RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving Mantelzorgwoningen

RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving www.rigo.nl

Mantelzorgwoningen Quick scan naar kosten, belemmeringen en alternatieven

RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving www.rigo.nl

Mantelzorgwoningen Quick scan naar kosten, belemmeringen en alternatieven

Opdrachtgever

Ministerie van VWS/DMO

Auteurs

Jeroen Neele Froukje van Rossum Annika Janse

Uitgave

mei 2010

Rapportnummer

P15560

RIGO Research en Advies BV ∙ De Ruyterkade 139 ∙ 1011 AC Amsterdam Telefoon 020 522 11 11 ∙ Fax 020 627 68 40 ∙ E -mail [email protected] ∙ www.rigo.nl

Inhoudsopgave Samenvatting

Mantelzorgwoningen

i

Hoofdstuk 1

Inleiding

1

Hoofdstuk 2

Inventarisatie huisvestingsvormen

5

2.1

Huisvestingsvormen

5

2.2

Van eigen woning tot verpleeghuis

6

2.3

Wonen met of nabij mantelzorger

13

Hoofdstuk 3

Rol overheden en corporaties

17

3.1

Wet en regelgeving

17

3.2

Beleid gemeenten

18

Hoofdstuk 4

Praktijkvoorbeelden mantelzorgwoningen

25

4.1

Overzicht mantelzorgwoningen

25

4.2

Gevolgen mantelzorgwoningen

25

4.3

Een aantal aspecten op een rij per case

26

Hoofdstuk 5

Kostenvergelijking

33

5.1

Kosten mantelzorgwoning

33

5.2

Kosten alternatieve woonvorm

45

5.3

Kosten mantelzorgwoning en alternatief

49

Hoofdstuk 6

Conclusies en aanbevelingen

51

6.1

Conclusies

51

6.2

Aanbevelingen

53

Bijlagen

Inhoudsopgave

6

Bijlage 1

Kosten per case

57

Bijlage 2

Beschrijving cases

59

2.1

Casus 1

60

2.2

Casus 2

63

2.3

Casus 3

66

2.4

Casus 4

70

2.5

Casus 5

74

2.6

Casus 6

77

2.7

Casus 7

81

2.8

Casus 8

84

2.9

Casus 9

87

2.10

Casus 10

90

i

Samenvatting Mantelzorgwoningen Het kabinet Balkenende IV stimuleert mensen met een beperking om zelfstandig te blijven wonen. Om een beeld te krijgen van de mogelijkheden die een mobiele mantelzorgwoning daarbij kan bieden bezocht de Staatssecretaris van VWS eind 2009 een recent geplaatste mantelzorgwoning in Oostzaan. Het bezoek was de directe aanleiding voor voorliggende quick-scan waarin de ervaringen van bewoners en mantelzorgers van de eerste tien mantelzorgwoningen zijn gepeild. Tevens is een raming gemaakt van de kosten voor bewoners en andere partijen en van de potentiële inverdieneffecten van het bewonen van een mantelzorgwoning versus het bewonen van een intramurale instelling. Een mantelzorgwoning is een verplaatsbare woning die naast de woning van de mantelzorger wordt geplaatst en is voorzien van een keuken, woonkamer, slaapkamer, badkamer en domoticavoorzieningen. Het is een betrekkelijk nieuwe woonvorm waarbij de bewoner (een deel van de) zorg ontvangt van de mantelzorger(s). Bewoners kiezen voor een mantelzorgwoning om langer zelfstandig te kunnen w onen in de nabijheid van familie of vrienden. Bijkomend maatschappelijk voordeel is dat er op de kosten van de zorg wordt bespaard doordat een aantal mantelzorgers een deel van de zorg op zich neemt. Ervaringen bewoners en mantelzorgers Zowel de bewoners van de mantelzorgwoningen als de mantelzorgers zijn zeer tevreden met de woning. Bewoners ervaren meer zelfredzaamheid, mede dankzij de vele voorzieningen. Mantelzorgers ervaren meer gemoedsrust en een verlaging van hun zorgbelasting, met name door minder reis- en regeltijd. Ze vinden beiden dat de kwaliteit van hun leven erdoor is gestegen. Knelpunten Het verkrijgen van een bouwvergunning kostte in een aantal gemeenten veel tijd omdat de te volgen procedures binnen veel gemeenten nog niet zijn opgesteld en er vaak meerdere afdelingen bij de aanvraag moeten worden betrokken (ruimteli jke ordening, bouwen woningtoezicht, Wmo). Voor mantelzorgwoningen is het juist belangrijk dat deze snel geplaatst kunnen worden. Politieke steun voor de plaatsing blijkt van groot belang. PasAan, de ontwikkelaar en leverancier van de tien onderzochte mantelzorgwoningen, speelt nu een belangrijke rol in de conta cten met gemeenten. Financiën De mantelzorgwoningen uit het onderzoek hebben een woonoppervlakte van ca. 54 m² en kosten mei 2010 € 150.000, inclusief plaatsingskosten.  De totale lasten voor de bewoners van de mantelzorgwoning aan financiering van de woning, bijkomende woon- en gebruikskosten en eigen bijdragen AWBZ/Wmo bedragen gemiddeld € 1.600 per maand. Er is een grote variatie in de kosten voor de bewoners door extra (zorg)voorzieningen in de woning (h o-

Samenvatting

ii

gere aanschafprijs) en verschillen in zorgzwaarte (eigen bijdrage). De drie bewoners die hun woning huren zijn door huurtoeslag minder kwijt dan de eig enaar-bewoners. Voor de verhuurders kan de exploitatie van mantelzorgwoningen een onrendabele investering betekenen.  Door inkomstenderving en tijdsbesteding ramen wij de kosten voor de mantelzorger, voor zover die niet worden vergoed door het persoonsgebonden budget (pgb), maandelijks op gemiddeld € 300. Bij drie mantelzorgers die minder zijn gaan werken loopt dit op tot € 800 per maand.  Het beslag op de budgetten AWBZ en Wmo voor professionele zorg en hulpverlening is maandelijks gemiddeld € 1.600. Twee van de drie huurders krijgen een huurtoeslag van € 300 per maand. t a b e l 1 m a a n d e l i j k s e t o t a l e k o s t e n m a n t e lz o rg w o n in g e n t . o . v . a lt e rn a t ie v e w o o n v o r m o p b a s i s v a n e e r s t e 1 0 m a n t e lz o rg w o n in g e n

koop

ma ntel zorgwoni ng huur gemi ddel d

a l terna ti ef intramuraal

bewoner ma ntel zorger verhuurder l ok. overheden ri jks overhei d

€ 1.900 € 300 €0 € 100 € 1.600

€ 800 € 500 € 300 € 500 € 1.700

€ 1.600 € 300 € 100 € 200 € 1.600 *

€ 1.100 € 300 €0 €0 € 4.300 *

tota a l

€ 3.900

€ 3.700

€ 3.800

€ 5.700

* netto besparing awbz/huurtoeslag per jaar

€ 32.000

Maatschappelijke financiële baten Op basis van de eerste tien geplaatste mantelzorgwoningen ramen wij de potentiële besparing voor de rijksoverheid (budgetten AWBZ en huurtoeslag) door het bewonen van een mantelzorgwoning versus het bewonen in een intramurale inste lling op gemiddeld € 32.000 per mantelzorgwoning per jaar. Toekomst De mantelzorgwoning biedt een goede oplossing voor mensen die aangewezen zijn op zorg en zelfstandig willen wonen in de directe nabijheid van familie of vrie nden. Als gemeenten beter raken ingespeeld op de bouwaanvragen kunnen de belangrijkste knelpunten die de eerste tien bewoners ondervonden, worden weggenomen. De mantelzorgwoning kan dan een goede aanvulling vormen op de bestaande mogelijkheden van wonen met zorg.

Mantelzorgwoningen

1

Hoofdstuk 1 Inleiding Begin oktober 2009 bezocht de Staatssecretaris van VWS een mantelzorgwoning in Oostzaan. Een mantelzorgwoning, bewoond door een oudere of iemand met een zorgvraag, is een verplaatsbare woning die naast de woning van de mantelzorger wordt geplaatst of gebouwd en is voorzien van een keuken, woonkamer, slaapkamer, badkamer en domoticavoorzieningen. De mogelijkheden die een mantelzorgwoning biedt spraken haar zeer aan, maar het werd ook duidelijk dat het niet eenvoudig is voor mantelzorgers om een dergelijke woning te realis eren. Met de toename van het aantal ouderen en daarme e het beroep op de (professionele) zorg in het achterhoofd, was het bezoek voor de Staatssecretaris aanleiding om op korte termijn een aantal aspecten rond mantelzorgwoningen nader in kaart te laten brengen. Achterliggend doel is om door kortere procedure s en minder regels het eenvoudiger te maken om een mantelzorgwoning te bouwen. Bij de bouw van mantelzorgwoningen blijkt de regelgeving (met name het bestemmingsplan) in een aantal gevallen voor vertraging te zo rgen. Premier Balkenende pleitte tijdens een recent congres in Utrecht ervoor om vaker te handelen in de geest van de regels in plaats van naar de letter van de wet. Hij gebruikte daarbij het voorbeeld van een mantelzorgwoning waarvan de aanvraag was afgekeurd omdat het b e1 stemmingsplan niet toestond dat er in de achtertuin geslapen wordt. Ook vanuit de koepelorganisaties wordt er druk op de politiek uitg eoefend om de bouw van mantelzorgwoningen te vereenvoudigen. Op 22 september van dit jaar boden cliënten- en mantelzorgorganisaties de Tweede Kamer een petitie aan om de mogelijkheden voor plaatsing van mantelzorgwoningen te verruimen. Medio december vorig jaar heeft de Tweede Kamer een motie van Hein Pieper aangenomen waarin de minister van VROM wordt opgeroepen om het de colleges van Burgemeester en Wethouders mogelijk te maken voor een mantelzorgwoning af te wijken van het bestemmingsplan om zodoende de realisatie van een mantelzorgwoning te versnellen. Verder verzoekt hij de regering om in overleg met ouderen-, patiënten- en cliëntenorganisaties, andere betrokken partijen en gemeenten verdere knelpu nten voor de realisatie van mantelzorgwoningen in kaart te brengen en op te lossen. Het beleid van het kabinet is erop gericht mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Daarnaast stimuleert de overhei d de mantelzorg, bijvoorbeeld door toekenning van het Mantelzorgcompliment en

1

Nederlands Dagblad, 3 oktober 2009.

Inleiding

2

is er aandacht voor het ondersteunen van mantelzorgers. Het verl enen van mantelzorg wordt vereenvoudigd voor de mantelzorger wa nneer de zorgvrager dicht bij de mantelzorger woont. De mantelzorgwoning past dus op twee fronten (‘wonen’ en ‘zorg’) goed bin nen het beleid van het kabinet. Aan de andere kant staat het korter werken waar mantelzorgers voor kunnen kiezen om meer tijd te kunnen besteden aan het verzorgen en begeleiden van de bewoner van de mantelzorgwoning, haaks op het kabinetsbeleid om meer mensen aan het arbeidsproces deel te laten nemen. De mantelzorgwoning biedt de mogelijkheid tot besparingen op de professionele zorg (AWBZ en Wmo) als de mantelzorgers een deel van de zorg op zich nemen. De mantelzorgers zijn in de regel geen gediplomeerde verzorgenden of verpleegkundigen. De kwaliteit van zorg kan daardoor in het gedrang komen. Het kabinet stelde begin 2010 bij monde van de Staatssecretaris Bussemaker van VWS dat voor de zorg en ondersteuning van mensen met beperkingen of chronische aandoeningen hun wensen en behoeften centraal dienen te staan. Cliënten moeten de regie over hun eigen leven zoveel mogelijk kunnen behouden. Ook mensen met een bepe rking moeten zelf keuzes kunnen maken over zaken die voor hen van belang zijn, onafhankelijk van anderen. Hun perspectief is daarbij le idend, niet het aanbod dat vanuit systemen bedacht wordt. Bussemaker wil in het kader daarvan onderzoeken of het handig is en mogelijk om een klein deel van AWBZ- en Wmo-middelen samen te brengen. Dit met het doel om gemakkelijker een aanbod in te kopen dat op het snijvlak van ondersteuning en zorg ligt, ongeacht de oo rspronkelijke financieringsbron. Voor bewoners van mantelzorgwoningen kan dit een oplossing zijn. In de plannen van de Staatssecretaris zal er op termijn een handreiking voor gemeenten worden opgesteld voor de bouw van mante lzorgwoningen. Daarnaast is door RIGO in opdracht van het Ministerie van VWS voorliggende studie gedaan naar een aantal aspecten rond de bouw en de kosten van mantelzorgwoningen. De resultaten van dit onderzoek zullen worden ingezet bij de voornoemde handreiking voor gemeenten. Afbakening De focus van het onderzoek ligt bij de verplaatsbare, tijdelijke, zelfstandige woning die direct nabij een bestaande woning (in de regel de woning van de mantelzorger) wordt geplaatst. Van dit type woning zijn er in februari 2010 tien geplaatst. Andere huisvestingsvormen waarbij nabij de woning van de mante lzorger voor (tijdelijke) huisvesting van de zorgbehoevende wordt gezorgd zijn de kangoeroewoning of de duowoning of –de meest eenvoudige vorm- de naastliggende woning. Daarnaast is inwoning van de zorgvrager bij de mantelzorger mogelijk en min of meer zelfstand ige huisvesting door verbouwing, plaatsen van een aanbouw of plaatsen van een Wmo-eenheid.

Mantelzorgwoningen

3

Ook bij die oplossingen van mantelzorg kan er sprake zijn van een (forse) besparing aan AWBZ-middelen. Deze oplossingen komen in deze quick scan alleen aan de orde tijdens de inventarisatie van de huisvestingsvormen. Vervolgens richten we ons uitsluitend op de ve rplaatsbare mantelzorgwoning. In de gesprekken met de gemeenten zullen wij nog wel kort navraag doen naar ervaringen met andere mantelzorgwoningen. Leeswijzer Hoofdstuk 2 is gewijd aan de kenmerken van huisvestingsvormen voor mensen met een kleine of grote zorgvraag. In hoofdstuk 3 komt de rol van overheden en van woningcorporaties aan bod. Het daaropvolge nde hoofdstuk behandelt de resultaten van de studie onder de tien g erealiseerde mantelzorgwoningen. Daarna gaan we in hoofdstuk 5 in op de verschillen in kosten en opbrengsten van de mantelzorgwoni ngen ten opzichte van de alternatieve huisvestingsvorm van de bewoners van de tien woningen. We besluiten het rapport met conclusies en aanbevelingen. Begeleiding Het onderzoek is begeleid door Henk van Lieshout (VWS), Gabriëlle 2 Sogelee (VWS), Ruud Dirkse en Peter Veldhuizen (PasAan ) en Theo 3 Wennekes (Mezzo ).

2

3

PasAan is bedenker van het concept, de ontwikkelaar en leverancier van de 10 onderzochte mantelzorgwoningen. Mezzo is een landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg.

Inleiding

4

Mantelzorgwoningen

5

Hoofdstuk 2 Inventarisatie huisvestingsvormen Naast het onderwerp van deze studie, de verplaatsbare zelfstandige tijdelijke mantelzorgwoning, zijn er verschillende vormen waarin in de huisvesting van zorgbehoevenden die mantelzorg krijgen kan worden voorzien. In dit deel van deze rapportage behandelen we de diverse mogelijkheden en doen een globale inschatting van de kosten en van de voor- en nadelen van deze woonvormen.

2.1

Huisvestingsvormen In de regel zal de huisvesting van een gezond mens anders zijn dan die van een zwaar zorgbehoevende. Gezonde mensen wonen in een eigen woning (huur of koop) en mensen die dag en nacht zorg nodig hebben zijn aangewezen op huisvesting die daarop is ingericht. Dat kan een geheel aangepaste eigen woning zijn (met professionele en/of mantelzorg), maar kan ook een verpleeghuis (met alleen profe ssionele zorg) zijn. We behandelen de volgende woonvormen voor mensen met een toenemende zorgvraag waarbij de eigen woning het startpunt en profe ssionele zorg het uitgangspunt is: 1. de eigen woning: reguliere niet-aangepaste woning, 2. de verbouwde eigen woning: reguliere gedeeltelijk aangepaste woning, 3. (verhuizing) geheel aangepaste zelfstandige woning (b ijvoorbeeld een aanleunwoning), 4. (verhuizing) verzorgingshuis/verpleeghuis/beschutte en b eschermde woonvormen. Daarnaast zijn er woonvormen waarbij voor de zorg niet alleen een beroep wordt gedaan op professionele hulp (thuiszorg of intramuraal) maar ook op mantelzorg. Uiteraard kan dat ook in de eerste drie hie rboven beschreven woonsituaties, maar voor deze inventarisatie van de mogelijke woonvormen gaan we in op die woonsituaties waarbij de zorgbehoevende kiest voor een woonvorm bij of nabij de mantelzo rger. Dat kan zijn: 1. inwonen bij mantelzorger, 2. onzelfstandig wonen bij mantelzorger, bijvoorbeeld in een permanente aanbouw met slaapkamer en eigen sanitair of een Wmoeenheid: een tijdelijke aanbouw met slaapkamer en eigen sanitair,


6

3. zelfstandig wonen bij mantelzorger, bijvoorbeeld in een mante lzorgwoning, een verbouwde garage of een aangrenzende reguliere woning, 4. wonen in een duo- of kangoeroewoning. Daarnaast zijn er diverse tussenvormen mogelijk zoals een al dan niet aangepaste reguliere woning naast de woning van de mantelzorger. Van de verschillende huisvestingsvormen beoordelen we de volgende indicatoren: kwaliteitskenmerken huisvesting (oppervlakte, privacy); doelgroepen (beschrijving, zorgbehoefte); impact op woning mantelzorger (oppervlakte, privacy); (naar verwachting) benodigde tijd tussen initiatief en ing ebruikname; benodigde vergunningen (bouwbesluit, bestemmingsplan etc.); mogelijke knelpunten bij realisatie en (per knelpunt) de mogelijke (maximale ) gevolgen voor de realisatie; globale (ver)bouwkosten; kosten van gebruik (huur, koop); huur/koopconstructies, terugkoopgaranties en de afbouw na de periode van zorgverlening. Een overzicht van de score van de verschillende huisvestingsvormen op deze aspecten is aan het eind van de inventarisatie per paragraaf opgenomen.

2.2

Van eigen woning tot verpleeghuis

2.2.1 Eigen woning De eigen woning zal voor de meeste mensen die pas op volwassen leeftijd zorgbehoevend worden het uitgan gspunt zijn. Zorg in de eigen woning kan worden geleverd door mantel- en/of thuiszorg. De overheid stimuleert mensen om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen, ook al is er lichte of zwaardere zorg nodig. Sinds medio 2007 is het 'volledig pakket thuis' ingevoerd. Met dit pakket kunnen mensen met een AWBZ-indicatie voor verblijf in eigen woning de ben odigde zorg en huishoudelijke hulp (via de AWBZ) ontvangen. In hoeverre mensen met een zeer zware zorgvraag in eigen woning kunnen blijven wonen is ook afhankelijk van de instantie die de zorg levert, de zorgaanbieder. Zowel de zorgbehoevende als de zorgaanbieder moeten akkoord gaan met levering van de zorg aan huis. Levering van het Volledig Pakket Thuis is daarom geen garantie. De aard en intensiteit van de zorg en ook de inrichting van de woning kan voor de zorgaanbieder reden zijn om opname in een instelling te vragen.

Mantelzorgwoningen

7

2.2.2 Verbouwde eigen woning Als er beperkingen ontstaan, kan aanpassing van de eigen woning nodig zijn. Dat kunnen kleine aanpassingen zijn als het verwijderen van drempels, aanbrengen van een tweede leuning en handgreep langs de trap of bevestigen van raambediening op bereikbare hoogte, maar ook grote aanpassingen zoals het vervangen van een bad door een douche met antislipvloer en het aanbrengen van bad- en slaapkamer op dezelfde woonlaag als de entree en woonkamer door verbouw of aanbouw. RIGO heeft in 2005 onderzoek gedaan naar de kosten van dure wo4 ningaanpassingen. Gemeenten waren in het kader van de Wet voor5 zieningen gehandicapten (Wvg) verantwoordelijk voor de beoordeling van aanvragen voor woonvoorzieningen waarvan de kosten hoger of gelijk zijn aan €20.420, de zogenaamde ‘dure woningaanpassingen’. De meest voorkomende kleinere woningaanpassingen varieerden in prijs van € 1.000 tot € 12.000. t a b e l 2 p r ij s r a n g e v e e lv o o rk o m e n d e w o n in g a a n p a s s in g e n

6

Aanpassing Automatische deuropeners

Prijsrange €1.000 - €2.500

Intercomverbinding/ observatiesysteem

€3.000 - €4.000

(tussen aanbouw en bestaande woning) Onderrijdbare/ verstelbare keuken

€3.500 - €8.000

Plafondlift

€8.000- €12.000

Traplift

€4.000 - €7.000

bron: RIGO 2005

De aanvragen die werden gedaan in het kader van de Wvg bestonden veelal uit een combinatie van maatregelen om de woning geschikt te maken voor bewoning door mensen die veel zorg nodig hebben. In tabel 2 is een beschrijving opgenomen van voorzieningen in een aa ntal prijsklassen zoals die uit het onderzoek in 2005 naar voren kwamen.

