Risicobeschrijving: Staand werk binnen productie

Risicobeschrijving: Staand werk binnen productie

Definitie Onder staand werk wordt langdurig, plaatsgebonden (binnen 1 m2) staand werken bedoeld. Meestal voert de werknemer bij staand werk, taken uit op een werkblad of aan een machine. Langdurig staan is wat anders dan lopen. Staan betekent letterlijk op één en dezelfde plek blijven staan (binnen 1 m2 ). Voorbeelden van staand werk binnen de productie kunnen zijn: het handmatig toevoegen van grondstoffen ter bereiding van producten of het handmatig inbrengen van flessen in de vullijnen. Veelal zien we dat hier naast staand werk, echter ook andere aspecten van lichamelijke belasting een rol spelen, zoals het tillen of repeterende karakter. De sterk machinegebonden of vaste stawerkplekken komen binnen de branche weinig voor. Voor het aannemen van werkhoudingen zijn spierinspanningen nodig. De combinatie van een werkhouding en de daarbij benodigde spierinspanning bepaalt de mate waarin het lichaam belast wordt. In principe bestaat er geen ideale werkhouding. Vooral het afwisselen van houdingen is van belang; eenzijdige houdingen kunnen voorkomen worden door staan, zitten en lopen voortdurend af te wisselen. Om ongunstige houdingen te voorkomen dient de keuze voor het type werkplek (zie Arbocatalogusblad “Beslisschema staand of zittend werk”)en de inrichting van de werkplek zoveel mogelijk afgestemd te worden op de afmetingen van het menselijk lichaam. In het Arbobesluit artikel 5.4 wordt dit gedefinieerd als: “werkplekken die volgens de ergonomische beginselen zijn ingericht.” Gezien de hoge belasting van staand werk voor het menselijk lichaam verdient zittend werken in principe de voorkeur. De reikwijdte van de armen en de kracht die de medewerker met de armen kan uitoefenen, is in een staande houding groter dan wanneer de medewerker zit. Ook is de medewerker mobieler wanneer hij of zij staand werkt. Daarom kan, als reikwijdte, kracht en mobiliteit van belang zijn, staan een zinvolle werkhouding zijn. Maar dat betekent niet dat er geen klachten kunnen ontstaan. Knelpunt/risico Te lange duurbelasting van staand werk veroorzaken jaarlijks veel lichamelijke klachten. Langdurig staand werk kan klachten veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan wanneer de werkplek onvoldoende ergonomisch is ingericht. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij staand werk Onderzoek naar risico’s op het ontstaan van lichamelijke klachten door staan wijzen uit dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • De duur • De mogelijkheden om de werkhouding te veranderen: afwisseling in staan, lopen en zitten • De ergonomische inrichten van de werkplek, zoals: o de werkhoogte o De reikafstanden, al dan niet in combinatie met tillen o De been en voetruimte o De beschikbare hulpmiddelen

Branche richtlijn bij staand werken • •

•

Staand werk dient, voor zover dit mogelijk is, voorkomen te worden. De noodzaak hiervan wordt bepaald aan de hand van het beslisschema staand of zittend werk. De inrichting van de werkplek moet volgens de ergonomische beginselen ingericht te zijn. Dit betekend dat de inrichting van de werkplek zoveel mogelijk afgestemd moet worden op de afmetingen van het menselijk lichaam. (Nb. Hierbij moet u denken aan de juiste werkhoogte, voldoende beenruimte, beperking van reiken e.d.) Staand werk mag maximaal 1 uur aaneengesloten te zijn en maximaal 4 uur per dag in totaal.

Branche oplossingen bij staand werken Het risico op langdurig staand werken is vermijdbaar door: • • • • •

Toepassen beslisschema staand of zittend werk Afwisseling / rouleren van werkzaamheden Goede werkhoudingen en werkmethoden (voorlichting) Een goede ergonomische inrichting Aanschaf hulpmiddelen

Zie tevens oplossingen tabel

Risicobeheersing Werken brengt, net als alle andere activiteiten, een zeker risico voor de gezondheid met zich mee. Het spreekt vanzelf dat het risico voor werknemers om door hun werk een ongeval te krijgen of arbeidsongeschikt te worden, zo klein mogelijk moet zijn. Risico-inventarisatie en –evaluatie: Volgens de Arbowet moet een bedrijf de gezondheidsrisico’s die de werknemers lopen tijdens hun werk inventariseren en evalueren en moet het op grond daarvan een plan maken om die risico’s zo nodig te verminderen. Voor meer informatie over de uitvoering van een risico-inventarisatie en –evaluatie zie www.rie.nl . Zie voor uw branchespecifieke RI&E RI&E Dranken en Wijn — Site Risicobeheersing: Bij de beheersing van risico’s worden de risico’s beperkt tot een aanvaardbaar niveau door het treffen van maatregelen. Om dit effectief te doen, moet gebruik worden gemaakt van een systematische benadering; een strategie. Het idee hierachter is risico’s zoveel mogelijk aan de bron te bestrijden. Dit wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd: 1. Bron wegnemen: bijvoorbeeld inrichting stawerkplek 2. Hulpmiddelen gebruiken of de bron afschermen: bijvoorbeeld plaatsen van ergomat 3. Organisatorische oplossingen: bijvoorbeeld voorlichting over staand werk 4. Persoonlijke beschermingsmiddelen Oplossingen tabel De diverse oplossingen in de tabel zijn ingedeeld volgens de arbeidshygiënische strategie. Het kan voorkomen dat een ‘oplossing’ op meerdere niveaus betrekking heeft binnen de arbeidshygiënische strategie. Bron wegnemen Toepassen beslisschema staand of zittend werk Juiste inrichting stawerkplek binnen productie Inrichting stawerkplek met zit-stasteun

Hulpmiddelen/Afscherming bron Gebruik hulpmiddelen bij staand werk (Ergomat/Veiligheidsschoenen)

Organisatorische oplossingen Voorlichting staand werk

Maatregelen en hulpmiddelen bij tillen van grondstoffen

Maatregelen en instructies bij tillen van waterflessen in productie

Richtlijn inrichting werkplek voor handmatig invoeren van flessen

Normen en wetten Arbobesluit Hoofdstuk 5 Afdeling 1: Fysieke belasting Achtergrondinformatie Dossier Lichamelijke Belasting FNV Bondgenoten SDU (leverancier

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Beslisschema staand of zittend werk

Knelpunt/risico: Langdurig staand werk kan klachten veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen. Ook kunnen klachten ontstaan in delen van het lichaam als gevolg van vaak langdurige statische houding bij zitten. In principe bestaat er geen ideale werkhouding. Vooral het afwisselen van houdingen is van belang; eenzijdige houdingen kunnen voorkomen worden door staan, zitten en lopen voortdurend af te wisselen. De reikwijdte van de armen en de kracht die de medewerker kan uitoefenen is in een staande houding groter dan wanneer hij zit. Ook is de medewerker mobieler wanneer hij staand werkt. Indien de mobiliteit, reikwijdte en kracht van belang zijn, kan staan een zinvolle werkhouding zijn. De aanvaarde norm stelt de vraag of de werkplek terecht is ingericht als stawerkplek en zo ja, of deze ergonomisch is ingericht. Zinvol in dit verband betekent niet dat vanuit deze stabelasting geen klachten kunnen ontstaan.

Maatregel/oplossing •

Gebruik, op basis van de uit te voeren taken binnen de functie, het beslisschema om de keuze te maken tussen zitten, staan of de combinatie van beiden.

Toelichting: In iedere arbeidssituatie zullen de taken bepalend moeten zijn voor de keuze van het soort werkplek. Het volgende beslisschema dient als leidraad. Te onderscheiden zijn de zitwerkplek, de stawerkplek, een combinatie van zitten en staan en de werkplek met stasteun

Beslisschema voor staand of gesteund staand werk (bron AI blad 29, deel van figuur 3.1)

werknemer/tak

weinig lopen totaal per werkdag > 4 uur op werkplek

soms lopen totaal per werkdag 1-4 uur op

veel lopen totaal per dag < 1 uur op werkplek

k l k fysieke lichte arbeid en/of arbeid die grote concentratie

middelzware arbeid of hanteren objecten

zware arbeid of hanteren grote objecten

i mogelijkheden voor beenruimte aanwezig

geen mogelijkheden beenruimte te creëren

opstaan <10p/u en/of weinig wisselende werkhoogtes

opstaan >10p/u en/of weinig wisselende werkhoogtes

normale zitwerkplek

gecombineerde zit/staplek

werkplek met sta-steun

staand werk

Juiste inrichting stawerkplek binnen productie

Knelpunt/risico: Ondanks het feit dat langdurig staand werk klachten kan veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen is het raadzaam om een stawerkplek in te richten indien de taken van de medewerker vereisen dat deze beperkt tot zeer mobiel is en dat zware arbeid of grote objecten gehanteerd moeten worden. De reikwijdte van de armen en de kracht die de medewerker kan uitoefenen is in een zittende houding kleiner dan wanneer hij staat. Ook is de medewerker minder mobiel wanneer hij zittend werkt. Indien de mobiliteit, reikwijdte en kracht van belang zijn, kan staan een zinvolle werkhouding zijn. Het is de vraag of de werkplek terecht is ingericht als stawerkplek en zo ja, of deze ergonomisch is ingericht.

Maatregel/oplossing • Een stawerkplek wordt alleen gerealiseerd als mobiliteit, reikwijdte en kracht van belang zijn. • Per dag staat iemand maximaal één uur achtereen en maximaal vier uur per dag in totaal. • Indien mobiliteit, reikwijdte en kracht niet of minder van belang zijn, verander de stawerkplek in een werkplek met stasteun of in een zitwerkplek (zie beslisschema staand of zittend werk). • Zorg voor voldoende taakroulatie. • Stel eventueel een ergomat ter beschikking. • Zorg voor goede schoenen met voldoende steun. • Richt de stawerkplek ergonomisch in.

Toelichting en tips om de goede stawerkplek vorm te geven: De stawerkplek moet voldoen aan de ergonomische eisen die vanuit het werk en de individuele lichaamslengte gesteld kunnen worden. Een goede werkhoogte = afhankelijk van de lichaamlengte, de grootte van de voorwerpen en de taak. Bij grote bewegingen moet er voldoende armslag zijn en bij krachtige bewegingen moet de arm samen met het bovenlichaam voldoende kracht kunnen zetten. Doorgaans is de werkhoogte tussen de 10-40 cm onder ellebooghoogte. Een goede reikafstand = afhankelijk van de frequentie van de handelingen. Om te voorkomen dat men in de rug buigt, is de maximale reikafstand ongeveer één armlengte. Bij een hoge frequentie moet de reikafstand beperkt worden tot één onderarmlengte. Een voldoende voetruimte onder het werkblad om aangeschoven aan de werkplek te kunnen werken. Indien het bedienen van pedalen aan de orde is, verander de stawerkplek in een zitwerkplek. Geef instructie over de manier waarop de hulpmiddelen ingesteld moeten worden om een goede werkhouding aan te nemen.

Doordat de mixer aan de onderkant open is, kan de medewerker de voeten iets onder de mixer plaatsen, waardoor hij rechtop kan staan. De hoogte waarop de grondstoffen aangeleverd worden kan hier in iedere gewenste hoogte aangepast worden.

Aandachtspunt is dat de goederen naast de werknemer staan, waardoor de kans groot is dat de werknemer de goederen met een gedraaide rughouding (asymmetrische werkhouding) optilt. Wanneer de goederen iets verder weg staan zal werknemer eerder geneigd zijn om de voeten te verplaatsen, in plaats van met zijn rug te draaien. Bijkomend voordeel hiervan is tevens dat de werknemer minder stilstaat. Er is dan nadrukkelijker sprake van “bewegend staan”.

De afstand van de opening van de mixer ten opzichte van de sta-positie van de werknemer bepaald in deze de reikafstand. Hoe verder de opening weg ligt, des te groter is de reikafstand.

Inrichting stawerkplek met zit/stasteun

Knelpunt/risico: Ondanks het feit dat langdurig staand werk klachten kan veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen is het raadzaam om een stawerkplek in te richten indien de taken van de medewerker vereisen dat deze beperkt tot zeer mobiel is en dat middelzware arbeid of objecten gehanteerd moeten worden. Indien langer dan 1 uur achter elkaar of indien meer dan 4 uur per dag gestaan wordt, neemt de kans op klachten toe. Een zit/stasteun kan de lichamelijke belasting verminderen, doordat de benen gedeeltelijk ontlast kunnen worden en staan kan worden afgewisseld met ondersteund staan.

Maatregel/oplossing • Indien mobiliteit, reikwijdte en kracht niet of minder van belang zijn bij de uitvoering van taken kan de stawerkplek veranderd worden in een werkplek met zit/stasteun (zie beslisschema staand of zittend werk). • Indien langer dan 1 uur achter elkaar of indien meer dan 4 uur per dag gestaan moet worden. • Zorg voor ruime hoogte instelling. • De voorkeur gaat uit naar een uitvoering met stervormige voet. • Let op aanwezigheid van voldoende beenruimte onder de tafel.

Toelichting en tips om de goede werkplek met zit/stasteun vorm te geven: De stawerkplek moet voldoen aan de ergonomische eisen die vanuit het werk en de individuele lichaamslengte gesteld kunnen worden. Hier gelden in principe dezelfde referentiepunten als die bij de stawerkplek (zie inrichting stawerkplek). Belangrijke afwijking is dat de ideale werkhoogte bij het werken met een zit/stasteun ca. 10 cm lager ligt dan bij staand werken. Een goede werkhoogte = afhankelijk van de lichaamlengte, de grootte van de voorwerpen en de taak. Doorgaans is de werkhoogte tussen de 10 cm onder ellebooghoogte. Een goede reikafstand = afhankelijk van de frequentie van de handelingen. Om te voorkomen dat men in de rug buigt, is de maximale reikafstand ≤ de onderarmlengte. Een voldoende beenruimte onder het werkblad om aangeschoven aan de werkplek te kunnen werken. Indien het bedienen van pedalen aan de orde is, verander de stawerkplek in een zitwerkplek. Geef instructie over de manier waarop de hulpmiddelen ingesteld moeten worden om een goede werkhouding aan te nemen.

Hulpmiddelen bij staand werk

Knelpunt/risico: Langdurig staand werk kan klachten veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen. Te lange duurbelasting van staand werk kan daarnaast in lichamelijke klachten resulteren door vermoeide of brandende voeten.


Naast de inzet van een zit-stasteun (zie blad inrichting stawerkplek met zit-stasteun) zijn er hulpmiddelen als de ergomat en goede schoenen die de belasting van langdurig staan positief kunnen beïnvloeden.

Toelichting en tips bij hulpmiddelen bij staand werk: Goede veiligheidsschoenen: De werkhouding wordt ook beïnvloed door de schoenen. Een goede werkschoen met voldoende steun voor de voetzool en met de enkel in een stabiele neutrale positie voorkomt mede dat de medewerker passief in de overstrekte knieën, heup en onderrug gaat ‘hangen’. Daarnaast is het dragen van veiligheidsschoenen van groot belang om voetletsel te voorkomen of te beperken.

Het vinden van goede schoenen en vervolgens het aanmeten van de schoenen voor de verschillende medewerkers met ieder hun eigen voetvorm en persoonlijke wensen is van belang. Er zijn leveranciers die voor een vast bedrag per medewerker alle werkzaamheden uit handen nemen. Bij inkoop kunt u de leverancier vragen of de schoen voldoet aan de norm NEN ISO 20345. Hierin zijn de eisen omtrent antislipzolen vastgelegd. Ergomat Ergo matten kunnen voordelen bieden aan medewerkers die langdurig stilstaand werk verrichten. De matten bevatten ruimtes met lucht en zachte noppen, die ervoor moeten zorgen dat er voortdurend kleine bewegingen plaatsvinden met als gevolg een verbeterde bloedcirculatie. Beoogde voordelen van de ergo matten zijn in die zin minder risico op kramp, verstijving en circulatieproblemen en uitstel van het optreden van vermoeidheid. Daarnaast zou de mat ten goede komen aan de veiligheid door gebruik van anti slip materiaal. De genoemde meerwaarde van de ergo mat zou zich voornamelijk uiten bij de uitvoering van langdurig stilstaand werk. Over het algemeen wordt geadviseerd om statische inspanning zoveel mogelijk te doorbreken door dynamisch inspanning en daarom staan en lopen zoveel mogelijk af te wisselen. Indien de houding bij een uit te voeren taak niet stilstaand is en de reden dat draaien door het verplaatsen van de voeten gestimuleerd wordt, is de toegevoegde positieve waarde van de ergo mat op veel “bewegend staan” werkplekken, afgezien van subjectieve beleving van individuen, klein te noemen. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat het draaien bemoeilijkt wordt door gebruik van antislip materiaal in de matten.

Voorlichting staand werk

Knelpunt/risico: Te lange duurbelasting van staand werk veroorzaken jaarlijks veel lichamelijke klachten. Langdurig staand werk kan klachten veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan wanneer de werkplek onvoldoende ergonomisch is ingericht.


Geef medewerkers voorlichting over verantwoorde, staande, actieve werkhouding.

Tips bij actieve werkhouding: • Houd de knieën los, ietwat gebogen • Sta op beide benen • Houd de buikspieren iets aangespannen, om een holle rug te voorkomen. • Maak bij voorkeur kleine stapjes in plaats van stil te staan op één plaats; dit houdt de spierpomp in de bloedvaten van de benen actief. • Plaats enkele aspecten in de organisatie juist buiten bereik zodat kleine loopafstanden als vanzelfsprekend in het werk zijn ingebouwd.

Maatregelen en hulpmiddelen bij tillen van grondstoffen in productie

Knelpunt/risico: Tillen en dragen van zware lasten, in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen, boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen. Het dagelijks handmatig tillen en dragen van verpakkingen grondstoffen als zakken, jerrycans, dozen etc. ter bereiding van producten kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de te tillen gewichten van de verpakkingen in combinatie met een slechte werkhouding en de vaak vereiste reikbewegingen naar de bereidingstank of silo.

Maatregel/oplossing: Zet til hulpmiddelen in waardoor het handmatig tillen wordt weggenomen, zoals vacuümheffer. Tijdens tillen dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden. Belangrijke aspecten m.b.t. de inrichting zijn: • de werkhoogte optimaliseren en duidelijke afspraken maken over de maximale hoogte; zorg dat de aanvoer en invoer hoogte zoveel mogelijk op elkaar zijn afgestemd, bij voorkeur op 10 cm onder ellebooghoogte. Zet hiertoe eventueel hulpmiddelen in, zoals een heftruck. • tillen vervangen door duwen en trekken door gebruik te maken van een invoerbed. • zo nodig een opstapbordes gebruiken Om de juiste til techniek te hanteren is het belangrijk om: • een stabiele houding in te nemen waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld. • de last dicht bij het lichaam houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is. • met afhangende schouders te tillen. • de rug recht te houden. • vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk te voorkomen

• • •

draaiing en zijwaarts buigen van de romp te voorkomen (alleen recht vooruit tillen) niet vanuit de rug te draaien tijdens het tillen; verplaats de voeten hoge versnellingen te voorkomen.

Gebruik maken van de Tilwijzer. De Tilwijzer is een specifieke folder over de juiste tilhouding. De Tilwijzer is ontworpen voor een project van de Productschappen Wijn en Dranken. De kern van de Tilwijzer bestaat uit twaalf voorbeelden waarin juist en onjuist tillen naast elkaar zijn afgebeeld. Bij iedere afbeelding is een korte tekst opgenomen. De Tilwijzer is zo ontwikkeld dat hij op de werkplek kan worden opgehangen, om de medewerkers dagelijks te herinneren aan het belang van goed tillen.

