Dossier Zittend en staand Werk Landurig staand werken belemmert de doorbloeding van de benen. Langdurig staand werken vraag flink wat spierkracht. Staand werken kan op den duur tot voetklachten en spataderen leiden. Vrouwen die staand werk verrichtten, hebben een ruim twee maal hoger risico op vroeggeboorte dan andere werkende vrouwen. Langdurig zittend werk kan leiden tot bewegingsarmoede, rugklachten, overgewicht en diabetes Genoeg reden voor FNV Bondgenoten – de bond van Veilig en Gezond – om aandacht aan dit thema te besteden. Wat vindt FNV Bondgenoten ervan? Elke werknemer heeft recht op een gezonde werkplek. Dat grondrecht hoort bij “fatsoenlijk werk anno 2011. Voor weldenkende mensen is het vanzelfsprekend: de hele dag staan is niet goed voor je gezondheid. En de hele dag zitten ook niet. Toch zijn veel werkgevers, en onze eigen overheid kennelijk minder weldenkend: werkgevers verlangen van hun werknemers dat ze de hele dag blijven staan - of omgekeerd: hun werk vindt noodgedwongen voor het overgrote deel zittend plaats. En de overheid ? Die vindt het niet nodig hier duidelijke grenzen aan te stellen. FNV Bondgenoten ijvert al jaren voor wettelijke grenswaarden – die de grens tussen gezond en ongezond markeren. Zo’n wettelijke grenswaarde schept duidelijkheid. Voor jou als werknemers, maar ook voor je werkgever. Die is immers in de eerste plaats verantwoordelijk voor het scheppen van gezonde werkomstandigheden. En ook een werkgever heeft meestal behoefte aan duidelijk én eenvoudig houvast. Omdat werkgevers niet altijd “automatisch” doen wat van hen verwacht mag worden, is het aan de vakbond en aan werknemers zelf om hen daarvan, wanneer nodig, te doordringen. Kortom: goede en effectieve preventie vraagt óók een actieve rol van werknemers zelf en van hun vakbond! Langdurig staand of langdurig zittend werk: hoe vaak komt het voor?
Voor weldenkende mensen is het vanzelfsprekend: de hele dag stilstaan is niet goed voor je gezondheid. En de hele dag zitten ook niet. Toch zijn veel werkgevers, en onze eigen overheid kennelijk minder weldenkend: werkgevers verlangen van hun werknemers dat ze de hele dag blijven staan - of omgekeerd: hun werk vindt noodgedwongen voor het overgrote deel zittend plaats. En de overheid vindt het niet nodig hier grenzen aan te stellen. In de industrie verricht ruim 36% van de werknemers regelmatig méér dan twee uur achter elkaar staand werk. In de handel geldt dat voor 32,8%, en in overige bedrijfstakken ligt dat rond de 28%. (Bron: TNO-onderzoek naar zogenaamde lage risico's in Nederland, 2005). Voorzichtig schattend betekent dit dat in Nederland bijna 2 miljoen mensen risico op blijvende gezondheidsschade lopen door langdurig en eenzijdig staand werk. Met staand werk bedoelen we dan: werk waarbij het lichaamsgewicht voor het merendeel gedragen wordt door benen en voeten, en waarbij de verplaatsing tijdens het werk minder dan 1 meter is. Beroepen en bedrijfstakken waarin vaak langdurig staand werk voorkomt Sectoren
Beroepen
Industrie
Metaalbewerker, bankwerker, uitbeners
1
Detailhandel
Winkelpersoneel, magazijnmedewerker
Meubelindustrie
Kap(st)er
Kappersbranche
Keukenpersoneel, baliemedewerker
Horeca
Laborant
Gezondheidszorg Beroepen en bedrijfstakken waarin vaak langdurig zittend werk voorkomt Sectoren
Beroepen
Call Centra
Call centre medewerker
Architecten- en ontwerpbureaus
Tekenaar
Zakelijke en financiële dienstverlening
Data-entry medewerker
De gevaren van eenzijdig en langdurig staand of langdurig zittend werk Staand werken belemmert de doorbloeding van de benen, er is een grote statistische houdingsspierkracht nodig en langdurig staand werken kan op den duur tot voetklachten, rugklachten, pijnlijke gewrichten en spataderen leiden. Vrouwen die staand werk verrichtten, hebben een hoger risico op vroeggeboorte dan andere werkende vrouwen (Signaleringsrapport, NCvB 2006). Ook eenzijdig en te langdurig zittend werk levert gevaar voor de gezondheid op: mensen met zittend werk blijken volgens TNO Kwaliteit van Leven tot de groepen te horen die een verhoogde kans op overgewicht, diabetes en hart- en vaatklachten hebben. Ook klachten aan nek en rug zijn bepaald niet uit te sluiten. Zelfs voor wie geregeld lichaamsbeweging heeft kan een overwegend zittend leven bijzonder ongezond zijn. Volgens Zweeds onderzoek maakt het daarbij niet uit of het zitten zich afspeelt op kantoor, op school, in de auto, voor de computer of bij de televisie: het gaat om het totaal aan ‘zituren’.