4

5 6

‘Dure woningaanpassingen, Analyse van de gemeentelijke beleidspraktijk’, RIGO, 2005. Tegenwoordig de Wmo. Prijspeil 2005, exclusief BTW en andere opslagen.


8

t a b e l 3 b e s c h r i j v i n g v a n v o o rz ie n in g e n d ie v o o rk o m e n in b e p a a l de prijsklasse ’

7

Prijsklasse €20.420€30.000

Veel voorkomende voorzieningen 

 €30.000€45.378



  €45.379€60.000

€60.000 of hoger

plafondlift of traplift samen met andere kleine aa npassingen zoals woning drempelloos maken, deuren verbreden, onderrijdbare keuken plaatsen, kleine aanpassingen sanitair bestaande badkamer woonhuislift kleine aanbouw (bijvoorbeeld uitraaskamer of slaapkamer) zonder veel installaties en zonder andere aanpassingen kleine verbouwing woning, bijv. badkamer of slaapkamer realiseren in bestaande bebouwing aanbouw via tijdelijk te plaatsen en gehuurde units



niet te complexe aanbouw van slaapkamer en ba dkamer inclusief geschikt maken badkamer voor ro lstoelgebruik



grote verbouwing van woning, bijv. ombouw garage / berging tot slaapkamer en badkamer



grote of complexe aanbouw van slaapkamer en badkamer inclusief geschikt maken badkamer voor ro lstoelgebruik en extra aanpassingen zoals onderrij dbare keuken zeer omvangrijke verbouwing bestaande woning d.m.v. verplaatsen badkamer, slaapkamer, keuken

 bron: RIGO 2005

De zorg- of Wmo-eenheid is een betrekkelijk recente oplossing om aan de wens van mensen die zorg behoeven om in de eigen woning te kunnen blijven wonen tegemoet te komen. Een aangebouwde zorgeenheid kan uitkomst bieden als het gebruik van de extra ruimte van tijdelijke aard is en/of de mogelijkheden voor aanpassingen in de eigen woning onvoldoende zijn. Een zorgeenheid bestaat uit een kamer (meestal gebruikt als slaapkamer) en een badkam er en is zodanig ingericht en afgewerkt dat alle voorzieningen die nodig kunnen zijn eenvoudig aangebracht kunnen worden. De zorgeenheid kan in opzet en afwerking goed met een mantelzorgwoning worden vergeleken. De kosten bedragen ca. € 60.000. Voor de bewoners hebben deze woningaanpassingen als voordeel dat ze kunnen blijven wonen in de eigen woning, ook als de intensiteit van de zorg groter wordt. Voorwaarde is uiteraard wel dat de eigen woning geschikt is om de gewenste aanpassingen te realiseren. Bij eenvoudige aanpassingen zal dat in de meeste gevallen geen probleem zijn, maar bij aanbouwen of plaatsing van zorgeenheid zal dat niet altijd het geval zijn.

7

Mantelzorgwoningen

Prijspeil 2005, exclusief BTW en andere opslagen.

9

Voor bepaalde verbouwingen dient een bouwvergunning te worden aangevraagd. Aan- of uitbouwen zijn in bepaalde gevallen bouwver8 gunningsvrij. Ook als er vergunningsvrij gebouwd mag worden moet het bouwwerk wel voldoen aan: 

de voorschriften uit het Besluit bouwvergunningsvrije en licht-bouwvergunningplichtige bouwwerken (zo niet, dan is een bouwvergunning noodzakelijk)



de bouwtechnische eisen uit het Bouwbesluit



de redelijke eisen van welstand

Voor het plaatsen van een tijdelijke Wmo-eenheid is wel een bouwvergunning nodig. De maten van deze voorziening overstijgen de maximummaten van een vergunningsvrije aanbouw. Gemeenten zu llen de aanvraag toetsen aan het bestemmingsplan. Bij een licht-bouwvergunningplichtig bouwwerk moet de gemeente binnen zes weken uitspraak doen, bij een reguliere bouwvergunning is dat binnen twaalf weken. In het laatste geval kan deze termijn eenmaal worden verlengd met nog eens zes weken.

2.2.3 Zelfstandige levensloopgeschikte woningen Als de eigen woning niet meer voldoet en de woning niet tegen aa nvaardbare kosten is aan te passen is een levensloopgeschikte woning een alternatief. Binnen deze groep zijn verschillende varianten te o nderscheiden (zie begrippenkader). Een levensloopgeschikte woning is een woning die geschikt is of eenvoudig geschikt is te maken voor bewoning tot op hoge leeftijd, ook in geval van fysi eke handicaps of chronische ziekten van bewoners. Zo is een nultredenwoning een woning die extern en intern toegankelijk is. Dit betekent dat de woonkamer zonder trappen van buiten af bereikbaar is en dat de primaire ruimten (woonkamer, keuken, sanitair en minimaal één slaapkamer) op één laag zijn gesitueerd. Drempels in de woning zijn laag of ontbreken. Een nultredenwoning kan groter zijn dan een reguliere woning door bijvoorbeeld de aanwezigheid van bredere verkeersruimten en grot ere hoofdslaapkamer en badkamer. De huisvestingskosten voor de bewoner zullen niet noemenswaardig afwijken van een reguliere eigen woning.

8

Vergunningsvrij is een grondgebonden aan- of uitbouw bij bestaande woningen met woonfunctie van één bouwlaag (maximaal 4 meter en niet hoger dan de woning zelf) met een diepte van maximaal 2,5 meter, tegen de oorspronkelijke achtergevel van de woning op meer dan 1 meter van de weg of het openbaar groen of tegen een niet naar de weg of het openbaar groen gekeerde zijgevel van de woning op meer dan 1 meter achter de voorgevel. Ten slotte mag het achter- of zijerf door het bouwen voor niet meer dan 50% bebouwd zijn.


10

Het aanbod aan woningen die geschikt zijn of eenvoudig geschikt te maken zijn voor mensen met beperkingen is in veel regio’s niet vo ldoende om aan de vraag te kunnen voldoen.

Begrippenkader Zelfstandige woning Een afzonderlijke wooneenheid voor één huishouden. Dit kan zowel een geschakelde woning, twee-onder-één-kap, vrijstaand of appartement/flat zijn. Binnen de verzameling zelfstandig wonen valt de geclusterde zelfstandige wooneenheid (bijv. Focuswoningen, woning in woonzorgcomplex). Nultredenwoning Een nultredenwoning is een woning die traploos te bereiken is en waar alle primaire voorzieningen (slaapkamer, woonkamer, toilet, badkamer en keuken) gelijkvloers liggen. De woning ligt op de begane grond of is per lift bereikbaar. Een nultredenwoning kan een benedenwoning, appartement, bungalow, patiowoning of eengezinswoning met alle primaire ruimtes op de begane grond zijn. Aanpasbare woning Een aanpasbare woning is een woning die tegen geringe kosten (tot € 10.000) rolstoelgeschikt te maken is. Het kan gaan om een nultredenw oning of om eengezinswoningen (in dat geval moet een traplift worden g eplaatst). De woning is voldoende groot om de pri maire ruimtes (woonkamer, hoofdslaapkamer, badkamer, toilet en keuken) rolstoelgeschikt te m aken of is volgens Woonkeur gebouwd. Potentieel geschikte woning Een potentieel geschikte woning is een niet-nultreden eengezinswoning, die geschikt is voor mensen die met een rollator of stok lopen. De bad- en slaapkamer liggen op dezelfde verdieping en zijn groot genoeg. In de ba dkamer is ruimte voor een wastafel, toilet, douche en opklapbaar douch ezitje of verrijdbare douchestoel. In de slaapkamer moet naast een b ed 90 centimeter ruimte zijn voor een zorgverlener. Er zijn geen trap of treden bij de entree van de woning. Rolstoelgeschikte woning Een rolstoelgeschikte woning is een woning die met de rolstoel toegank elijk/zonder belemmeringen te bereiken is en waarvan de primaire ruimtes rolstoeldoorgankelijk zijn: bereikbaar en bruikbaar voor bewoners in een standaardrolstoel. Levensloopbestendige woning Een woning die geschikt is om tot op hoge leeftijd te blijven wonen. Wij verstaan hieronder:

Mantelzorgwoningen

1

aanpasbare nultredenwoningen;

2

potentieel geschikte eengezinswoningen;

3

rolstoelgeschikte woningen.

11

2.2.4 Verzorgd of beschermd wonen Bij een verder toenemende zorgvraag kan de overstap naar woning in een woonzorgcomplex of een wooneenheid in een instelling (bijvoorbeeld een verzorgings- of verpleeghuis) worden gemaakt. Daarnaast zijn er diverse verzorgde en beschermende woonvormen zoals de Fokuswoningen en de ADL cluster. Hiervoor is een indicatie van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) nodig. Een woonzorgcomplex is een groep woningen voor ouderen en valt onder het zogenaamde beschut wonen: een woonvorm met begeleiding en ondersteuning. Een indicatie van het CIZ kan een voorwaarde zijn. Woningen in woonzorgcomplexen zijn zelfstandige woningen die zijn uitgerust voor bewoning door mensen die zorg nodig hebben. Wooneenheden in intramurale instellingen zijn over het algemeen kleiner zijn reguliere woningen. Het niveau van de voorzieningen kan met name in de oudere woongebouwen beperkt van omvang en kwaliteit zijn. Zo ontbreekt de mogelijkheid om zelf te koken in veel verpleeghuizen en is deze in de oudere verzorgingshuizen vaak minimaal. In verpleeghuizen worden sanitaire voorzieningen veelal gedeeld door meerdere bewoners. De bewoner betaalt voor het verblijf in intramurale instellingen een eigen bijdrage AWBZ. De hoogte van de bijdrage is afhankelijk van het inkomen en bedraagt maximaal € 2.082 per maand.

2.2.5 Kenmerken van eigen woning tot verpleeghuis In de volgende tabel zijn van de besproken huisvestingsvormen e en aantal kenmerken opgenomen.


12

t a b e l 4 k e n m e r k e n h u i s v e s t i n g s v o r m e n ‘ v a n e ig e n w o n in g t o t v e rp le e g h u is ’

eigen woning

aanbouw bij eigen woning

aangepaste woning verhuizing

intramurale zorgeenheid verhuizing

++ ++ O

+++ ++ +

+++ ++ ++

+/+/-

+

+

++

O

tot ZZP2

tot ZZP2

tot ZZP4

tot ZZP12

i mpa ct op woni ng ma ntel zorger oppervl a kte pri va cy

n.v.t. n.v.t.

n.v.t. n.v.t.

n.v.t. n.v.t.

n.v.t. n.v.t.

regel gevi ng bouwvergunni ng nodi g vol doen a a n ei s en bouwbes l ui t i ndi ca tie CIZ voor verbl i jf tijd tus s en i ni tia tief en gebrui k

nee nee nee n.v.t.

ja ja nee + 3 mnd (afh. bouwverg.)

nee nee nee wa chtli js t (afh. regio)

nee nee ja wa chtli js t (afh. urgentie)

nvt nvt

ja a fwi jzi ng bouwa a nvra a g

nvt l a nge wa chtli js t

nvt l a nge wa chtli js t

tot € 60.000

€ 2,5 ton +

nvt

€ 125

di v

a fh. i nkomen

startpunt kwa l i tei ts kenmerken hui s ves ting oppervl a kte pri va cy [1] fl exi bi l i tei t woni ng [2]

fl exi bi l i tei t op termi jn

doel groepen [3] zorgbehoefte (gl oba a l )

mogel i jke knel punten bi j rea l i s a tie a fwi jzi ng i vm bes temmi ngs pl a n mogel i jke (ma xi ma l e ) gevol gen voor de rea l i s a tie gl oba l e kos ten [4] koop [5]

[1] [2] [3] [4] [5]

huur (per ma a nd)

mate waarin de woning aangepast kan worden aan de wensen van de bewoner mate waarin de woning op termijn flexibel kan worden ingezet in de woningmarkt globale indicatie van de maximale zorgzwaarte van de bewoner globale indicatie van de (extra) kosten van de oplossing bij eigen woning globale indicatie van de (extra) huur van de oplossing bij huurwoning

Mantelzorgwoningen

13

2.3

Wonen met of nabij mantelzorger Als voor wonen bij of in de nabijheid van een mantelzorger wordt gekozen kan dat in onzelfstandige vorm (inwonend bij mantelzorger) of 9 in zelfstandige vorm (in een eigen woning naast of nabij de woning van de mantelzorger).

2.3.1 Inwonen bij mantelzorger Inwonen in de woning van de mantelzorger heeft als voordeel da t de mantelzorger maximale aandacht kan besteden aan degene die zor gbehoevend is. Bovendien is er geen kans meer op vereenzaming; een veel voorkomend probleem bij alleenstaande oudere mensen. Inwoning heeft echter ook een aantal nadelen:  De privacy van beide huishoudens neemt sterk af. Dit kan leiden tot irritaties;  Er kunnen financiële gevolgen zijn wanneer de mantelzorger en/of de verzorgde een uitkering heeft. Ook toeslagen, zoals de huurtoeslag kunnen verlaagd worden.  Er kunnen gevolgen zijn voor de indicatie voor thuiszorg. Een aa ntal gemeenten geeft geen huishoudelijke hulp als er een gezonde volwassen huisgenoot aanwezig is. Inwonen bij de mantelzorger kan voor beide huishoudens financiële consequenties hebben. De woonlasten van de zorgbehoevende komen uiteraard te vervallen als zijn/haar woning niet meer wordt aangehouden. Maar de woonlasten van de mantelzorger kunnen stijgen als gevolg van veranderingen in de samenstelling van het huishouden (l okale belastingen) en in het totale inkomen van het huishouden. Ook kan het effect hebben op de hoogte van toelagen voor huur en zorg. De woning van de mantelzorger dient uiteraard wel geschikt te zijn voor bewoning door de zorgbehoevende. Als ook professionele hulp wordt ingeschakeld gelden hier dezelfde restr icties die in paragraaf 2.2.1 zijn besproken over de eigen woning. Als de woning van de mantelzorger niet geschikt is voor inwoning van een zorgbehoevende kan deze mogelijk geschikt worden gemaakt op dezelfde wijze als de eigen woning geschikt is te maken (zie paragraaf 2.3.2).

2.3.2 Wonen bij mantelzorger, onzelfstandig Als de woning van de mantelzorger wordt vergroot met een permanente of tijdelijke aanbouw (bijvoorbeeld met een Wmo-eenheid) zal 9

Een zelfstandige woning is een woning met een eigen toegang, met eigen sanitair en kookgelegenheid. Bij een onzelfstandige woning worden san itair en kookgelegenheid gedeeld met andere bewoners in het woong ebouw. Een onzelfstandige woning heeft wél een eigen toegang, name lijk de deur van de gehuurde kamer(s).


14

dat ten opzichte van inwoning een positieve invloed hebben op de ruimte en de privacy van zowel de mantelzorger als de inwonende zorgvrager. Kosten en belemmeringen van een permanente of tijdelijke aanbouw zijn eerder besproken bij de eigen woning. Omdat ook hier sprake blijft van één huishouden, blijven ook hier de kanttekeningen over de financiële consequenties van het samengaan van twee huishoudens in één uit de vorige paragraaf van kracht.

2.3.3 Zelfstandig wonen nabij woning mantelzorger Mobiele mantelzorgwoning Als de grondoppervlakte rond de woning van de mantelzorger van voldoende omvang is, kan een mantelzorgwoning uitkomst bieden om de zorgbehoevende een zelfstandige woning te bieden. Hiervoor moet wel een bouwvergunning worden aangevraagd. De mantelzorgwoning heeft een afmeting van zes bij negen meter en is daardoor niet overal te plaatsen. Vanwege de ruimte zal deze oplossing bij de meeste woningen in de centrumgebieden niet mogelijk zijn. Voor eengezinswoningen met een grote tuin (bijvoorbeeld in bu itenwijken) of in landelijke gebieden kan de mantelzorgwoning uitkomst bieden. De mantelzorgwoning is toegerust op gebruik door mensen met grote beperkingen en een grote zorgvraag. De kosten van de woning bedragen € 150.000 incl. BTW, incl. plaatsingskosten. In de volgende hoofdstukken wordt nader ingegaan op dit type w oning. Eigen reguliere woning Een reguliere woning naast de woning van de mantelzorger (of a ndersom) kan ook een oplossing zijn om in de directe nabijheid te wonen van familie of vrienden die (een deel van de) zorg kunnen verl enen. Voorwaarde daarvan is dat een woning beschikbaar is en g eschikt is. Vergunningen zijn hiervoor niet nodig en de kosten hoeven niet wezenlijk te verschillen van die van de eigen woning. Overige oplossingen Naast de mobiele mantelzorgwoning en reguliere eigen woning worden er ook andere oplossingen gezocht om in de directe omgeving van mantelzorgers te wonen, bijvoorbeeld stacaravans of tuinhuisjes.

2.3.4 Zelfstandig wonen met mantelzorger De financieel meest verregaande vorm waarbij mantelzorger en zor gvrager in hun huisvesting kunnen voorzien is een woonvorm waarbij de woning van de mantelzorger en die van de zorgbehoevende met elkaar verweven zijn is de kangoeroewoning. Andere termen voor het fenomeen zijn familiehuis of meergeneratiewoning. Ongeveer dertig

Mantelzorgwoningen

15

jaar geleden werden door een corporatie de eerste kangoeroewoni ngen gebouwd. Hoewel het concept door veel mensen als goed alternatief voor een verzorgings- of verpleeghuis wordt gezien, heeft de kangoeroewoning –in tegenstelling tot België en Duitsland- haar plaats in de Nederland10 se woningvoorraad nog niet veroverd. 11

Witter zette de voor- en nadelen van de kangoeroewoning op een rij: Positief:  bijdrage aan de oplossing voor woontekort (voor senioren)  het verlenen van mantelzorg wordt beter mogelijk  woningen voor ouderen op erf verbeteren het voorzieningenniveau op het platteland  bevordering van de integratie tussen jong en oud  preventie van eenzaamheid  bijdrage aan het langer zelfstandig wonen van ouderen Negatief:  behoefte is onduidelijk  druk op mantelzorg kan ook juist verhoogd worden (hoewel het Centrum Indicatiestelling Zorg hoofd- en buidelwoning als twee aparte huishoudens ziet bij indicatiestelling)  hoe verder na overlijden van zorgbehoevende of familieruzies  ombouwen doorsneehuis tot kangoeroewoning is niet makkelijk  banken zijn terughoudend in het verstrekken van hypotheken voor nieuwbouwkangoeroewoningen  kangoeroehuizen (met combinatie van hoofd- en buidelwoning) zijn groot  bestaande kangoeroewoningen voldoen niet altijd aan huidige woonwens Belangrijkste nadeel van de kangoeroewoning lijkt de flexibiliteit op langere termijn. Omdat de twee woningen die onderdeel uitmaken van de kangoeroewoning met elkaar zijn vervlochten vormen ze in feite een eenheid. Aparte verkoop of verhuur is niet aan de orde. Als de beperkingen van de verzorgde te groot worden voor de woning en verhuizing naar bijvoorbeeld een verpleeghuis noodzakelijk is, blijft het achterblijvende huishouden achter in een woning waarvan het de lasten mogelijk niet kan dragen. Dit kan leiden tot gedwongen verhuizing. In een huursituatie kan dit een voorwaarde zijn: als de zorgvrager verhuist of overlijdt, moet het zorgverlen ende gezin de woning verlaten. Een reden waarom het woningtype in de huursector niet van de grond komt.