Voor het tillen van zakken of dozen van verschillende afmetingen is de vaculift een geschikt hulpmiddel. De vaculift kan tevens gebruikt worden bij het tillen van fusten. De vaculift is toepasbaar in combinatie met een balancer. Middels de toepassing van een railsysteem of zwenkarm, kan er een groot werkgebied worden gecreëerd.

Richtlijnen inrichting werkplek voor handmatig invoeren van flessen

Er worden hier meerdere flessen tegelijkertijd op de band geplaatst. Band staat voor werknemer te hoog. Er wordt met opgetrokken schouders gewerkt; stand van polsen is uit hun neutraal stand;doordat meerdere flessen tegelijkertijd opgepakt worden is ook sprake van extra knijpkracht; neiging tot asymmetrische (gedraaide) rughouding.

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn de werkhouding (opgeheven schouders/armen), ver reiken en de hoeveelheid kracht die men uitoefent. Binnen de branche kan sprake zijn van langdurig repeterende bewegingen bij het handmatig invoeren van lege flessen in een productielijn. Naast de manier van uitvoering is de inrichting van de werkplek van belang om lichamelijke klachten te voorkomen of klachten te verminderen. Met betrekking tot de inrichting van de lopende band, deze kent doorgaans over de gehele lengte één hoogte. Werknemers aan de lopende band zijn echter niet allemaal even lang, waardoor niet iedereen de juiste werkhoogte heeft.

Maatregel/oplossing: Zet til hulpmiddelen in voor de aanvoer van lege flessen op de productielijn, waardoor het handmatig tillen wordt weggenomen. Laat de lopende band in hoogte oplopen van 92 tot 112 cm voor staand werk. De werknemer kan dan gaan staan op de plek aan de band waar de voor hem of haar juiste werkhoogte aanwezig is. Maak gebruik van een buffersysteem. Tijdens (handmatig) invoeren van lege flessen dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden, ook al gaat dit om lege flessen. Belangrijke aspecten m.b.t. de inrichting zijn: • de werkhoogte optimaliseren; zorg dat de aanvoer en invoer hoogte zoveel mogelijk op elkaar zijn afgestemd, bij voorkeur op 10 cm onder ellebooghoogte. Zet hiertoe eventueel hulpmiddelen in, zoals een heftruck. • gebruik zo nodig een opstapbordes. Om de juiste til techniek te hanteren is het belangrijk om: • een stabiele houding in te nemen waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld; • de last dicht bij het lichaam houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is; • met afhangende schouders te tillen; • de rug recht te houden;

• • • •

vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk te voorkomen; draaiing en zijwaarts buigen van de romp te voorkomen (alleen recht vooruit tillen); niet vanuit de rug te draaien tijdens het tillen; verplaats de voeten; hoge versnellingen te voorkomen.


:

De repeterende handeling: handmatig inzetten van flessen wordt nu voorkomen


Knelpunt/risico: Het dagelijks handmatig tillen en dragen van waterflessen kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de te tillen gewichten van de waterflessen met doorgaans een inhoud van 17,9 tot 18,9 liter in combinatie met een slechte werkhouding en de vaak vereiste reikbewegingen vanuit krat naar productielijn of andersom.

Maatregel/oplossing: Zet hulpmiddelen in waardoor het tillen van volle waterflessen vanuit de productielijn naar krat wordt geautomatiseerd, zoals een til robot. Tijdens tillen dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden, ook al gaat dit om lege in te voeren waterflessen. Belangrijke aspecten m.b.t. de inrichting zijn: • de werkhoogte te optimaliseren; zorg dat de aanvoer en invoer hoogte zoveel mogelijk op elkaar zijn afgestemd, bij voorkeur op 10 cm onder ellebooghoogte; • duidelijke afspraken te maken over de maximale hoogte; tillen boven de 175 cm dient te worden vermeden; • zo nodig een opstapbordes gebruiken. Om de juiste til techniek te hanteren is het belangrijk om: • een stabiele houding in te nemen waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld; • de waterfles dicht bij het lichaam te houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is; • met afhangende schouders te tillen; • de rug recht te houden; • vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk te voorkomen; • draaiing en zijwaarts buigen van de romp te voorkomen (alleen recht vooruit tillen); • niet vanuit de rug te draaien tijdens het tillen; verplaats de voeten; • hoge versnellingen te voorkomen. Gebruik maken van de Tilwijzer. De Tilwijzer is een specifieke folder over de juiste tilhouding. De Tilwijzer is ontworpen voor een project van de Productschappen Wijn en Dranken. De kern van de Tilwijzer bestaat uit twaalf voorbeelden waarin juist en onjuist tillen naast elkaar zijn afgebeeld. Bij iedere afbeelding is een korte tekst opgenomen. De Tilwijzer is zo ontwikkeld dat hij op de werkplek kan worden opgehangen, om de medewerkers dagelijks te herinneren aan het belang van goed tillen.

Risicobeschrijving: Zittend werk Medewerkers verrichten steeds vaker zittend werk. Het gaat daarbij niet allen om beeldschermwerk maar ook om besturingstaken op bijvoorbeeld de heftruck, vrachtwagen of bestelbus. Deze ogenschijnlijk ‘lichte’ arbeid levert in de praktijk steeds vaker problemen op door de statische houding van het bovenlichaam. Zitten is in veel gevallen zinvol, omdat in deze houding nauwkeurig en geconcentreerd gewerkt kan worden. Omdat zittend werken het bovenlichaam in een statische positie houdt, is het van belang het zitten zo veel mogelijk te onderbreken met andere werkhoudingen, bijvoorbeeld met staan of lopen. Knelpunt/risico Als gevolg van vaak langdurige statische houding van delen van het lichaam, kunnen klachten ontstaan. Deze klachten zijn vaak gerelateerd aan de duur van zitten, verkeerde zithouding en de combinatie van zittende houding en (ver) reiken. Het betreft met name rugklachten, nek-/schouderklachten en arm/handklachten. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij staand werk Onderzoek naar risico’s op het ontstaan van lichamelijke klachten door staan wijzen uit dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • De duur • De mogelijkheden om de werkhouding te veranderen: afwisseling in staan, lopen en zitten • De ergonomische inrichten van de werkplek, zoals: o de werkhoogte o De reikafstanden, al dan niet in combinatie met tillen o De been en voetruimte o De beschikbare hulpmiddelen Branche richtlijn bij zittend werken •

De inrichting van de werkplek moet volgens de ergonomische beginselen ingericht te zijn. Arbobesluit artikel 5.4. Dit betekend dat de inrichting van de werkplek moet zoveel mogelijk afgestemd worden op de afmetingen van het menselijk lichaam. (Nb. Hierbij moet u denken aan de juiste werkhoogte, voldoende beenruimte, beperking van reiken e.d.)

•

Bij zittend werken wordt aanbevolen ten minste iedere twee uur af te wisselen met andere houdingen. Het zitten tot een maximum van vijf uur per dag te beperken. Bij het inrichten van een zitwerkplek is een verstelbare stoel het minimaal vereiste. Behalve met de stoel dient rekening gehouden te worden met het blikveld, het reiken grijpbereik van de medewerker, het bereik van de voeten bij gebruik van bedieningsmiddelen (pedalen) en de benodigde beenruimte. De gewenste werkhoogte dient te worden afgestemd op de lichaamsmaten van de medewerker.

• •

•

Branche oplossingen bij zittend werken De risico’s door langdurig zittend werken is vermijdbaar door: • • • •

Afwisseling van werkzaamheden Goede werkhoudingen (voorlichting) Juiste inrichting van werkplek Aanschaf hulpmiddelen


Als gevolg van vaak langdurige statische houding van delen van het lichaam kunnen klachten ontstaan. Deze klachten zijn vaak gerelateerd aan de duur van zitten, verkeerde zithouding en de combinatie van zittende houding en (ver) reiken. Het betreft met name rugklachten, nek-/schouderklachten en arm/handklachten.

Risicobeheersing Werken brengt, net als alle andere activiteiten, een zeker risico voor de gezondheid met zich mee. Het spreekt vanzelf dat het risico voor werknemers om door hun werk een ongeval te krijgen of arbeidsongeschikt te worden, zo klein mogelijk moet zijn. Risico-inventarisatie en –evaluatie: Volgens de Arbowet moet een bedrijf de gezondheidsrisico’s die de werknemers lopen tijdens hun werk inventariseren en evalueren en moet het op grond daarvan een plan maken om die risico’s zo nodig te verminderen. Voor meer informatie over de uitvoering van een risico-inventarisatie en –evaluatie zie www.rie.nl . Zie voor uw branchespecifieke RI&E RI&E Dranken en Wijn — Site Risicobeheersing: Bij de beheersing van risico’s worden de risico’s beperkt tot een aanvaardbaar niveau door het treffen van maatregelen. Om dit effectief te doen, moet gebruik worden gemaakt van een systematische benadering; een strategie. Het idee hierachter is risico’s zoveel mogelijk aan de bron te bestrijden. Dit wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd: 5. Bron wegnemen: bijvoorbeeld heftruck vervangen door heftruck met draaibare cabine 6. Hulpmiddelen gebruiken of de bron afschermen 7. Organisatorische oplossingen: bijvoorbeeld gedragsregels bij beeldschermwerk 8. Persoonlijke beschermingsmiddelen Oplossingen tabel De diverse oplossingen in de tabel zijn ingedeeld volgens de arbeidshygiënische strategie. Het kan voorkomen dat een ‘oplossing’ op meerdere niveaus betrekking heeft binnen de arbeidshygiënische strategie. Bron wegnemen

Hulpmiddelen/Afscherming bron

Organisatorische oplossingen

Juiste Instelmogelijkheden heftruckstoel Juiste inrichting beeldschermwerkplek Checklist aanschaf heftruck Gebruik heftruck met draaibare cabine

Juiste inrichting chauffeurswerkplek Juiste inrichting beeldschermwerkplek


Inrichting stawerkplek met zit-stasteun

Normen en wetten Arbobesluit Hoofdstuk 5 Afdeling 1: Fysieke belasting Achtergrondinformatie Dossier Lichamelijke Belasting FNV Bondgenoten SDU (leverancier AI-blad nr. 2 Werken met beeldschermen, nr. 8 Zittend en staand werk en nr. 29 Fysieke Belasting, niet gratis)

Inrichting stawerkplek met zit/stasteun

Knelpunt/risico: Ondanks het feit dat langdurig staand werk klachten kan veroorzaken van bijvoorbeeld de onderrug of van de vaten in de benen is het raadzaam om een stawerkplek in te richten indien de taken van de medewerker vereisen dat deze beperkt tot zeer mobiel is en dat middelzware arbeid of objecten gehanteerd moeten worden. Indien langer dan 1 uur achter elkaar of indien meer dan 4 uur per dag gestaan wordt, neemt de kans op klachten toe. Een zit/stasteun kan de lichamelijke belasting verminderen, doordat de benen gedeeltelijk ontlast kunnen worden en staan kan worden afgewisseld met ondersteund staan.

Maatregel/oplossing • Indien mobiliteit, reikwijdte en kracht niet of minder van belang zijn bij de uitvoering van taken kan de stawerkplek veranderd worden in een werkplek met zit/stasteun (zie beslisschema staand of zittend werk). • Indien langer dan 1 uur achter elkaar of indien meer dan 4 uur per dag gestaan moet worden. • Zorg voor ruime hoogte instelling. • De voorkeur gaat uit naar een uitvoering met stervormige voet. • Let op aanwezigheid van voldoende beenruimte onder de tafel.

Toelichting en tips om de goede werkplek met zit/stasteun vorm te geven: De stawerkplek moet voldoen aan de ergonomische eisen die vanuit het werk en de individuele lichaamslengte gesteld kunnen worden. Hier gelden in principe dezelfde referentiepunten als die bij de stawerkplek (zie inrichting stawerkplek). Belangrijke afwijking is dat de ideale werkhoogte bij het werken met een zit/stasteun ca. 10 cm lager ligt dan bij staand werken. Een goede werkhoogte = afhankelijk van de lichaamlengte, de grootte van de voorwerpen en de taak. Doorgaans is de werkhoogte tussen de 10 cm onder ellebooghoogte. Een goede reikafstand = afhankelijk van de frequentie van de handelingen. Om te voorkomen dat men in de rug buigt, is de maximale reikafstand ≤ de onderarmlengte. Een voldoende beenruimte onder het werkblad om aangeschoven aan de werkplek te kunnen werken. Indien het bedienen van pedalen aan de orde is, verander de stawerkplek in een zitwerkplek. Geef instructie over de manier waarop de hulpmiddelen ingesteld moeten worden om een goede werkhouding aan te nemen.

Juiste inrichting beeldschermwerkplek

Knelpunt/risico: Tot voor kort werd RSI (Repetitive Strain Injury) gebruikt als een verzamelnaam voor klachten aan nek, schouder, arm, elleboog, pols, of hand door overbelasting. Tegenwoordig noemen we dit CANS: Complaints of Arm, Neck and/or Shoulders. Gepaard gaande verschijnselen variëren van pijn, stijfheid en tintelingen tot krachtverlies. CANS ontstaat door het langdurig belasten van dezelfde spieren door het maken van dezelfde herhalende beweging zoals bij beeldschermwerk vaak het geval is. Een verkeerde houding en een te hoge spierspanning kunnen de klachten verergeren.

Maatregel/oplossing: Besteed aandacht aan werktaken, werktijden, werkdruk, werkplek en werkwijze. Werktaken, werktijden en werkdruk: • Werk niet langer dan 6 uur per dag achter een beeldscherm • Wissel het werken achter de computer af met andere bezigheden: werkmaximaal 1 uur onafgebroken achter de computer. • Neem regelmatig pauzes en micropauzes. • Doe tijdens de rustmomenten enkele oefeningen om uw spieren te ontspannen. Werkplek en werkwijze: • De bureaustoel dient et voldoen aan de norm volgens NEN-EN 1335. • Het is cruciaal de werkplek goed af te stemmen op de eigen lichaamsmaten. Daarnaast is het van belang om gedurende de dag regelmatig van werkhouding te veranderen. De hieronder getekende werkhouding is de basishouding en uitgangspunt.

Toelichting bij de werkplek juist instellen: •

Instellingen Stoel

Zithoogte (1) Als uitgangshouding ga je zo ver mogelijk naar achteren zitten op uw stoel, met de romp rechtop en je rug tegen de rugleuning van de stoel. De voeten staan hierbij plat op de grond, recht onder de knieën. Er is sprake van een optimale zithoogte wanneer de bovenbenen gelijkmatig worden ondersteund (en niet worden afgekneld door afhangende benen) en een hoek van ongeveer 90 graden maken met de onderbenen. Zitdiepte (2) Wanneer je stevig tegen de rugleuning aan gaat zitten moet je een vuist tussen de voorkant van de zitting en de knieholte kunnen plaatsen. Dit voorkomt afknelling van bloedvaten en zenuwen in de knieholte door de rand van de stoel.

Lendensteun (3) De belangrijkste functie van de rugleuning is het bevorderen van een neutrale houding van de wervelkolom. Door steun te bieden ter hoogte van de bekkenrand kan het bekken niet achteroverkantelen en de onderrug in een onnatuurlijke houding dwingen. Stel de hoogte van de rugleuning zo in dat je de lendensteun (bolling) tegen de bovenrand van het bekken voelt. Wanneer je dit niet prettig vindt kun je de lendensteun iets hoger instellen, in de 'holling' van de rug. Armsteunen (4) Leg in zittende houding de vingertoppen van je rechterhand op je rechter sleutelbeen. Zorg ervoor dat de bovenarmen ontspannen langs het bovenlichaam hangen. De punt van je elleboog wijst de juiste hoogte van de rechter armsteun aan. Herhaal dit voor de linkerarm. Bij een juiste instelling moet het mogelijk zijn de onderarmen ontspannen op de armsteunen te laten rusten, zonder dat de schouders omhoog worden geduwd. Stel de breedte van de armsteunen zo in dat de ellebogen dicht bij het lichaam kunnen worden gehouden. Werkbladhoogte (5) Wanneer je meer dan 50% van de tijd gebruik maakt van het toetsenbord, dient de werkbladhoogte zo te worden ingesteld dat deze overeenkomt met de hoogte van de armsteunen; het steunvlak van de armsteunen loopt als het ware over in het werkvlak. Als de werkbladhoogte niet instelbaar is kan het nodig zijn een voetensteun te gebruiken (bij een te hoog werkblad). Relatief te lage tafels kunnen met hulpmiddelen hoger worden geplaatst. •

Inrichting van de beeldschermwerkplek

De inrichting van de beeldschermwerkplek wordt in het algemeen bepaald door de gebruiksfrequentie van beeldschermapparatuur (beeldscherm, toetsenbord en muis) en andere hulpmiddelen zoals telefoon, rekenmachine en naslagwerken. Positie beeldscherm Het beeldscherm en het toetsenbord moeten zo geplaatst zijn dat je er recht achter kunt plaatsnemen. Spiegelingshinder in het beeldscherm kun je voorkomen door uw beeldscherm haaks op het raam en op geruime afstand van het raam (minimaal 1,5 meter) te plaatsen. Beeldscherminstelling Wat betreft de kleurinstelling van het beeldscherm verdient een lichte achtergrond met donkere tekens de voorkeur. Beeldschermhoogte De eerste regel op uw scherm ligt iets onder ooghoogte. Moet u veel op het toetsenbord kijken of als u een leesbril of bifocale bril gebruikt, zet het scherm dan wat lager. Kijkafstand (6) De aanbevolen afstand tussen de ogen en het beeldscherm (kijkafstand) is afhankelijk van de afmetingen van het beeldscherm. Houd tenminste 50 centimeter afstand van het scherm. Richtlijnen bij afstandbepaling zijn: 14 inch 50 - 70 cm 15 inch 55 - 75 cm 17 inch 60 - 85 cm 21 inch 75 - 105 cm Afhankelijk van de lettergrootte kunnen aanpassingen nodig zijn. Om te voorkomen dat de ogen zich telkens op een andere afstand moeten instellen, dienen toetsenbord, document en beeldscherm zich op ongeveer gelijke kijkafstand te bevinden. Toetsenbord en muis De afstand tot het toetsenbord moet zo zijn dat je er in een goede houding (rechtop zittend met de bovenarmen ontspannen langs het lichaam en de onderarmen en handen horizontaal) op kunt werken. Houd bij het bedienen van de muis je bovenarm dichtbij het lichaam. Overige hulpmiddelen De middelen die het meest worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld telefoon, schrijfblok en pen dienen zoveel mogelijk binnen de reikafstand te worden geplaatst. In de praktijk komt dit neer op plaatsing binnen een straal van ongeveer 50 cm.

Juiste instelmogelijkheden voor heftruckstoelen

Knelpunt/risico: Langdurig zittend chauffeurswerk op een heftruck kan te belastend zijn voor het menselijk lichaam. Lichaamstrillingen en schokken kunnen leiden tot overbelasting van rug, nek en schouders. Uit onderzoek is gebleken dat de rijstijl van de bestuurder, de soort banden, het gewicht van de heftruck en een juiste afstelling van de stoel van belang zijn voor de uiteindelijke trillingsbelasting. Het is van belang dat de werkplek zo ingericht is dat klachten zoveel mogelijk worden voorkomen; het zittend werk mag niet leiden tot rug- of andere gezondheidsklachten van de chauffeur. Naast voor-/achterwaarts moet een heftruckstoel ook in hoogte verstelbaar zijn, zodat zowel een kleine als een lange chauffeur hiervan gebruik kan maken. Hoogte verstelling vraagt ook om een voldoende hoge kooi. Sommige kleinere kooien bieden te weinig ruimte en hebben een hogere opbouw nodig om een persoon voldoende hoofdruimte te geven als de stoel hoog staat. De heftruckstoel zou ook een kantelbare zitting moeten hebben. Door de zitting enige graden achterover te kantelen hebben de benen meer steun, zit je niet alleen op je ‘zitbotjes’ en wordt het afschuiven verminderd.

