PROFESSOR
legionair
BREINSTEIN
geen doetjes
borstplaat
gladius
Wonderlijke weetjes en fascinerende feiten over de
ROMEINEN SARAH DEVOS met illustraties van HELEEN BRULOT
INHOUD Voor de Romeinen 7 1. Wie was er vóór de Romeinen aan de macht? 7 2. Tijdlijn 10 Het Romeinse Rijk 1. Tot waar reikte het rijk? 2. Op een rijtje 3. Koninkrijk wordt republiek 4. Republiek wordt keizerrijk 5. De hoofdstad: Rome
13 13 16 18 23 28
Leger en macht 1. Hoera voor het leger 2. Mannen van het leger 3. Romeinse wetten
32 32 38 42
Briljante bouwwerken 1. Op de Romeinen kun je bouwen 2. Pompeï 3. Het kolossale Colosseum 4. Het Forum Romanum 5. Het Pantheon 6. Viaducten & aquaducten 7. De muur van Hadrianus
44 44 47 50 56 58 60 63
Op weg met de Romeinen 1. Hu, hu, paardje, eh… mannetje 2. Alle wegen leiden naar… Rome!
66 66 68
Slimme mannen 1. Knappe koppen 2. Centrale verwarming 3. De pot op 4. Wonen in een Romeinse stad 5. Wonen op het platteland
72 72 75 76 79 81
Naar school met de Romeinen 1. Huiswerk krassen 2. Cijfers… 3. … en letters
84 84 86 87
In de familie 1. Familie, de kern van het Romeinse leven 2. Hoera, een baby!
91 91 94
Ook achter je oren wassen 1. Naar het badhuis 2. Schone jongens, die Romeinen
99 99 101
Aan tafel! 1. Eten & drinken 2. Feesten & spelen
104 104 108
Rijk en arm 1. Rijke burgers 2. Arme mensen 3. Slaven
111 111 112 114
Werken & ontspannen 1. Zakendoen 2. Naar het theater 3. Zuilen, fresco’s & mozaïeken 4. Literatuur & wetenschap
117 117 118 122 124
Alle goden en godinnen! 1. Het Romeinse godendom 2. Zes vestaalse maagden 3. Ik geloof… in bijgeloof
128 128 131 133
Na de Romeinen 1. Het begin van het einde 2. Cadeautje!
135 135 139
VOOR DE ROMEINEN 1. WIE WAS ER VOOR DE ROMEINEN AAN DE MACHT?? Al zolang er mensen op de wereld rondlopen, proberen ze elkaar te overtroeven. Ze willen alsmaar meer. Méér grond! Méér macht! Méér geld! En dat meer mensen hen geweldig vinden natuurlijk. Zo ging het ook bij de Romeinen. Voordat zij aan de macht kwamen, waren de Grieken en de Etrusken de kanjers van de buurt. Tot de Romeinen op de proppen kwamen. Ze veroverden hun grond – en alle mensen die erop woonden. De Romeinen haalden heel veel inspiratie bij hun voorgangers. En dat is begrijpelijk, want die waren enorm beschaafd, slim en goed opgevoed. Doordat ze de baas over hen waren, hadden de Romeinen meteen sterke mannen én slimme mensen om voor hen als slaven te werken.