10 11

Bron: Aedes-Arcares Kenniscentrum Wonen-Zorg. Y. Witter, Kangoeroewoningen springen eruit! Samen op jezelf wonen: blijvertje of ééndagsvlieg?, 2005.


16

2.3.5 Kenmerken wonen met of nabij mantelzorger In de volgende tabel zijn van de besproken huisvestingsvormen een aantal kenmerken opgenomen. t a b e l 5 k e n m e r k e n h u i s v e s t i n g s v o r m e n ‘ m e t o f n a b i j m a n t e l z o rg e r ’

kwa l i tei ts kenmerken hui s ves ting oppervl a kte pri va cy [1] fl exi bi l i tei t woni ng [2]

fl exi bi l i tei t op termi jn

doel groepen [3] zorgbehoefte (gl oba a l ) i mpa ct op woni ng ma ntel zorger oppervl a kte pri va cy regel gevi ng bouwvergunni ng nodi g vol doen a a n ei s en bouwbes l ui t i ndi ca tie CIZ voor verbl i jf tijd tus s en i ni tia tief en gebrui k

mogel i jke knel punten bi j rea l i s a tie a fwi jzi ng i vm bes temmi ngs pl a n mogel i jke (ma xi ma l e ) gevol gen voor de rea l i s a tie gl oba l e kos ten [4] koop [5]

[1] [2] [3] [4] [5]

huur (per ma a nd)

inwonen bij mantelzorger verhuizing

idem met met wmo-unit

idem met met mantelzorgwoning

kangoeroeof duowoning verhuizing

-O

-+

+ + ++

+ + +

+

+

++

--

tot ZZP2

tot ZZP7

tot ZZP7

tot ZZP4

---

-

O O

nvt nvt

nee nee nee geen

nvt nvt

ja ja nee ja ja nee nee nee nee + 3 mnd + 3 mnd va ri a bel (afh. bouwverg.) (afh. bouwverg.) (afh. beschikb.)

ja ja a fwi jzi ng a fwi jzi ng bouwa a nvra a g bouwa a nvra a g

tot € 60.000

€ 150.000

€ 125

€ 600

mate waarin de woning aangepast kan worden aan de wensen van de bewoner mate waarin de woning op termijn flexibel kan worden ingezet in de woningmarkt globale indicatie van de maximale zorgzwaarte van de bewoner globale indicatie van de (extra) kosten van de oplossing bij eigen woning globale indicatie van de (extra) huur van de oplossing bij huurwoning

Mantelzorgwoningen

nvt geen woni ng bes chi kba a r

€ 3,5 - € 6,0 ton

17

Hoofdstuk 3 Rol overheden en corporaties In dit hoofdstuk gaan we in op de rol van lokale overheden bij de plaatsing van mantelzorgwoningen en welke rol woningcorporaties kunnen spelen. Wet- en regelgeving, knelpunten daarin, beleid inzake de bouw van mantelzorgwoningen en het belang van politiek en ambtelijk draagvlak komen aan bod.

3.1

Wet en regelgeving Voor de plaatsing van een mantelzorgwoning dient een gemeentelijke bouwvergunning te worden verkregen. Bouwaanvragen worden door de gemeente getoetst aan het geldende bestemmingsplan van de l ocatie. Een bestemmingsplan bevat niet alleen regels over het gron dgebruik, maar bijvoorbeeld ook over maximale hoogte en breedte van bouwwerken en welk percentage van een kavel mag worden bebouwd. In principe moet een bestemmingsplan elke tien jaar worden geactualiseerd. Sinds 1 juli 2008 is de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) van kracht. Om plannen mogelijk te kunnen maken die niet passen binnen het bestemmingsplan, kunnen vrijstellingsprocedures worden ge12 voerd. Er kan een zogenaamd ‘projectbesluit’ worden genomen en er zijn ‘ontheffingen’ mogelijk. Projectbesluit De Wro bevat het projectbesluit als ontheffingsmogelijkheid die de plaatsing van bijvoorbeeld een mantelzorgwoning alsnog mogelijk maken. Dat betekent echter dat eerst een planologische procedure moet worden doorlopen, wat tijd kost (maximaal een halfjaar) en waarvan bovendien de uitkomst vooraf ongewis is. Een projectbesluit dient in beginsel binnen een jaar te word en verwerkt in een geheel nieuw bestemmingsplan. Gemeenten kunnen er ook voor kiezen om alleen voor het betreffende plangebied een nieuw bestemmingsplan vast te stellen. Dit worden ook wel de postzegelbestemmingsplannen genoemd.

12

Onder de oude WRO was een vrijstelling van het bestemmingsplan mogelijk volgens de zogenaamde artikel 19-procedures.


18

Ontheffingen Voor de plaatsing van mantelzorgwoningen zijn de ‘ontheffingen’ van belang. Deze zijn mogelijk voor de zogenaamde ‘lichtere’ afwijkingen. In het ‘Besluit op de ruimtelijke ordening’ zijn categorieën van bou wwerken opgenomen waarvoor een ontheffing, te verlenen door het college van B&W, mogelijk is. Dit is de zogenaamde ‘kruimellijst’. 13

In december 2009 is een motie aangenomen waarin wordt verzocht het voornemen van de regering om de mantelzorgwoning aan de kruimellijst toe te voegen te bespoedigen. Hiermee wordt het mogelijk dat burgemeester en wethouders langs relatief eenvoudige weg, zonder de gemeenteraad daarbij te moeten betrekken, kunnen besli ssen over vergunningverlening voor een afwijking van het beste mmingsplan. Bouwbesluit Het Bouwbesluit bevat bouwtechnische voorschriften waaraan alle bouwwerken, zoals woningen, kantoren, winkels e.d. in Nederland minimaal moeten voldoen. Ook verbouwingen vallen onder het Bouwbesluit. De eisen hebben betrekking op veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu. De mantelzorgwoning zelf is van goede kwaliteit en voldoet aan de e isen van het bouwbesluit. Wat wel onderwerp van overleg tussen g emeente en de aanvrager van de bouwvergunning is de situering van de mantelzorgwoning ten opzichte van omliggende bebouw ing. Brandveiligheid en veiligheidsaspecten als minimale doorgangen tu ssen gebouwen kunnen aanleiding geven tot aanpassingen in de bouwaanvraag. Welstand Bouwaanvragen worden aan de criteria uit de gemeentelijke we lstandsnota getoetst. Bij vergunningsvrij bouwen hoeft niet te worden voldaan aan de criteria uit de welstandsnota. Er geldt dan echter wel dat het bouwplan niet sterk mag afwijken van de redelijke eisen van welstand.

3.2

Beleid gemeenten De mantelzorgwoning is een betrekkelijk nieuw fenomeen. Dat he eft tot gevolg dat de aanvragen die tot nu toe zijn gedaan (informele ve rzoeken dan wel officiële bouwaanvragen) in de meeste gevallen niet of slechts na lange tijd werden gehonoreerd. Gemeenten en wonin gcorporaties hebben over het algemeen ook nog geen beleid geformuleerd over de plaatsing van dit type tijdelijke verplaatsbare woningen. In de onderzochte cases (in het volgend e hoofdstuk zijn deze uitgebreid beschreven) verstreek er anderhalf tot tweeënveertig maanden

13

Mantelzorgwoningen

Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, 32 123 XI, nr. 34.

19

tussen de aanvraag voor een bouwvergunn ing en de uiteindelijke plaatsing. Bij de plaatsing van een mantelzorgwoning komt een aantal aspecten samen: tijdelijkheid verplaatsbaarheid op grondgebied bestaande woning /op gemeentelijke grond Wmo Op gemeentelijk niveau spelen verschillende afdelingen b ij een aanvraag voor een bouwvergunning een rol. Dit vraagt de nodige a fstemming en dus tijd, zeker als er nog geen beleid is vastgesteld. Een aantal zaken valt hierbij op: -

Er zijn grote verschillen tussen gemeenten. Dit heeft ook te m aken met draagvlak, zie hiervoor de volgende paragraaf. Zo is er het bovengenoemde verschil in proceduretijd. Ook zijn er grote verschillen in het aantal ambtenaren dat betrokken is bij de ve rgunningprocedure. Hierbij mag het duidelijk zijn dat bij proced ures die langere tijd in beslag nemen alleen al vanwege personele wisselingen meerdere ambtenaren betrokken zijn. Omdat de m obiele mantelzorgwoning een nieuw concept is moeten gemeenten zoeken naar de procedure die gevolgd moet worden: bij de ene gemeente leidt dit via een interne zoektocht tot een oplossing, bij de andere gemeente worden de mantelzorgers van het kastje naar de muur gestuurd. In een flink aantal gevallen zoeken ma ntelzorgers contact met wethouders en raadsleden om zo een i ngang te krijgen.

-

Op een uitzondering na heeft de ontwikkelaar van de mantelzorgwoningen alle aanvragen bij de gemeente ingediend en de contacten met de gemeente voor haar rekening genomen. Deze rol en ondersteuning wordt door de mantelzorgers en d e zorgvragers zeer gewaardeerd.

-

Bezwaren van omwonenden blijken tot nu toe in de praktijk niet voor te komen, of blijken in het voortraject al te zijn weggen omen.

3.2.1 Draagvlak bij de gemeente Bij de meeste mobiele mantelzorgwoningen die tot nu toe geplaatst zijn blijkt dat bestuurlijk draagvlak (bijvoorbeeld expliciete politieke steun van de verantwoordelijke wethouder) essentieel is om de ve rgunning rond te krijgen. Naast de eerdergenoemde zoektocht naar de procedure die gevolgd moet worden, wordt namelijk ook de noodzaak van een mantelzorg(woning) niet altijd erkend. Betrokkenen bij sommige gemeenten zien voor de mantelzorger en zorgvrager (en maatschappij) niet de meerwaarde van een mantelzorgwoning en een log ischerwijs te verkiezen alternatief voor opname in een instelling. Voor gemeenten betekent een mantelzorgwoning in eerste instantie vooral een kostenpost (Wmo), terwijl de eventuele baten bij het rijk ( AWBZ)


20

terechtkomen. Het uitgangspunt voor ambtenaren van het zoeken naar de “goedkoopst adequate oplossing voor de gemeente” speelt hierbij een belemmerende rol. Dit vraagt om meer voorlichting over het fenomeen (mobiele) mantelzorgwoningen aan gemeenten. Als de noodzaak wel wordt onderkend, dan betekent het nog niet dat de mantelzorgwoning ook prioriteit krijgt in de belangenafweging tu ssen ruimtelijke ordening (b.v. zichtlijnen, uitzicht voor buren) en zorg. Sommige gemeenten willen bijvoorbeeld geen uitspraak doen over welk belang moet prevaleren. Bij gemeenten die dat wel doen vragen zij zich wel af welke belangen daarvoor moeten worden ingeleverd en onder welke voorwaarden. Tot slot speelt ook de angst voor een grote vraag/stormloop en pr ecedentwerking als er eenmaal één mobiele mantelzorgwoning is goedgekeurd.

3.2.2 Belangrijkste knelpunten De meeste belemmerende aspecten die bij de aanvraag van de tien mantelzorgwoningen naar voren komen hebben betrekking op de ruimtelijke ordening. Ruimtelijke ordening Veel bestemmingsplannen laten niet toe dat er een tweede woning op het perceel wordt gebouwd of dat er een gebouw op de bestemming ‘tuin’ wordt opgericht. In sommige buitengebieden geldt daarnaast een maximum aan bijgebouwen, dat in de praktijk meestal al is ove rschreden door bestaande schuren. Deze moeten dan eerst worden a fgebroken om een mobiele mantelzorgwoning neer te mogen zetten. Zodra de mantelzorgwoning niet meer nodig is, zou men dan de schuur weer opnieuw op moeten bouwen, wat als kapitaalvernietiging wordt gezien. Soms wil de gemeente dat een gebied op den duur een he el andere bestemming krijgt. Ook dan is het moeilijk om een vergunning te g even/krijgen. Een aspect in de belangenafweging is de hinder of overlast bij omw onenden. Dat is bij gemeenten ook een reden om terughoudend te zijn om vergunning af te geven om mobiele mantelzorgwoningen te plaa t14 sen in de openbare ruimte. De mogelijkheid om tijdelijk (vijf jaar) een ontheffing te geven op het bestemmingsplan is in de tien cases vaak gebruikt. Voor mantelzorgers en zorgvragers is dit in feite geen optimale oplossing, omdat de periode waarvoor de mobiele mantelzorgwoning nodig is, onzeker is, en men wel verzekerd wil zijn van een vergunning voor zolang de zorgvraag geldt. Als dat langer is dan vijf jaar, moet na het verstrijken van de ontheffingsperiode een nieuwe bouwaanvraag worden gedaan.

14

Mantelzorgwoningen

Dat vraagt ook een wijziging van het bestemmingsplan of vrijstelling.

21

Bij een permanent afgegeven vergunning is het nadeel (voor de gemeente) dat de mobiele mantelzorgwoning ook daarna nog mag bli jven staan. Tot slot wordt ‘verrommeling van het landschap’ genoemd als reden voor terughoudendheid rond het verlenen van vergunning. Bouwbesluit Vanuit het bouwbesluit worden eisen gesteld met betrekking tot voldoende ruimte in de tuin en afstanden tot perceelgrenzen i.v.m. ve rplichte daglichttoetreding. Deze ruimte is ook van belang als het gaat om brandveiligheid. Verder stelde een gemeente als voorwaarde de gegevens van een recent (maximaal 2 jaar) verkennend bodemonderzoek in te leveren, waaruit blijkt dat gronden waarop de mantelzorgwoning wordt geplaatst uit milieuhygiënisch oogpunt geschikt zijn voor een bouwwerk voor het permanent verblijf van personen. De eisen vanuit het bouwbesluit leiden wel tot enige vertraging in de procedure of aanpassing van de bouwaanvraag, maar niet tot een a fwijzing van de aanvraag. Overige knelpunten Zoals genoemd is er in de meeste gemeenten nog geen bestaand b eleid voor mantelzorgwoningen en dus ook nog geen vaste te volgen procedure. Als dit beleid er wel is, wil dat overigens nog niet zeggen dat de vergunning dan wel snel rond is. Soms blijkt juist het tegeng estelde: als er beleid is gemaakt, kunnen de voorwaarden ook weer b elemmerend werken. Zo heeft een van de betrokken gemeenten een eerste- of tweedegraads verwantschap tussen zorgvrager en mantelzorger als vereiste opgenomen. Omdat deze verwantschap er niet is, was hiervoor weer een extra vrijstelling noodzakelijk, wat de proced uretijd verlengde. Soms heeft een gemeente een specifiek beleid rond huisvesting van woningen voor ouderen. Vaak is dit beleid er dan op gericht om woningen van ouderen nabij voorzieningen te situeren. Woningen nabij voorzieningen hebben echter niet altijd ruimte voor een mantelzorgwoning in de tuin: aanvragen komen juist van mantelzorgers die die ruimte wel hebben en bijvoorbeeld in een buitengebied wonen. Voor één gemeente was dit geformuleerde beleid een belemmering om de vergunning af te geven. Een ander punt is dat de gemeente waar de mantelzorgers wonen geconfronteerd wordt met een ‘dure’ nieuwe inwoner die een beroep doet op de Wmo voor woningaanpassingen, huishoudelijke hulp en in die gevallen waar corporaties de mantelzorgwoning hebben aang eschaft, ook de plaatsingskosten van zo’n € 20.000. Het probleem van de toenemende zorgvraag kan niet worden opgelost binnen de g emeentegrenzen, aldus diverse gemeenten. Het is een groter vraa gstuk, waarbij de financiële verschuivingen op macroniveau in beeld moeten worden gebracht.


22

3.2.3 Mogelijke oplossingen voor knelpunten De procedures van de verschillende gemeenten lopen sterk uiteen. Voor een aantal belangrijke knelpunten (bestemmingsplan en proc eduretijd) is door een aantal gemeenten naar oplossingen gezocht. Bestemmingsplan Sommigen gemeenten verlenen vrijstelling bijvoorbeeld voor de a fstand tot het volgende perceel of geven een gedoogbeschikking. Bij die gedoogbeschikking is een CIZ-indicatie of een doktersverklaring van zorgbehoefte voor ten minste 6 maanden als voorwaarde gesteld. In twee gevallen is de mantelzorgwoning via een corridor (sluis) g ekoppeld aan de woning van de mantelzorger, waardoor er geen sprake is van een zelfstandige woning, maar er vergunning kon worden ve rleend voor een uitbreiding van de hoofdwoning. Bij een gemeente was het toekennen van een apart huisnummer de juiste oplossing. Er zijn ook gemeenten (Arnhem, Breda en Haarlemmermeer) die samen met corporaties een pilot ontwikkelen met mobiele mantelzorgwoningen, om te achterhalen wat de knelpunten zijn. Op deze wijze blijft de plaatsing van mantelzorgwoningen beperkt tot een pilot en is er geen sprake van precedentwerking. Lange proceduretijd In alle gevallen hebben de mantelzorgers met hun buren gesproken over hun plannen voor de plaatsing van de mobiele mantelzorgwoning. Soms kan de procedure bij de gemeente versneld worden als mantelzorgers vooraf handtekeningen bij hun buren hebben opgehaald dat zij geen bezwaar hebben en zullen maken tegen de plaa tsing van de mantelzorgwoning. Zorgvragers die de mantelzorgwoning en eventuele aanpassingen niet zelf kunnen financieren moeten, naast wachten op de vergunning, ook nog wachten tot een corporatie of gemeente de mantelzorgwoning financiert. Zorgvragers die hun mantelzorgwoning zelf kunnen f inancieren zijn hier dan ook in het voordeel.

3.2.4 Perspectief van de mantelzorgers en zorgvragers Vanuit de mantelzorgers en zorgvragers gezien duurt op een enkele uitzondering na de procedure lang en is het traject belastend. De onzekerheid is vervelend en de noodzaak zo soms zo groot dat urgentie juist van belang is. Soms verloopt de communicatie met de gemeente goed, maar zeker niet in alle gevallen. Mantelzorgers lopen bijvoorbeeld aan tegen m edewerkers die slecht bereikbaar zijn, niet reageren op brieven, tel efoontjes of email, die mantelzorgers niet of slecht op de hoogte ho uden en medewerkers die weinig begrip of invoelingsvermogen to nen. Sommige ambtenaren gaan gemakkelijk voorbij aan het verschil tussen inwoning bij de mantelzorgers en wonen in een zelfstandige wooneenheid bij de mantelzorgers. Mantelzorgers geven aan voor

Mantelzorgwoningen

23

hun gevoel afhankelijk te zijn van de goodwill van bepaalde personen binnen de gemeente. Bij een aantal mantelzorgers is sprake van een duidelijke frustratie als het gaat om het vergunningentraject met de gemeente: er blijken elke keer nieuwe obstakels als oude zijn overwonnen, de mantelzorgers worden ‘tegengewerkt’ terwijl ze juist iets goeds willen doen en de maatschappij kosten besparen. Zij vinden het ook merkwaardig dat voor een permanente uitbouw wel een vergunning mogelijk is, maar voor een tijdelijke afzonderlijke eenheid niet (of op zijn minst moeilijker).


24

Mantelzorgwoningen

25

Hoofdstuk 4 Praktijkvoorbeelden mantelzorgwoningen Medio februari 2010 zijn in Nederland zeven mantelzorgw oningen geplaatst. Van al deze woningen treft u in dit hoofdstuk een korte beschrijving van de manier waarop ze tot stand zijn gekomen, waarom door de bewoner en mantelzorger voor deze oplossing is gekozen en wat de financiële consequenties voor de verschillende partijen zijn.

4.1

Overzicht mantelzorgwoningen In het onderzoek naar de kosten, belemmeringen en alternatieven van mantelzorgwoningen zijn tien (initiatieven voor) mantelzorgwoningen betrokken. Acht ervan zijn reeds geplaatst en van twee wordt de bouwvergunning binnenkort verwacht. In de bijlage is een uitgebreide beschrijving per case opgenomen. Vanwege de privacy zijn namen en woonplaatsen verwijderd.