Maatregel/oplossing: • Realiseer bij eenzijdige heftruck chauffeurstaak een optimale zitwerkplek. Let daarbij op voldoende instelmogelijkheden bij aanschaf van een heftruckstoel (zie toelichting). • Beperk de duur, zorg voor voldoende pauzes met daarin beweging buiten de cabine of zorg voor zoveel mogelijk afwisseling van taken. • Geef medewerkers een zitinstructie.

Toelichting m.b.t. instelmogelijkheden: • De bediening is eenvoudig en op de tast te bedienen. • De stoel is voorzien van een Nederlandse handleiding over de bediening en het onderhoud. • De hoek tussen de zitting en de rugleuning bedraagt minimaal 100º. • De stoel is in hoogte instelbaar met een bereik van minimaal 13 cm. • De stoel is voor- en achterwaarts instelbaar met een bereik van minimaal 20 cm. • De zittingdiepte is instelbaar en bedraagt minimaal 43 cm. • De breedte van de stoelzitting is minimaal 45 cm. En van de rugleuning minimaal 41 cm. • De rugleuning geeft een goede steun (bolle vorm in het lage gedeelte) en is minimaal 28 cm hoog, maar vormt door de hoogte geen belemmering bij het omkijken. • De bekleding en vulling van de stoel is stroef, vochtdoorlatend en niet-irriterend. • De stoel heeft opklapbare en instelbare armleggers. • De stoel heeft geen scherpe kanten en geen mogelijkheid tot afklemmen van de vingers. • De stoel is voorzien van trillingsdemping en is instelbaar op het gewicht van de bestuurder. • Er zijn ook draaibare heftruckstoelen op de markt. Deze voorkomen het werken met een gedraaide rug bij het achteruit rijden. • Zorg ervoor dat de vrije ruimte in de cabine boven de stoel minimaal 107 cm is. Er is gebleken dat 80% van de gebruikers de stoel niet of niet goed instellen. Een heftruck stoel die automatisch instelt op het gewicht van de gebruiker kan dan een oplossing zijn voor het feit dat veel gebruikers de stoel niet instellen. De stoel heeft een luchtbalg die via een luchtpomp op het lichaamsgewicht van de bestuurder wordt ingesteld. De bestuurder hoeft zijn stoel dus niet of nauwelijks meer in te stellen. Er zijn ook heftruckstoelen die voorzien zijn van een aangepaste schokbreker. Deze past zich automatisch aan het wegdek waarover wordt gereden aan. Door middel van een visuele indicator krijgt de chauffeur

informatie over het effect van zijn rijgedrag op de trillingsbelasting.

Achtergrondinformatie Site BGZ brochures

Checklist aanschaf heftruck

Knelpunt/risico: Langdurig zittend chauffeurswerk op een heftruck kan belastend zijn voor de rug en de ledematen. Het is van belang dat de werkplek zo ingericht is dat klachten zoveel mogelijk worden voorkomen; het zittend werk mag niet leiden tot rug- of andere gezondheidsklachten van de chauffeur. Het aanschaffen van een nieuwe heftruck is geen eenvoudige zaak. Er zijn verschillende factoren waar op gelet dient te worden. Denk bijvoorbeeld aan: bediengemak, instelmogelijkheden heftruckstoel en voldoende ruimte in de cabine etc.

Maatregel/oplossing: • • •

Ga aan de hand van de 'checklist aanschaf heftruck' na welke heftruck voor de taak het best ingezet kan worden Realiseer bij eenzijdige heftruck chauffeurstaak een optimale zitwerkplek. Let daarbij op voldoende instelmogelijkheden bij aanschaf van een heftruckstoel (zie toelichting). Geef medewerkers een zitinstructie

Toelichting: De checklist bevat ergonomische aandachtspunten die bij aanschaf van een nieuwe heftruck of bij vervanging van onderdelen van belang kunnen zijn. De 'checklist aanschaf heftruck' helpt bij het stellen van de minimale eisen.

Gebruik vorkheftruck met draaibare cabine

Knelpunt/risico: Langdurig zittend chauffeurswerk kan belastend zijn voor de rug en de ledematen. Het is van belang dat de werkplek zo ingericht is dat klachten zoveel mogelijk worden voorkomen; het zittend werk mag niet leiden tot rug- of andere gezondheidsklachten van de chauffeur. Naast deze risico’s neemt de kans op rug en nekklachten toe wanneer de heftruckchauffeur een gedraaide zitpositie in moet nemen bij het achteruit rijden.

Maatregel/oplossing: De inzet van een elektrische vorkheftruck met draaibare cabine is een maatregel voor het vervoer van grote lasten of gestapelde pallets waarbij een gedraaide zitpositie kan worden voorkomen.

Toelichting: De 180 graden draaibare cabine is goed te gebruiken is situaties waar het zicht teveel beperkt wordt om veilig vooruit te kunnen rijden. De draaibare cabine maakt achterom kijken overbodig. Doordat de bestuurder na het opnemen van de last met cabine en al in de richting van de "achterkant" van de truck draait, heeft hij ook bij het achteruit rijden volledig zicht. Zo is het mogelijk grote lasten of meerdere pallets op elkaar op te nemen, zonder dat er gevaarlijke situaties ontstaan. Bovendien hoeft de bestuurder geen gedraaide zitpositie aan te nemen, welke rug- en nekklachten kan veroorzaken.

Juiste inrichting chauffeurwerkplek Knelpunt/risico: Langdurig zittend chauffeurswerk kan belastend zijn voor de rug en de ledematen. Het is van belang dat de werkplek zo ingericht is dat klachten zoveel mogelijk worden voorkomen; het zittend werk mag niet leiden tot rug- of andere gezondheidsklachten van de chauffeur.

Maatregel/oplossing: • Realiseer bij eenzijdige chauffeurstaak een optimale zitwerkplek • Beperk de duur, zorg voor voldoende pauzes met daarin beweging buiten de cabine of zorg voor zoveel mogelijk afwisseling van taken • Geef medewerkers een zitinstructie

Toelichting: • Gebruik een goede trillingsdemping, zoals: o Trillingsarm opgehangen cabine. o Stoel met trillingsdempende eigenschappen en een juiste instelling o Verende as(sen) o Juiste bandenspanning. • De werkstoel moet goede ondersteuning bieden, met aandacht voor zithoogte, zitdiepte, lendensteun, zijwangen, armleggers, horizontale en verticale trillingsdemping. De stoel moet instelbaar zijn op de lichaamsmaten van chauffeur. • Bij langdurig werk is de goede maatvoering en ondersteuning nog belangrijker omdat trillingen en schokken een belangrijke risicofactor zijn voor rugklachten; het lichaam kan in een goede houding deze trillingen en schokken beter opvangen. • De bedieningsmiddelen bevinden zich op een goede reikafstand en hoogte en zijn gemakkelijk en licht te bedienen. • Geef de chauffeur een zitinstructie over de instelmogelijkheden van de stoel (en bedieningsmiddelen). • Pas de rijstijl aan de terreinomstandigheden aan. Het voorkomt een te grote trillingen schokbelasting. • Voorkom ”scheef zitten” door bijvoorbeeld een portemonnee in de achterzak. • Wees alert op de noodzaak om de werkplek voor een links- of rechtshandige in te richten. • In de cabine is voldoende voeten beenruimte. De pedaaldruk is kleiner dan 5 kg. • Beperk, waar mogelijk, het langdurig zittend werk tot 2 uur achtereen en maximaal 4 uur per dag. • Blijf bij een pauze niet in de machine zitten, maar gebruik de pauzes goed. Doe rek- en strekoefeningen. Dit voorkomt veel lichamelijke klachten. • Spring niet uit de cabine, want dit kan rugklachten veroorzaken of letsel aan enkels of knieën. Gebruik altijd alle treden. • Zorg voor een goede lichamelijke conditie, beweeg elke dag minimaal een ½ uur.

Risicobeschrijving: Reiken

Knelpunt/risico In het horizontale vlak is het met name van belang dat reiken voorkomen wordt. Veel en ver reiken resulteert in veel werken in een gedraaide of voorovergebogen houding. Om reikafstanden te voorkomen moeten te hanteren objecten (dozen, kratten, waterflessen), gereedschappen en bedieningsmiddelen zoveel mogelijk dichtbij en recht voor het lichaam geplaatst worden.

Branche richtlijn bij reiken • • •

Reik altijd binnen een straal van 60 cm (< 1 x per minuut); Bij regelmatig (ongeveer 1 x per minuut) reiken en grijpen is de maximale reikafstand 45 cm; Bij veel reiken en grijpen (> 1 x per minuut) blijft de maximale reiken grijpafstand beperkt tot 30 cm.

Referentiepunt voor de afstandsbepaling is de schouder vanuit een rechte houding. Zolang je kunt reiken op een manier dat de rug niet (langdurig) hoeft te buigen of te draaien is er meestal geen probleem. Zodra je moet bukken, moet je rug het gewicht van de romp dragen en wordt de kans op klachten vergroot.

Branche oplossingen bij reiken Het risico op te ver reiken is vermijdbaar door: • • • •

Goede werkhoudingen en werkmethoden (voorlichting) Afwisseling / rouleren van werkzaamheden Goede ergonomische inrichting van de werkplek Aanschaf hulpmiddelen


Risicobeheersing Werken brengt, net als alle andere activiteiten, een zeker risico voor de gezondheid met zich mee. Het spreekt vanzelf dat het risico voor werknemers om door hun werk een ongeval te krijgen of arbeidsongeschikt te worden, zo klein mogelijk moet zijn. Risico-inventarisatie en –evaluatie: Volgens de Arbowet moet een bedrijf de gezondheidsrisico’s die de werknemers lopen tijdens hun werk inventariseren en evalueren en moet het op grond daarvan een plan maken om die risico’s zo nodig te verminderen. Voor meer informatie over de uitvoering van een risico-inventarisatie en –evaluatie zie www.rie.nl . Risicobeheersing: Bij de beheersing van risico’s worden de risico’s beperkt tot een aanvaardbaar niveau door het treffen van maatregelen. Om dit effectief te doen, moet gebruik worden gemaakt van een systematische benadering; een strategie. Het idee hierachter is risico’s zoveel mogelijk aan de bron te bestrijden. Dit wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd: 9. Bron wegnemen: bijvoorbeeld plaatsen palletiseermachine 10. Hulpmiddelen gebruiken of de bron afschermen: bijvoorbeeld gebruik van handscanner 11. Organisatorische oplossingen: bijvoorbeeld voorlichting 12. Persoonlijke beschermingsmiddelen Zie voor uw branchespecifieke RI&E RI&E Dranken en Wijn — Site Oplossingen tabel De diverse oplossingen in de tabel zijn ingedeeld volgens de arbeidshygiënische strategie. Het kan voorkomen dat een ‘oplossing’ op meerdere niveaus betrekking heeft binnen de arbeidshygiënische strategie.

Bron wegnemen

Hulpmiddelen/Afscherming bron Gebruik van Handscanner

Maatregelen en hulpmiddelen bij tillen op hoogte

Organisatorische oplossingen Voorlichting reiken

Maatregelen en hulpmiddelen bij hanteren van lasten op hoogte Zie tevens de hoofdthema’s: Tillen en dragen; Duwen en trekken; Staan; Zitten. Normen en wetten Arbobesluit Hoofdstuk 5 Afdeling 1: Fysieke belasting


Gebruik van Palletiseermachines

Knelpunt/risico: Fysieke overbelasting van werknemers door tillen kan leiden tot ernstige schade aan de gezondheid. Klachten aan het bewegingsapparaat kunnen het gevolg zijn. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Klachten betreffen niet alleen de rug maar kunnen tevens nadelige consequenties hebben voor nek, schouder, hand, pols, heup en knie. Vaak worden de klachten veroorzaakt door een combinatie van belastende factoren. Bijvoorbeeld tillen van pallets in een slechte werkhouding, een houding lang vasthouden in combinatie met tillen of steeds dezelfde til beweging uitvoeren terwijl ook ver moet worden gereikt. Het gaat daarbij om zowel de til gewichten, het grote formaat van de pallet en de consequenties voor de werkhouding.

Maatregel/oplossing: Automatiseren en inzet van transportsystemen bij palletiseren geldt als een technische oplossing om het aantal handmatige til- en reikacties te verminderen. Deze maatregelen is voor kleinere ondernemingen met een beperkte voorraad vaak minder toepasbaar/rendabel.

Toelichting /Voorbeelden Flexibele palletiseerrobot

Dozen (of andere producten zoals kratten) worden automatisch gerangschikt en geplaatst op een pallet. • • •

De robot is eenvoudig verplaatsbaar doordat de wielen worden aangedreven door een motor. Hierdoor kan de palletiseerrobot ingezet worden op verschillende locaties in de fabriek. De bediening van de robot is eenvoudig te leren ook voor mensen zonder technische achtergrond. Verschillende stapelverbanden zijn standaard in te voeren. De machine is geheel afgeschermd met platen en deuren. Alle deuren zijn middels contact schakelaars beveiligd. Wanneer een deur open gaat stopt de machine.

Palletmagazijn / palletstapelaar

Met een zeer weegt tillen is

één man optillen van pallet van een stapel is zwaar werk. Een gemiddelde europallet 25 kg. Het handmatig eigenlijk geen optie.

Het van een stapel afgooien is een praktijksituatie die nog steeds voorkomt. Kans op lichamelijk letsel, doordat pallet net verkeerd terecht komt is zeker aanwezig. Met technieken zoals hierboven geschetst, (waaronder gebruik maken van het hefboom effect) kan overbelasting voorkomen worden. Tillen met z’n tweeën is ook een prima optie. In een palletmagazijn of palletstapelaar wordt steeds de onderste pallet vrijgemaakt zodat deze met de pompwagen uitgereden kan worden. Het handmatig tillen en verplaatsen van pallets is hierdoor niet meer nodig.

Gebruik van Handscanner

Knelpunt/risico: Bij het scannen van producten komt het voor dat orderpickers en heftruckchauffeurs ver moeten reiken, op moeten staan uit de heftruckstoel of beperkt worden in de bewegingsvrijheid door aanwezigheid van een snoer of kabel. Regelmatig ver reiken in combinatie met belastende werkhoudingen kan leiden tot lichamelijke klachten, met name voor rug, nek en schouders.

Maatregel/oplossing: De inzet van een snoerloze handscanner om barcodes te lezen is een hulpmiddel dat zowel van dichtbij als van veraf te gebruiken is en kan in alle richtingen scannen. Hierdoor hoeft men, bijvoorbeeld bij het dozen scannen in het magazijn, niet meer op te staan van de heftruckstoel. Het scannen van de binnengekomen producten zal hierdoor sneller verlopen.

Toelichting De hand snoerloze handscanner heeft een vermindering van lichamelijke belasting tot gevolg door minder reiken. Bijkomende mogelijke effecten zijn het verbeteren van de veiligheid door afwezigheid van snoeren en kabels en een verbetering van productiviteit door vergroting scanbereik.

Voorlichting reiken

Knelpunt/risico: Het dagelijks ver reiken kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de te overbruggen afstand, te tillen gewichten en een slechte werkhouding, zoals reiken met een gedraaide rug. De manier van reiken is van belang om lichamelijke klachten te voorkomen of klachten te verminderen.

Maatregel/oplossing: Geef voorlichting over verantwoorde manier van reiken. Neem de volgende tips op in de voorlichting: •

Probeer reiken zoveel mogelijk te voorkomen

Door ver te reiken wordt de arm, schoudergordel en rug zwaarder belast. Deze belasting wordt steeds groter naarmate je verder reikt. Hoe verder, hoe zwaarder dus. Om ver reiken minder belastend te maken kan je met één hand afsteunen. Hierdoor wordt het lichaam beter ondersteund en wordt het reiken minder zwaar. •

Voorkom werken met een gedraaide rug

Draaien vanuit de wervelkolom tijdens het reiken geeft een hogere belasting dan reiken zonder draaiing. Het draaien maakt de belasting ook asymmetrisch. Het is beter om dichterbij te gaan staan tijdens het reiken dan om er naartoe te draaien of een grote zijwaartse afstand te moeten overbruggen •

Werk tussen heup- en schouderhoogte

Boven schouderhoogte en onder heuphoogte wordt reiken veel zwaarder. De schoudergordel en romp moeten worden gebruikt voor het reiken. Door tussen heup- en schouderhoogte te blijven, kan de reikbeweging alleen met de armen worden uitgevoerd. •

De last schuiven in plaats van tillen

Door de last te schuiven, is het niet nodig het gewicht van de last te tillen. Bij een reikbeweging naar een voorwerp dat verder weg ligt, is het daarom minder zwaar om het voorwerp te schuiven dan te tillen. Door het schuiven met twee handen uit te voeren, wordt een symmetrische belasting verkregen. Naast voorlichting is ook de ergonomische werkplekinrichting van belang. De werkplekinrichting dient te voldoen aan een aantal ergonomische eisen. Bijvoorbeeld eisen aan werkbladhoogte of eisen aan een stasteun bij het werken met een stasteun.

Maatregelen en hulpmiddelen bij hanteren van lasten op hoogte

Knelpunt/risico: Tillen en dragen van zware lasten, in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen of boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen. Het handmatig “verplaatsen” van lasten, is een combinatie van tillen en reiken. Uit alle onderzoeken en studies naar de risico’s hierbij, is gebleken dat hoe hoger de last getild moet worden des te groter zijn de krachten op het lichaam. Een werkhoogte van ca 75 cm blijkt het minst belastend te zijn. Niet voor niets zijn er richtlijnen opgesteld waarin is aangegeven dat het tillen/verplaatsen van lasten boven schouderniveau voorkomen moet worden. Als regel geldt: verplaats geen lasten boven de 175 cm. Waar zitten vooral de risico’s Het tillen op hoogte komt vooral voor bij het stapelen of ontstapelen van goederen, het palletiseren, en bij het handmatig verplaatsen van lasten in en uit stellingen.

Maatregel/oplossing: Het tillen van goederen boven 175 cm dient voorkomen te worden. Om dit te realiseren zijn passende maatregelen noodzakelijk. De volgende maatregelen kunnen genomen worden: • • • • •

Maak binnen uw onderneming concrete afspraken over de maximale stapelhoogte: hoeveel dozen / kratten etc. mogen maximaal op elkaar geplaatst worden. Stelregel: Nooit hogen dan 175 cm. Maak hierover ook met toeleveranciers afspraken. Stel voldoende hulpmiddelen beschikbaar, wanneer het handmatig verplaatsen van goederen boven schouderniveau (nog) niet voorkomen kan worden. Onderzoek de mogelijkheden, zowel intern als met toeleveranciers, voor het toepassen van de zogenaamde tussenpallet Draag zorg voor voorlichting en instructies.

Aanvullende informatie/tips en hulpmiddelen Werken met een tussenpallet Het werken met een tussenpallet is een zeer effectieve oplossing om het tillen op hoogte te voorkomen. De goederen kunnen nog steeds hoger gestapeld worden, maar dit hoeft niet meer handmatig te gebeuren.

Schaartafels verzonken in vloer Er bestaan mogelijkheden om schaar of heftafels te verzinken in een vloerput, waardoor pallets onder vloerniveau kunnen

komen. Hierdoor kan men pallets hoger stapelen, zonder boven schouder niveau te tillen. Aandachtspunt Dit lijkt een aardige oplossing en is zeker toepasbaar wanneer de noodzaak blijft bestaan om een pallet toch boven 175 cm te beladen. Probleem voor klant toeleverancier blijft echter bestaan. Zij krijgen pallets aangeleverd waar goederen boven de 175 cm op staan

Pallettruck / orderpicker met platformheffing

Een pallettruck met platformheffing is een pallettruck met een platform dat in hoogte verstelbaar is. De medewerker blijft tijdens het palletiseren of orderpicken op dit platform staan en kan zo hoog tillen of hoog stapelen van dozen/lasten voorkomen. Aandachtspunten Bij het gebruik van deze trucks schuilt wel het gevaar op asymmetrische werkhoudingen, door de relatief beperkte bewegingsruimte van de chauffeur. Het tillen vanuit de stelling een met een gedraaide rug plaatsen op de pallet is hier een reëel risico. Dit geldt ook voor de verhoogde kans op ver reiken. De chauffeur kan niet om de pallet heenlopen ter voorkoming van ver reiken. Risico op valgevaar is ook aanwezig. Goede afscherming van het chauffeursplatform tegen vallen van hoogte is hier verplicht. Bij het werken met deze trucks zijn goede gebruikersinstructies noodzakelijk.