Normen en regels voor staand of langdurig zittend werk Tot 2006 eist de arbowet dat waar enigszins mogelijk continu staand werk voorkomen moet worden: de werkgever moet een zitgelegenheid aanbieden, waar werknemers ook daadwerkelijk gebruik van kunnen maken. Die passage is uit de wet verdwenen: Brussel verlangt het niet van ons, dus wij schrijven het ook niet voor. Wat overblijft is een wollige zinsnede dat ´werkplekken moeten voldoen aan ergonomische eisen´. Staand en zittend werk worden in het arbobesluit ook niet meer met name genoemd als voorbeelden van fysieke belasting, terwijl ze dat wel degelijk zijn.. FNV Bondgenoten wil dat de overheid duidelijke grenzen stelt aan de mate waarin eenzijdig staand, dan wel eenzijdig zittend werk verantwoord is. Tot die tijd adviseren wij de volgende – ergonomisch onderbouwde – vakbondsnormen: Vakbondsnorm zittend en staand werk Zittend werk
niet meer dan 2 uur achter elkaar zitten en maximaal 5 uur per dag zittend werken
Staand werk
niet meer dan 1 uur achter elkaar staan en maximaal 4 uur per dag staand werken
2
(o.a. Neelen, E. en G. Huppes. Fysieke belasting in de bibliotheek : knelpunten, normen en oplossingen. Doetinchem, Elsevier bedrijfsinformatie, 2001 (Arboconvenantreeks). FNV Bondgenoten wil dat op basis daarvan werkgevers het werk zó inrichten dat een gezonde afwisseling van zitten en staan mogelijk is. Een wettekst zou er ongeveer zó uit kunnen zien. 1. Definities Staand werk is werk waarbij het lichaamsgewicht voor het merendeel gedragen wordt door benen en voeten, en waarbij de verplaatsing tijdens het werk minder dan 1 meter is. Zittend werk is werk waarbij het lichaamsgewicht tijdens de werkzaamheden voor het merendeel gedragen wordt door het zitvlak, met gebruikmaking van zitmeubilair. 2. Doelvoorschrift De werkgever is verplicht het werk zo te organiseren dat de gezondheidskundige grenswaarden voor staand en zittend werk niet overschreden worden. 3. Grenswaarden staand werk De gezondheidskundige grenswaarden voor staand werk, die gedurende de werkdag niet overschreden mogen worden, zijn: a) maximaal 1 uur achtereen staand werken b) na ten hoogste één uur staand werk dient het werk afgewisseld te kunnen worden door ten minste 10 minuten zitttend of lopend werk, dan wel een pauze van gelijke duur, die zittend kan worden doorgebracht c) maximaal 4 uur per dag staand werken 4. Grenswaarden zittend werk De gezondheidskundige grenswaarden voor zittend werk, die gedurende de werkdag niet overschreden mogen worden, zijn: a) maximaal 2 uur achtereen zittend werken b) na ten hoogste 2 uur zittend werk dient het werk afgewisseld te kunnen worden door ten minste 10 minuten lopend of staand werk, dan wel een pauze van gelijke duur, die lopend of staand kan worden doorgebracht c) maximaal 5 uur per dag zittend werken d) voor zittend werk waarbij verandering van zitpositie en houding mogelijk is, zonder de werkzaamheden te belemmeren bedraagt het dagmaximum 7 uur
En hoe lossen we dat op?
“Afwisseling” is het sleutelwoord: niet alleen staan, niet alleen zitten, maar afwisselend staan, zitten, lopen. In het merendeel van de gevallen is dat een kwestie van het werk net even anders organiseren. Of nog eenvoudiger: zinloze bedrijfsregels schrappen, die mensen bevelen hun werk staand of zittend uit te voeren. Ook het verminderen van werkdruk en stress kan er toe leiden dat mensen vaker ‘een loopje’ maken of even gaan zitten. Is langdurig staan of zitten niet te vermijden, dan kunnen b.v stasteun of een in de hoogte verstelbaar sta-bureau uitkomst bieden.
3
(Bron:Arbeidsinspectie via European Network - Belgian Safe Work Information Center (BeSWIC) - BELGIUM
Let bij langdurig staand werk op: •
Voorlichting aan werknemers over de gevaren van staand werk voor de gezondheid
•
Staand werk moet in de Risico Inventarisatie en Evaluatie worden beoordeeld
•
De werkplek zo inrichten dat de werknemer kan kiezen het werk staand of zittend uit te voeren
•
Is er een keuze, dan heeft zitten in principe de voorkeur
•
Zorg voor ergonomisch meubilair en voor voldoende ruimte voor armen, benen, voeten
•
Wissel staand of zittend werk als het even kan af met lopend werk
•
Als zittend werken niet mogelijk is: gebruik een stasteun
Let bij langdurig zittend werk op: De meeste van bovenstaande aandachtspunten gelden ook voor zittend werk.
4
Daar komt bij dat stress (bijvoorbeeld tempodruk) de negatieve gevolgen van langdurig zitten nog eens versterkt. Afwisselen in zithouding, bij voorkeur ‘aktief’ zittend (rug recht, voeten op de grond), af en toe een loopje en uiteraard een goede werkplekinrichting beperken de risico’s In een aantal arbocatalogi wordt aandacht aan dit onderwerp besteed. Dat geeft werknemersen werkgevers in de sector waarvoor die catalogus geldt enig houvast.
5