4.2

Gevolgen mantelzorgwoningen

4.2.1 Bewoners De bewoners van de mantelzorgwoningen zijn zeer te spreken over de woning: de woning is aangepast aan hun behoeften en biedt comfort zoals een ruime badkamer. Voor een eenpersoonshuishouden is de woonruimte groot genoeg, maar waar er twee mensen wonen wordt de woning wat klein gevonden. Veel bewoners geven aan in de mantelzorgwoning zelfstandiger t e functioneren dan in de vorige woonsituatie, omdat de aanpassingen in de woning dit mogelijk maken en veel in het huis door de bewoners zelf te bedienen is. De nabijheid van familie vinden de bewoners een groot voordeel: niet alleen vanwege de benodigde zorg, maar vooral vanwege de gezelligheid en de sociale contacten. Ook geven de bewoners die voorheen in een instelling woonden, aan dat het nu weer makkelijker is om bezoek te ontvangen en dat de groep mensen die op bezoek komt, groter wordt. Families met kleinkinderen komen makkelijker langs in de mantelzorgwoning dan in een verpleeghuis, omdat er eventueel nog uitgeweken kan worden naar het huis van de mantelzorger. Alle bewoners en mantelzorgers geven aan dat het welzijn van de b ewoners is vergroot sinds de verhuizing naar de mantelzorgwoning.


26

Bewoners zijn vrolijker en fleuren op, ze gaan meer naar buiten, er is meer gezelligheid en afleiding, ze krijgen zorg uit vertrouwde handen. Soms betekent de mantelzorgwoning dat bewoners in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. In andere gevallen wordt er ve rhuisd naar de woonplaats van de mantelzorger en moet de bewoner afscheid nemen van een vertrouwde plek.

4.2.2 Mantelzorgers Voor mantelzorgers betekent de mantelzorgwoning gemoedsrust: voorheen maakte men zich, met name bij de zelfstandig wonende bewoners, vaak zorgen als men na een bezoek weer naar huis ging. Nu kunnen de mantelzorgers makkelijker een oogje in het zeil houden en zijn ze er vroeg bij als er toch iets aan de hand is. Aan de andere kant is de zorgtaak er altijd en kost de coördinatie van de zorg ook vrije dagen, bijvoorbeeld wanneer nieuwe zorgverleners voor het eerst komen of iemand van het CIZ komt. Voor de mantelzorgers is ook de wijziging in tijdsbesteding een belangrijke verandering: waren ze voorheen vooral veel tijd kwijt aan reizen, nu wordt er meer tijd besteed aan de zorgvrager zelf: geze lschap, handen spandiensten en het verlenen van zorg. Omdat dit a llemaal in en rond de woning van de mantelzorger plaatsvindt, kan het ‘gewone gezinsleven’ gewoon doorgaan. Het bewaken van de privacy hierbij is wel een aandachtspunt.

4.3

Een aantal aspecten op een rij per case In deze paragraaf komen de volgende aspecten aan bod: 1. tijdlijn van initiatief tot plaatsing; 2. instanties met wie contact is geweest: 3. zorgzwaarte en hoeveelheid (per week) en aard mantelzorg en thuiszorg; 4. kosten bij huur; 5. maatschappelijke kosten en baten; 6. wat is het alternatief als mantelzorgwoning er niet was.

Mantelzorgwoningen

27

4.3.1

Tijdlijn e

e

e

Casus

1 contact Pas Aan

1 contact gemeente

1 contact corporatie

1

Begin 2007

- Voorjaar 2007ambtelijk - december 2007 met wethouder

halverwege 2006

2 3

Eind 2007 Augustus 2009 Begin 2006 September 2008 Juni 2009

Mei 2008 Augustus 2009

n.v.t. n.v.t.

Begin 2006 September 2008 Juni 2009

n.v.t. September 2008 n.v.t.

Voorjaar 2007 Mei 2008

Voorjaar 2007

n.v.t.

Mei 2008

Mei 2008

Voorjaar 2007 Begin 2009

Voorjaar 2007 September 2006

4 5 6 7 8 9 10

Aanvraag bouwvergunning p.m.

Verlening bouwvergunning

datum plaatsing

totale tijd (aantal maanden)

p.m.

Mei 2008

17 maanden

15-1-2009 e 3 week november 2009 Februari 2009 Januari 2009

30-4-2009 e 3 week november 2009 Mei 2009 April 2009

18 maanden 3 maanden

4 januari 2010

Maart 2010

8-10 maanden

September 2008

Eind november 2008

18 maanden

Nog niet bekend

Waarschijnlijk voor half mei 2010 -

24 maanden

2007

4-9-2008 Begin oktober 2009 ? September 2008 November 2009 24 oktober 2007 Februari 2010 6-6-2007

-

Begin 2008

-

n.v.t.

e

1 afwijzing: 9-112007 e 1 afwijzing: mei 2008 Laatste: 9-12-2009 uitbouw woning goedgekeurd Wachten tot op heden op gedoogbeschikking mantelzorgwoning


40 maanden 8 maanden

n.v.t.

28

4.3.2

Betrokken organisaties

Casus 1

2

3 4 5 6

7 8 9 10

Mantelzorgwoningen

Afdelingen gemeente Diverse afdelingen Coördinatie uiteindelijk bij ambtenaar Wmo wethouder ruimtelijke ordening bouw en woningtoezicht Wmo wethouder RO Wmo bouwen en wonen juridische afdeling Diverse afdelingen Gemeenteraadslid Wmo Wethouder Wmo -

Wethouder Wmo RO Welstandscommissie RO Zorg & welzijn Wethouder Ambtenaren en wethouders Wmo Raadsleden Wmo bouw en woningtoezicht wethouders RO en Wmo publiekszaken bouwen, wonen en leefomgeving ruimtelijk juridische zaken wethouders zorg en RO

Overige organisaties Pas Aan Maatschappelijk werk van GGZ Eindhoven Zorginstelling Zuidzorg ivm domotica huisarts Pas Aan MEE Lokale krant -

Pas Aan coördinator mantelzorg tekenbureau voor aanleveren technische informatie Pas Aan

-

Pas Aan Rentree De verbeterwinkel PasAan

-

PasAan Lokale mantelzorgorganisatie

-

Pas Aan Mantelzorgorganisatie Woningcorporaties (Ymere en Stek) Pas Aan Stichting Welzijn Ouderen Provincie Gelderland Pas Aan

29

4.3.3

Geleverde zorg

Casus

Inhoud mantelzorg

Aantal uren mantelzorg per week

Inhoud AWBZ zorg

Aantal uren en indicatie AWBZ zorg per 4 weken

Inhoud Wmo zorg

1

Maaltijden, de was, huishouden, boodschappen, algehele begeleiding en ondersteuning, gezelschap, ondernemen activiteiten Hulp bij gebruik hometrainer, omkleden, in en uit bed tussen de middag, maaltijden, de was, boodschappen, ’s avonds in bed, algehele begeleiding en ondersteuning, noodbel Maaltijden, boodschappen, kleine huishoudelijke zaken, oogje in het zeil, coördinatie

35 uur

Wassen, aankleden, in en uit bed,medicatie toedienen, videotoezicht

49,25 uur, indicatieniveau 7, in natura

huishoudelijke verzorging

28 uur, deels vergoed met PGB

‘s morgens uit bed, douchen Dagactiviteiten in revalidatiecentrum

24 uur, PGB

huishoudelijke verzorging

12 uur, in natura

huishoudelijke verzorging, niveau 2

24 uur in natura

4

Maaltijden, boodschappen, de was, vervoer, administratie

onbekend

-

n.v.t.

n.v.t.

5

Lichamelijke verzorging, verpleging, huishoudelijke zorg, maaltijden en vervoer Zorg, huishoudelijke hulp, maaltijden en vervoer Maaltijden, boodschappen, de was, vervoer, administratie Boodschappen, zware huishoudelijke hulp en vervoer Huishoudelijke hulp, begeleiding naar hulpverleners, samen activiteiten ondernemen Sociaal contact, klusjes in huis, vervoer naar kerk

10 uur

-

20 uur

-

10-11 uur

geen

10 uur

2

3

6 7 8 9 10

Aantal uren en indicatie Wmo zorg per 4 weken 12 uur, in natura

2 middagen, PGB 10 uur

-

fysiotherapie Persoonlijke verzorging indicatie 6

-

Persoonlijke verzorging Verpleging Persoonlijke verzorging Verpleging Persoonlijke verzorging

-

2 x per week, in natura 18-21 uur per week, in natura 45 uur, PGB 7,1 uur, PGB

-

40 uur, PGB 28 uur, PGB

n.v.t.

n.v.t.

-

8 tot 16 uur, PGB

p.m.

p.m.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

3 uur + wisselend

-

-

-

-

wisselend

Diverse indicaties p.m.

p.m.

p.m.

p.m.

-


30

4.3.4

Kosten bij huur/koop

Casus 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Mantelzorgwoningen

Hoogte huur € 603

€ 630

€ 630 -

Hoogte huursubsidie € 300

Koop

Overige kosten Hoge energierekening door domotica. Geen aparte meterkast in mante lzorgwoning

€ 166.600 € 164.000 € 150.000

€ 1600 leges bouwaanvraag, € 4.000 heien grond

€ 185.000 € 200.000

Overige kosten nog niet bekend Overige kosten: 20.000 euro (woningaanpassingen)

€ 150.000 € 161.300

€ 5.500 kosten architect (voor aanbouw), € 1.500 makelaarskosten (gemeente adviseerde te verhuizen)

geen

Nog niet bekend -

31

4.3.5

Maatschappelijke kosten en baten

Casus

Inhoud maatschappelijke kosten

1

Mantelzorger is minder gaan werken Plaatsingskosten door gemeente Domoticavoorzieningen (camera, bewegingsalarm, deuralarm) Bestrating vergoed door gemeente bouwleges Kosten bouwen sloopvergunning zijn vergoed vanuit de Wmo AWBZ PGB Vanuit Wmo vergoed rolstoel, hooglaagbed, tillift, douchestoel AWBZ PGB Mantelzorger is minder gaan werken; Plaatsingskosten door gemeente AWBZ PGB Mantelzorger is gestopt met werk Gedeeltelijke vergoeding woningaanpassingen Koop mantelzorgwoning en plaatsingskosten door de gemeente -

2

3 4 5

6 7 8 9 10

Hoogte maatschappelijke kosten 26 uur per maand 20.000 eenmalig …. uit de AWBZ

Inhoud maatschappelijke baten

Hoogte maatschappelijke baten

Eigen bijdrage Wmo en AWBZ

17 euro per maand

…. eenmalig door gemeente … door corporatie 3600 eenmalig


100 euro per maand

1200 per week p.m.


304 euro per maand

p.m. 64 uur per maand

Eigen bijdrage AWBZ Eigen bijdrage AWBZ

p.m. 300 euro per maand

Eigen bijdrage AWBZ

p.m.

-

-

18.000 euro 2.000 per maand 11.000 euro per jaar Eenmalig ca. 500 euro Circa 150.000 euro -


32

4.3.6

Alternatieve woonzorgsetting Casus 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Mantelzorgwoningen

Huidige alternatieve woonzorgsetting ZZP5 - Zorginstelling ZZP7 - Zorginstelling (ook in verbleven) ZZP7 - Zorginstelling (ook in verbleven) met partner ZZP3 - Zorginstelling ZZP4 – Zorginstelling, partner: zelfstandig wonen ZZP3 – Zorginstelling ZZP2 – Zorginstelling ZZP2 – Zorginstelling Zelfstandig wonen met (mantel)zorg/aanleunwoning ZZP1 – Zorginstelling

33

Hoofdstuk 5 Kostenvergelijking In dit hoofdstuk gaan we in op de kosten van de mantelzorgwoningen. Die bestaan, naast de kosten van de woning zelf en het plaatsen daarvan, onder andere uit de woonlasten voor de bewoner, kosten voor thuiszorg en voor huishoudelijke hulp en mogelijke inkomstenderving voor de mantelzorger. We zetten de kosten af tegen de kosten van een alternatieve woonvorm.

5.1

Kosten mantelzorgwoning Bij de vergelijking tussen de kosten van wonen in mantelzorgwoningen en in een alternatieve woonvorm zijn de volgende actoren relevant: 1 Bewoners mantelzorgwoningen 2 Mantelzorgers 3 Verhuurder (bij huur) 4 Thuiszorgorganisaties 5 Lokale overheden (Wmo en lokale heffingen) 6 Rijksoverheid (AWBZ en huurtoeslag) We beginnen met een toelichting op de kosten voor de verschillende actoren bij bewoning van een mantelzorgwoning. Deze kosten zetten we af tegen de kosten van een alternatieve huisvesting: een verblijfstype dat –zonder mantelzorgwoning- de uitweg is. In tabel 6 zijn de verschillende posten voor de actoren opgenomen. De uitkomsten van de kostenvergelijking voor de tien mantelzorgwoningen zijn aan het eind van het hoofdstuk opgenomen.

Kostenvergelijking

34

t a b e l 6 o v e r z i c h t k o s t e n e n v e r g o e d i n g e n m a n t e lz o rg w o n in g e n v e rb l ij f in i n t ra m u ra le i n stelling (+ = inkomsten / - = uitgaven)

ma ntel zorgwoni ng Bewoner

+ -

fi na nci eri ngs l a s ten wonen huur & s ervi cekos ten huurtoes l a g bel a s ti ngen verzekeri ngen onderhoud gebrui ks kos ten overi ge kos ten (voedi ng) ei gen bi jdra ge AWBZ en Wmo evt. pa rti cul i ere hul p

Ma ntel zorger

- i nkoms tendervi ng - ti jdbes tedi ng ma ntel zorg + i nkoms ten ui t PGB

Verhuurder

- expl oi ta ti etekort (onrenda bel )

Zorgi ns tel l i ng

a l terna ti ef

-

ei gen bi jdra ge AWBZ

-

rei s ti jd rei s kos ten ti jdbes tedi ng ma ntel zorg

- kos ten zorgcentrum + bi jdra ge a wbz

Thui s zorg

+ vergoedi ngen ui t Awbz en Wmo - kos ten thui s zorg

Loka l e overheden

+ + +

ei gen bi jdra ge Wmo kos ten Wmo voor hui s houdel i jke zorg kos ten Wmo voor i nci dentel e bi jdra gen l oka l e heffi ngen en bel a s ti ngen wa ters cha p, a fva l , ri ool OZB

Ri jks overhei d

+ -

huurtoes l a g ei gen bi jdra ge AWBZ kos ten Awbz voor pers oonl i jke zorg Kos ten Awbz voor i nci dentel e bi jdra gen

+ ei gen bi jdra ge AWBZ - ui tga ven zzp / nhc

5.1.1 De bewoner Financieringslasten eigenaar-bewoner 15

Een standaard mantelzorgwoning kost € 130.000 . Voordat deze woning bewoond kan worden moeten er nog de volgende kosten worden gedragen: 1.

plaatsingskosten van € 20.000,

2.

legeskosten bouwvergunning en aansluitkosten,

15

Mantelzorgwoningen

Alle bedragen in dit hoofdstuk zijn, tenzij anders vermeld, inclusief BTW.

35

3.

eventuele extra kosten voor bijvoorbeeld bodemonderzoek, fundering en bestrating.

4.

eventuele extra zorgvoorzieningen.

Als de mantelzorgwoning niet meer nodig is, dient deze te worden verwijderd. De ontwikkelaar van de mantelzorgwoning bemiddelt bij doorverkoop en verplicht zich in het koopcontract om zijn eerstvolgende aanvragen voor een nieuwe mantelzorgwoning te honoreren met de gebruikte woning tegen de prijs die door de eerste koper is 16 betaald. Bij doorverkoop in bijvoorbeeld 2015 zou dat dus € 130.000 17 zijn. De kosten van de verplaatsing zijn voor rekening van de nieuwe eigenaar. Deze inspanningsverplichting is echter geen garantie. Bij een stijgende vraag naar mantelzorgwoningen zal het risico voor de koper klein zijn, maar mag –zeker bij zo’n specifiek en kostbaar product niet onvermeld blijven. Eventuele extra zorgvoorzieningen in de woning (bijvoorbeeld een tillift, beugels of een rolstoelkeuken) kunnen eenvoudig in de woning worden geplaatst omdat deze hier helemaal op is voorbereid. Kosten voor deze benodigde voorzieningen worden in een aantal gevallen via de Wmo door de gemeenten bekostigd. De totale kosten van de mantelzorgwoningen varieerden van bijna € 150.000 voor de eerste modelwoning tot € 200.000.

16

17

Rekening houdend met een verwachte prijsstijging van nieuwe mante lzorgwoningen. Meer concurrentie op de markt kan voor de koper echter een gunstig effect hebben op de prijs. De bewoner betaalt een makelaarscourtage. Eventuele extra zorgvoorzieningen die in de mantelzorgwoning zijn aangebracht worden in overleg met de verkopende partij gewaardeerd en indien gewenst aan de volgende eigenaar gelaten. In de berekeningen is aangenomen dat de bewoner na afloop van de bewoning de helft terugkrijgt van de door hem of haar gedane investering in de extra zorgvoorzieningen.

Kostenvergelijking

36

f i g u u r 1 o p b o u w i n v e s t e r in g s k o s t e n t i e n m a n t e l z o r g w o n in g e n € 200.000 € 180.000 € 160.000 € 140.000 € 120.000 € 100.000 € 80.000 € 60.000 € 40.000 € 20.000 €0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

basiswoning plaatsing zorgvoorz. bewoner extra kosten bewoner zorgvoorz. wmo+ awbz

De investeringskosten verminderd met de bijdragen uit de budgetten Wmo en AWBZ komen geheel voor rekening van de eigenaar. De financieringslasten van de eigenaar-bewoners van de zeven mantelzorgwoningen zijn in deze studie modelmatig bepaald (in de tabellen ‘financieringslasten wonen’ genoemd). Dit is gedaan om te abstraheren van de vermogenspositie van de bewoners. Een aantal bewoners betaalde de mantelzorgwoning met eigen geld dat was verkregen uit de verkoop van de eerdere woning. 18

De financieringslasten wonen zijn modelmatig als volgt opgebouwd uit: 1.

de maandelijkse rentelasten voor een aflossingsvrije lening (4%) van de kosten van de kale mantelzorgwoning minus de waarde van de woning na 5 jaar minus de makelaarskosten;

2.

de maandelijkse kosten voor rente en afschrijving van een annu ïtaire lening over een periode van 5 jaar van het resterende bedrag.

18

Mantelzorgwoningen

In hoeverre banken hypothecaire leningen zullen afsluiten voor de aa nschaf van mobiele mantelzorgwoningen is in deze quick-scan niet onderzocht.

37

In schema in een fictief voorbeeld: fi na nc. l a s ten Kos ten ma ntel zorgwoni ng Pl a a ts i ngs kos ten

€ €

130.000 20.000

Tota l e kos ten ma ntel zorgwoni ng

€

150.000

Opbrengs t verkoop na 5 ja a r Ma kel a a rs kos ten Netto opbrengs t na 5 ja a r

€ € €

130.000 7.500 122.500

a fl os s i ngs vri je l eni ng (4%) over Rentel a s ten à 4% per ma a nd

€

122.500

Annui ta i re hypotheekl a s ten (4%) over Rente en a fl os s i ng per ma a nd

€

tota l e fi na nci eri ngs l a s ten

€

408

€

515

€

923

27.500

Huur Van de tien onderzochte mantelzorgwoningen worden er drie door de bewoner(s) gehuurd. De huur van deze woningen varieert van € 603 tot € 630 per maand. Voor de bewoner/huurder is de huurtoesla ggrens van belang: boven een huur van € 647 per maand wordt geen huurtoeslag meer verstrekt en zullen de nettowoonlasten fors hoger 19 zijn dan bij een huur onder die grens. Huurtoeslag Volgens de Wet op de Huurtoeslag kan aan bewoners van een ve rplaatsbare woning, wat een mantelzorgwoning feitelijk is, huurtoeslag worden toegekend als deze: 

is geplaatst op een standplaats als bedoeld in artikel 1, eerste lid 20 onder e, van de Huisvestingswet , of op een regionaal woonwagencentrum dat tot stand is gekomen voor 1 oktober 1970, en



voldoet aan de eisen, daaraan gesteld krachtens de Woningwet.

De hoogte van de huurtoeslag is afhankelijk van de hoogte van de huur van de woning, de huishoudensamenstelling, de leeftijd van de hoofdbewoner en inkomen en vermogen van het huishouden. Bij een huur van € 630 per maand is een maximale huurtoeslag van € 325

19

20

Voor een alleenstaande 65-plusser op bijstandsniveau bedraagt de maximale huurtoeslag bij een huur van € 647 per maand € 333. De nettohuurlasten bedragen dan nog € 314 per maand. Volgens de Huisvestingswet is een standplaats ‘een kavel, bestemd voor het plaatsen van een woonwagen, waarop voorzieningen aanwezig zijn die op het leidingnet van de openbare nutsbedrijven, andere instellingen of van gemeenten kunnen worden aangesloten’.