Gebruik van trappen, opstapje of opstapbordes Om hoogtes te overbruggen kunnen natuurlijk ook platformtrappen, opstapjes e.d. gebruikt worden. Trappen, ladders en opstapjes zijn arbeidsmiddelen, waarvoor Nederlandse NEN normen bestaan. Voor trappen en ladders is dit de NEN 2484 en voor opstapjes de NEN-EN 14183 Aandachtspunten Bij het gebruik van trappen en opstapjes bestaat het gevaar op valgevaar of het maken van een “misstap”. Stevigheid en stabiliteit zijn belangrijke aandachtspunten. Een ander aandachtspunt is het gegeven dat wanneer men een trap of opstap gebruikt voor het verplaatsen van lasten op hoogte, er automatisch sprake is van dragen i.p.v. tillen. (Zie Arboinformatieblad “Methode van risicobepaling bij tillen en dragen”.)

De Ergostep

De voor de AGF-sector ontwikkelde Stapmaat

Risicobeschrijving: Duwen en Trekken

Definitie Onder duwen en trekken wordt het handmatig in beweging brengen en verplaatsen van een last over een langere afstand verstaan, waarbij het lichaam zich in dezelfde richting beweegt als de last, zonder dat de last wordt gedragen. De krachten zijn in hoofdzaak horizontaal gericht. Bij duwen is deze kracht van het lichaam af gericht. Bij trekken naar het lichaam toe. Knelpunt/risico: Naast kans op lage rugklachten, is uit onderzoek gebleken dat werknemers die regelmatig moeten duwen en trekken 2,5 – 4 keer zoveel kans hebben op het krijgen van schouderklachten dan werknemers die niet duwen en trekken. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij trekken en duwen Uit onderzoeken rondom het risico op het ontstaan van lichamelijke klachten door “trekken en duwen”, is gebleken dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • De trek- of duwkrachten voor het op gang brengen van de last • De trek- of duwkrachten voor het op gang houden van de last • Het totaalgewicht van de last (=gewicht van kar of pallet + belading) • De frequentie • De verplaatsingsafstand • De aanwezigheid van obstakels (drempels, stoepranden) en hellende vlakken in de rijbaan; • De lichaamshouding / trek- duwhouding • De kwaliteit van de roleigenschappen van de transportmiddelen (soort, grootte en lagering van de wielen); De effenheid van het loopvlak; • de contacteigenschappen van de schoenen met de vloer (stroef of glad). Op basis van deze factoren zijn richtlijnen/methoden opgesteld om te bepalen of “trekken en duwen” een risico is. In het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen zijn twee methoden beschreven waarmee bepaald kan worden of “trekken en duwen” binnen uw organisatie een risico is.

Branche richtlijn bij duwen en trekken In het Arbobesluit (Artikel 5.2) is bepaald dat “duwen en trekken” geen gevaar voor de veiligheid en gezondheid van de medewerker mag opleveren Indien twijfel bestaat over de aanwezigheid van risico’s bij “trekken en duwen” wordt gebruik gemaakt van één van de, in het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen, nadere onderzoeksmethoden. Wanneer uit deze nadere inventarisatie methode blijkt dat er sprake is van een risico bij “trekken en duwen", dienen maatregelen genomen te worden om dit risico, zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, te voorkomen

Branche oplossingen bij duwen en trekken Risico’s bij “trekken en duwen” zijn vermijdbaar of aanzienlijk te beperken door maatregelen, zoals: • • • • • • •

Aanschaf hulpmiddelen zoals een elektrische palletwagen Het omlaag brengen van de duw- of treklasten Verlagen van de loopafstanden en frequenties Goede werkhoudingen en werkmethoden (voorlichting) Afwisseling / rouleren van werkzaamheden Aanpassen van de werkomgeving (geen obstakels in de zin van hellingen, optapjes, gladde of oneffen vloeren e.d.) Dragen van stevige en antislip schoenen


Risicobeheersing Werken brengt, net als alle andere activiteiten, een zeker risico voor de gezondheid met zich mee. Het spreekt vanzelf dat het risico voor werknemers om door hun werk een ongeval te krijgen of arbeidsongeschikt te worden, zo klein mogelijk moet zijn. Risico-inventarisatie en –evaluatie: Volgens de Arbowet moet een bedrijf de gezondheidsrisico’s die de werknemers lopen tijdens hun werk inventariseren en evalueren en moet het op grond daarvan een plan maken om die risico’s zo nodig te verminderen. Voor meer informatie over de uitvoering van een risico-inventarisatie en –evaluatie zie www.rie.nl . Zie voor uw branchespecifieke RI&E RI&E Dranken en Wijn — Site Risicobeheersing: Bij de beheersing van risico’s worden de risico’s beperkt tot een aanvaardbaar niveau door het treffen van maatregelen. Om dit effectief te doen, moet gebruik worden gemaakt van een systematische benadering; een strategie. Het idee hierachter is risico’s zoveel mogelijk aan de bron te bestrijden. Dit wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd: 13. 14. 15. 16.

Bron wegnemen: bijvoorbeeld aanschaf elektrische hulpmiddelen of verlagen van de last. Hulpmiddelen gebruiken of de bron afschermen: bijvoorbeeld inzet elektrische palletwagen Organisatorische oplossingen: bijvoorbeeld verlagen van de last, loopafstanden en frequenties. Persoonlijke beschermingsmiddelen: veiligheidsschoenen

Oplossingen tabel De diverse oplossingen in de tabel zijn ingedeeld volgens de arbeidshygiënische strategie. Het kan voorkomen dat een ‘oplossing’ op meerdere niveaus betrekking heeft binnen de arbeidshygiënische strategie. Bron wegnemen Hulpmiddelen bij trekken en duwen Organisatorische oplossingen bij trekken en duwen

Hulpmiddelen/Afscherming bron Hulpmiddelen bij trekken en duwen

Organisatorische oplossingen Organisatorische oplossingen bij trekken en duwen

Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen Gebruik van hand palletwagen Gebruik van steekwagen

Normen en wetten Arbobesluit Hoofdstuk 5 Afdeling 1: Fysieke belasting Achtergrondinformatie Site handlingloads.eu Dossier Lichamelijke Belasting FNV Bondgenoten site Arbokennisnet.nl dossier fysieke belasting SDU (leverancier) AI-blad 29 Fysieke Belasting. (Is niet gratis)

Persoonlijke beschermingsmiddelen Veiligheidsschoenen

Methode van risicobepaling bij trekken en duwen

Definitie Onder duwen en trekken wordt het handmatig in beweging brengen en verplaatsen van een last over een langere afstand verstaan, waarbij het lichaam zich in dezelfde richting beweegt als de last, zonder dat de last wordt gedragen. De krachten zijn in hoofdzaak horizontaal gericht. Bij duwen is deze kracht van het lichaam af gericht en bij trekken naar het lichaam toe. Knelpunt/risico: Naast kans op lage rugklachten, is uit onderzoek gebleken dat werknemers die regelmatig moeten duwen en trekken 2,5 – 4 keer zoveel kans hebben op het krijgen van schouderklachten dan werknemers die niet duwen en trekken. Welke factoren hebben invloed op Factoren Uit alle uitgevoerde onderzoeken rondom het risico op het ontstaan van lichamelijke klachten door trekken en duwen is gebleken dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • De trek- of duwkrachten voor het op gang brengen van de last • De trek- of duwkrachten voor het op gang houden van de last • Het totaalgewicht van de last (=gewicht van kar of pallet + belading) • De frequentie • De verplaatsingsafstand • De aanwezigheid van obstakels (drempels, stoepranden) en hellende vlakken in de rijbaan; • De lichaamshouding / trek- duwhouding • De kwaliteit van de roleigenschappen van de transportmiddelen (soort, grootte en lagering van de wielen); De effenheid van het loopvlak; • de contacteigenschappen van de schoenen met de vloer (stroef of glad). Op basis van deze factoren zijn methoden/richtlijnen opgesteld die aangeven in welke situaties al dan niet sprake is van een risico Hieronder worden twee methoden beschreven voor het bepalen van risico’s bij trekken en duwen

1. De KIM-Tool Trekken en Duwen Werkwijze: Met behulp van deze methode wordt een risicoscore berekend aan de hand van een puntentoekenning aan een vijftal factoren. Te weten: 1. De loopafstanden in combinatie met de frequentie 2. De te verplaatsen massa (gewicht last) in combinatie met het hulpmiddel (steekwagen, handpallet, etc.) of de methode (schuiven of rollen) 3. De plaatsingsnauwkeurigheid, in combinatie met de bewegingssnelheid 4. De lichaamshouding 5. De omstandigheden (hellingen, oneffenheden e.d.) De optelsom van punt 2 t/m 5 X score van punt 1 geeft een Risicoscore Bij een vrouw wordt deze score verhoogd met een factor 1,3 Bij een risicoscore < 10 gaat men er van uit dat lichamelijke overbelasting onwaarschijnlijk is. Bij risicoscores ≥ 10 worden maatregelen geadviseerd. De KIM-Tool is zowel digitaal in te vullen als handmatig. Voor een directe link naar de site waar het digitale tool (In het Engels)beschikbaar klik hier of ga naar de site http://www.handlingloads.eu/nl De handmatig in te vullen Nederlandse versie is hier ook direct beschikbaar

2. Berekenen van de maximale aanvaardbare duwen trekkrachten Bij deze methode, die overigens veel overeenkomsten heeft met de hierboven beschreven “KIM – methode voor trekken en duwen”, wordt aan de hand van onderstaande tabel 1, bepaald of de aanwezige trek- en duwkrachten aanvaardbaar zijn. Onder aanvaardbaar wordt verstaan dat wanneer de trek- of duwdrachten binnen deze waarden vallen de kans op lichamelijke belasting onwaarschijnlijk is. De gegeven waarden zijn berekend aan de hand van de meest gunstige omstandigheden: • De te verplaatsen massa is maximaal 400 KG (Indien de last zwaarder is zal in alle gevallen sprake zijn van risicovolle trek- of duwkrachten) • Er zijn geen obstakels in het traject (hellingen, drempels, oneffenheden)

frequentie verplaatsingsafstand

10/min

5/min

1/min

12/uur

1/8 uur

2 meter

16-8

18-10

20-14

14-6

20-10

D: 24-16 T: 20-16 20-14

D: 30-20 T: 20-20 D: 26-18 T: 20-18 20-14 20-12 20-10

8 meter 15 meter 30 meter 60 meter

18-8 16-6

20-12 18-10 16-6

D = duwen; T = trekken; Eerste waarde: op gang brengen; tweede waarde (na het streepje): op gang houden Tabel 1 Aanvaardbare duwen trekkrachten in kg (uit het rapport ‘Handmatig duwen/trekken en gezondheidseffecten’, N.J. Delleman e.a., Min. SZW/VUGA, Den Haag, 1996) De werkwijze: 1. Eerst moet de trek- of duwkracht bepaald worden voor zowel het in gang brengen van de last als het in gang houden van de last. Het meten van de benodigde kracht om de last in beweging te brengen of te behouden kan met een unster, klokweegschaal of ergonomische krachtmeter uitgevoerd worden. Dit is vrij bewerkelijk. Ook kan gebruik gemaakt worden van “duwen trekcalculator”. Dit is een Excel rekentabel, waarmee op basis van het gewicht van de last, en de werkhouding de trek- of duwkrachten bepaald. DE DUW- EN TREKCALCULATOR 2. Bepaal/inventariseer vervolgen de loopafstand en de frequentie. Aan de hand van Tabel 1 kan vervolgens bekeken worden of de trek- en duwkrachten binnen de aangegeven aanvaarde grenswaarde vallen. Conclusies op basis van deze methode: Er is sprake van aanvaardbare risico’s (onder gunstige omstandigheden, indien: • het gewicht van de last is maximaal 400 kg. en • de maximale benodigde duwkracht om een last in beweging te brengen de volgende grenswaarden niet overschrijden: 30 kilo onder optimale omstandigheden (lage frequentie, korte afstand) en 14 kilo onder minder optimale omstandigheden (hoge frequentie, lange afstand) • de maximale benodigde duwkracht om een last in beweging te houden de volgende grenswaarden niet overschrijden: 20 kilo onder optimale omstandigheden (lage frequentie, korte afstand) en 6 kilo onder minder optimale omstandigheden (hoge frequentie, lange afstand) • de maximale benodigde trekkracht om een last in beweging te brengen mag de volgende grenswaarden niet overschrijden: max. 20 kilo over max. 2 meter, maximaal 12 maal per uur en max. 20 kilo over maximaal 8 meter bij een frequentie van maximaal 1 keer per 8 uur Achtergrond informatie Site handlingloads.eu Dossier Lichamelijke Belasting FNV Bondgenoten site Arbokennisnet.nl dossier fysieke belasting SDU (leverancier) AI-blad 29 Fysieke Belasting, niet gratis)

Hulpmiddelen bij duwen en trekken

Knelpunt/risico: Het duwen en trekken van een zware last (ook al staat deze op wielen) kan tot lichamelijke klachten leiden. Naast kans op lage rugklachten, is uit onderzoek gebleken dat werknemers die regelmatig moeten duwen en trekken 2,5 – 4 keer zoveel kans hebben op het krijgen van schouderklachten dan werknemers die niet duwen en trekken. Elektrische hulpmiddelen zijn een goed alternatief voor de handpallet wagen als transportmiddel voor het verplaatsen van goederen.

Maatregel/oplossing: Wanneer uit de risico-inventarisatie blijkt dat er sprake is van te hoge trek- of duwlasten is het gebruiken van elektrische hulpmiddelen, zoals de elektrische stapelaar of de elektropallettruck een effectieve oplossing. Ook wanneer er obstakels in de transportroute zijn, zoals oneffen vloeren en hellingen, is het gebruiken van een elektropallettruck een effectieve oplossing Deze hulpmiddelen zijn geschikt voor zowel horizontaal als verticaal transport van pallets, palletboxen, materialen e.d.

Aanvullende informatie Bij de bezorging van goederen aan klanten/leverancier wordt minder snel gedacht aan het gebruiken van een electropallettruck. Veelal wordt hier gebruik gemaakt van een steekwagen. Wanneer de transportwagen voorzien is van een laadklep, kan een compacte pallettruck een effectieve oplossing zijn. Al dan niet in combinatie met het gebruiken van een oprijplaat voor het overbruggen van dorpels / (stoep)randen Hulpmiddelen

Voorbeeld van een kleine en compacte pallettruck

De elektropallettruck kan goed gebruikt worden bij hellingen. Effect: toename werksnelheid en vermindering van fysieke belasting

De elektrische stapelaar wordt gebruikt om goederen (met of zonder pallet) op hoogte te brengen (voornamelijk voor opslag in magazijnen). De stapelaar kan ook gebruikt worden voor het gecombineerd horizontaal en verticaal verplaatsen van goederen. Effect: toename werksnelheid en vermindering van fysieke belasting.

Oprijdplaten of drempelplaten ter overbrugging van drempel Een voorbeeld van een draagbare/opklapbare oprijdplaat.

Gebruik van steekwagen

Knelpunt/risico: Het dagelijks handmatig tillen en dragen, kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de af te leggen afstand en de te tillen gewichten in combinatie met een slechte werkhouding.

Maatregel/oplossing: De steekwagen is een veel gebruikt transporthulpmiddel dat vooral geschikt is voor het gemakkelijk verplaatsen van meerdere goederen. Let wel op aanvaardbare trek- en duwkrachten. Zie hiervoor ook het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen. De steekwagen heeft als voordelen: • vermindering van de fysieke belasting door minder til- en draagwerkzaamheden; • tijdswinst door minder vaak lopen; • minder vermoeidheid door minder vaak lopen.

Toelichting en tips bij aanschaf • Kies een lichte steekwagen • Een opvouwbaar model kan gemakkelijk in een bedrijfswagen meegenomen worden. • Let op de maximale belastbaarheid van de steekwagen • Als de hoogte van het handvat instelbaar is kan deze aangepast worden aan de lichaamslengte. • Gebruik een wagen geschikt voor het te verplaatsen type verpakking. • Een elastische band is nuttig om lading vast te zetten • Kies voor wielen die bij de ondergrond passen. • Zorg voor een egale vloer in het gebied waarin de steekwagen gebruikt wordt • Kies voor steekwagen met stermechaniek of trapsleden, stairmobil of steekkar met mechanische voor verplaatsingen over trappen.

Voorbeelden

Een opklapb are steekw agen

Voorbeelden van handmatige kratten trapsteekwagens met sterwielen

Een steekkar met een mechanisch trappenloperssysteem

Gebruik van hand palletwagen

Knelpunt/risico: Het dagelijks handmatig tillen en dragen, kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de af te leggen afstand en de te tillen gewichten in combinatie met een slechte werkhouding. De hand palletwagen is een veel gebruikt intern transportmiddel voor het verplaatsen van goederen. Het werken met een hand palletwagen is een goede oplossing om het handmatig tillen en dragen van goederen te verminderen. Belangrijk is wel om te bepalen of bij het gebruik van de hand palletwagen de trek- en duwdrachten aanvaardbaar zijn. Zie hiervoor het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen.

Maatregel/oplossing: •

Let bij gebruik van de hand palletwagen op aanvaardbare trek- en duwkrachten. Zie hiervoor het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen.

•

Beperk het handmatig duwen en trekken door o.a. het inzetten van heftrucks, elektrische pallettrucks of hand pallettrucks met een elektromotor.

•

Maak gebruik van hand pallettruck met extra aanzetkracht. Deze is voorzien van een hendel op de handgreep, waarmee een mechanisme geactiveerd dat in verbinding staat met de stuurwielen. Door de hendel in te drukken wordt er voldoende kracht overgebracht op het stuurwiel zodat de eerste wielomwenteling ontstaat. De hand pallettruck wordt op deze manier in gang gezet. Dit heeft een positief effect op de zogenaamde aanzetkracht.

•

Besteed aandacht aan onderhoud (periodieke controle) en juiste keuze van de stuur- en vorkwielen van de hand palletwagen. Afhankelijk van de werksituatie/ondergrond leveren rubber stuurwielen en nylon vorkwielen onder gemiddelde omstandigheden het beste resultaat. Deze wielen vergen minder trekkracht bij het op gang brengen en minder kracht bij het op gang houden van de hand palletwagen

Voorbeelden

Een handpallet wagen met een elektromotor is een oplossing voor het trekken van zware pallets. Met een druk op de knop wordt de handpallet wagen in beweging gezet. De handpallet wagen is voorzien van twee noodstoppen en een beveiliging in de disselboom.

Organisatorische maatregelen bij duwen en trekken

Definitie Onder duwen en trekken wordt het handmatig in beweging brengen en verplaatsen van een last over een langere afstand verstaan, waarbij het lichaam zich in dezelfde richting beweegt als de last, zonder dat de last wordt gedragen. De krachten zijn in hoofdzaak horizontaal gericht. Bij duwen is deze kracht van het lichaam af gericht. Bij trekken naar het lichaam toe. Knelpunt/risico: Naast kans op lage rugklachten, is uit onderzoek gebleken dat werknemers die regelmatig moeten duwen en trekken 2,5 – 4 keer zoveel kans hebben op het krijgen van schouderklachten dan werknemers die niet duwen en trekken. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij trekken en duwen Uit alle uitgevoerde onderzoeken rondom het risico op het ontstaan van lichamelijke klachten door trekken en duwen is gebleken dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • De trek- of duwkrachten voor het op gang brengen van de last • De trek- of duwkrachten voor het op gang houden van de last • Het totaalgewicht van de last (=gewicht van kar of pallet + belading) • De frequentie • De verplaatsingsafstand • De aanwezigheid van obstakels (drempels, stoepranden) en hellende vlakken in de rijbaan; • De lichaamshouding / trek- duwhouding • De kwaliteit van de roleigenschappen van de transportmiddelen (soort, grootte en lagering van de wielen); De effenheid van het loopvlak; • de contacteigenschappen van de schoenen met de vloer (stroef of glad).

