverschil zou ontstaan, hebben we onder de tegels gewerkt met een lagere systeemophoging dan onder het composiet. De rubberen vloer kon zo gemakkelijk bovenop de tegels geplaatst worden. Op deze manier bevindt alles op het dak
zich op hetzelfde niveau. Tussen de overgang van het composiet naar de tegels is een hoeklijn geplaatst, zodat de rubberen smeervloer tijdens het aanbrengen niet kon wegspoelen onder het composiet. De diverse daken zijn, door de opdrachtgever zelf, verder ingericht met gevulde planten- en bloembakken. Het geheel biedt zo fantastische buitenruimtes voor zowel bewoners als bezoekers.
Wilt u meer informatie over de inrichting van uw dak? Neem contact op met Mark Blaakman of Luc Urlings via
[email protected] of bel 013 45 82 800.
www.cityroofs.nl Colofon
Fotografie: Fotostudio Image & Motion, Michel Klop Fotografie, Pieter Kamp, RoosRos Architecten
Illustraties: Explanation Design en maan.nl concept en creatie
Vormgeving en opmaak: maan.nl concept en creatie
Experts in elevated landscapes
Oplage: 2.000 exemplaren Cityroofs is ontstaan uit Zoontjens met als doel nieuwe dakoplossingen in te zetten voor een beter leefklimaat. Zoontjens is onderdeel van CRH plc. De specificaties, constructies en details zijn opgesteld volgens de laatste stand van de techniek en met de grootst mogelijke zorg bijeengebracht. Cityroofs aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolledigheden en de gevolgen daarvan. In het belang van vernieuwingen en verbeteringen behouden wij ons het recht voor om wijzigingen in de producten en systemen aan te brengen. April 2014
Cityroofs Centaurusweg 19 - 25 Postbus 61, 5000 AB Tilburg
013 45 82 800
[email protected] www.cityroofs.nl
maan.nl 9819 0414
Redactie: Mark Blaakman, Luc Urlings, Barbara Wolfs, Francis Tolkamp en maan.nl concept en creatie