Kostenvergelijking

38

21

mogelijk. Bij een jaarinkomen van meer dan € 15.600 wordt de huurtoeslag lager en vanaf een inkomen van € 18.700 wordt geen huurtoeslag meer verstrekt. Bij twee van de drie huurwoningen wordt huurtoeslag verstrekt, van € 300 resp. € 325 per maand. Hiermee wordt de nettohuurlast voor de bewoners tot ongeveer de helft teruggebracht. Woonlasten Tot de woonlasten van de bewoner behoren verder de belastingen 22 (ozb en andere lokale heffingen), verzekeringen en onderhoudskosten. Bewoners van woningen worden door de gemeente en het wate rschap aangeslagen voor een aantal heffingen. De tarieven voor de heffingen verschillen per gemeente en waterschap. Eigenaarbewoners betalen onroerende zaakbelasting (ozb) voor het eigendom van de woning. Sinds 2006 is het gebruikersdeel van de ozb afgeschaft en worden huurders niet meer voor deze belasting aangeslagen. In de kostenvergelijking is rekening gehouden met:

23

1.

OZB: 0,0936% van WOZ-waarde (alleen eigenaar-bewoners)

2.

Heffingen waterschap: € 149 per jaar

3.

Afvalstoffenheffing: € 268 per jaar

4.

Rioolheffing: € 161 per jaar

24

De totale belastingen en heffingen bedragen € 58 per maand voor eigenaar-bewoners en € 48 voor huurders. Huishoudens met een laag inkomen kunnen in aanmerking komen voor kwijtschelding van gemeentelijke en waterschapheffingen. Met ingang van 1996 is het lagere overheden to egestaan een norm te hanteren van maximaal 100 procent van de relevante bijstandsnorm (het rijk zelf blijft het percentage van 90 hanteren, dat vroeger ook voor lagere overheden gold). Omdat geen van de huishoudens een inkomen op bijstandsniveau heeft rekenen we niet met een korting. Voor opstal- en inboedelverzekeringen hanteren we € 150 per jaar (eigenaar-bewoners) en voor een inboedelverzekering € 80 per jaar 25 (huurders). Tijdens de bewoning dient het onderhoud aan het mantelzorgwoning door de eigenaar, bewoner of corporatie, te worden bekostigd. Gezien de te verwachten korte woonduur zal deze kostenpost voor eigenaarbewoners klein zijn. Dure onderhoudskosten als een schilderbeurt van

21 22 23

24

25

Mantelzorgwoningen

Voor alleenstaande 65/plussers. Alleen voor eigenaar-bewoners. Gemiddelden in Nederland, bron: Atlas van de lokale lasten 2009, Coelo, april 2009. OZB wordt geheven voor permanente huisvesting. In de berekeningen is bij alle mantelzorgwoningen die in eigendom zijn gerekend met OZB. Bron: www.independer.nl.

39

het buitenwerk zijn in een periode van 5 jaar niet te verwachten. Huurders zijn niet verantwoordelijk voor het onderhoud aan de woning. We rekenen voor de eigenaar-bewoners op een bedrag aan onderhoud voor eigenaar-bewoners van € 500 per jaar. Hierin is het onderhoud aan de geavanceerde installaties (warmtepomp) verwerkt. Gebruikskosten Naast de woonlasten zijn er ook de gebruikskosten van de woning. Daaronder verstaan we de kosten voor elektra en water. Deze kosten moeten in de vergelijking worden meegenomen omdat ze in de alte rnatieve huisvesting, een verpleeghuis, niet direct door de bewoner worden betaald, maar door de zorginstelling. 3

26

We rekenen met een waterverbruik van 127,5 m per jaar tegen een prijs van € 0,168 per liter. Het elektriciteitsverbruik is door de aanwezigheid van een warmtepomp relatief hoog en schatten we op 3125 27 kWh. De totale gebruikskosten van een mantelzorgwoning komen daarmee op € 80 per maand. Overige kosten Naast de genoemde gebruikskosten is er een aantal kostenposten die door bewoners van mantelzorgwoningen zelf moeten worden opg ebracht, waar deze bij bewoning in een intramurale instelling voor hen 28 worden betaald vanuit de AWBZ. Verreweg de grootste kostenpost hierin is de voeding. Het Nibud becijferde dat per dag zo’n € 5,60 tot € 6,10 per persoon aan voeding 29 wordt uitgegeven. t a b e l 7 u it g a v e n v o o r v o e d in g p e r m a a n d n a a r t y p e h u is h o u d e n

1 pers oon 2 pers onen man 14-65 jaar vrouw 14-65 jaar man en vrouw 65+

€ 193 € 177 € 171

€ 186 € 170 € 165

Bron: Nibud.

Eigen bijdrage bewoner persoonlijke en huishoudelijke verzorging Iemand die volgens een indicatie door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) recht heeft op AWBZ-zorg, kan zelf bepalen hoe hij of zij die zorg wil regelen. Dat kan met ‘zorg in natura’, waarbij het zorgkantoor

26 27

28

29

Bron: Waterverbruik thuis 2007, TNS Nipo, 2008. De mantelzorgwoningen hebben geen aparte meterkast. Deze kan wel op aanvraag worden geplaatst. Bron: ‘Daar hebt u recht op in een AWBZ-instelling’, juni 2009, College voor zorgverzekeringen. Bron: Nibud 2009 op basis van Referentievoedingen, Voedingscentrum 2009.

Kostenvergelijking

40

de zorg regelt of via het persoonsgebonden budget (pgb). Bij deze laatste optie krijgt de geïndiceerde een bepaald bedrag waarmee de benodigde zorg zelf ingekocht kan worden. Een combinatie van ‘in n atura’ en ‘pgb’ is ook mogelijk. Voor deze zorg moet een eigen bijdrage worden betaald. Deze zogenoemde lage eigen bijdrage (bewoners van een intramurale instelling betalen de hoge eigen bijdrage) is afhankelijk van: Aantal uren geleverde zorg (persoonlijk/huishoudelijk), Het type huishouden (een- of meerpersoons), Leeftijd (jonger dan 65 jaar/ 65 jaar of ouder), Inkomen. De eigen bijdrage geldt zowel de persoonlijke zorg (AWBZ) als de huishoudelijke zorg (Wmo). De eigen bijdrage Wmo en de eigen bi jdrage AWBZ mogen per periode samen niet meer zijn dan de maximale periodebijdrage AWBZ. Door de bewoners van de tien woningen wordt € 14 tot € 330 aan eigen bijdrage betaald. Drie bewoners zijn niet aangewezen op thui szorg of kiezen ervoor om de zorg zonder tussenkomst van het CIZ te regelen. Conclusie bewoner De totale lasten voor de bewoners van de mantelzorgwoningen bedragen € 640 tot € 2.800 per maand. De lasten voor de huurders zijn gemiddeld ongeveer € 1.000 in de maand lager dan die voor de eigenaar-bewoners. Dat is voornamelijk een gevolg van de huurtoeslag die twee van de drie huurders ontvangen en van het feit dat de corporaties geen kostendekkende huur in rekening brengen. Door de relatief korte afschrijvingstermijn van vijf jaar (de geldigheid van een tijdelijke bouwvergunning) spenderen eigenaar-bewoners een relatief hoog bedrag aan financieringslasten. De verschillen in de financieringslasten van de woningen die in eige ndom zijn, hangen vooral samen met de extra voorzieningen die door de bewoners in de woning zijn geïnvesteerd.

Mantelzorgwoningen

41

f i g u u r 2 o p b o u w la s t e n b e w o n e r

30

€ - 3.500

particuliere hulp EB AWBZ en Wmo

€ - 3.000

overige kosten

€ - 2.500

gebruikskosten € - 2.000

woonlasten financiering / huur

€ - 1.500 € - 1.000 € - 500 2

3

4

6

7

9 10

1

5

8

€0 KOOP

HUUR

5.1.2 De verhuurder Voor de verhuurder biedt de mantelzorgwoning een mogelijkheid om huurders die vanwege de gezondheid niet meer in eigen woning ku nnen blijven wonen, nieuwe huisvesting te bieden. Naast binding van bestaande klanten kunnen er uiteraard ook nieuwe huurders mee worden aangetrokken en kan de mantelzorgwoning een (beperkt) middel zijn om de doorstroming te bevorderen. De mantelzorgwoning is door het vaak tijdelijke karakter van de bewoning bij uitstek geschikt voor een huur/verhuurconstructie. De exploitatie kan voor de verhuurder verliesgevend zijn. De vaak geringe woonduur en de verhoudingsgewijs hoge kosten van plaatsing en verplaatsing zijn hiervoor de belangrijkste reden. We rekenen met bij een huur van € 630 per maand en door de gemeente te financieren plaatsing en herplaatsingen voor de basiswo31 ning van € 150.000 met een onrendabel van € 30.000. Van de drie verhuurde mantelzorgwoningen zijn de plaatsingskosten door de gemeente uit het budget Wmo gefinancierd. Conclusie verhuurder Als de verhuurder de mantelzorgwoning binnen de grenzen van de huurtoeslag verhuurt, zal de exploitatie verliesgevend zijn. We rekenen met een onrendabel dat varieert van € 24.000 (huur van € 603 en 32 investeringskosten van € 120.000) tot € 45.000 (huur van € 630 en

30 31

32

In de bedragen is de 33% Wtcg-korting verwerkt. Bij een afschrijving in 25 jaar komt dat neer op een maandelijkse last van € 190. De eerste demonstratiewoning had een lagere prijs.

Kostenvergelijking

42

investeringskosten van € 150.000). Dit vertalen we naar een maandelijkse kostenpost van € 160 tot € 300 per maand.

5.1.3 Mantelzorger Kern van de mantelzorgwoning is de zorg die door de mantelzorger aan de bewoner van de woning kan wordt geleverd. De zorg en hulp die de mantelzorgers aan de bewoners van de tien woningen bieden is heel divers: van huishoudelijke hulp (boodschappen doen, verzorgen van de maaltijden, de was doen, vervoer regelen, klusjes in het huis doen) tot verzorging en verpleging. Gemiddeld zijn de mantelzorgers zo’n 16 uur per week daarmee bezig. De mantelzorger wordt voor deze hulp niet betaald, behalve als er voor een PGB is gekozen en een deel van het budget wordt gebruikt voor mantelzorg. Om de inzet van de mantelzorger toch te kunnen waarderen, rekenen we met een bedrag van € 5 per uur voor de bestede tijd. Dit is het bedrag dat in maatschappelijke kosten en baten analyses wordt gebruikt voor de waardering van niet-vergoede33 /betaalde tijdsbesteding door particulieren. De niet door PGB vergoede tijdsbesteding bedraagt € 100 tot € 750 per maand (5 tot 35 uur per week). Twee mantelzorgers zijn minder gaan werken om meer tijd vrij te kunnen maken voor de hulp en de zorg. Voor één mantelzorger was het reden om helemaal te stoppen met werken. Dit heeft voor deze mensen geleid tot een inkomensderving van € 450 tot € 1.100 per maand. Mantelzorgers kunnen in aanmerking komen voor het Mantelzorgcompliment, een financiële waardering voor mantelzorgers die lan gdurig en intensief een familielid, partner, vriend of kennis v erzorgen. De tegemoetkoming is maximaal € 250 per jaar. Voorwaarden zijn: 

de zorgvrager moet een indicatie hebben voor extramurale AWBZ-zorg* aan huis, afgegeven door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) of Bureau Jeugdzorg;



deze indicatie moet voor minimaal 53 weken gelden en moet na 1 augustus 2009 zijn afgegeven.

Mantelzorg voor iemand die in een instelling verblijft of alleen hui shoudelijke zorg krijgt of een indicatie heeft voor intramurale zorg, wordt niet beloond met het mantelzorgcompliment.

5.1.4 Thuiszorgorganisaties De professionele persoonlijke verzorging en verpleging wordt uitg evoerd door thuiszorgorganisaties. Uitgangspunt is dat deze instanties kostendekkend werken. Het saldo voor deze betrokkene i s dan ook in alle gevallen € 0.

33

Mantelzorgwoningen

Bron: RWS/DVS (Value of Times).

43

5.1.5 Lokale overheden Wet maatschappelijke ondersteuning, Wmo Bij de plaatsing van een mantelzorgwoning en tijdens de bewoning daarvan wordt bij een aantal van de onderzochte mantelzorgwoningen een beroep gedaan op bijdragen uit het budget Wmo. Vo or een deel zullen deze gecompenseerd worden door de eigen bijdragen van de bewoners zelf. Omdat deze gemaximeerd zijn, zullen de eigen bijdragen niet voldoende zijn om de kosten te dekken. De bijdragen uit het budget Wmo vallen uiteen in incidentele bijdr agen (bijvoorbeeld een bijdrage voor de plaatsing van een mantelzorgwoning of voor het aanbrengen van een speciale voorziening ) en in structurele bijdragen (huishoudelijke verzorging). De bewoner betaalt alleen een eigen inkomensafhankelijke bijdrage Wmo voor de huishoudelijke verzorging, niet voor de incidentele financiële ondersteuning uit het budget Wmo. De incidentele bijdragen uit het budget Wmo bedragen € 3.600 tot € 22.000. De inkomensafhankelijke bijdrage voor de huishoudelijke verzorging is niet voldoende om de kosten ervan te dekken. Bij lage inkomens is een groot deel van de kosten voor rekening van de gemeente. De werkelijke kosten zijn per zorgkantoor verschillend. Gemiddeld liggen 34 de kosten rond de € 20 per uur. Een aanspraak op Wmo-zorg van 10 35 uur per vier weken betekent een kostenpost van € 200. Lokale heffingen en belastingen De bouwaanvraag voor mantelzorgwoningen brengt net als alle and ere bouwaanvragen het nodige administratieve werk met zich mee. We gaan ervan uit dat deze kosten gedekt worden door de legeskosten die door de bouwaanvrager moeten worden voldaan. Lokale overheden en waterschappen slaan de bewoners van de ma ntelzorgwoning aan voor de reeds in paragraaf 5.1.1 besproken lokale heffingen en belastingen. Voor de heffingen is uitgangspunt dat deze de kosten voor de gemeente dekken. De OZB vormt hierop een ui tzondering omdat tegenover deze belasting geen kosten staan. Omdat de mantelzorgwoningen zeer recent zijn geplaatst is nog niet helemaal duidelijk in welke mate de bewoners voor de lokale heffingen en belastingen zullen worden aangeslagen. Om die reden is in de kostenvergelijking gerekend met landelijke gemiddelden van reguliere woningen.

34 35

Bron: ‘Uitkomsten Quickscan WMO tarieven 2010, Actiz, 2009. Waarbij de eigen bijdrage naar rato van de kosten verdeeld zijn over de budgetten AWBZ en Wmo.

Kostenvergelijking

44

5.1.6 Rijksoverheid AWBZ Net als bij de bijdragen uit het budget Wmo geldt, zullen de kosten voor de AWBZ-zorg niet geheel uit de eigen bijdragen AWBZ bekostigd kunnen worden. Het beroep op de AWBZ heeft bij mantelzorgwoningen voornamelijk een structureel karakter, incidentele uitgaven vanuit dit budget kwamen we in de tien mantelzorgwoningen in slechts één geval tegen. Het aantal uur professionele verzorging en verpleging varieert voor de tien bewoners van 0 tot 22 per week. De maandelijkse last voor het budget AWBZ voor de tien mantelzorgwoningen bedraagt € 0 tot € 5.000 (gemiddeld € 2.300 over de zeven bewoners met professionele zorg dan wel PGB). Huurtoeslag en hypotheekrenteaftrek Aan twee van de drie bewoners van huurwoningen wordt huurtoeslag verstrekt, van € 300 resp. € 325 per maand. Bij de woningen die in eigendom zijn van de bewoners is geen sprake van hypotheekrenteaftrek.

5.1.7 Conclusie kosten mantelzorgwoningen De kosten van de tien mantelzorgwoningen lopen uiteen van € 2.300 tot € 6.900 per maand. De grootste lasten komen voor rekening van de rijksoverheid (AWBZ en huurtoeslag) en van de bewoners. De relatief hoge kosten voor de woningen 1,2,3 en 5 is een gevolg van een hoog aantal uren persoonlijke verzorging en verpleging. De lasten voor de bewoner van mantelzorgwoning 7 zijn relatief hoog vanwege de hoge kosten van de woning en vanwege het feit dat de bewoner alle zorg zelf bekostigt.

Mantelzorgwoningen

45

f i g u u r 3 k o s t e n o p b o u w m a n t e lz o rg w o n in g e n p e r b e t ro k k e n p a rt ij € - 10.000

rijksoverheid

€ - 9.000

lok. overheden

€ - 8.000

verhuurder

€ - 7.000

mantelzorger

€ - 6.000

bewoner

€ - 5.000 € - 4.000 € - 3.000 € - 2.000 € - 1.000

2

3

4

6

7

9 10

1

5

8

€0 KOOP

5.2

HUUR

Kosten alternatieve woonvorm De kosten van de mantelzorgwoningen vergelijken we met de kosten van een alternatieve woonvorm van de bewoners van de tien mante lzorgwoningen. Hoewel voor sommige bewoners een verzorgings - of verpleeghuis vanwege hun persoonlijke keuze geen optie is, hebben we beide woonvormen voor de vergelijking wel als alternatief genomen. Daarbij gaan we dus voorbij aan de voorkeuren van sommige bewoners. We hebben voor één echtpaar dat recent een mantelzorgwoning heeft betrokken een uitzondering gemaakt omdat geen van beide bewoners een zorgindicatie heeft. Het alternatief vo or dat echtpaar is een reguliere woning, waarvan de kosten gelijk zijn gesteld aan de kosten van de mantelzorgwoning.

5.2.1 Kosten intramurale instelling De kosten voor een plaats in een zorginstelling stellen we gelijk aan de tarieven van de zorgzwaartepakketten (zzp’s) plus de normatieve huisvestingscomponent (nhc). Voor deze tarieven worden zorginstellingen geacht zowel zorg als huisvesting te bieden aan de bewoners. Voor de sector verzorging en verpleging varieert de rijksvergoeding uit het AWBZ-budget van € 1.885 per maand voor de groep VV1 ‘Beschut wonen met enige begeleiding ’ tot € 7.259 per maand voor de groep VV10 ‘Beschermd verblijf met intensieve palliatief-terminale zorg’.

Kostenvergelijking

46

t a b e l 8 t a r i e v e n z o rg z w a a rt e p a k k e t t e n 2 0 1 0 v e rp l e g in g e n v e r z o r g i n g p e r m a a n d in c lu s i e f d a g b e s t e d in g n a a r t y p e in s t e l l in g (excl BTW)

ZZP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ni et toegel a ten toegel a ten

VV VV VV VV VV VV VV VV VV VV

€ € € € € € € € € €

1.747 2.231 2.701 3.082 4.224 4.225 4.973 5.797 4.112 6.340

€ € € € € € € € € €

1.885 2.369 3.378 3.760 4.936 4.937 5.892 6.715 5.855 7.259

bron: NZa, Beleidsregel CA-395.

De ZZP’s zijn opgebouwd uit: 

de componenten woonzorg, dagbesteding, behandelaars en ve rblijf;



de navolgende functies zoals omschreven in het Besluit zorgaanspraken AWBZ: o

persoonlijke verzorging (PV);

o

verpleging (VP);

o

begeleiding (BG);

o

behandeling (BH) en

o

verblijf (VB);



Een gemiddelde tijdsduur per week, uitgedrukt in direct en ind irect cliëntgebonden uren, voor de functies BG, PV, VP, en BH;



Een bedrag per uur voor de functies BG, PV, VP en BH;



Een vast bedrag per dag voor de functie VB en indien van toepa ssing de zorggebonden materiële kosten artikel 15 BZa -AWBZ.

De kapitaalslasten van intramurale instellingen zijn nog niet opgen omen in de tarieven voor de zzp’s.

Mantelzorgwoningen

47

t a b e l 9 n o rm a t i e v e h u is v e s t in g s c o m p o n e n t p e r z o r g z w a a rt e p a k k e t v o o r d e v e rp le g in g e n v e rz o rg in g (e xc l. B T W )

NHC

rente 6,5%

rente 6,0%

1VV 2VV 3VV 4VV 5VV 6VV 7VV 8VV 9VV 10VV

8.701 9.126 9.916 9.635 10.088 10.304 10.614 10.923 12.901 10.923

8.280 8.684 9.437 9.169 9.600 9.805 10.100 10.395 12.277 10.395

bron: NZa, juli 2009

Deze bedragen zijn exclusief rentekosten grond, rentekosten en a fschrijvingen op inventarissen, rente tijdens bouw, de kosten van int erimhuisvesting of de rente op werkkapitaal. Een correctie hiervoor l evert een opslag op van 25%. In de berekening in deze quick-scan gaan we ervan uit dat de vergoedingen voor ZZP en NHC alle kosten dekken die een intramurale instelling voor verpleging, verzorging en huisvesting maakt en dat de i nstelling geen winst maakt of geen reserveringen aanlegt voor toeko mstige investeringen.