Maatregel/oplossing: Wanneer risico’s m.b.t. trekken en duwen geconstateerd zijn, kunnen afhankelijk van de oorzaak de volgende organisatorische maatregelen genomen worden: •

maak duidelijke afspraken over het maximale beladinggewicht;

•

inventariseer de noodzaak/wens tot aanschaf van extra of andere hulpmiddelen;

•

maak duidelijke afspraken over wanneer welk hulpmiddel ingezet moet worden;

•

streef naar roulatie van taken, afwisseling in werk en voldoende rust en pauzes;

•

draag zorg voor egale vloeren, zonder drempels (plaats zo nodig drempelplaten) en met zo min mogelijk hellingen;

•

verstrek stevig schoeisel dat voldoende de voet ondersteunt en een slipvrij profiel heeft;

•

verstrek goed materieel (wielen met kogellagering, goede grip) en besteed aandacht aan onderhoud (periodieke controle) van het hulpmiddel;

•

draag zorg voor goede instructie over hoe je op een veilige en gezonde manier objecten kunt duwen en trekken / training fysieke belasting. (regel dit intern, bijvoorbeeld door een deskundig medewerker (preventiemedewerker) of schakel een deskundige in.

Voorlichting duwen en trekken

Definitie Onder duwen en trekken wordt het handmatig in beweging brengen en verplaatsen van een last over een langere afstand verstaan, waarbij het lichaam zich in dezelfde richting beweegt als de last, zonder dat de last wordt gedragen. De krachten zijn in hoofdzaak horizontaal gericht. Bij duwen is deze kracht van het lichaam af gericht. Bij trekken naar het lichaam toe. Knelpunt/risico: Naast kans op lage rugklachten, is uit onderzoek gebleken dat werknemers die regelmatig moeten duwen en trekken 2,5 – 4 keer zoveel kans hebben op het krijgen van schouderklachten dan werknemers die niet duwen en trekken. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij trekken en duwen Uit alle uitgevoerde onderzoeken rondom het risico op het ontstaan van lichamelijke klachten door trekken en duwen is gebleken dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • De trek- of duwkrachten voor het op gang brengen van de last • De trek- of duwkrachten voor het op gang houden van de last • Het totaalgewicht van de last (=gewicht van kar of pallet + belading) • De frequentie • De verplaatsingsafstand • De aanwezigheid van obstakels (drempels, stoepranden) en hellende vlakken in de rijbaan; • De lichaamshouding / trek- duwhouding • De kwaliteit van de roleigenschappen van de transportmiddelen (soort, grootte en lagering van de wielen); De effenheid van het loopvlak; • de contacteigenschappen van de schoenen met de vloer (stroef of glad).

Maatregel/oplossing: In het Arbobesluit (Artikel 5.2) staat m.b.t. voorlichting het volgende beschreven: Aan werknemers die arbeid verrichten waarbij sprake is van het handmatig hanteren van lasten wordt doeltreffende voorlichting en doeltreffend onderricht gegeven over: • de wijze waarop lasten gehanteerd worden; • de aan het handmatig hanteren van lasten verbonden gevaren voor hun veiligheid en gezondheid en de te nemen maatregelen om deze gevaren zo veel mogelijk te beperken en • adequate informatie verstrekt over het gewicht van de te hanteren last en, wanneer het gewicht van de last niet gelijk verdeeld is, over het zwaartepunt of de zwaarste kant van die last. Een veel voorkomende valkuil bij voorlichting over fysieke belasting is dat er te snel wordt overgaan tot het voorlichten/instrueren van werknemers over goede werkhoudingen en het geven van werkinstructies, zonder zicht te hebben op de daadwerkelijk aanwezige risico’s en oorzaken. “Het heeft geen enkele zin om werknemers voorlichting te geven over een goede werkhouding bij het trekken van een hand palletwagen, wanneer de trekkracht onacceptabel hoog is; Evenmin heeft het zin om een werknemer te instrueren hoe hij het beste een 50 l fust handmatig kan tillen.” Stelregel bij voorlichting: 1. eerst de risico’s en de oorzaken inzichtlijk maken: de risico-inventarisatie; 2. dan een plan van aanpak maken, waarin de te nemen maatregelen beschreven staan: wie doet wat en wanneer en wat is het doel van deze maatregel; 3. en dan aan de slag met het realiseren van de te nemen maatregelen, waarbij het geven van voorlichting een onderdeel zal zijn.

Toelichting en tips bij voorlichting Aandachtspunten en tips voor de werkgever : • maak duidelijke afspraken over het maximale beladinggewicht; • inventariseer de noodzaak/wens tot aanschaf van extra of andere hulpmiddelen; • maak duidelijke afspraken over wanneer welk hulpmiddel ingezet moet worden; • streef naar roulatie van taken, afwisseling in werk en voldoende rust en pauzes; • draag zorg voor egale vloeren, zonder drempels (plaats zo nodig drempelplaten) en met zo min mogelijk hellingen; • verstrek stevig schoeisel dat voldoende de voet ondersteunt en een slipvrij profiel heeft;

• •

verstrek goed materieel (wielen met kogellagering, goede grip) en besteed aandacht aan onderhoud (periodieke controle) van het hulpmiddel; draag zorg voor goede instructie over hoe je op een veilige en gezonde manier objecten kunt duwen en trekken / training fysieke belasting. (regel dit intern, bijvoorbeeld door een deskundig medewerker (preventiemedewerker) of schakel een deskundige in.

Belangrijke aandachtspunten en tips bij duwen en trekken voor de werknemer zijn: • breng een last rustig in beweging (snel trekken duwen leidt tot een enorme verhoging van de trek- en duwkracht bij het in gang brengen van de last; • belaad de pallet of (steek)wagen niet te zwaar; • verplaats 1 rolcontainer per keer; • draag stevige schoenen met goede grip; • verwijder obstakels op de vloer; • zet zwenkwielen eerst in de rijrichting; • zet vooral bij zware lasten het gewicht van het lichaam in; • houd de rug recht; • gebruik altijd 2 armen/handen en houd ze recht voor het lichaam; • gebruik hulpmiddelen zoals een oprij plaat. Specifieke tips voor duwen: • plaats handen op schouderhoogte; • plaats één voet voor de ander, er kan dan meer kracht gezet worden, beter te duwen; • hang iets voorover, het eigen lichaamsgewicht is dan te gebruiken bij het duwen van de last; • zet de voorste voet ter hoogte van de borst. Specifieke tips voor trekken: • plaats handen op ellebooghoogte; • plaats één voet achter de ander, er kan dan meer kracht gezet worden, beter te trekken; • hang iets achterover, het eigen lichaamsgewicht is dan te gebruiken bij het trekken van de last; • trek vanuit de armen, beweeg de armen daarbij naar het lichaam; • draai en duw nooit tegelijk, doe of het een of het ander, zorg dat je handen en je voeten in dezelfde richting wijzen.

Veiligheidsschoenen

Knelpunt/risico: Bijna de helft van alle ongevallen met heftrucks heeft voetletsel tot gevolg. Het grootste deel daarvan is een gevolg van het overrijden van de voet en tenen. Ook in magazijnen bestaan risico’s op voetletsel door bijvoorbeeld stootletsel, voetbeknelling, vallende voorwerpen, uitglijden of penetratie vanaf de werkvloer (glasscherven).

Maatregel/oplossing: Het dragen van veiligheidsschoenen is van groot belang om voetletsel te voorkomen of te beperken. Heftruckchauffeurs, Magazijnmedewerkers, bezorgers/chauffeurs en werknemers die op plaatsen komen waar heftrucks rijden, moeten veiligheidsschoenen ter beschikking hebben gekregen. De werkgever moet erop toezien dat ze gedragen worden en de werknemer is verplicht de veiligheidsschoenen te dragen. (Zie tevens “Persoonlijke beschermingsmiddelen algemeen”) Veiligheidsklasse: Veelal is een veiligheidsschoen met veiligheidsklasse S1 voldoende. Indien sprake is van een vochtige werkomgeving is veiligheidsklasse S2 te adviseren. Wanneer men risico loopt op het intrappen van scherpe voorwerpen, zoals glasscherven, is veiligheidsklasse S3 de beste toepassing.

Aanvullende informatie normen veiligheidsschoeisel Veiligheidsschoenen moeten voorzien zijn van een CE-markering met vermelding van NEN-EN-ISO 20345. In deze norm wordt de S-codering (S = Safety) gebruikt. De norm kent verschillende eisenpakketten die zijn aangeduid met S1, S2, S3 of voor laarzen S4 en S5. S1 - schoeisel: Schoeisel dat gebruikt wordt onder overwegend droge omstandigheden. S2 - schoeisel: Schoeisel dat gebruikt wordt onder vochtige omstandigheden. S3 – schoeisel: Schoeisel dat gebruikt wordt op plaatsen waar men een risico loopt op het intrappen van scherpe voorwerpen. Er zijn ook aanvullende eisen zoals: P: Penetratiewerende tussenzool A: Antistatisch E: Energieabsorberende hak Cl: Koude-isolatie Normen en wetten Arbeidsomstandighedenwet art. 3, 8, 11, 16 Arbeidsomstandighedenbesluit: Hoofdstuk 8 Warenwetbesluit persoonlijke beschermingsmiddelen Richtlijn 89/686 betreffende het ontwerp van persoonlijke beschermingsmiddelen Richtlijn 89/656 betreffende het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen

Achtergrondinformatie Site SZW: Persoonlijke beschermingsmiddelen Leidraad aanschafproces PBM’s door NEN Site Euronorm: persoonlijke beschermingsmiddelen Startpagina: Persoonlijke beschermingsmiddelen www.arbokennisnet.nl dossier Persoonlijke beschermingsmiddelen Site Arboportaal: Persoonlijke beschermingsmiddelen Praktijkgids NEN Persoonlijke beschermingsmiddelen

Risicobeschrijving: Tillen / Dragen

Definitie Tillen kan gedefinieerd worden als een handeling waarbij een object met de hand(en) wordt beetgepakt en vervolgens zonder mechanische hulpmiddelen wordt verplaatst, zonder dat de taakuitvoerder zich lopend verplaatst. Wanneer er sprake is van een horizontale verplaatsing en het handmatig ondersteunen van een last, betreft het dragen (Lopen met een last is dragen) In "statische", plaatsgebonden werksituaties worden voornamelijk tilhandelingen verricht, maar in veel gevallen kunnen tillen en dragen niet los van elkaar gezien worden. Een paar stappen zijn immers gauw gezet bij het tillen van een voorwerp. In de Europese richtlijn wordt gesproken over "handmatig hanteren van lasten (manual handling)". Ook daarmee wordt een combinatie van tillen en dragen bedoeld. Knelpunt/risico Tillen en dragen van zware lasten, in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen, boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij tillen en dragen Onderzoek naar risico’s op het ontstaan van lichamelijke klachten door tillen en dragen wijzen uit dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • Het gewicht van de last • Of er sprake is van tillen of dragen • De hoogte van waaraf de last opgepakt wordt • De hoogte waar de last naar verplaatst wordt • De reikafstand (horizontale afstand tussen middelpunt last tot middelpunt van je enkels • De werkhouding (romprotatie, gebogen rug e.d) • De frequentie en duur van tillen of dragen • De kenmerken van de last (de grip, vorm e.d.) Op basis van deze factoren zijn richtlijnen/methoden opgesteld om te bepalen of het “tillen en dragen” een risico is. In het Arbocatalogusblad “Methoden van risicobepaling bij tillen en dragen” zijn enkele methoden beschreven, waarmee relatief eenvoudig bepaald kan worden of “tillen en dragen” binnen uw organisatie een risico is. M.b.v. de KIM-tool wordt een risicoscore toegekend op basis van enkele van de hierboven benoemde factoren. De hoogte van de risicoscore geeft aan in hoeverre er sprake is van een risico. De NIOSH-methode berekent het maximale tilgewicht, op basis van een aantal van de hierboven benoemde risicofactoren. Het beoordelen van het tillen van een last gecombineerd met dragen over een korte afstand kan in de regel benaderd worden door het beoordelen van de tilhandeling. Aparte aandacht verdient het dragen over grotere afstanden. “Het voordeel van de NIOSH methode in vergelijking met de KIM-tool, is dat je door “te spelen” met de verschillende factoren, snel kunt bepalen wat het effect zal zijn, wanneer je een of meerdere factoren aanpast. De KIM-tool is echter vrijwel zonder veel metingen uit te voeren en geeft snel zicht op de mate van risico.

Branche richtlijn bij handmatig tillen en dragen In het Arbobesluit (Artikel 5.2) is bepaald dat “tillen en dragen” geen gevaar voor de veiligheid en gezondheid van de medewerker mag opleveren Indien twijfel bestaat over de aanwezigheid van risico’s bij “tillen en dragen” kan gebruik gemaakt van één van de, in het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij tillen en dragen, nadere onderzoeksmethoden. Wanneer uit deze nadere inventarisatie blijkt dat er sprake is van een risico bij “tillen en dragen",

dienen maatregelen genomen te worden om dit risico, zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, te voorkomen Verdere uitgangspunten zijn: • Til of draag geen goederen die zwaarder wegen dan 23 kg / voor dragen geldt maximaal 20 kg. o Maximaal 1 doos van 12/18 flessen of 2 dozen van 6 flessen o Maximaal 1 krat drank of 2 halve kratjes o Maximaal 1 tray blikjes van 24 stuks o Maximaal 1 waterfles van ca. 18 kg • Fusten van 50 of 30 liter nooit handmatig tillen of dragen. • Til geen goederen boven 175 cm of lager dan vloerniveau. • Til nooit vaker dan 900x per uur of 3840x per 8 uur. • Voorkom een reikafstand groter dan 63 cm. • Voorkom een rompdraaiing van meer dan 135°

Branche oplossingen bij handmatig tillen en dragen Risico’s bij “tillen en dragen” zijn vermijdbaar of aanzienlijk te beperken door maatregelen, zoals: • • • • • •

Aanschaf (til)hulpmiddelen Goede werken tilhoudingen (voorlichting en instructies) Goede werkinstructies Het aanpassen van de inrichting van de werkplek (bijvoorbeeld zwaardere of snel lopende goederen op heuphoogte plaatsen) Verbeteren van de grip van de lasten Afwisseling / rouleren van werkzaamheden / inlassen extra pauzes of rustmomenten


Risicobeheersing Werken brengt, net als alle andere activiteiten, een zeker risico voor de gezondheid met zich mee. Het spreekt vanzelf dat het risico voor werknemers om door hun werk een ongeval te krijgen of arbeidsongeschikt te worden, zo klein mogelijk moet zijn. Risico-inventarisatie en –evaluatie: Volgens de Arbowet moet een bedrijf de gezondheidsrisico’s die de werknemers lopen tijdens hun werk inventariseren en evalueren en moet het op grond daarvan een plan maken om die risico’s zo nodig te verminderen. Voor meer informatie over de uitvoering van een risico-inventarisatie en –evaluatie zie www.rie.nl . Zie voor uw branchespecifieke RI&E RI&E Dranken en Wijn — Site Risicobeheersing: Bij de beheersing van risico’s worden de risico’s beperkt tot een aanvaardbaar niveau door het treffen van maatregelen. Om dit effectief te doen, moet gebruik worden gemaakt van een systematische benadering; een strategie. Het idee hierachter is risico’s zoveel mogelijk aan de bron te bestrijden. Dit wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd: 1. Bron wegnemen: bijvoorbeeld aanschaf Pallettruck met platformheffer. 2. Hulpmiddelen gebruiken of de bron afschermen: bijvoorbeeld inzet elektrische palletwagen, vacuümheffer of aanschaf Dual lift 3. Organisatorische oplossingen: bijvoorbeeld verlagen van de last, rouleren van werkzaamheden. 4. Persoonlijke beschermingsmiddelen: veiligheidsschoenen

Oplossingen tabel De diverse oplossingen in de tabel zijn ingedeeld volgens de arbeidshygiënische strategie. Het kan voorkomen dat een ‘oplossing’ op meerdere niveaus betrekking heeft binnen de arbeidshygiënische strategie. Bron wegnemen Gebruik van palletiseermachines

Hulpmiddelen/Afscherming bron Methoden van risicobepaling bij tillen en dragen Gebruik van hand palletwagen Gebruik van steekwagen



Organisatorische oplossingen Instructies en hulpmiddelen bij tillen van dozen Instructies en hulpmiddelen bij tillen van kratten Maatregelen en instructies bij het tillen van grondstoffen in de productie Maatregelen en instructies bij het tillen van waterflessen in productie. Voorlichting lichamelijke belasting algemeen

Persoonlijke beschermingsmiddelen Veiligheidsschoenen

Instructies en hulpmiddelen bij het palletiseren. Methoden van risicobepaling bij tillen en dragen Normen en wetten Arbobesluit Hoofdstuk 5 Afdeling 1: Fysieke belasting NIOSH tilnorm-methodiek (specialistische methode en wettelijk geaccordeerde formule voor het berekenen van lasten) Achtergrondinformatie Zelf berekenen maximaal tilgewicht: de uitgebreide versie, release 2007 Toelichting op de NIOSH-berekening Meer informatie over de NIOSH-berekening Site handlingloads.eu Dossier Lichamelijke Belasting FNV Bondgenoten site Arbokennisnet.nl dossier fysieke belasting SDU (leverancier) AI-blad 29 Fysieke Belasting. (Is niet gratis)

Methoden van risicobepaling bij tillen en dragen

Definitie Tillen kan gedefinieerd worden als een handeling waarbij een object met de hand(en) wordt beetgepakt en vervolgens zonder mechanische hulpmiddelen wordt verplaatst, zonder dat de taakuitvoerder zich lopend verplaatst. Wanneer er sprake is van een horizontale verplaatsing en het handmatig ondersteunen van een last, betreft het dragen (Lopen met een last is dragen) Knelpunt/risico: Tillen en dragen van zware lasten, in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen, boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij trekken en duwen Onderzoek naar risico’s op het ontstaan van lichamelijke klachten door tillen en dragen wijzen uit dat vooral de volgende factoren een belangrijke rol spelen: • Het gewicht van de last • Of er sprake is van tillen of dragen • De hoogte van waaraf de last opgepakt wordt • De hoogte waar de last naar verplaatst wordt • De reikafstand (horizontale afstand tussen middelpunt last tot middelpunt van je enkels • De werkhouding (romprotatie, gebogen rug e.d) • De frequentie en duur van tillen of dragen • De kenmerken van de last (de grip, vorm e.d.) Op basis van deze factoren zijn richtlijnen/methoden opgesteld om te bepalen of het “tillen en dragen” een risico is. Hieronder worden een aantal methoden beschreven voor het bepalen van risico’s bij tillen en dragen

2. De KIM-Tool voor “tillen, vasthouden, dragen” Werkwijze: Met behulp van deze methode wordt een risicoscore berekend aan de hand van een puntentoekenning aan een vijftal factoren. Te weten: 6. De frequentie (bij tillen); de totale duur per dag (bij vasthouden), of de afstand (bij dragen) 7. De actiekracht (hier wordt een verschil gemaakt tussen mannen en vrouwen) 8. De lichaamshouding en positie van de last 9. De werkomstandigheden (bewegingsvrijheid) De optelsom van punt 2 t/m 4 X score van punt 1 geeft een Risicoscore Bij een vrouw wordt deze score verhoogd met een factor 1,3 •

Bij een risicoscore < 10 gaat men er van uit dat lichamelijke overbelasting onwaarschijnlijk is.