7
Etrusken
Rome
Grieken
Da-haag Grieken. Da-haag Etrusken. Vanaf nu zijn jullie allemaal Romeinen! Geweldige Grieken De oude Romeinen waren grote fans van de Grieken. Toen ze hun gebieden veroverden, namen ze in één moeite ook een aantal ideeën en gewoontes van hen over. Het theater, waar alle Romeinen zo dol op waren, kwam rechtstreeks uit de Griekse cultuur. En heb je wel eens gehoord van Plato en Socrates? Dat zijn bekende Griekse filosofen – zeg maar ‘wijze mannen’. Er waren heel veel filosofen in Griekenland. De Romeinen namen hen mee om als slaven te werken. Maar ze waren wel zo slim 8
om hun geen rotklusje op het land of in de mijn te geven. Vaak werden ze ingezet als leermeester of als secretaris van een bedrijfje. Excellente Etrusken Bij de Etrusken leenden de Romeinen ook van alles: het alfabet, godsdienstige rituelen, cultuur… noem maar op. Het was dan ook een superslim en beschaafd volkje. Het noordwesten van Italië, het gebied dat we nu kennen als Toscane en omgeving, was de thuisbasis van de Etrusken. Misschien ben je daar wel eens op vakantie geweest? En wist je dan ook dat er zoveel geschiedenis onder je voeten te vinden was? Wacht maar af, er komt nog véél meer geschiedenis jouw kant op!
Et ru
sk
ks
ie Gr
isc
h
ROMEINS
9
2. TIJDLIJN
ETRUSKEN 7de eeuw voor C tot 280 voor C
GRIEKEN 8ste eeuw voor C tot 323 voor C
ROMEINS KONINKRIJK 753 voor C tot 509 voor C
ROMEINSE REPUBLIEK 509 voor C tot 27 voor C
10
ROMEINS KEIZERRIJK 27 voor C tot 395 na C
OOST-ROMEINSE RIJK 395 - 1453
WEST-ROMEINSE RIJK 395 - 476
11
muur Hadrianus
Middellandse Zee
No
ord -Af
rika
Mesopotamië (Irak)
HET ROMEINSE RIJK 1. TOT WAAR REIKTE HET RIJK? Natuurlijk werden de Romeinen niet in één klap zo machtig. Daar gingen honderden jaren van veroveringen aan vooraf. In de tweede eeuw na Christus was het Romeinse grondgebied op zijn grootst. Op de tekening hiernaast zie je hoe ongelofelijk groot dat gebied was – het was een van de grootste rijken uit heel de geschiedenis! In het oosten liep het tot Mesopotamië, het gebied dat we nu kennen als Irak. In het noorden veroverden de Romeinen een groot stuk van Groot-Brittannië; de grens werd aangegeven met de muur van Hadrianus (zie ook pagina 63). In het westen kregen de Romeinen Spanje en Portugal te pakken. En in het zuiden werden ze de baas over Noord-Afrika en daardoor ook over de hele Middellandse Zee.
13
Een massa mensen In dat enorme rijk leefden zo’n 50 miljoen mensen. In de hoogtijdagen van de Romeinse tijd waren dat er zelfs 60 tot 80 miljoen! Een op drie inwoners was een slaaf. Dat was een meevallertje voor de Romeinen, want anders zou hun rijk nooit zo enorm zijn geweest. De slaven deden immers alle klusjes waar de Romeinen zich te goed voor voelden: werken op het land (zodat iedereen genoeg te eten had); werken in de mijn (en veel edelstenen, goud en zilver opgraven); gigantische gebouwen neerzetten (om enorme steden te bouwen); werken in het huishouden (zodat de Romeinen intussen zaken konden doen); vechten in de arena’s (voor een leuk middagje uit). Bloederig en gruwelijk Nu is het niet zo dat een Romeinse keizer op een dag wakker werd en plotseling een enorm rijk had waar hij de baas over was. En het is ook niet zo dat iemand hem dat rijk gratis gaf omdat hij zo’n 14
aardige kerel was. Nee, om het Romeinse rijk zo enorm groot te maken voerden de Romeinen vaak oorlog. Héél lang en héél vaak – wrede, bloederige, bloedstollende, afgrijselijke oorlogen…
De mensen die toevallig in het gebied woonden dat de Romeinen veroverden, moesten plotseling volgens de wetten van de Romeinen gaan leven. Wat ze nog meer bedachten, lees je verderop. 15
Prachtig en machtig Maar natuurlijk verwezenlijkten de Romeinen ook prachtige dingen, waar we nu nog steeds van genieten. Denk maar aan de ontelbare gebouwen en uitvindingen. Ook de grote Europese steden – Parijs, Londen, Wenen, Boedapest en andere – begonnen als klein Romeins legerkamp en groeiden geleidelijk uit tot de wereldsteden die we nu kennen.