5.2.2 Eigen bijdrage bewoner Voor langdurig verblijf in een intramurale instelling wordt bij de bewoner een lage of een hoge eigen bijdrage in rekening gebracht. In de volgende gevallen geldt de lage eigen bijdrage:  



de eerste zes maanden van het verblijf voor een ongehuwde die: o een indicatie heeft voor een tijdelijk verblijf langer dan 6 maanden of o in het levensonderhoud voorziet van kinderen die kinderbijslag krijgen of die studiefinanciering krijgen. voor een gehuwde: o met een thuiswonende partner, o waarvan de bewoner en/of de partner een indicatie voor tijdelijk verblijf langer dan 6 maanden heeft, o waarvan de partner het eerste jaar verblijft in een ziekenhuis, een instelling voor revalidatie of in een instelling in verband met een psychiatrische aandoening en nog geen eigen bijdrage verschuldigd is, o die in het levensonderhoud voorziet van kinderen die kinderbijslag krijgen of die studiefinanciering krijgen .

De lage eigen bijdrage is minimaal € 144,40 per maand en maximaal € 758,60 per maand. De hoge eigen bijdrage is maximaal € 2.081,60 per maand. Voor deze eigen bijdrage is geen minimum.

Kostenvergelijking

48

In de tien cases is op één na overal de hoge eigen bijdrage aan gehouden. Reden voor de lage eigen bijdrage van € 270 per maand is een thuiswonende partner. De hoge eigen bijdrage in de alternatieve woonvorm loopt uiteen van € 700 per maand tot het maximum van € 2.082 per maand.

5.2.3 Mantelzorger Een aantal bewoners van mantelzorgwoningen is eerder in een zorginstelling opgenomen geweest. In die periode speelden de huidige mantelzorgers al een belangrijke rol: ze besteedden tijd en kosten aan bezoeken en begeleiding. Deze kosten zijn ook in de vergelijking bij de alternatieve woonvorm opgenomen. Voor de waardering van de tijd is 36 ook hier een bedrag van € 5 per uur aangehouden.

5.2.4 Kosten partner Drie mantelzorgwoningen worden door echtparen bewoond waarvan één op zorg is aangewezen. Bij een van deze echtparen kunnen beiden aanspraak maken op verblijf in een zorginstelling. Voor de partner die nog geen zorg nodig heeft, zijn de zzp-kosten voor verblijf in 37 rekening gebracht: Indien een cliënt aanspraak heeft op verblijf ten laste van de AWBZ, maar niet is geïndiceerd voor intramurale zorg, kan bij verblijf bij een intramurale zorgaanbieder de prestatie verblijfsco mponent worden afgesproken. Deze component omvat onder meer de huishoudelijke verzorging, het keukenpersoneel, de facilitaire dienst, de dagelijkse welzijnsactiviteiten en de voedin g- en hotelmatige kosten. Deze component kan alleen worden afgesproken voor de niet-geïndiceerde partner en tijdelijk verblijf.

In de andere mantelzorgwoning is aangenomen dat de partner zelfstandig zal gaan wonen. De kosten van de woning van de partner zijn in de alternatieve woonvorm meegenomen.

5.2.5 Conclusie kosten alternatieve woonvorm De totale kosten voor de alternatieve woonvorm zijn sterk afhankelijk van de zorgzwaarte van de bewoners. Ze variëren van € 3.400 per maand (ZZP1) tot € 10.000 (echtpaar waarvan een van de partners 38 ZZP7 heeft). De kosten van het echtpaar zonder zorgindicatie zijn gelijkgesteld aan de kosten van de mantelzorgwoning. Ongeveer 80% van de totale kosten van de alternatieve woonvorm komt voor rekening van de AWBZ. De lasten voor de bewoners zijn gemiddeld € 1.100 per maand. De hoogte van het inkomen is hierin

36 37 38

Mantelzorgwoningen

Bron: RWS/DVS (Value of Times). Bron: CA-395. Voor deze woonvorm is geabstraheerd van de kosten en baten voor lokale overheden. Ook is aangenomen dat door gemeenten geen bijdragen uit het Wmo-budget worden verstrekt aan verpleeghuizen.

49

de meest bepalende factor. Huishoudens met een hoger inkomen (woningen 2 en 3) betalen een relatief hoog bedrag aan eigen bijdrage AWBZ. f i g u u r 4 k o s t e n o p b o u w a l t e rn a t ie v e w o o n v o r m p e r b e t ro k k e n partij € - 10.000

rijksoverheid

€ - 9.000

mantelzorger

€ - 8.000

bewoner

€ - 7.000 € - 6.000 € - 5.000 € - 4.000 € - 3.000 € - 2.000 € - 1.000

2

3

4

6

7

9 10

1

5

8

€0 KOOP

5.3

HUUR

Kosten mantelzorgwoning en alternatief Voor de bewoners van de tien mantelzorgwoningen zijn de totale lasten per maand in de mantelzorgwoning gemiddeld € 400 hoger dan in de alternatieve woonvorm. Daarbij kijken we alleen naar de financiële consequenties en gaan voorbij aan verschillen in voorkeuren, woo ngenot, nabijheid van familie en de voordelen van het zelfstandig ku nnen wonen. Het verschil in lasten voor de bewoner is groot en varieert van € 50 per maand voordeliger (huur met huurtoeslag en een hoge zorgzwaarte) tot € 2.000 duurder (hoge bijkomende kosten mantelzorgwoning voor fundering en eigen financiering van de zorg). Voor zes van de tien huishoudens bedraagt het verschil tussen mantelzorgwoning en de alternatieve woonvorm minder dan € 100 per maand. Als de mantelzorgwoning wordt gehuurd en er aanspraak op huurto eslag mogelijk is, zijn de lasten voor de bewoner vrijwel gelijk. Voor mantelzorgers die in de alternatieve woonsituatie veel tijd en kosten kwijt zijn aan reizen en bezoeken, levert de mobiele woning op het erf een besparing (case 2,3,4,7). Daarentegen gaan de mantelzo rgers die nu veel tijd aan zorg besteden, daarvoor minder zijn gaan werken en geen vergoeding krijgen via het persoonsgebonden budget (1 en 6) er in financiële zin op achteruit. De lasten die in de koopvariant voor rekening van de koper komen worden in de drie huurcases verdeeld over de verhuurder en de lok ale overheid (budget Wmo): de verhuurder vraagt niet de kostendek-

Kostenvergelijking

50

kende huur voor de woning en de plaatsingskosten zijn bij die drie huurwoningen gefinancierd uit het budget Wmo. Voor de rijksoverheid (budget AWBZ) is de mantelzorgwoning ten opzichte van de alternatieve woonvorm kostenbesparend. Als we de case waarbij de alternatieve huisvesting een reguliere woning is (case 9) niet meenemen, dan leveren de negen mantelzorgwoning en een gemiddelde besparing op van bijna € 3.000 per maand. De besparing varieert van € 1.600 (hoge ZZP, maar hoog inkomen) tot € 3.900 per maand (verhoudingsgewijs een lage PGB). Per saldo zijn de totale kosten van de mantelzorgwoningen gemiddeld € 2.000 per maand lager dan de kosten voor de alternatieve huisve sting. f i g u u r 5 v e r s c h i l i n m a a n d e l ij k s e k o s t e n m a n t e lz o r g w o n in g t e n

€ - 3.000 rijksoverheid € - 2.000 lok. overheden € - 1.000

2 3 4 6 7 9 10

1 5 8

verhuurder

€0 mantelzorger € 1.000 goedkoper

mantelzorgwoning

duurder

o p z i c h t e v a n a l t e r n a t ie v e w o o n v o r m p e r b e t ro k k e n p a rt ij

bewoner € 2.000 Totaal

€ 3.000 € 4.000 € 5.000 KOOP

HUUR

De volgende factoren zijn van invloed op de kostenvergelijking mantelzorgwoning en alternatieve woonvorm: zorgzwaarte

hoe hoger hoe meer voordeel voor de mantelzorgwoning

huur / koop

bij huur zijn de woonlasten voor de bewoner l ager en hoger voor de verhuurder (onrendabele investering) en gemeente (in alle drie de huursituaties zijn de plaatsingskosten door de gemeente uit het budget Wmo bekostigd).

inkomen

bij een hoog inkomen wordt een relatief groter deel van de kosten van intramuraal verblijf door de bewoner opgebracht.

bijkomende kosten de bijkomende kosten (fundering, sluis naar woning mantelzorger, terreininrichting) zijn bij enkele mantelzorgwoningen hoog.

Mantelzorgwoningen

51

Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen Op basis van recent geplaatste mantelzorgwoningen is een inventarisatie gemaakt van kosten en belemmeringen van en alternatieven voor verplaatsbare zelfstandige woningen voor mensen die zorg nodig hebben, die op tijdelijke basis naast de woning van de mantelzorger worden geplaatst. Tot mei 2010 zijn er in Nederland negen mantelzorgwoningen geplaatst en er lopen bouwaanvragen voor nog enkele. Daarmee heeft deze quick scan noodgedwongen een beperkte basis.

6.1

Conclusies

6.1.1 Algemeen Een mantelzorgwoning is een verplaatsbare zelfstandige woning die naast de woning van de mantelzorger wordt geplaatst en is voorzien van een keuken, woonkamer, slaapkamer, badkamer en domoticavoorzieningen. Het perceel van de mantelzorger moet over een voldoende ruimte beschikken. Het is een betrekkelijk nieuwe woonvorm waarin mantelzorger(s) een deel van de zorg op zich nemen. Daarmee is de mantelzorgwoning een –zij het nog bescheiden- variant in het scheiden van wonen en zorg. Voor woningcorporaties biedt de mantelzorgwoningen een mog elijkheid om huurders aangepaste woonruimte te bieden als de e igen woning niet meer voldoet. Dit levert tegelijkertijd een bescheiden bijdrage aan de doorstroming binnen de woningmarkt.

6.1.2 Bewoners en mantelzorgers De bewoners van de mantelzorgwoningen zijn zeer tevreden met hun woning. De kwaliteit van hun leven is erdoor gestegen. De mantelzorgers hebben meer (gemoeds)rust nu degene die zij mede verzorgen zo dichtbij woont. Ze kunnen nu meer tijd aan zorg besteden en hebben minder tijd reistijd. De mantelzorgers nemen gemiddeld ongeveer de helft van de zorg en begeleiding voor hun rekening.


52

6.1.3 Vergunningen Het verkrijgen van een bouwvergunning koste in de meeste gemeenten veel tijd omdat er vaak meerdere afdelingen bij de aa nvraag moeten worden betrokken (ruimtelijke ordening, bouw - en woningtoezicht, Wmo) en de te volgen procedures binnen de g emeenten nog niet zijn opgesteld. Voor mantelzorgwoningen is het juist belangrijk dat deze snel geplaatst moeten kunnen worden. Procedures van jaren zijn gezien de aard van de woning en de zorgbehoefte van de bewoner te lang. Plaatsing van een mantelzorgwoning blijkt procedureel soms moeilijk te realiseren, waardoor mensen afhaken, zelfs als er een med ische of sociale indicatie is. De grootste knelpunten op het gebied van de ruimtelijke ordening bij gemeenten:  plan is in strijd met het bestemmingsplan (aard beste mming, onvoldoende ruimte),  als ontheffing nodig is, bestaat de angst dat precedentwerking leidt tot veel meer aanvragen,  gemeenten kunnen geen bouwvergunning afgeven voor de duur van de zorgvraag: er is keuze tussen een vergunning voor vijf jaar of een permanente vergunning. Eind 2009 is een motie aangenomen waarin wordt verzocht het voornemen van de regering om de mantelzorgwoning aan de ‘kruimellijst’ toe te voegen te bespoedigen. B&W kunnen dan, zonder de gemeenteraad daarbij te moeten betrekken, beslissen over vergunningverlening voor een afwijking van het bestemmingsplan. Politieke steun voor de plaatsing bleek bij de eerste tien mante lzorgwoningen van groot belang. De benodigde tijd om een mantelzorgwoning te realiseren varieert van 6 weken tot meer dan 4 jaar (en nog niet geplaatst).

6.1.4 Financieel De financieringslasten van de bewoners van de tien mantelzor gwoningen die in het kader van dit onderzoek zijn bezocht, ramen we op ongeveer € 1.000 per maand. Voor de woningen die in eigendom van de bewoner(s) zijn is dat wat hoger. De drie mante lzorgwoningen die worden verhuurd kosten de bewoners zo’n € 450 netto per maand. De huurtoeslag tot € 300 per maand zorgt hier voor een aanzienlijke besparing op de woonlasten. De totale lasten voor de bewoners van de mantelzorgwoning aan financiering van de woning, bijkomende woon - en gebruikskosten en eigen bijdragen AWBZ en Wmo variëren van € 640 tot € 2.900 per maand.

Mantelzorgwoningen

53

De kosten van de mantelzorgwoning leiden bij een woonduur van vijf jaar (een tijdelijke bouwvergunning heeft een geldigheid van vijf jaar) tot hoge financieringslasten. De inspanningsverplichting van de ontwikkelaar van het product om de woning na gebruik tegen de oorspronkelijke p rijs door te verkopen is geen zekerheid en vormt daardoor een financieel risico voor de bewoner. Mogelijk moet rekening worden gehouden met een jaarlijkse afschrijving/waardevermindering van 2 -3%. Daarnaast is er het risico dat herplaatsing pas na lange tijd of helemaal niet lukt. Alleen bij de huurwoningen zijn de plaatsingskosten door de g emeenten uit budget Wmo gefinancierd. Alle eigenaar -bewoners hebben de plaatsingskosten van hun woning zelf bekostigd. Ten opzichte van een alternatieve woonvorm (in de meeste geva llen zal dat een zorgcentrum zijn) is de bewoner in een mantelzorgwoning per maand meer kwijt: gemiddeld € 400. Bij zes van de tien woningen blijft het verschil beperkt tot maximaal € 100 per maand. De grote bandbreedte wordt veroorzaakt door extra voo rzieningen die bij een aantal woningen tot een hogere aanscha fprijs heeft geleid. Gemeenten worden geconfronteerd met aanvragen voor bijdragen uit het budget Wmo (bijvoorbeeld voor de zorgvoorzieningen in de woningen). Dit leidt voor gemeenten tot extra uitgaven. Het beslag op het budget AWBZ door de tien bewoners van de mantelzorgwoningen is gemiddeld € 1.500 per maand. In de fictieve situatie dat de bewoning van een mantelzorgwoning niet mog elijk zou zijn en door negen van de tien bewoners gekozen moest worden voor een wooneenheid in een intramurale setting, zou het maandelijkse beslag op de AWBZ zo’n € 4.300 per maand zijn. Dit betekent, op basis van deze quick scan van de eerste tien ma ntelzorgwoningen, een gemiddelde besparing op het AWBZ -budget van zo’n € 34.000 per mantelzorgwoning per jaar. De besparing op de budgetten AWBZ en huurtoeslag te samen bedraagt per woning gemiddeld € 32.000 per jaar. De besparing op het AWBZ-budget is in lijn met de recente heroverwegingsmaatregelen van de overheid.

6.2

Aanbevelingen De rijksoverheid: Geef voorlichting aan gemeenten over het instellen van proced ures bij bouwaanvragen voor mantelzorgwoningen en over de weging van belangen voor de verschillende partijen. Faciliteer een landelijk kenniscentrum voor mantelzorg waar zowel potentiële bewoners en mantelzorgers als gemeenten informatie


54

kunnen krijgen over mantelzorg en mantelzorgwoningen (VWS en VROM). Breng een deel van de budgetten AWBZ en Wmo samen, waaruit zowel de zorg (gedeelte AWBZ) als de ondersteuning (gedeelte Wmo) van bewoners van mantelzorgwoningen gefinancierd kunne worden ten einde een betere balans te creëren tussen de kosten (Wmo, gemeenten) en opbrengsten (Awbz, rijksoverheid) van mantelzorgwoningen. Bouw een financiële prikkel in voor de eigenaar van de mantelzorgwoningen. De besparing op het budget AWBZ van bewoning van een mantelzorgwoning ten opzichte van een intramurale setting biedt hiervoor voldoende ruimte. Creëer de mogelijkheid een bouwvergunning te verlenen voor de duur van de zorgvraag van de bewoner. Als de behoefte wegvalt, eindigt ook de vergunning. Evalueer de verplaatsingen van mantelzorgwoningen nadat het eerste gebruik van de bewoning is beëindigd. Evalueer of het besluit om de mantelzorgwoning in de ‘kruimellijst’ op te nemen resulteert in verkorting van de proceduretijd.

Gemeenten: Biedt bij informatieaanvraag naar de mogelijkheden om een mantelzorgwoning te plaatsen voldoende informatiemateriaal aan of verwijs door naar een landelijke kenniscentrum. Formuleer beleid ten aanzien van de bouw en (mede)financiering van mantelzorgwoningen. Maak gebruik van de door de rijksoverheid nog op te stellen overzicht van procedures bij bouwaanvragen voor mantelzorgwoningen. Stel één aanspreekpunt binnen de gemeente aan die de interne coördinatie verzorgt, zowel ten aanzien van de Wmo als de bouwvergunning. Laat procedures bij een bouwaanvraag gelijktijdig lopen. Neem bij een bouwaanvraag voor een mantelzorgwoning binnen acht weken een go/no-go beslissing, zodat de aanvrager snel zekerheid heeft over de mogelijkheid om een mantelzorgwoning te plaatsen. Beperk de financiële bijdrage uit het budget Wmo ter compensatie van de plaatsingskosten van mantelzorgwoningen niet tot de verhuurders. Benader woningcorporaties met de vraag of zij een rol willen vervullen in het aanbieden van de mantelzorgwoningen voor mensen met een zorgvraag. Corporaties kunnen de afweging maken tussen de onrendabele investering die de exploitatie van een mantelzorgwoning kan betekenen en hun maatschappelijke taak.