•

Bij risicoscores ≥ 10 worden maatregelen geadviseerd.

De “KIM-Tool voor tillen, vasthouden en dragen”is zowel digitaal in te vullen als handmatig. Voor een directe link naar de site, waar het digitale tool (In het Engels)beschikbaar is, klik hier of ga naar de site http://www.handlingloads.eu/nl De handmatig in te vullen Nederlandse versie is hier ook direct beschikbaar

3. Berekenen van het maximale tilgewicht Deze methode staat bekend als de NIOSH-methode. Met behulp van deze methode wordt berekend hoeveel kilogram in een bepaalde situatie (de tilhandeling), maximaal mag worden getild zonder gezondheidsrisico te lopen.

De te tillen last mag onder optimale omstandigheden maximaal 23 kg zijn. Dit gewicht wordt vermenigvuldigd met 6 factoren die variëren tussen de 0 en de 1 (optimale situatie): 1. H: de horizontale afstand van de last tot enkels; 2. V: de verticale afstand van de last tot enkels 3. D: verticale verplaatsingsafstand van de last 4. A: romprotatie, asymmetriefactor 5. F: tilfrequentie 6. C: contact met de last De NIOSH-formule luidt: Maximum tilgewicht = 23 x Hf x Vf x Df x Af x Ff x Cf (in kg)

Via onderstaande link (Site van FNV-Bondgenoten) kunt u het maximale tilgewicht voor uw specifieke werksituatie bepalen. Zelf berekenen maximaal tilgewicht Situaties waarbij het maximale tilgewicht altijd overschreden wordt, zijn: • Gewichten zwaarder dan 23 kg • Tillen boven 175 cm of lager dan vloerniveau. • Een frequentie hoger dan 900x per uur of 3840x per 8 uur. • Reikafstanden groter dan 63 cm. • Een rompdraaiing van meer dan 135° Het voordeel van de NIOSH methode in vergelijking met de KIM-tool, is dat je door “te spelen” met de verschillende factoren, snel kunt bepalen wat het effect zal zijn, wanneer je een of meerdere factoren aanpast. De KIM-tool is echter vrijwel zonder veel metingen uit te voeren en geeft snel zicht op de mate van risico.

3. Berekenen van het maximale draaggewicht De NIOSH methode is ook te gebruiken voor het berekenen van het maximale draaggewicht. Een extra belastende factor hierbij is het lopen met de last. Stelregel bij dragen: Het maximale tilgewicht dat u bepaald met de NIOSH methode ligt voor dragen altijd lager. (De correctiefactor ligt voor dragen/lopen tussen de 0,9 voor < 2 m en 0,5 bij > 8 m)

De Mital-methode Dit is een sterk vereenvoudigd rekenmodel waarmee snel bepaald kan worden hoeveel gewicht je maximaal mag dragen

Snelle methode maximaal draaggewicht te bepalen Stap 1 Stap 2

Uitgangspunt: het maximale draaggewicht is 20 kilo. Als het gewicht hoger is, is het werk te zwaar, als het gewicht lager is ga naar stap 2 tot en met 5. Bepaal de afstand waarover de last gedragen moet worden • Tot 2 meter: correctiefactor 1 • Van 2 tot 4 meter: correctiefactor 0,88.

Stap 3

Stap 4

• Van 4 tot 8 meter: correctiefactor 0,75. • Meer dan 8 meter: correctiefactor 0,50. Bepaal de houding waarin de last gedragen moet worden: • Normaal rechtop met afhangende armen: correctiefactor 1. • Met opgetrokken schouders: correctiefactor 0,80. • In gebogen houding (kleine ruimte):correctiefactor 0,60. Bepaal de frequentie. • Maximaal 1 x per minuut: correctiefactor 1. • Tussen de 1 en 5 x per minuut: 0,8.

Stap 5

• •

Stap 6

Plaats de uitkomsten in de volgende formule:

Als er met twee handen gedragen wordt: correctiefactor 1. Als er met een hand gedragen wordt: correctiefactor 0,6.

20 x correctiefactor afstand x correctiefactor houding x correctiefactor frequentie x met een/twee handen dragen = indicatie maximaal toelaatbaar draaggewicht.

Achtergrond informatie Zelf berekenen maximaal tilgewicht: de uitgebreide versie, release 2007 Toelichting op de NIOSH-berekening Meer informatie over de NIOSH-berekening Site handlingloads.eu Dossier Lichamelijke Belasting FNV Bondgenoten site Arbokennisnet.nl dossier fysieke belasting SDU (leverancier) AI-blad 29 Fysieke Belasting. (Is niet gratis)











Gebruik van steekwagen

Knelpunt/risico: Het dagelijks handmatig tillen en dragen, kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de af te leggen afstand en de te tillen gewichten in combinatie met een slechte werkhouding.

Maatregel/oplossing: De steekwagen is een veel gebruikt transporthulpmiddel dat vooral geschikt is voor het gemakkelijk verplaatsen van meerdere goederen. Let wel op aanvaardbare trek- en duwkrachten. Zie hiervoor ook het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen. De steekwagen heeft als voordelen: • vermindering van de fysieke belasting door minder til- en draagwerkzaamheden; • tijdswinst door minder vaak lopen; • minder vermoeidheid door minder vaak lopen.

Toelichting en tips bij aanschaf • Kies een lichte steekwagen • Een opvouwbaar model kan gemakkelijk in een bedrijfswagen meegenomen worden. • Let op de maximale belastbaarheid van de steekwagen • Als de hoogte van het handvat instelbaar is kan deze aangepast worden aan de lichaamslengte. • Gebruik een wagen geschikt voor het te verplaatsen type verpakking. • Een elastische band is nuttig om lading vast te zetten • Kies voor wielen die bij de ondergrond passen. • Zorg voor een egale vloer in het gebied waarin de steekwagen gebruikt wordt • Kies voor steekwagen met stermechaniek of trapsleden, stairmobil of steekkar met mechanische voor verplaatsingen over trappen.

Voorbeelden

Een opklapb are steekw agen

Voorbeelden van handmatige kratten trapsteekwagens met sterwielen

Een steekkar met een mechanisch trappenloperssysteem

Gebruik van hand palletwagen

Knelpunt/risico: Het dagelijks handmatig tillen en dragen, kan leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Risicofactoren daarbij zijn de af te leggen afstand en de te tillen gewichten in combinatie met een slechte werkhouding. De hand palletwagen is een veel gebruikt intern transportmiddel voor het verplaatsen van goederen. Het werken met een hand palletwagen is een goede oplossing om het handmatig tillen en dragen van goederen te verminderen. Belangrijk is wel om te bepalen of bij het gebruik van de hand palletwagen de trek- en duwdrachten aanvaardbaar zijn. Zie hiervoor het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen.


Let bij gebruik van de hand palletwagen op aanvaardbare trek- en duwkrachten. Zie hiervoor het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij trekken en duwen.

•

Beperk het handmatig duwen en trekken door o.a. het inzetten van heftrucks, elektrische pallettrucks of hand pallettrucks met een elektromotor.

•

Maak gebruik van hand pallettruck met extra aanzetkracht. Deze is voorzien van een hendel op de handgreep, waarmee een mechanisme geactiveerd dat in verbinding staat met de stuurwielen. Door de hendel in te drukken wordt er voldoende kracht overgebracht op het stuurwiel zodat de eerste wielomwenteling ontstaat. De hand pallettruck wordt op deze manier in gang gezet. Dit heeft een positief effect op de zogenaamde aanzetkracht.

•

Besteed aandacht aan onderhoud (periodieke controle) en juiste keuze van de stuur- en vorkwielen van de hand palletwagen. Afhankelijk van de werksituatie/ondergrond leveren rubber stuurwielen en nylon vorkwielen onder gemiddelde omstandigheden het beste resultaat. Deze wielen vergen minder trekkracht bij het op gang brengen en minder kracht bij het op gang houden van de hand palletwagen

Voorbeelden

Een handpallet wagen met een elektromotor is een oplossing voor het trekken van zware pallets. Met een druk op de knop wordt de handpallet wagen in beweging gezet. De handpallet wagen is voorzien van twee noodstoppen en een beveiliging in de disselboom.

Instructies en hulpmiddelen bij tillen van kratten Knelpunt/risico: Tillen en dragen van zware kratten, de gewichten liggen veelal rond de 15 kg, in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen, boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen.

Maatregel/oplossing: Tijdens tillen dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden. Belangrijke aandachtspunten zijn: • bepaal vooraf het gewicht van het krat; • bedenk vooraf hoe en waarheen je het krat gaat verplaatsen, zodat je rekening kunt houden met eventuele moeilijkheden; • zorg dat de weg vrij is van obstakels als je moet lopen met de last, gebruik stroeve schoenen bij gladde vloeren; • neem een stabiele houding in waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld, het krat dicht bij het lichaam houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is; • til met afhangende schouders; • houd de rug recht; • vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk voorkomen; • draaiing en zijwaarts buigen van de romp voorkomen (alleen recht vooruit tillen); • draai niet vanuit de rug tijdens het tillen; verplaats de voeten; • voorkom hoge versnellingen; • Realiseer je dat tillen het minst belastend is wanneer de werkhoogte rond de 80cm ligt. Dit geldt dus zowel voor het optillen als neerzetten van de krat. • plaats zware kratten niet op vloerniveau. •

Til techniek: wel of niet door je knieën? Of je nu wel of niet het beste door je knieën kunt gaan, is afhankelijk van het formaat. In het geval van een krat wordt geadviseerd deze tussen je knieën door omhoog te bewegen, waarbij je door je knieën gaat en de rug recht houdt.

•

Zorg dat je op de hoogte bent van welke situatie je bij de klant kunt tegenkomen (trappen, wel of geen lift e.d.). Houd hier zoveel mogelijk rekening mee. Niet alleen qua tijd of mankracht, maar ook qua in te zetten hulpmiddelen.

•


Aanvullende informatie/tips en hulpmiddelen

Til dicht bij en recht voor het lichaam en met een rechte rug.

Gebruik je voeten bij een draaiende til beweging; zet passen en houd je rug recht.

Een krattenhandler is geschikt voor het tillen en verplaatsen van kratten. Capaciteit van te tillen gewicht loopt tot 135 kg Met de krattenhandler is het mogelijk om diverse kratten te tillen en te verplaatsen. Afhankelijk van de stapeling kan er een complete stapel worden opgenomen. Bierkratten en/of frisdrankkratten kunnen per 2,4 of 6 kratten te gelijk worden gehanteerd. De krattenhandler is toepasbaar in combinatie met een balancer. Middels de toepassing van een railsysteem of zwenkarm, kan er een groot werkgebied worden gecreëerd in het magazijn.

Instructies en hulpmiddelen bij tillen van dozen

Knelpunt/risico: Tillen en dragen van zware dozen, het gaat daarbij doorgaans om dozen met een inhoud van 6 flessen (6– 8 kg) en dozen met een inhoud van 12 flessen (12-15 kg), in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen, boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen.

Maatregel/oplossing: Tijdens tillen dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden. Belangrijke aandachtspunten zijn: • bepaal vooraf het gewicht van de doos, te zware dozen met meerdere personen tillen; • bedenk vooraf hoe en waarheen je de doos gaat verplaatsen, zodat je rekening kunt houden met eventuele moeilijkheden; • zorg dat de weg vrij is van obstakels als je moet lopen met de last, gebruik stroeve schoenen bij gladde vloeren; • neem een stabiele houding in waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld; • de doos dicht bij het lichaam houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is; • til met afhangende schouders; • houd de rug recht; • vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk voorkomen; • draaiing en zijwaarts buigen van de romp voorkomen (alleen recht vooruit tillen); • draai niet vanuit de rug tijdens het tillen; verplaats de voeten; • voorkom hoge versnellingen; • Realiseer je dat tillen het minst belastend is wanneer de werkhoogte rond de 80cm ligt. Dit geldt dus zowel voor het optillen als neerzetten van de doos. • plaats zware dozen niet op vloerniveau •

Til techniek: wel of niet door je knieën? Of je nu wel of niet het beste door je knieën kunt gaan, is afhankelijk van het formaat van de doos: o Is de doos groot en moet je hem dus voor je knieën langs tillen, dan heb je een enorme lastarm. In dit geval is het voor je rug vaak beter om niet door je knieën te gaan en voorovergebogen te tillen. o Is de doos klein en kun je hem tussen je knieën door omhoog bewegen, ga dan inderdaad door je knieën en houd je rug recht. Opgemerkt kan worden dat nagenoeg alle wijndozen een klein formaat hebben en dus het beste tussen de knieën verplaatst kan worden.

•

Aangeven wat er in dozen zit (aanduiding gewicht). Het is belangrijk te weten hoe zwaar de doos ongeveer is. Medewerkers kunnen hun lichaam instellen op een zware of juist op een lichte tilhandeling. Bij een verkeerde inschatting kan het er zomaar “inschieten”. Ook als de altijd zware doos die je wilt tillen opeens leeg blijkt te zijn. Weet dus wat je tilt. Kijk op het label of voel eerst even hoe zwaar het object is, dan kom je niet voor onaangename verrassingen te staan.

•

Zorg dat je op de hoogte bent van welke situatie je bij de klant kunt tegenkomen (trappen, wel of geen lift e.d.). Houd hier zoveel mogelijk rekening mee, niet allen qua tijd of mankracht maar ook qua in te zetten hulpmiddelen.

•





De grip op de doos verbetert door ze te voorzien van handgrepen. De mogelijkheid van de uitvoering van handgrepen hangt o.a. af van het te dragen gewicht en de stevigheid en kwaliteit van het materiaal (karton). De invloed op het doorvoeren van deze maatregel is daarnaast afhankelijk van de medewerking van uw leveranciers; overleg met uw leveranciers de haalbaarheid van deze maatregel. De Dual lift van Liftmates is een handig hulpmiddel waarmee je grote dozen gemakkelijker kunt tillen en verplaatsen. De twee handgrepen zijn voorzien van korte spikes, die in de zijkant van de doos worden gedrukt. De grip op de doos is beter, waardoor deze minder snel uit je handen glipt. Met een neutrale handgreep kunnen dozen op elke gewenste hoogte aan de zijkant worden vastgepakt. Doordat er slechts heel kleine gaatjes worden gemaakt, blijft de doos in prima staat. De doos moet natuurlijk wel van stevige kwaliteit zijn.

Voor het tillen van dozen in het magazijn zijn de vaculift of klemhefsysteem geschikte hulpmiddellen bij het tillen van dozen van verschillende afmetingen. De vaculift kan tevens gebruikt worden bij het tillen van fusten. De vaculift en de grijper van het klemheffer zijn toepasbaar in combinatie met een balancer. De klemheffer met balancer kan gekoppeld aan pallettruck of heftruck een mobiele oplossing bieden zodat de draagbelasting afneemt. Instructies en hulpmiddelen bij Palletiseren

Knelpunt/risico: Tillen en dragen van zware lasten, in combinatie met ongunstige werkhoudingen, zoals tillen met een gebogen rug, lasten laag van de grond tillen of boven schouderniveau tillen of neerzetten of ver moeten reiken, kunnen leiden tot ernstige klachten aan het bewegingsapparaat. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Ook nekklachten, schouderklachten, handklachten, polsklachten, heup- en knieklachten, kunnen ontstaan door het tillen en dragen van te zware lasten in combinatie met ongunstige werkhoudingen. Bij het palletiseren van goederen, het orderpicken, kunnen alle risicofactoren die van invloed zijn op het ontstaan van klachten aan het bewegingsapparaat voorkomen: • De gewichten zijn zwaar: 6 – 16 kg • De frequentie ligt relatief gezien hoog: veelal meerdere keren per minuut • De duur is veelal meerdere uren per dag • De pakhoogte varieert sterk van laag bij de grond tot op of boven schouderniveau • De neerzethoogte varieert eveneens sterk • Asymmetrische houdingen liggen op de loer (draaien met de rug de last op de pallet plaatsen, in plaats van de voeten te verplaatsen • Ook de gebogen werkhouding komt voor (onder stellage pakken) • Dozen hebben een slechte grip • Ver reiken ligt eveneens op de loer. (Zowel bij het optillen van de last als het plaatsen op de pallet.

Maatregel/oplossing: Tijdens het palletiseren dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden. Belangrijke aandachtspunten zijn: • bepaal vooraf het gewicht van de last; • bedenk vooraf hoe en waarheen je de last gaat verplaatsen, zodat je rekening kunt houden met eventuele moeilijkheden. Voorkom dat je bij het plaatsen van de last op de pallet ver moet reiken. Je kunt beter enkele stappen lopen met de last dan ver reiken!; • neem een stabiele houding in waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld, de last dicht bij het lichaam houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is. Door de last dicht bij je lichaam te houden heb je ook minder snel de neiging om bij het plaatsen op de pallet je lichaam te draaien. Je maakt dan veelal vanzelf enkele stappen; • til met afhangende schouders; • houd de rug recht; • vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk voorkomen. Wanneer je verder moet reiken onder de stelling, omdat er nog maar enkele dozen of kratten op de pallet staan, is het zinvol om deze pallet uit de stelling te halen. • draaiing en zijwaarts buigen van de romp voorkomen (alleen recht vooruit tillen);

• • •

draai niet vanuit de rug tijdens het tillen; verplaats de voeten; voorkom hoge versnellingen; Realiseer je dat tillen het minst belastend is wanneer de werkhoogte rond de 80cm ligt. Dit geldt dus zowel voor het optillen als neerzetten van de last.

•

Til techniek: wel of niet door je knieën? Of je nu wel of niet het beste door je knieën kunt gaan, is afhankelijk van het formaat. In het geval van een krat en de wijndozen, wordt geadviseerd deze tussen je knieën door omhoog te bewegen, waarbij je door je knieën gaat en de rug recht houdt.

•

Het is sterk aan te bevelen om tijdens het orderpicken de pallet op een pallettruck/stapelaar te zetten. Hierdoor kun je de pallet steeds op de goede werkhoogte plaatsen.

•

Een oplossing om laag tillen, reiken en bukken te voorkomen is het werken met een palletpositioner. Een palletpositioner bestaat uit een schaartafel met daarbovenop een schijf die 360° kan ronddraaien, zodat ver reiken ook kan worden voorkomen en de meest optimale pakhoogte zoveel mogelijk kan worden gehandhaafd. (Zie voorbeeld)

•

Onderzoek de mogelijkheden om meer roulatie van werkzaamheden aan te brengen.




• •

•

Het is beter om door je knieën te gaan. Zo houdt je de last ook dichter tegen je lichaam aan. De pallet onder de stelling is vrijwel leeg. Iedereen moet nu laag bij de grond de dozen oppakken en onder de stelling kruipen. De werkhoudingen zijn dan zelden gunstig. Dit kan eenvoudig voorkomen worden door deze pallet uit de stelling te hallen en vervolgens om te pakken op een nieuwe pallet. De volgende keer hoeft je dan niet meer voor twee of drie doosjes onder de stelling te “duiken”. Door vanuit de stellingen eerst één kant van de pallet “leeg” te maken en vervolgens de pallet te keren voorkom je dat je ver moet reiken.

De palletpositioner

De palletpositioner is voorzien van een actuator (luchtbalg), waarmee het gewenste draaggewicht kan worden ingesteld. De bovenste laag blijft hierdoor op dezelfde goede werkhoogte. De pallet positioner hoeft niet constant op perslucht aangesloten te worden. De instelbare hoogte is van 22 tot 77 cm.