2. OP EEN RIJTJE Het Romeinse rijk was zo groot, dat het opgedeeld moest worden in kleinere stukjes. Die stukken noemden ze ‘provincies’. Aan het hoofd van zo’n provincie stond telkens een gouverneur. Meestal stelde de keizer een van zijn vrienden aan als gouverneur.
16
En de Gallo-Romeinen dan? Gallo-Romeinen zijn ook Romeinen. Deels tenminste. Het zit zo. In het Latijn, de taal van de Romeinen, sprak men over ‘Gallia’ of Gallië – zeg maar het westelijke deel van Europa dat we nu kennen als Frankrijk, België en stukjes van Zwitserland, Nederland en Duitsland. Toen de Romein Julius Caesar dit gebied veroverde, werden de Galliërs plotseling ook Romeinen. Daarom kregen ze een dubbele naam: Gallo-Romeinen. PS: wist je dat Julius Caesar, de Belgen ‘de dappersten van alle Galliërs’ noemde?
Aaargh, barbaren! Voor de Romeinen was iedereen die geen Romein was een barbaar. Vaak bedoelden ze hiermee de Germaanse stammen uit het noorden die hun rijk probeerden aan te vallen. De Romeinen vonden de 17
barbaren wreed en onbeschaafd. Hm, waar hebben we dat eerder gehoord? barbaar
3. KONINKRIJK WORDT REPUBLIEK In het begin regeerden koningen over het Romeinse rijk. Toen bleek dat dat niet goed werkte, bedachten ze in 509 voor Christus een nieuw systeempje. In plaats van een koning, die aan de macht kwam omdat hij was geboren in een koninklijke familie, kozen de Romeinen nu zelf wie de baas mocht zijn. Ze kozen twee bazen en de Romeinse republiek was geboren! 18
Kies eens een consul Bijna vijfhonderd jaar lang bleef de republiek bestaan. De bazen van de republiek heetten consuls – inderdaad in het meervoud, want ze regeerden altijd met zijn tweeën tegelijk. Dat ging ongeveer zo.
Er werden twee consuls gekozen. Die bleven een jaar aan de macht.
Na een jaar werden twee andere consuls gekozen. Die bleven een jaar aan de macht.
19
Daarna werden… – nou ja, je snapt het intussen wel.
JULIUS CAESAR
De bekendste consul was Julius Caesar. Je herkende hem aan zijn kromme neus, maar hij was beroemd om nog heel veel andere redenen!
Slim mannetje, die Julius Julius Caesar wist hoe hij het volk voor zich moest winnen. Hij organiseerde talloze gladiatoren gevechten en liet iedereen daar gratis naartoe gaan. Hij toonde zijn macht door een heleboel gebouwen te laten bouwen. Bovendien won hij heel veel veldslagen en dus kreeg hij ook steeds meer grond – en dus macht. 20
Telkens als hij terugkeerde van zo’n veldslag, nodigde hij alle Romeinen uit voor een gigantisch overwinningsfeest. En of hij wist hoe hij een feestje moest bouwen! Hij deelde graan, olijfolie en zelfs goudstukken uit aan het volk. Vol vertrouwen riep hij dan zijn bekendste uitspraak:
VENI, V
IDI, VIC
I!
am, Ofwel ik kw won! er ov ik ik zag,
21
www.lannoo.com Registreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen. © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2016 Vormgeving: Studio Lannoo Illustraties: Heleen Brulot Revisie: Dieter Wildemauwe D/2016/45/398 NUR 274 978 94 014 2957 3 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