Mantelzorgwoningen

55

Bijlagen

56

Mantelzorgwoningen

57

Bijlage 1 Kosten per case

58

Mantelzorgwoningen

[1] Bewoner

Mantelzorger

MANTELZORGWONING (HUUR) huur huurtoeslag lokale heffingen en belastingen verzekeringen (inboedel) onderhoud gebruikskosten overige kosten (voeding) eigen bijdrage AWBZ en Wmo particuliere hulp

€ - 603 € 300 € - 48 €-7 €0 € - 80 € - 171 € - 14 €0

subtotaal inkomstenderving tijdbesteding inkomsten uit PGB subtotaal Verhuurder / Zorginstelling

Thuiszorg

Rijksoverheid

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

eigen bijdrage AWBZ

€ - 701

€ - 624

subtotaal

€ - 701

€ - 450 € - 758 €0

reistijd reiskosten mantelzorg (tijd)

€ - 130 €0 €0

subtotaal

€ - 130

€ - 1.208

onrendabel

€ - 70

kosten zorgcentrum bijdrage awbz

subtotaal

€ - 70

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

vergoedingen uit Awbz en Wmo kosten thuiszorg subtotaal

Lokale overheden

ALTERNATIEF

€ - 7.064 € 7.064

€ - 2.208 € 2.208 €0

eigen bijdrage Wmo kosten Wmo voor huishoudelijke zorg Kosten Wmo voor incidentele bijdragen lokale heffingen en belastingen waterschap, afval, riool

€4 € - 260 € - 412 € 48 € - 48

subtotaal

€ - 668

huurtoeslag eigen bijdrage AWBZ kosten Awbz voor persoonlijke zorg Kosten Awbz voor incidentele bijdragen

€ - 311 € 10 € - 2.208 € - 94

eigen bijdrage AWBZ uitgaven zzp / nhc

€ 701 € - 7.064

subtotaal

€ - 2.603

subtotaal

€ - 6.362

€ - 5.173

€ - 7.194

Bijlage

[2] Bewoner

MANTELZORGWONING (KOOP) financieringslasten wonen lokale heffingen en belastingen verzekeringen (opstal+inboedel) onderhoud gebruikskosten overige kosten (voeding) eigen bijdrage AWBZ en Wmo particuliere hulp

Mantelzorger

€ - 1.234 € - 58 € - 13 € - 42 € - 80 € - 193 € - 108 €0

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

€ - 1.689

subtotaal

inkomstenderving tijdbesteding inkomsten uit PGB

€0 € - 2.242 € 2.242


€ - 303 € - 333 € - 347

subtotaal

€ - 983

€0



Rijksoverheid

€ - 1.689

€ - 1.728

Zorginstelling

Lokale overheden

eigen bijdrage AWBZ

subtotaal

subtotaal

Thuiszorg

ALTERNATIEF

€ - 8.263 € 8.263

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€ - 2.758 € 2.758 €0

eigen bijdrage Wmo kosten Wmo voor huishoudelijke zorg Kosten Wmo voor incidentele bijdragen lokale heffingen en belastingen waterschap, afval, riool OZB

€ 30 € - 260 € - 67 € 48 € - 48 € 10

subtotaal

€ - 288

hypotheekrenteaftrek eigen bijdrage AWBZ kosten Awbz voor persoonlijke zorg Kosten Awbz voor incidentele bijdragen

€0 € 78 € - 5.000 €0


€ 1.689 € - 8.263

subtotaal

€ - 4.922

subtotaal

€ - 6.574

€ - 6.937

€ - 9.246

Bijlage

[3] Bewoner

MANTELZORGWONING (KOOP) financieringslasten wonen lokale heffingen en belastingen verzekeringen (opstal+inboedel) onderhoud gebruikskosten overige kosten (voeding) eigen bijdrage AWBZ en Wmo particuliere hulp subtotaal

Mantelzorger

€ - 1.185 € - 58 € - 13 € - 42 € - 160 € - 329 € - 329 €0 € - 2.116

Rijksoverheid

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

€ - 2.082

subtotaal

€ - 2.082

€0 € - 217 €0


€ - 108 € - 416 €0

subtotaal

€ - 217

subtotaal

€ - 524



Lokale overheden

eigen bijdrage AWBZ


Zorginstelling

Thuiszorg

ALTERNATIEF

€ - 9.428 € 9.428

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€ - 3.947 € 3.947 €0

eigen bijdrage Wmo kosten Wmo voor huishoudelijke zorg Kosten Wmo voor incidentele bijdragen lokale heffingen en belastingen waterschap, afval, riool OZB

€ 97 € - 520 € - 168 € 48 € - 48 € 10

subtotaal

€ - 582


€0 € 232 € - 3.947 €0


€ 2.082 € - 9.428

subtotaal

€ - 3.715

subtotaal

€ - 7.347

€ - 6.629

€ - 9.953

Bijlage

[4] Bewoner

MANTELZORGWONING (KOOP) financieringslasten wonen

€ - 923

lokale heffingen en belastingen verzekeringen (opstal+inboedel) onderhoud gebruikskosten overige kosten (voeding) eigen bijdrage AWBZ en Wmo particuliere hulp

€ - 58 € - 13 € - 42 € - 80 € - 171 € - 36 €0

subtotaal Mantelzorger

€ - 1.322

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

subtotaal

€ - 844


€ - 163 € - 115 € - 238

subtotaal

€ - 217

subtotaal

€ - 516


vergoedingen uit Awbz en Wmo kosten thuiszorg

eigen bijdrage Wmo kosten Wmo voor huishoudelijke zorg Kosten Wmo voor incidentele bijdragen lokale heffingen en belastingen waterschap, afval, riool OZB subtotaal

Rijksoverheid

€ - 844

€0 € - 217 €0

subtotaal Lokale overheden

eigen bijdrage AWBZ


Zorginstelling

Thuiszorg

ALTERNATIEF

€ - 5.190 € 5.190

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€ - 1.754 € 1.754 €0 €0 €0 €0 € 48 € - 48 € 10 € 10


€0 € 36 € - 1.754 €0


€ 844 € - 5.190

subtotaal

€ - 1.718

subtotaal

€ - 4.346

€ - 3.248

€ - 5.706

Bijlage

[5] Bewoner

Mantelzorger


Thuiszorg

Lokale overheden

Rijksoverheid

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

huur woning partner (wp) huurtoeslag wp lokale heffingen en belastingen wp verzekeringen (inboedel) wp onderhoud wp gebruikskosten wp overige kosten (voeding) wp eigen bijdrage AWBZ

€ - 500 €0 € - 48 €-7 €0 € - 160 € - 193 € - 271

subtotaal

€ - 1.201

subtotaal


€ - 1.100 € - 900 € 2.000


€0 €0 € - 244

subtotaal

€ - 244

subtotaal Verhuurder / Zorginstelling

€ - 630 €0 € - 48 €-7 €0 € - 160 € - 329 € - 27 €0

ALTERNATIEF

€0

€ - 1.179

onrendabel

€ - 190


subtotaal

€ - 190

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0


€0 €0

subtotaal

€0


€0 €0 € - 337 € 48 € - 48

subtotaal

€ - 337

€ - 5.611 € 5.611


€ - 131 € 27 € - 2.000 €0


€ 271 € - 5.611

subtotaal

€ - 2.104

subtotaal

€ - 5.340

€ - 3.832

€ - 6.763

Bijlage

[6] Bewoner


Mantelzorger

inkomstenderving tijdbesteding inkomsten uit PGB subtotaal

€ - 1.578 € - 58 € - 13 € - 42 € - 80 € - 171 € - 69 €0 € - 2.011 € - 920 € - 433 € 280 € - 1.073

Zorginstelling

Thuiszorg

Lokale overheden

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

eigen bijdrage AWBZ

€ - 1.056

subtotaal

€ - 1.056


€0 €0 €0

subtotaal

€0



€0 €0

subtotaal

€0


Rijksoverheid

ALTERNATIEF

€ - 3.896 € 3.896

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€0 €0 €0 € 48 € - 48 € 10 € 10


€0 € 69 € - 280 €0


€ 1.056 € - 3.896

subtotaal

€ - 211

subtotaal

€ - 2.840

€ - 3.286

€ - 3.896

Bijlage

[7] Bewoner


Mantelzorger

€ - 1.859 € - 58 € - 13 € - 42 € - 80 € - 171 €0 € - 672 € - 2.895

Lokale overheden

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

€ - 844

subtotaal

€ - 844

€0 € - 228 €0


€ - 65 € - 222 € - 76

subtotaal

€ - 228

subtotaal

€ - 363



€0 €0

subtotaal

€0


Rijksoverheid

eigen bijdrage AWBZ


Zorginstelling

Thuiszorg

ALTERNATIEF

€ - 3.896 € 3.896

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€0 €0 €0 € 48 € - 48 € 10 € 10


€0 €0 €0 €0


€ 844 € - 3.896

subtotaal

€0

subtotaal

€ - 3.052

€ - 3.112

€ - 4.259

Bijlage

[8] Bewoner

Mantelzorger

Verhuurder / Zorginstelling

Thuiszorg

Lokale overheden

Rijksoverheid

TOTAAL

Mantelzorgwoningen


€ - 630 € 325 € - 48 €-7 €0 € - 80 € - 171 €0 €0

subtotaal

ALTERNATIEF

eigen bijdrage AWBZ

€ - 549

€ - 611

subtotaal

€ - 549


€0 € - 217 €0


€0 €0 € - 217

subtotaal

€ - 217

subtotaal

€ - 217

onrendabel

€ - 190


subtotaal

€ - 190

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€0


€0 €0

subtotaal

€0

€ - 3.896 € 3.896


€0 €0 € - 374 € 48 € - 48

subtotaal

€ - 374

subtotaal


€ - 325 €0 €0 €0


€ 549 € - 3.896

subtotaal

€ - 325

subtotaal

€ - 3.347

€ - 1.717

€ - 4.113

Bijlage

[9] Bewoner

MANTELZORGWONING (KOOP) financieringslasten wonen

€ - 923

lokale heffingen en belastingen verzekeringen (opstal+inboedel) onderhoud gebruikskosten overige kosten (voeding) eigen bijdrage AWBZ en Wmo particuliere hulp

€ - 58 € - 13 € - 42 € - 160 € - 329 €0 €0

subtotaal Mantelzorger

€ - 1.525


€0 € - 108 €0

subtotaal

€ - 108

ALTERNATIEF

subtotaal

€ - 1.525

subtotaal

€ - 108

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€ 10

subtotaal

€0

Zorginstelling

Thuiszorg

Lokale overheden


€0 €0

subtotaal

€0


Rijksoverheid

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

€0 €0 €0 € 48 € - 48 € 10 € 10


€0 €0 €0 €0

subtotaal

€0 € - 1.623

€ - 1.623

Bijlage

[10] Bewoner


Mantelzorger

€ - 1.141 € - 58 € - 13 € - 42 € - 80 € - 171 € - 36 €0 € - 1.540

TOTAAL

Mantelzorgwoningen

subtotaal

€ - 844


subtotaal

€ - 108

subtotaal kosten zorgcentrum bijdrage awbz



Rijksoverheid

€ - 844

€0 € - 108 €0

subtotaal Lokale overheden

eigen bijdrage AWBZ


Zorginstelling

Thuiszorg

ALTERNATIEF

€ - 76 € - 87 €0 € - 163 € - 3.270 € 3.270

subtotaal

€0

subtotaal

€0

subtotaal

€0

€ - 652 € 652 €0 €0 €0 € - 109 € 48 € - 48 € 10 € - 99


€0 € 36 € - 652 €0


€ 844 € - 3.270

subtotaal

€ - 616

subtotaal

€ - 2.426

€ - 2.364

€ - 3.432

Bijlage

59

Bijlage 2 Beschrijving cases

60

2.1

Casus 1 Algemeen Bewoner is (schoon)moeder van mantelzorgers. Ze is 83 jaar, de ment en rolstoelafhankelijk. Ook de andere zoon is een mantelzorger, hij regelt alle zaken. Wanneer zijn broer en schoonzus een dagje we ggaan, wordt de domotica naar zijn huis omgezet zodat hij ook op a fstand enig toezicht kan houden. Moeder woonde hiervoor zelfstandig in dezelfde woonplaats als de mantelzorgers, maar dit ging echt niet meer voor wat betreft de ve rzorging en veiligheid. Ze verdwaalde in de eigen woning. November 2005 overleed haar man, die op de somatische afdeling van een ve rpleeghuis verbleef. Begin 2006 werd duidelijk dat moeder eigenlijk niet meer zelfstandig kon wonen. Voor de mantelzorgers, die reeds de ervaring hadden opgedaan met vader in het verpleeghuis, was opn ame in een instelling een weinig aantrekkelijke optie. Tijdens een g esprek met de maatschappelijk werkster van GGZ werden alle mog elijkheden onderzocht. Hieruit kwam toch het verpleeghuis naar voren. Bij toeval las een van de mantelzorgers een artikel over een mante lzorgwoning die een corporatie te huur aanbood. In mei 2008 is de mantelzorgwoning uiteindelijk in gebruik genomen. Het proces heeft dus ongeveer 2 tot 2,5 jaar geduurd. Realisatie Toen zij zich melden als belangstellenden bleek de corporatie de woning inmiddels weer te hebben verkocht aan De Meeuw omdat er geen animo was. Het contact met de corporatie verliep daarna moe izaam. Zo was er lang onduidelijkheid over de huurprijs, pas twee dagen voor de oplevering kwam er een voorstel. Voor de corporatie was het een probleem dat de woning op terrein van de mantelzorger stond. Ook binnen de gemeente liep het in eerste instantie moeizaam en werden de mantelzorgers van het kastje naar de muur gestuurd. In 2007 zijn de mantelzorgers via de broer in contact gekomen met PasAan. Deze hadden inmiddels contact gezocht met Agnes Kant die enthousiast was over de mobiele mantelzorgwoning , waarna een gesprek kon worden geregeld met de SP-wethouder. Deze omarmde het concept waardoor de juiste procedures in gang werden gezet en er vanuit de gemeente enige coördinatie plaatsvond als het ging om de procedures. De Wmo ambtenaar heeft een actieve rol hierin g espeeld, dat was een belangrijke ondersteuning voor de mantelzorgers. Het duurde echter lang voordat er vergunning werd verleend (op naam), er bleken steeds nieuwe obstakels: eisen brandveiligheid, apart huisnummer (bleek uiteindelijk wel de oplossing), poort die a fgesloten zou moeten worden, terwijl het de toegang is tot de mante lzorgwoning. Het zou goed geweest zijn als alle partijen rond de tafel waren gaan zitten en samen aan de oplossing hadden gewerkt. PasAan verzorgde de aanvraag, dat was voor de familie erg fijn.

Mantelzorgwoningen

61

De wethouder wilde eigenlijk beleid ontwikkelen op mantelzorgwoningen en meer mantelzorgwoningen omdat hij een besparing vermoedde, maar dat is nog niet gelukt. Nu de ambtenaar die een positieve rol speelde, een andere baan heeft, verlopen de nieuwe aanvragen weer moeizaam, zo hebben zij vernomen van betrokkenen . Positieve rol en steun: Pas Aan, wethouder, ambtenaar Wmo, thuiszorginstelling (domotica aanpassingen en gezorgd voor vergoeding uit ABWZ), huisarts (maakte veel tijd voor gesprekken, dacht mee, ve rwijzen). Beoordeling mantelzorgwoning Voordelen:    

nabijheid, toezicht rust voor de mantelzorgers, voorheen maakten zij zich permanent zorgen of het met moeder wel goed ging. Moeder fleurde op, kreeg meer zin in dingen Gezelschap voor moeder, activiteiten voor moeder

Nadeel:   

mantelzorg kost veel tijd, het is er altijd regelmatig vrije dagen op moeten nemen, bijvoorbeeld als het CIZ komt het assisteren van de thuiszorg als moeder moeilijker te hanteren is

(Mantel)zorg Thuiszorg komt 3 x per dag, wassen, aankleden, in en uit bed, medic atie verstrekken en ontbijtdrink geven. De huishoudelijk medewerker (Wmo) huishoudelijke hulp van Huispitaal komt 1 x per week 3 uurtjes. Mantelzorgers verzorgen de overige maaltijden, de was, huishoudeli jke verzorging, de boodschappen, de algehele begeleiding en ondersteuning, gezelschap en het ondernemen van/betrekken moeder bij activiteiten. Gemiddeld zijn ze hier dagelijks 5 a 6 uur mee bezig. Er zijn geen grenzen aan de mantelzorg. Zodra er meer uren mante lzorg nodig zijn, gaat schoondochter minder uren werken. Kosten mantelzorgwoning De mantelzorgwoning is aangeschaft door een corporatie. Zij betaalden ook de bouwleges. De gemeente betaalde de plaatsingskosten uit de Wmo. De domotica in de woning, o.a. cameratoezicht ’s nachts, bewegingsalarm en deuralarm, zijn betaald uit de AWBZ. Huur bedraagt € 600 per maand, wethouder zorgde ervoor dat er huursubsidie wordt verleend (€ 300 per maand). Moeder heeft inkomen van ongeveer € 900 netto. De kosten voor de inrichting zijn zelf betaald. Het werk van de bestrating is vanuit de gemeente vergoed vanuit de Wmo.

62

Eén van de mantelzorgers is 6 uur per week minder gaan werken om meer mantelzorg te kunnen verlenen aan schoonmoeder. De hulp van de thuiszorg en huishoudelijke hulp wordt in natura ve rstrekt. Vanwege de administratieve belasting hebben de mantelzo rgers geen PGB aangevraagd. Eigen bijdrage bedraagt € 17 per maand AWBZ/Wmo. Thuiszorg is 49,25 uur per maand (dagelijks 1 + 0,5 + 0,75, en uren v idoom videozorg) De mantelzorgwoning verbruikt veel stroom, maar er is niet in een aparte meterkast voorzien. Hierdoor hebben de mantelzorgers een hoge energierekening. Tot slot Mantelzorgers zijn heel gelukkig met de mantelzorgwoning. Ze pleiten ervoor dat andere mantelzorgers die iets dergelijks willen de helpende hand wordt toegestoken. Het is zo dubbel dat aan de ene kant mantelzorg wordt gestimuleerd, en aan de andere kant de procedures zo tegenwerken. Er zou in elke gemeente 1 loket moeten komen die dit coördineert en regelt.

Mantelzorgwoningen

63

2.2

Casus 2 Algemeen De bewoner (man, 43 jaar) woont in een mantelzorgwoning in de tuin bij zijn broer en schoonzus. Zijn schoonzus is thuis overdag, zij heeft gewerkt in de zorg. De ouders (gepensioneerd) van de bewoner wonen ook zeer nabij en verlenen eveneens mantelzorg. De bewoner heeft 9 jaar geleden een zwaar herseninfarct gehad, waarna hij linkszijdig verlamd raakte. De bewoner he eft door het infarct naast lichamelijke handicaps ook algehele dagelijkse onderste uning en begeleiding nodig, bijvoorbeeld bij planning en overzicht van activiteiten op een dag, beheer financiën etc. Ook speelt een zekere vorm van gedragsproblematiek. De bewoner heeft ongeveer 1,5 jaar in een revalidatiecentrum doo rgebracht, en was daarna 7 jaar in een verpleeghuis opgenomen. Na enkele jaren was een lichte verbetering zichtbaar, hij kon bijvoorbeeld weer een beetje lopen. Wanneer hij in de weekenden thui skwam bloeide hij op. Dit , en het perspectief van levenslange opname in een verpleeghuis, was voor de familie aanleiding om zich te oriënteren op alternatieven. Via internet werd PasAan gevonden en is contact g ezocht en alle voor- en nadelen op een rij gezet. Realisatie De familie vond het verkrijgen van de vergunning erg lang duren. Ve rgeleken met andere gemeenten viel het mee, maar het duurde voor de bewoner en de mantelzorgers toch best lang. Het was voor de gemeente ook zoeken, de gemeente werkte wel mee. Betrokken partijen waren PasAan, MEE, wethouder, ambtenaren en na verloop van tijd schakelde de familie lokale krant in. Een mogelijk beroep van buren kon worden afgewend door een gesprek met de gemeente en PasAan. Een knelpunt was dat de maatschappelijk werkster van het verpleeghuis die verantwoordelijk was voor de transfer naar de thuissituatie, verzuimde zorg te dragen voor de benodigde hulpmiddelen en zorg, waardoor de familie dit op stel en sprong zelf nog snel moest regelen. Tijdspad    

In 2007 zoeken op internet, oriëntatie op alternatieven voor het verpleeghuis en eerste contact met PasAan. september 2008 aanvraag voor vergunning ingediend januari/februari 2009 vergunning verleend, grond bouwrijp maken, schuur slopen 30 april 2009 bewoner betrekt mantelzorgwoning

Beoordeling mantelzorgwoning 

geen reistijd meer. Voorheen gingen de mantelzorgers elke dag op bezoek in het verpleeghuis

64



   

meer vrije tijd, hoewel er wel meer mantelzorg wordt verleend dan voorheen. Maar omdat dat bij de eigen woning is en enkele malen per dag kortdurend is, is het toch minder ontwrichtend dan de bezoeken aan het verpleeghuis. Het gezin is weer compleet, de familie woont weer bij elkaar de bewoner is veel vrolijker dan voorheen in het verpleeghuis bewoner heeft nu meer structuur, in verpleeghuis steeds andere gezichten de bewoner woont weer in zijn geboortedorp, kan in de zomer veel naar buiten op de scootmobiel.

(Mantel)zorg De situatie van de bewoner is stabiel. Indien zijn situatie ernstig zou verslechteren, waar overigens geen indicaties voor zijn, kan de woonzorgsetting veranderen. Hulp van de mantelzorger(s) (ongeveer 4 uur per dag):        

hulp bij het gebruiken van de hometrainer en na afloop he lpen met omkleden tussen de middag in bed helpen daarna weer helpen uit bed halen rond 17.00 uur gaat bewoner eten bij een van de mantelzo rgers was doen, boodschappen doen s’ avonds in bed helpen algehele begeleiding en ondersteuning Verder heeft de bewoner een noodbel aan het bed, die afgaat bij zijn broer en schoonzus.