Schaartafels verzonken in vloer Er bestaan mogelijkheden om schaar of heftafels te verzinken in een vloerput, waardoor pallets onder vloerniveau kunnen komen. Hierdoor kan men pallets hoger

stapelen, zonder boven schouder niveau te tillen. Aandachtspunt Dit lijkt een aardige oplossing en is zeker toepasbaar wanneer de noodzaak blijft bestaan om een pallet toch boven 175 cm te beladen. Probleem voor klant toeleverancier blijft echter bestaan. Zij krijgen pallets aangeleverd waar goederen boven de 175 cm op staan




De Ergostep





• • •







Voorlichting lichamelijke belasting algemeen

Maatregel/oplossing: In het Arbobesluit (Artikel 5.5) staat m.b.t. voorlichting het volgende beschreven: Aan werknemers die arbeid verrichten waarbij sprake is van het handmatig hanteren van lasten wordt doeltreffende voorlichting en doeltreffend onderricht gegeven over: • de wijze waarop lasten gehanteerd worden; • de aan het handmatig hanteren van lasten verbonden gevaren voor hun veiligheid en gezondheid en de te nemen maatregelen om deze gevaren zo veel mogelijk te beperken en • adequate informatie verstrekt over het gewicht van de te hanteren last en, wanneer het gewicht van de last niet gelijk verdeeld is, over het zwaartepunt of de zwaarste kant van die last. Een veel voorkomende valkuil bij voorlichting over fysieke belasting is dat er te snel wordt overgaan tot het voorlichten/instrueren van werknemers over goede werkhoudingen en het geven van werkinstructies, zonder zicht te hebben op de daadwerkelijk aanwezige risico’s en oorzaken. “Het heeft geen enkele zin om werknemers voorlichting te geven over een goede werkhouding bij het trekken van een hand palletwagen, wanneer de trekkracht onacceptabel hoog is; Evenmin heeft het zin om een werknemer te instrueren hoe hij het beste een 50 l fust handmatig kan tillen.” Stelregel bij voorlichting: 4. eerst de risico’s en de oorzaken inzichtlijk maken: de risico-inventarisatie; 5. dan een plan van aanpak maken, waarin de te nemen maatregelen beschreven staan: wie doet wat en wanneer en wat is het doel van deze maatregel; 6. en dan aan de slag met het realiseren van de te nemen maatregelen, waarbij het geven van voorlichting een onderdeel zal zijn.

Veiligheidsschoenen

Knelpunt/risico: Bijna de helft van alle ongevallen met heftrucks heeft voetletsel tot gevolg. Het grootste deel daarvan is een gevolg van het overrijden van de voet en tenen. Ook in magazijnen bestaan risico’s op voetletsel door bijvoorbeeld stootletsel, voetbeknelling, vallende voorwerpen, uitglijden of penetratie vanaf de werkvloer (glasscherven).

Maatregel/oplossing: Het dragen van veiligheidsschoenen is van groot belang om voetletsel te voorkomen of te beperken. Heftruckchauffeurs, Magazijnmedewerkers, bezorgers/chauffeurs en werknemers die op plaatsen komen waar heftrucks rijden, moeten veiligheidsschoenen ter beschikking hebben gekregen. De werkgever moet erop toezien dat ze gedragen worden en de werknemer is verplicht de veiligheidsschoenen te dragen. (Zie tevens “Persoonlijke beschermingsmiddelen algemeen”) Veiligheidsklasse: Veelal is een veiligheidsschoen met veiligheidsklasse S1 voldoende. Indien sprake is van een vochtige werkomgeving is veiligheidsklasse S2 te adviseren. Wanneer men risico loopt op het intrappen van scherpe voorwerpen, zoals glasscherven, is veiligheidsklasse S3 de beste toepassing.

Aanvullende informatie normen veiligheidsschoeisel Veiligheidsschoenen moeten voorzien zijn van een CE-markering met vermelding van NEN-EN-ISO 20345. In deze norm wordt de S-codering (S = Safety) gebruikt. De norm kent verschillende eisenpakketten die zijn aangeduid met S1, S2, S3 of voor laarzen S4 en S5. S1 - schoeisel: Schoeisel dat gebruikt wordt onder overwegend droge omstandigheden. S2 - schoeisel: Schoeisel dat gebruikt wordt onder vochtige omstandigheden. S3 – schoeisel: Schoeisel dat gebruikt wordt op plaatsen waar men een risico loopt op het intrappen van scherpe voorwerpen. Er zijn ook aanvullende eisen zoals: P: Penetratiewerende tussenzool A: Antistatisch E: Energieabsorberende hak Cl: Koude-isolatie Normen en wetten Arbeidsomstandighedenwet art. 3, 8, 11, 16 Arbeidsomstandighedenbesluit: Hoofdstuk 8 Warenwetbesluit persoonlijke beschermingsmiddelen Richtlijn 89/686 betreffende het ontwerp van persoonlijke beschermingsmiddelen Richtlijn 89/656 betreffende het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen

Achtergrondinformatie Site SZW: Persoonlijke beschermingsmiddelen Leidraad aanschafproces PBM’s door NEN Site Euronorm: persoonlijke beschermingsmiddelen Startpagina: Persoonlijke beschermingsmiddelen www.arbokennisnet.nl dossier Persoonlijke beschermingsmiddelen Site Arboportaal: Persoonlijke beschermingsmiddelen Praktijkgids NEN Persoonlijke beschermingsmiddelen

Risicobeschrijving: Repeterende handelingen / Repeterend werk

Definitie Er is sprake van repeterend werk, wanneer lichaamsdelen (veelal de arm, hand, pols, schouder) langer dan één uur aaneengesloten of twee uur per dag, min of meer in een hoog tempo, dezelfde beweging in de ruimte maakt. Voorbeelden van repeterend werk binnen de branche zijn: werken aan inpaklijnen (bv. lege flessen op lopende band plaatsen en volle flessen van buffer/draaitafel in kratten of dozen zetten). Ook beeldschermwerk, en dan vooral data-invoer, is een vorm van repeterend werk. Nb. Bewegingen waarbij ook een gewicht wordt getild of gedragen, worden alleen repeterend genoemd als het gewicht minder weegt dan drie kilo. Is het gewicht groter, dan is er in eerste instantie sprake van tillen of dragen. Handbewegingen die op elkaar lijken, en ongeveer dezelfde belasting tot gevolg hebben, worden ook repeterend genoemd. Wanneer er sprake is van handelingscycli van minder dan 30 seconden (meer dan 2 keer per minuut) spreken wij van een kort cyclische repeterende handeling.

Knelpunt/risico Bij repeterende bewegingen is vrijwel altijd sprake van 2 knelpunten/risico’s: 1. Eenzijdige / voortdurende belasting van enkele spiergroepen. De zogenaamde dynamische belasting (belasting door beweging). Eenzijdige belasting van bepaalde spiergroepen, kan leiden tot overbelasting van deze spiergroepen. 2. Het langdurig niet bewegen van enkele spiergroepen (vooral in de nek- en schouderregio) terwijl deze spiergroepen wel zijn aangespannen. De zogenaamde statische spierspanning. Statische spierspanning in de nek- en schouderregio kan de bloeddoorstroming van de gehele arm beperken, waardoor afvalstoffen als melkzuur zich in de spieren ophopen. Juist deze statische belasting is de voornaamste oorzaak van lichamelijke klachten. De meeste repeterende handelingen worden gemaakt met de armen in de gewrichten van schouders, ellebogen, polsen en handen. Als gevolg van statische belasting kunnen behalve in de schouders, armen en handen ook klachten in de nek ontstaan; samen worden deze klachten van arm, nek en schouder aangeduid met de afkorting “KANS” of in het Engels “CANS” (Complaints = klachten) Nb. Ook de term “RSI” wordt nog veel gebruikt. Tegenwoordig gaat echter sterk de voorkeur uit naar de benaming KANS.

Welke factoren hebben invloed op risico’s bij repeterende handelingen Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het risico op “KANS” vooral bepaald wordt door de volgende factoren: • De totale tijdsduur dat de werkzaamheden worden uitgevoerd en de mogelijkheden om deze belasting te doorbreken (d.m.v. pauzes, ander werk, roulatie, etc.) • De houding van de lichaamsdelen, vooral de nek en schouders (werken met opgeheven armen/schouders, ver reiken); • De frequentie/tempo waarmee de bewegingen worden uitgevoerd; • De kracht die tijdens het werk moet worden gezet en/of het gewicht van het voorwerp; Gebleken is dat de kans op lichamelijke klachten sterk toeneemt wanneer repeterende handelingen langer dan één uur aaneengesloten plaatsvinden, zonder pauze momenten of langer dan 4 uur per dag plaatsvinden. Daarnaast speelt de werkhouding, en dan vooral de stand van arm(en), hand/pols, nek en schouders een belangrijke rol in het ontstaan van klachten. In het Arbocatalogusblad “Methoden van risicobepaling bij repeterende handelingen” zijn enkele checklisten opgenomen, waarmee relatief eenvoudig bepaald kan worden waar de belangrijkste knelpunten zitten m.b.t. de repeterende handelingen.

Branche richtlijn bij repeterende handelingen In het Arbobesluit (Artikel 5.2) is bepaald dat “repeterende handelingen” geen gevaar voor de veiligheid en gezondheid van de medewerker mag opleveren

Indien twijfel bestaat over de aanwezigheid van risico’s bij “repeterende handelingen” kan gebruik gemaakt van één van de, in het Arbocatalogusblad Methoden van risicobepaling bij repeterende handelingen, nadere inventarisatiemethoden. Wanneer uit deze nadere inventarisatie blijkt dat er sprake is van een risico bij “repeterende handelingen", dienen maatregelen genomen te worden om dit risico, zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, te voorkomen. Branche advies: • Realiseer na één uur aaneengesloten repeterend werk een pauze van 10 minuten of andere werkzaamheden waarbij geen sprake is van repeterende handelingen. • Voorkom dat medewerkers langer dan 4 uur per dag repeterende handelingen moeten uitvoeren.

Branche oplossingen bij repeterende handelingen Risico’s bij “repeterende handelingen” zijn vermijdbaar of aanzienlijk te beperken door maatregelen, zoals: • • • •

Afwisseling / rouleren van werkzaamheden / inlassen extra pauzes of rustmomenten Buffers inbouwen om tempodwang te vermijden Automatisering; inzet van hulpmiddelen Goede werken tilhoudingen (voorlichting en instructies)

•

Een goede ergonomische inrichting, met reikafstanden en werkhoogten waarbij schouders niet opgetrokken hoeven te worden;

•

neutrale stand van de gewrichten bevorderen.


Risicobeheersing Werken brengt, net als alle andere activiteiten, een zeker risico voor de gezondheid met zich mee. Het spreekt vanzelf dat het risico voor werknemers om door hun werk een ongeval te krijgen of arbeidsongeschikt te worden, zo klein mogelijk moet zijn. Risico-inventarisatie en –evaluatie: Volgens de Arbowet moet een bedrijf de gezondheidsrisico’s die de werknemers lopen tijdens hun werk inventariseren en evalueren en moet het op grond daarvan een plan maken om die risico’s zo nodig te verminderen. Voor meer informatie over de uitvoering van een risico-inventarisatie en –evaluatie zie www.rie.nl . Zie voor uw branchespecifieke RI&E RI&E Dranken en Wijn — Site Risicobeheersing: Bij de beheersing van risico’s worden de risico’s beperkt tot een aanvaardbaar niveau door het treffen van maatregelen. Om dit effectief te doen, moet gebruik worden gemaakt van een systematische benadering; een strategie. Het idee hierachter is risico’s zoveel mogelijk aan de bron te bestrijden. Dit wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd: 5. Bron wegnemen: bijvoorbeeld door automatisering of aanschaf hulpmiddelen. 6. Hulpmiddelen gebruiken of de bron afschermen: bijvoorbeeld inzet van buffersystemen of in hoogte verstelbare rollerbanen. 7. Organisatorische oplossingen: bijvoorbeeld rouleren van werkzaamheden of inlassen extra pauzemomenten. 8. Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Oplossingen tabel De diverse oplossingen in de tabel zijn ingedeeld volgens de arbeidshygiënische strategie. Het kan voorkomen dat een ‘oplossing’ op meerdere niveaus betrekking heeft binnen de arbeidshygiënische strategie.

Bron wegnemen Gebruik van palletiseermachines Gebruik van dozenvulmachine


Hulpmiddelen/Afscherming bron Gebruik van buffersystemen Maatregelen en instructies bij tillen van waterflessen in productie Maatregelen en hulpmiddelen bij tillen van grondstoffen Richtlijn inrichting werkplek voor handmatig invoeren van flessen Richtlijn inrichting werkplek voor handmatig inpakken van dozen Gebruik van rollenbaan Gebruik van handscanner Maatregelen en hulpmiddelen bij hanteren van lasten op hoogte

Organisatorische oplossingen Taakroulatie bij repeterende bewegingen. Voorlichting lichamelijke belasting algemeen Voorlichting repeterende bewegingen

Methoden van risicobepaling bij repeterende handelingen Normen en wetten Arbobesluit Hoofdstuk 5 Afdeling 1: Fysieke belasting Achtergrondinformatie Dossier RSI FNV Bondgenoten site Arbokennisnet.nl dossier repeterende handelingen SDU (leverancier) AI-blad 29 Fysieke Belasting. (Is niet gratis) Handboek fysieke belasting van drs. K.J. Peereboom, drs. N.C.H. de Langen


Gebruik van buffersystemen

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn de werkhouding (opgeheven schouders/armen), ver reiken en de hoeveelheid kracht die men uitoefent. Repeterende bewegingen kunnen binnen de branche voorkomen bij het handmatig plaatsen van flessen in machine productielijn, bij het tempogebonden inpakwerk zoals flessen in dozen plaatsen of bij het plaatsen van dozen op pallet. Bijkomend knelpunt kan zijn dat dit repeterend werk onder hoge tempodruk moet worden uitgevoerd.

Maatregel/oplossing: Met een buffer kunnen tempoverschillen in een lijn opgevangen worden. Een buffersysteem kan ook goed worden toegepast wanneer u uw medewerkers voor meerdere werkzaamheden wilt inzetten en daarmee de mogelijkheid biedt om langdurig uitvoeren van repeterende bewegingen te doorbreken. Uw medewerker vult periodiek het systeem aan of voert periodiek flessen af in doos en heeft daarna tijd voor ander werkzaamheden. Als er onvoldoende buffermogelijkheden zijn dan: • Moet af en toe zeer snel gewerkt worden; • Worden producten uit de baan gehaald en later weer teruggeplaatst; • Moet een medewerker op een bepaalde plaats blijven staan. Een hele eenvoudige buffer is een lange licht aflopende rollenbaan voor dozen die gepallettiseerd moeten worden. Voor verpakt product wordt vaak een draaitafel toegepast. Er bestaan ook geautomatiseerde buffersystemen. Een buffersysteem kan uitgevoerd worden als: • Stapelsysteem • Lopende band met etages • Lange rollenbanen • Draaitafel • Kogelbanen

Toelichting: Voordelen van het toepassen van buffersystemen zijn dat diverse werkzaamheden op een gelijkmatig tempo kunnen worden uitgevoerd en dat de machinegebondenheid en daarmee tempodwang van handelingen afneemt.

Gebruik van Dozen vulmachine

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn de werkhouding (opgeheven schouders/armen), ver reiken en de hoeveelheid kracht die men uitoefent. Repeterende bewegingen kunnen binnen de branche voorkomen bij het handmatig plaatsen van flessen in dozen. Bijkomend knelpunt kan zijn dat dit repeterend werk onder hoge tempodruk moet worden uitgevoerd.


Een maatregel die de handmatige taak van het vullen van dozen overneemt is de invoering van een automatische dozenvulmachine of case-packer. Een casepacker kan de producten in één keer in de doos verpakken.

Toelichting: Voordelen van het automatiseren van inpakken is dat het handmatig verpakken wordt weggenomen en daarmee het aandeel repeterende bewegingen binnen de werkzaamheden. Overblijvende handeling is het aanvullen / invoeren van verpakkingsmateriaal en machinebediening. Een goede bereikbaarheid en (invoer)hoogte van de plaats waar het verpakkingsmateriaal opgezet moeten worden is belangrijk. Hetzelfde geldt voor bereikbaarheid van bedieningsmiddelen en storingsgevoelige onderdelen.

Gebruik van Handscanner

Knelpunt/risico: Bij het scannen van producten komt het voor dat orderpickers en heftruckchauffeurs ver moeten reiken, op moeten staan uit de heftruckstoel of beperkt worden in de bewegingsvrijheid door aanwezigheid van een snoer of kabel. Regelmatig ver reiken in combinatie met belastende werkhoudingen kan leiden tot lichamelijke klachten, met name voor rug, nek en schouders.

Maatregel/oplossing: De inzet van een snoerloze handscanner om barcodes te lezen is een hulpmiddel dat zowel van dichtbij als van veraf te gebruiken is en kan in alle richtingen scannen. Hierdoor hoeft men, bijvoorbeeld bij het dozen scannen in het magazijn, niet meer op te staan van de heftruckstoel. Het scannen van de binnengekomen producten zal hierdoor sneller verlopen.

Toelichting De hand snoerloze handscanner heeft een vermindering van lichamelijke belasting tot gevolg door minder reiken. Bijkomende mogelijke effecten zijn het verbeteren van de veiligheid door afwezigheid van snoeren en kabels en een verbetering van productiviteit door vergroting scanbereik.











Gebruik van rollenbanen

Knelpunt/risico: Fysieke overbelasting van werknemers door tillen kan leiden tot ernstige schade aan de gezondheid. Klachten aan het bewegingsapparaat kunnen het gevolg zijn. Lage rugklachten hebben een groot aandeel in deze klachten. Klachten betreffen niet alleen de rug maar kunnen tevens nadelige consequenties hebben voor nek, schouder, hand, pols, heup en knie. Vaak worden de klachten veroorzaakt door een combinatie van belastende factoren. Bijvoorbeeld tillen in een slechte werkhouding, een houding lang vasthouden in combinatie met tillen of steeds dezelfde til beweging uitvoeren terwijl ook ver moet worden gereikt. Het gaat daarbij om zowel de til gewichten als de werkhouding die kan resulteren in klachten.

Maatregel/oplossing: Te zwaar tillen, asymmetrisch tillen en rompdraaiing voorkomen door de werkhoogte (aan en afvoerhoogte van en naar pallet) te optimaliseren en afspraken te maken over de uiterste pakhoogten. Uiterste pakhoogten zijn afhankelijk van het te hanteren gewicht en formaat van doos/krat. Uiterste en optimale pakhoogten dienen te worden afgestemd op het te tillen gewicht en rekening te houden met individuele factoren, zoals de lengte van de medewerker. Een oplossing voor het transporteren van zware lasten, zoals dozen of kratten met flessen is een rollenbaan. Een rollerbaan is een framewerk met rollers waar lasten horizontaal over getransporteerd kunnen worden. Het dragen van producten is hierdoor niet meer noodzakelijk evenals het handmatig verrichten van verticale en/of horizontale verplaatsingen. Ook kan het een constantere productstroom opleveren. De rollenbaan is geschikt voor zowel aan- als afvoer van goederen. Er zijn ook aangedreven, flexibele harmonica rollenbanen. Goederen kunnen op wisselende plaatsen met geringe fysieke inspanning worden getransporteerd.

Toelichting De rollenbanen zijn er in veel soorten en maten en er kunnen bochten in verwerkt worden. Bij een verval van de baan van 2 tot 4% worden de lasten gedreven door de zwaartekracht. Dit scheelt enorm in duwen en trekken, met lichte krachtsinspanning kan materiaal op gang gebracht worden. Rollenbanen met wielen zijn gemakkelijk verplaatsbaar.






Schaartafels verzonken in vloer Er bestaan mogelijkheden om schaar of heftafels te verzinken in een vloerput, waardoor pallets onder vloerniveau kunnen komen. Hierdoor kan men pallets hoger

stapelen, zonder boven schouder niveau te tillen. Aandachtspunt Dit lijkt een aardige oplossing en is zeker toepasbaar wanneer de noodzaak blijft bestaan om een pallet toch boven 175 cm te beladen. Probleem voor klant toeleverancier blijft echter bestaan. Zij krijgen pallets aangeleverd waar goederen boven de 175 cm op staan




De Ergostep





• • •







Methode van risicobepaling bij repeterende handelingen

Definitie Er is sprake van repeterend werk, wanneer lichaamsdelen (veelal de arm, hand, pols, schouder) langer dan één uur aaneengesloten of twee uur per dag, min of meer in een hoog tempo, dezelfde beweging in de ruimte maakt. Voorbeelden van repeterend werk binnen de branche zijn: werken aan inpaklijnen (bv. lege flessen op lopende band plaatsen en volle flessen van buffer/draaitafel in kratten of dozen zetten). Ook beeldschermwerk, en dan vooral data-invoer, is een vorm van repeterend werk. Nb. Bewegingen waarbij ook een gewicht wordt getild of gedragen, worden alleen repeterend genoemd als het gewicht minder weegt dan drie kilo. Is het gewicht groter, dan is er in eerste instantie sprake van tillen of dragen. Handbewegingen die op elkaar lijken, en ongeveer dezelfde belasting tot gevolg hebben, worden ook repeterend genoemd. Knelpunt/risico: Bij repeterende bewegingen is vrijwel altijd sprake van 2 knelpunten/risico’s: 3. Eenzijdige / voortdurende belasting van enkele spiergroepen. De zogenaamde dynamische belasting (belasting door beweging). Eenzijdige belasting van bepaalde spiergroepen, kan leiden tot overbelasting van deze spiergroepen. 4. Het langdurig niet bewegen van enkele spiergroepen (vooral in de nek- en schouderregio) terwijl deze spiergroepen wel zijn aangespannen. De zogenaamde statische spierspanning. Statische spierspanning in de nek- en schouderregio kan de bloeddoorstroming van de gehele arm beperken, waardoor afvalstoffen als melkzuur zich in de spieren ophopen. Juist deze statische belasting is de voornaamste oorzaak van lichamelijke klachten. De meeste repeterende handelingen worden gemaakt met de armen in de gewrichten van schouders, ellebogen, polsen en handen. Als gevolg van statische belasting kunnen behalve in de schouders, armen en handen ook klachten in de nek ontstaan; samen worden deze klachten van arm, nek en schouder aangeduid met de afkorting “KANS” of in het Engels “CANS” (Complaints = klachten) Nb. Ook de term “RSI” wordt nog veel gebruikt. Tegenwoordig gaat echter sterk de voorkeur uit naar de benaming KANS. Welke factoren hebben invloed op risico’s bij repeterende handelingen Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het risico op “KANS” vooral bepaald wordt door de volgende factoren: • De totale tijdsduur dat de werkzaamheden worden uitgevoerd en de mogelijkheden om deze belasting te doorbreken (d.m.v. pauzes, ander werk, roulatie, etc.) • De houding van de lichaamsdelen, vooral de nek en schouders (werken met opgeheven armen/schouders, ver reiken); • De frequentie/tempo waarmee de bewegingen worden uitgevoerd; • De kracht die tijdens het werk moet worden gezet en/of het gewicht van het voorwerp; Gebleken is dat de kans op lichamelijke klachten sterk toeneemt wanneer repeterende handelingen langer dan één uur aaneengesloten plaatsvinden, zonder pauze momenten of langer dan 4 uur per dag plaatsvinden. Daarnaast speelt de werkhouding, en dan vooral de stand van arm(en), hand/pols, nek en schouders een belangrijke rol in het ontstaan van klachten. Op basis van deze factoren zijn checklisten/richtlijnen opgesteld die aangeven in welke situaties al dan niet sprake is van een risico Hieronder treft u enkele checklijsten aan die u kunt gebruiken voor het bepalen van risico’s bij repeterende handelingen. 3. Checklist voor het opsporen van RSI- en werkdrukrisico’s repeterend werk Werkwijze Deze door VHP ergonomie ontwikkelde checklist, is opgebouwd uit een 6-tal blokken met vragen. Aan elk blok worden punten toegekend die op basis van het zogenaamde stoplicht model (groen, oranje of rood) een risico inschatting geven. De volgende blokken zijn benoemd: a. Klachten

b. c. d. e. f.

Werktaken Werktijden Werkdruk Werkplek Werkwijze

Het praktische van deze checklist is dat u snel inzicht krijgt in de belangrijkste risicobepalende factoren en daarnaast enige tips krijgt over de te nemen verbetermaatregelen. Deze checklist kunt u via onderstaande link als PDF-document direct downloaden. Checklist RSI- en werkdrukrisico’s repeterend werk

4. Checklist voor het opsporen van RSI- en werkdrukrisico’s beeldschermwerk Dit is eenzelfde soort checklist als hierboven beschreven, maar dan geënt op beeldschermwerk. Deze checklist kunt u via onderstaande link als PDF-document direct downloaden. Checklist RSI- en werkdrukrisico’s beeldschermwerk

5. Checklist beoordeling klachten aan arm, schouder of nek Werkwijze: Door de NVAB (Nederlandse vereniging voor Arbeids- en bedrijfsgeneeskunde) is de NVAB-richtlijn KASN opgesteld. Hierin staan richtlijnen voor bedrijfsartsen hoe te handelen bij medewerkers met Klachten aan Armen, Schouders of Nek. In bijlage 1 van deze richtlijn is een vragenlijst opgenomen. Indien een of meerdere vragen positief beantwoordt worden, duidt dit op een verhoogde kans dat de oorzaak van de klachten van medewerkers te maken hebben met de werksituatie. Opgemerkt moet worden dat deze checklist minder oplossingsgericht is dan de hierboven beschreven checklijsten. Wel kunt u met deze checklist heel snel een indicatie krijgen van belangrijke aandachtspunten. CHECKLIST BEOORDELING: Indien ja, dan is veelal sprake van een risico Algemene vragen Wordt er trillend gereedschap gebruikt dat hand- of armtrillingen veroorzaakt. Er is minder dan 10 minuten per uur pauze ter onderbreking van houding of handeling. Er zijn meer dan 2 keer per minuut repeterende bewegingen gedurende langere tijd. Bij klachten van de hand of pols of gedurende meer dan 2 uren per dag; De polsstand is meer dan 30 graden uit neutrale stand Er moet met de hand gegrepen of geknepen worden Er moet met de hand krachten uitgeoefend worden van meer dan 4 kilogram. Er is continue sprake van invoer van gegevens met toetsenbord of muis. Er wordt gewerkt bij/in kou Bij klachten van elleboog of gedurende meer dan 2 uur per dag De elleboog is meer dan 90graden gebogen of helemaal gestrekt gedurende meer dan 4 uur per dag. De onderarm is meer dan 40 graden gedraaid (naar binnen of naar buiten) De kracht is meer dan 4 kg. Bij klachten van de schouder of gedurende meer dan 2 uur per dag. De hand is boven schouderniveau De arm is ongesteund van het lichaam af De arm is achter de romp De arm is aan de andere zijde van de romp De onderarm is meer dan 30 graden naar buiten gedraaid. Bij klachten van de nek of gedurende meer dan 2 uur per dag. Het hoofd is sterk voorovergebogen

Er wordt 2 uur aaneengesloten zittend gewerkt.

Achtergrondinformatie Dossier RSI FNV Bondgenoten site Arbokennisnet.nl dossier repeterende handelingen SDU (leverancier) AI-blad 29 Fysieke Belasting. (Is niet gratis) Handboek fysieke belasting van drs. K.J. Peereboom, drs. N.C.H. de Langen

Richtlijnen inrichting werkplek voor handmatig invoeren van flessen

Er worden hier meerdere flessen tegelijkertijd op de band geplaatst. Band staat voor werknemer te hoog. Er wordt met opgetrokken schouders gewerkt; stand van polsen is uit hun neutraal stand;doordat meerdere flessen tegelijkertijd opgepakt worden is ook sprake van extra knijpkracht; neiging tot asymmetrische (gedraaide) rughouding.

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn de werkhouding (opgeheven schouders/armen), ver reiken en de hoeveelheid kracht die men uitoefent. Binnen de branche kan sprake zijn van langdurig repeterende bewegingen bij het handmatig invoeren van lege flessen in een productielijn. Naast de manier van uitvoering is de inrichting van de werkplek van belang om lichamelijke klachten te voorkomen of klachten te verminderen. Met betrekking tot de inrichting van de lopende band, deze kent doorgaans over de gehele lengte één hoogte. Werknemers aan de lopende band zijn echter niet allemaal even lang, waardoor niet iedereen de juiste werkhoogte heeft.

Maatregel/oplossing: Zet til hulpmiddelen in voor de aanvoer van lege flessen op de productielijn, waardoor het handmatig tillen wordt weggenomen. Laat de lopende band in hoogte oplopen van 92 tot 112 cm voor staand werk. De werknemer kan dan gaan staan op de plek aan de band waar de voor hem of haar juiste werkhoogte aanwezig is. Maak gebruik van een buffersysteem. Tijdens (handmatig) invoeren van lege flessen dient een verantwoorde werkhouding en de juiste til techniek gehanteerd te worden, ook al gaat dit om lege flessen. Belangrijke aspecten m.b.t. de inrichting zijn: • de werkhoogte optimaliseren; zorg dat de aanvoer en invoer hoogte zoveel mogelijk op elkaar zijn afgestemd, bij voorkeur op 10 cm onder ellebooghoogte. Zet hiertoe eventueel hulpmiddelen in, zoals een heftruck. • gebruik zo nodig een opstapbordes. Om de juiste til techniek te hanteren is het belangrijk om: • een stabiele houding in te nemen waarbij het lichaamsgewicht over twee benen wordt verdeeld; • de last dicht bij het lichaam houden, zodat de horizontale afstand tot de lage rug zo klein mogelijk is; • met afhangende schouders te tillen;

• • • • •

de rug recht te houden; vooroverbuigen van de romp zoveel mogelijk te voorkomen; draaiing en zijwaarts buigen van de romp te voorkomen (alleen recht vooruit tillen); niet vanuit de rug te draaien tijdens het tillen; verplaats de voeten; hoge versnellingen te voorkomen.


De rep erte ren de han deli ng: han dm atig inze tten van fles sen wor dt nu voo rko me n.

Richtlijnen inrichting werkplek bij handmatig inpakken van dozen

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn de werkhouding (opgeheven schouders/armen), ver reiken en de hoeveelheid kracht die men uitoefent. Binnen de branche kan sprake zijn van langdurig repeterende bewegingen bij het handmatig inpakken van flessen in dozen. Naast de manier van uitvoering is de inrichting van de werkplek van belang om lichamelijke klachten te voorkomen of klachten te verminderen.

Maatregel/oplossing: Houd bij de inrichting van de werkplek rekening met de volgende richtlijnen: •

Er is vóór de werkplek een buffersysteem aanwezig, zodat bij storingen het werk tijdelijk gestopt kan worden zonder dat (later) extra werk ontstaat.

Een buffersysteem wordt toegepast wanneer u uw medewerkers voor meerdere werkzaamheden wilt inzetten. Uw medewerker vult periodiek het systeem aan of voert periodiek flessen af in doos en heeft daarna tijd voor ander werkzaamheden.

•

De hoogte waarop de flessen worden aangeleverd om op te pakken ligt minimaal 10 cm onder schouderhoogte en bij voorkeur op ellebooghoogte. Het gaat hierbij om de vastpakhoogte en niet de bandhoogte.

•

De doos wordt liefst gevouwen aangeleverd. Zo niet dan ligt de voorraad op een plaats waar de medewerker met zo min mogelijk draaien bij kan.

•

De doos waar de flessen ingedaan worden staat op een in hoogte instelbare tafel, onder het punt waar de flessen worden aangeleverd.

Taakroulatie bij repeterende bewegingen

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn naast de gedwongen vaste werkhouding, de duurbelasting en het opgelegde werktempo. Een verkeerde werkhouding, een te hoog werktempo, te weinig afwisseling of te weinig pauzes kunnen het ontstaan van lichamelijke klachten versnellen. Om fysieke overbelasting te voorkomen is regelmatige afwisseling van werkzaamheden een belangrijke maatregeln. Voor werknemers die continu hetzelfde werk doen, kan een roulatiesysteem ingevoerd worden.

Maatregel/oplossing: In de branche wordt ernaar gestreefd om repeterend werk af te wisselen met andere werkzaamheden door zoveel mogelijk roulatie en taakafwisseling toe te passen. Om te voorkomen dat werknemers continu hetzelfde werk doen, kan een roulatiesysteem ingevoerd worden. Roulatie Roulatie kan toegepast worden binnen dezelfde uitvoerende taken, maar op een andere werkplek (bv. linker / rechter zijde van de werkplek/band). Dit levert slechts een beperkte afname van de belasting op. Een andere mogelijkheid is rouleren met andere uitvoerende taken (kort cyclisch werk wordt afgewisseld met ander soort werk). Zoals het lopende band werk met flessen opzet afwisselen met palletiseren. Taakafwisseling Rouleren kan ook met taken van een andere orde zoals machinebediening, schoonmaken of administratie. Dit heet taakverrijking. Organiseer het werk zodanig dat afwisseling ontstaat tussen fysiek zwaardere taken en lichtere taken. Het verdient aanbeveling om meerdere malen per dag te rouleren / af te wisselen i.p.v. afwisseling gespreid over meerdere dagen of 1x per week. Door te wisselen van werkplek, wordt het belastingspatroon gevarieerder. Aangeraden wordt om rekening te houden met de volgende maatregelen en randvoorwaarden bij het toepassen van taakroulatie: • • • • • • •

Taakroulatie is vooral geschikt voor allround bedrijven. Om te kunnen rouleren, dienen de mensen van gelijk niveau te zijn; opleiding en scholing is wellicht vereist. Rouleren is een kwetsbaar proces; bij ziekte en inzet van uitzendkrachten kan er snel niet meer gerouleerd worden. Vrijwillig of opgelegd rouleren versus acceptatie bij medewerkers. Zorg dat de werkplek ergonomisch goed is ingericht, zodat medewerkers in een gezonde werkhouding kunnen werken. Hierbij valt te denken aan een goede werkhoogte, kleine reikafstanden, voldoende bewegingsvrijheid etc. Werk met parttimers. Verstrek een "training on the job" waarbij medewerkers leren om een ongunstige werkhouding te voorkomen. Voorkom of verminder tempodwang en een te hoge werkdruk, bijvoorbeeld door het inbouwen van buffers.

Toelichting: In de praktijk blijkt een rustige en constante werksnelheid vaak te leiden tot een hogere output dan een werksnelheid met pieken. Maak per handmatige (machine gebonden) taak, duidelijke en objectieve afspraken over de maximale werksnelheid die van mensen wordt gevraagd. Houd er rekening mee dat de gezondheidskundige grens anders is voor verschillende soorten taken. Als er bijvoorbeeld ook kracht moet worden gezet of er komen ongunstige werkhoudingen voor dan ligt de grens lager. In de praktijk werken de meeste mensen in hun dagelijkse werk op ongeveer 65 tot 75% van hun (kortdurende) maximale werksnelheid. Voor taken waarbij de handelingen zonder veel kracht en in een hoog tempo worden uitgevoerd is dat ook gezondheidskundig acceptabel. In uitzonderingssituaties, bijvoorbeeld bij plotselinge uitval van collega’s, of bij storingen moet men gedurende langere tijd op een

(sub-)maximale snelheid werken. Het komt ook voor dat door bezuinigingen / efficiëntieslagen dit maximum tempo “normaal” wordt, voor langere termijn. Negatieve gezondheidseffecten kunnen dan verwacht worden. In de praktijk blijkt het vaak lastig goede / objectieve afspraken te maken over de maximale werksnelheid die van mensen gevraagd kan worden. Dit heeft ook te maken met de grote verschillen tussen verschillende mensen. Door toch voor verschillende werkzaamheden (gezondheidskundige) werksnelheidsnormen af te spreken ontstaat duidelijkheid voor alle partijen. Informatie over de totstandkoming van normen kan via arbeidsdeskundige analyses, praktijkervaring en/of proefondervindelijk.

Voorlichting lichamelijke belasting algemeen

Maatregel/oplossing: In het Arbobesluit (Artikel 5.5) staat m.b.t. voorlichting het volgende beschreven: Aan werknemers die arbeid verrichten waarbij sprake is van het handmatig hanteren van lasten wordt doeltreffende voorlichting en doeltreffend onderricht gegeven over: • de wijze waarop lasten gehanteerd worden; • de aan het handmatig hanteren van lasten verbonden gevaren voor hun veiligheid en gezondheid en de te nemen maatregelen om deze gevaren zo veel mogelijk te beperken en • adequate informatie verstrekt over het gewicht van de te hanteren last en, wanneer het gewicht van de last niet gelijk verdeeld is, over het zwaartepunt of de zwaarste kant van die last. Een veel voorkomende valkuil bij voorlichting over fysieke belasting is dat er te snel wordt overgaan tot het voorlichten/instrueren van werknemers over goede werkhoudingen en het geven van werkinstructies, zonder zicht te hebben op de daadwerkelijk aanwezige risico’s en oorzaken. “Het heeft geen enkele zin om werknemers voorlichting te geven over een goede werkhouding bij het trekken van een hand palletwagen, wanneer de trekkracht onacceptabel hoog is; Evenmin heeft het zin om een werknemer te instrueren hoe hij een goede werkhouding moet aannemen terwijl de inrichting van de werkplek dit niet mogelijk maakt.” Stelregel bij voorlichting: 7. eerst de risico’s en de oorzaken inzichtlijk maken: de risico-inventarisatie; 8. dan een plan van aanpak maken, waarin de te nemen maatregelen beschreven staan: wie doet wat en wanneer en wat is het doel van deze maatregel; 9. en dan aan de slag met het realiseren van de te nemen maatregelen, waarbij het geven van voorlichting een onderdeel zal zijn.

Voorlichting repeterende bewegingen

Knelpunt/risico: Regelmatig minimaal 2 uur per dag of minimaal 1 uur achter elkaar repeterende bewegingen uitvoeren kan leiden tot overbelasting van vooral handen armen nekspieren. Belangrijke risicofactoren daarbij zijn de werkhouding (opgeheven schouders/armen), ver reiken en de hoeveelheid kracht die men uitoefent. De manier van uitvoering van de repeterende bewegingen is van belang om lichamelijke klachten te voorkomen of klachten te verminderen.

Maatregel/oplossing: Geef voorlichting over verantwoorde manier van uitvoering van repeterende bewegingen. Neem de volgende tips op in de voorlichting: • Houd je schouder ontspannen en elleboog laag Voorkom het werken met opgetrokken schouders en opgeheven armen. Door de schouders ontspannen naast de romp af te hangen kan worden gewerkt met een minimum aan spierspanning rond de schoudergordel. Met de ellebogen naast de romp, in plaats van naar buiten gericht, worden de schouders minder belast. Voorkom zoveel mogelijk het voor- en zijwaarts heffen van de bovenarm (zone II en III).

•

Breng het werk op de juiste hoogte Door te werken op de juiste hoogte voorkom je voorover bukken tijdens het werk of het onnodig heffen van de armen. De optimale werkhoogte is met de handen op navelhoogte zodat de ellebogen in een haakse hoek staan en de schouders ontspannen zijn.

•

Houd je pols recht De belasting in de pols is optimaal als de polsen recht worden belast. Dat wil zeggen dat de polsen niet worden afgebogen in de richting van de duim of pink (zie afbeelding) en ook niet richting de handpalm of de handrug. Extreme gewrichtshoeken zijn een risico voor het ontstaan van klachten en moeten daarom zoveel mogelijk voorkomen worden.

Risicobeschrijving: Staand werk binnen productie

Recommend Documents