Overige zorg: Elke morgen komt de thuiszorg om de bewoner uit bed te helpen en te douchen. Verder gaat de bewoner 2 middagen per week voor dagactiviteiten naar het revalidatiecentrum, 1 middag per week naar de sportschool. Alternatief voor de mantelzorgwoning is een verpleeghuis en mogelijk een vorm van begeleid of beschermd wonen. Dagelijkse begeleiding en toezicht en 24 uurs nabije zorg op afroep is eigenlijk nodig. kosten mantelzorgwoning De mantelzorgwoning kost in totaal € 163.000, inclusief plaatsingskosten (€ 20.000) en kosten bouwen sloopvergunning (€ 3.600). Dit laatste is achteraf door de gemeente vergoed vanuit de Wmo. De woningaanpassingen, een hoog/laag bed, een speciaal nachtkastje werden niet vergoed. De woning is eigendom van de bewoner. Zijn voormalige woning, ook in dezelfde straat gelegen, staat te koop. Kosten en indicatie zorg  

Mantelzorgwoningen

wmo huishoudelijke hulp 3 uur per week, in natura PGB voor AWBZ zorg, ongeveer € 5.000 per maand

65

o

thuiszorg 6 uur per week: dagelijks uit bed helpen en douchen o dagactiviteiten in revalidatiecentrum o inzet van de verschillende mantelzorgers De eigen bijdrage voor Wmo en AWBZ bedraagt in totaal ongeveer € 100 per maand. Er is geen sprake van inkomstenderving bij de mantelzorgers, de sit uatie was al zo dat 3 van de 4 mantelzorgers geen werkverplichtingen hebben.

66

2.3

Casus 3 Algemeen Eind 2008 kreeg mevrouw (78 jr) een herseninfarct, waarna zij halfzi jdig verlamd raakte, globale afasie had en volledig rolstoelafhankelijk is. Bij mijnheer (83 jr) is een half jaar geleden een ernstige ziekte geconstateerd, hij krijgt palliatieve zorg. Hij is echter mobiel en actief, verleent mantelzorg aan zijn vrouw en draagt zorg voor het huisho uden. Ze wonen in een mobiele mantelzorgwoning in de tuin van een van de vier dochters. De mantelzorgwoning is via een sluis verbonden met de woning. Een kamer van de woning is bij de mantelzorgwoning getrokken. Woonzorgsituatie Dhr. en mw. woonden in Friesland. Hun 4 dochters wonen in het mi dden van het land. Begin 2009 werd mevrouw opgenomen in een ve rpleeghuis om te revalideren. Vader kwam dagelijks op bezoek, de rest van de familie gemiddeld 2 x per week. Moeder was erg ongelukkig in het verpleeghuis, o.a. vanwege het verblijven en functioneren in een groep en de klinische, steriele setting. Moeder en vader v oelden zich beiden eenzaam in deze situatie. In juni is, door veel moeite van de familie, moeder vanuit het verpleeghuis weer thuis komen wonen, met thuiszorg. Vader wilde ook graag weer dat moeder thuis woonde. Met enkele kleine woningaanpassingen (o.a. drempelhulpen) was de woning voldoende toegankelijk gemaakt voor moeder. De reistijd voor de kinderen was echter groot en maakte het ook moeilijk om intensief betrokken te zijn, wat alle familieleden wensten. Toen heeft men zich georiënteerd op de volgende stap, maar men vond eigenlijk niets dat voldeed: een particulier verzorgingshuis was erg duur en had lange wachtlijsten, een verpleeghuis met een 2 persoonskamer was echter ook niet geschikt, want moeder was daa rvoor eigenlijk al te zorgbehoevend en vader functioneerde nog te goed. Via via kwam met op het idee van de mobiele mantelzorgwoning. Realisatie In augustus 2009 heeft de familie contact gelegd met PasAan. Vervo lgens heeft de familie contact gezocht met de afdeling Wmo van de gemeente, die hen verwees naar de coördinator mantelzorg. Deze heeft hen begeleid bij het bieden van mantelzorg en het regelen van hulp. Eind september vond een gesprek plaats met een ambtenaar van de afdeling bouwen en wonen. Deze was gelijk enthousiast en p ositief en gaf aan dat de gemeente eraan mee zou werken. Bij een volgend gesprek was ook de juridisch adviseur van de gemeente, die eveneens enthousiast was maar wel wat haken en ogen zag: o

Mantelzorgwoningen

wel of niet permanente vergunning. Tijdelijke vergunning was voor de familie geen optie. Er gelden verschillende verordeningen voor tijdelijke en permanente vergunningen

67

o

bezwaren van omwonenden. De familie verzamelde daarom handtekeningen van alle omwonenden om bezwaarschriften te voorkomen.

Begin oktober is de bouwvergunning ingediend. PasAan schakelde een tekenbureau in om alle technische gegevens aan te leveren. Omdat de gemeente al aangaf dat de vergunning rond zou komen, kon de w oning alvast besteld worden, waardoor tijd bespaard kon worden. Het contact met de gemeente verliep goed en prettig: de ambtenaar hield de familie goed op de hoogte van de stand van zaken, en regelde alles vlot. Ook het contact met PasAan verliep soepel: men hield de familie goed op de hoogte, en de familie kon PasAan makkelijk aanspreken als er iets was. De contacten met de gemeente deed de familie zelf. In de derde week van november was de vergunning rond en werd de woning geplaatst. Premier Balkenende heeft in de tijd ook een uitspraak gedaan rond mantelzorgwoningen, dat bezwaar maken tegen plaatsing mante lzorgwoningen onacceptabel is, wat volgens de familie een positieve uitwerking heeft gehad. Knelpunten Alle knelpunten konden snel verholpen worden: 

 

De gemeente stelde als voorwaarde dat de grond geheid zou worden voor de fundering. Dat kon gelukkig binnen een week geregeld worden. Voor de afstand tot het volgende perceel is vrijstelling ve rleend. Vanuit de welstand moesten de boegboorden een andere kleur krijgen.

Voor de familie verliep het proces wel erg snel, voor sommigen mi sschien te snel. Men had ook haast vanwege de gezondheidssituatie van beide ouders. Er is veel gepraat, de familie is hecht en men b esloot al snel dat men dit als familie aan kon. Een ander aandachtspunt betreft het concept an sich: het is een kwetsbaar concept aldus de geïnterviewden, het functioneert alleen als aan alle randvoorwaarden is voldaan. Zodra een van die factoren uitvalt , kan het niet meer functioneren. Een zekere professionele (ondersteuning op) regievoering/coördinatie/casemanagement zou goed zijn. Ook het samenleven van twee huishoudens in een afhankelijke relatie is niet niks, het zou goed zijn als er een stuk methodiekontwikkeling op zou plaatsvinden en het concept goed doordacht en verder uitgewerkt zou worden, zodat zorgvragers en mantelzorgers beter onde rsteund worden. Een ander punt hierbij is het gebrek aan integratie van professionele zorg en mantelzorg, het moet gezien worden als 1 systeem voor de zorgvrager: voor de professionele zorgverleners, bijvoorbeeld huisarts is het dan ook van belang om kennis te nemen van de ervaring en kunde van de mantelzorg. Het blijkt echter moeilijk om de professi o-

68

nal erbij te betrekken, zoals een huisbezoek van de huisarts. Thui szorg Buurtzorg denkt wel goed mee. Beoordeling mantelzorgwoning De mobiele mantelzorgwoning is een kwalitatief goed product vinden te zorgvragers en mantelzorgers, met een prettig binnenklimaat. Vloerbedekking (zeil) blijkt wel een te zachte ondergrond voor de ro lstoel. Zowel zorgvrager als mantelzorgers zijn erg blij met het concept. Voordelen:       

het is een complete woning, ouders wonen zelfstandig de nabijheid bij familie reistijd is weg of verminderd moeder is opgeknapt in die zin dat zij gelukkiger is, haar we lzijn is vergroot vader en moeder kunnen samen muziek beleven, genieten van rust en natuur voordeel voor vader: de lasten van het verlenen van mantelzorg zijn minder zwaar geworden het ontvangen van bezoek is makkelijker geworden t.o.v. verpleeghuis of zelfstandig wonen in Friesland. Kleinkinderen wijken uit naar huis van mantelzorger als het te druk wordt en gaan vanuit daar dan kortere tijden op bezoek bij zorgvrager.

Nadelen/opgave:  



afscheid nemen van Friesland eigenheid en privacy bewaken. Oppassen dat het niet 1 groot huishouden wordt. Vader zorgt zelf voor de maaltijden, bij e lkaar koffiedrinken gaat op uitnodiging. onzekerheid over de toekomst. De insteek is dat de ouders tot het einde in deze mantelzorgwoning blijven wonen.

(Mantel)zorg De toekomstverwachting is dat de ouders meer zorg nodig hebben. Deze zorg wordt dan over de vier dochters verdeeld. Vader: maaltijden, soms boodschappen, kleine huishoudelijke zaken. Dochter: loopt in en uit, contact met de ouders, er voor hen zijn, c oördinatie van alles. Minimaal 1 uur per dag. 

 

Mantelzorgwoningen

Moeder krijgt 18-21 uur per week thuiszorg, indicatie 6 persoonlijke verzorging: 4 x per dag 45-60 minuten. Zorg wordt in natura geregeld. Nachtzorg kreeg men niet geregeld met Buurtzorg, maar met beter incontinentiemateriaal was het probleem opgelost en bovendien voor prettiger voor vader die nu niet ’s nachts zorgverleners over de vloer krijgt. Wmo: 6 uur huishoudelijke hulp, niveau 2. 2 x per week fysiotherapie.

69

  

ergotherapeut van de gemeente komt regelmatig langs om snel in te kunnen spelen op veranderingen in de situatie. familie kijkt nu of logopedie nog nuttig kan zijn. valys vervoersregeling tot 750 km per jaar. Hierdoor zijn de ouders weer mobiel.

Eigen bijdrage AWBZ en Wmo bedraagt 304 euro per maand. Voorheen indicatie verpleeghuiszorg revalidatie niveau 9. Kosten mantelzorgwoning De ouders hebben de woning zelf aangeschaft en hun oude woning verkocht. Volgens de gemeente waren er (nog) geen mogelijkheden voor huur via een corporatie. De kosten van de woning kwamen uiteindelijk hoger uit dan aanva nkelijk werd gedacht. Men ging uit van € 130.000, maar het bedrag kwam uiteindelijk op € 155.000, inclusief plaatsingskosten. Verder bedroegen de leges voor de bouwaanvraag € 1.600 en het heien € 4.000. Voor dit laatste is een regeling getroffen met PasAan. Vanuit de Wmo zijn vergoed: -

rolstoel

-

hooglaagbed

-

tillift

-

douchestoel

70

2.4

Casus 4 Algemeen Moeder heeft ‘het ouderlijk huis’ aan dochter en gezin verkocht en woont nu in een mantelzorgwoning van PasAan in haar eigen oude achtertuin. De dochter en haar man hebben het ouderlijk huis g ekocht en moesten hun oude huis verkopen, anders was het financieel ongunstig voor hun als tweeverdieners en voor de moeder als zor gvrager. De bewoonster is 73 jaar oud en is sinds 11 jaar rolstoelafhankelijk (door posttraumatische dystrofie). Echtgenoot zorgde voor haar to tdat hij in 2005 overleed. Mevrouw wilde niet naar een verpleeghuis. In 2004 heeft de dochter besloten de zorg voor haar moeder op zich te nemen. In eerste instantie zijn er plannen gemaakt voor een aa nbouw aan het ouderlijk huis. Dit bleek erg duur te zijn en achteraf g ezien was hier waarschijnlijk geen vergunning voor verleend in verband met het bestemmingsplan. Via een ergotherapeut (van PasAan) is de familie in contact gekomen met PasAan en de mogelijkheid om voor een mantelzorgwoning te kiezen. De familie was hier direc t erg enthousiast over, vooral omdat het helemaal aangepast wordt op de persoon. In 2006 (3,5 jaar geleden) zijn ze gestart met het project (het realiseren van een mantelzorgwoning). In de tussentijd is de moeder in haar eigen huis blijven wonen. Ze kreeg toen elke dag meerdere malen de thuiszorg over de vloer en de dochter kwam vaak langs. In de laatste periode voordat de mantelzorgwoning geplaatst is en er nog geen vergunning door de gemeente was afgegeven heeft de moeder samen met het gezin van de dochter in het ‘ouderlijk’ huis gewoond, mede in verband met inbraak. Ruud Dirkse heeft uiteindelijk de zaken met de gemeente afgeha ndeld. Ze hebben een gedoogvergunning (i.v.m. bestemmingsplan) g ekregen voor de woning. De afspraak is dat 3 maanden na overlijde n van de moeder de woning weer weg moet zijn van het terrein. Realisatie De woning is in mei 2009 opgeleverd. Het heeft 3,5 jaar geduurd voordat er een vergunning werd afgegeven door de gemeente. De realisatie van de mantelzorgwoning is geheel door de familie (moeder) gefinancierd. Het grootste probleem bij het realiseren van de mantelzorgwoning was het contact met de gemeente. De contactpersonen wisselden vaak, er waren lange wachttijden en de indruk ontstond dat de g emeente weinig interesse had in het geh eel. De familie zegt van het kastje naar de muur gestuurd te zijn. De familie voelde zich absoluut niet geholpen door de gemeente en hebben zelfs overwogen om co ntact met de media te zoeken om de aandacht van de gemeente te trekken. Onduidelijk is wat de precieze reden van de gemeente was om zich niet coöperatief op stellen.

Mantelzorgwoningen

71

Uiteindelijk zijn ze via contact met een familielid van een gemeent eraadslid verder gekomen. De betrokkenheid van dit raadslid heeft e rvoor gezorgd dat het is afgehandeld binnen de gem eente. Beoordeling mantelzorgwoning De voordelen van de mantelzorgwoning zijn:  De woning is volledig aangepast op de bewoner (in dit geval i nvaliditeit);  de woning kan later ook nog aangepast worden aan behoeften die op dat moment aan de orde zijn;  De bewoonster is een stuk zelfstandiger in de woning; ze kan weer veel dingen zelf (afwas, koffie zetten e.d.);  De woning is zeer veilig;  Voor de thuiszorg is het prettig werken en bewegen in de woning;  De woning heeft een huiselijke sfeer (eigen spullen);  De woning is ruim. Er zijn volgens de familie geen nadelen aan de woning. De mantelzorgwoning is eigenlijk geschikt voor iedereen, voor alle leeftijden. Voor mensen met een handicap, dementie of ouderdom sbeperkingen. De woning wordt voor elke persoon op maat gem aakt. Sinds de moeder in de woning woont is zij een stuk levenslustiger en stralender. Dat komt met name omdat zij een stuk zelfstandiger kan zijn en in een prettige eigen ruimte leeft, dichtbij haar dochter en g ezin. De meerwaarde bestaat eruit dat sinds de moeder in de mantelzorgwoning woont de dochter emotionele rust heeft. Het is fijn zo dichtbij te zijn, op deze manier ben je overal op tijd bij. En het scheelt tijd, omdat de dochter voorheen in Doesburg woonde. Al met al heeft het niet een specifiek effect voor de familie opgeleverd. Iedereen is tevreden met de situatie. De oma kan op de kleinkinderen passen als dat nodig is, maar ook andersom komt het voor dat de kleinkinderen hun oma ergens mee helpen. Mantelzorg Volgens de dochter zijn er geen grenzen aan de mantelzorgwoning. Alle benodigde voorzieningen zijn aanwezig. En als er iets anders nodig is kan dat vrij gemakkelijk gerealiseerd worden in de woning. Er is contact (geweest) met de ergotherapeut van PasAan. In overleg is b esloten welke voorzieningen geschikt zijn in deze woning. De ergoth erapeut is op afroep beschikbaar. De bewoonster van de mantelzorgwoning is zoals gezegd rolstoela fhankelijk. In onderstaand schema is de mate van beperking per o nderdeel weergegeven.

72

Li chte beperki ng Ma tige beperki ng Erns tige = ka n redel i jk = ka n een beetje beperki ng = ka n veel zel f zel f (bi jna ) ni ets zel f Pers oonl i jke verzorgi ng

X

Hui s houdel i jke verzorgi ng

X

Soci a l e redza a mhei d

X

Bewegen en verpl a a ts en

X

Ps ychi s ch functioneren

X

Geheugen en ori ëntaties toorni s s en

X

De dochter is eigenlijk 24 uur per dag beschikbaar voor haar moeder. De mantelzorg bestaat uit verschillende activiteiten, waarvan de meeste van huishoudelijke aard zijn. Zoals boodschappen doen, de was, vervoer, administratie en maaltijden. Het aantal uren dat hier bijvoorbeeld per week aan besteed wordt is niet duidelijk. De dochter werkt drie dagen per week, zorgt voor haar gezin en voert mante lzorg uit voor haar moeder. De alternatieve situatie, als de moeder niet in de mantelzorgwoning zou wonen, dan zou de situatie zijn zoals de jaren voor de verhuizing. De moeder zou nog in haar eigen huis wonen en zorg krijgen van thuiszorg en dochter. Een ander alternatief is dat er een aanbouw aan het ouderlijk huis, waar de moeder dan zou zijn ingetrokken. De feit elijke mantelzorg situatie zou dan niet anders zijn geweest dan nu. Wat er vooral veranderd is voor de dochter sinds de familie deze woonconstructie heeft is dat ze minder tijd kwijt aan reistijd. En dat ze zich niet meer schuldig hoeft te voelen als ze weer naar huis moest. De dochter heeft er altijd voor proberen te zorgen dat haar gezin weinig last had van het feit dat ze haar moeder mantelzorg ve rleende. De toekomstverwachting is moeilijk in te schatten. De ontwikkeling van de gezondheid van de moeder is niet precies in te schatten. Waar wel over is gesproken is dementie. Mocht er sprake zijn van een d ementieproces in de toekomst, dan zal waarschijnlijk worden gekeken naar een verpleeghuis. De inhoud van de mantelzorg zal dan een du sdanige andere vorm aannemen dat gekeken moet worden naar alternatieven. Los van dat scenario is het niet denkbaar dat de moeder nog naar een andere woning zal verhuizen. Kosten mantelzorgwoning Voor de overige zorg (lichamelijke zorg en verpleging) is de thuiszorg ingeschakeld. De moeder heeft een indicatie van het CIZ: 10-12,5 uur

Mantelzorgwoningen

73

per week Persoonlijke Verzorging en 1,8 uur per week Verpleging. De thuiszorg wordt gefinancierd door een PGB (AWBZ, zorg zonder verblijf). De thuiszorg komt elke dag drie keer en in het weekend vier keer per dag (dan inclusief lunch). De thuiszorg zorgt doet onder meer het volgende: wassen, naar bed brengen/uit bed halen, toilet. De huishoudelijke hulp wordt gedaan door de dochter en waar mog elijk door de moeder zelf. Van de Wmo wordt geen gebruik gemaakt. De dochter is niet aangemeld als mantelzorger. De moeder heeft de mantelzorgwoning (150.000 euro) zelf gefina ncierd, door haar oude woning te verkopen aan de dochter. Ook de plaatsingskosten zijn niet vergoed. Het inkomen van de moeder b estaat uit AOW en een klein pensioen. De dochter noemde dat ze nog overweegt de aanpassingen aan de woning te declareren bij de g emeente (Wmo). De situatie is niet helemaal duidelijk. De dochter had eigenlijk ook gehoopt dat de gemeente toch nog eens zou komen ki jken, of op andere manier interesse zou tonen. De familie is daar (enigszins) teleurgesteld over. Er is geen sprake van inkomstenderving door het verlenen van ma ntelzorg volgens de dochter. Zij is niet meer of minder gaan werken, ze werkt nog steeds drie dagen per week, net als voorheen. Financieel gezien is het ook noodzakelijk om zeker drie dagen te blijven werken. Tot slot: de familie is hartstikke blij met de mantelzorgwoning!

74

2.5

Casus 5 Algemeen De mantelzorgwoning is in april 2009 opgeleverd en wordt bewoond door een jong stel van begin twintig, waarvan de vrouw cystische fibrose (taaislijmziekte) heeft. De ziekte zorgt ervoor dat zij onder meer te maken heeft met chronische luchtwegproblemen en inmi ddels een verminderde longcapaciteit tot 17 %, waardoor de conditie dusdanig is verminderd dat zij veel ondersteuning nodig heeft in het dagelijks leven. Ze wonen tussen de schoonouders en haar ouders in. Zij is in afwachting van een longtransplantatie. Door achteruitgang van de gezondheidstoestand is zij in 2006 gestopt met studeren en weer bij haar ouders gaan wonen (voor een periode van 2,5 jaar). In dezelfde periode is zij op de lijst gekomen voor een longtransplantatie. Zij had sinds korte tijd ook een relatie gekregen met een jongen die bij haar ouders in de straat woo nde (bij zijn eigen ouders). Ze wilden erg graag samenwonen, maar dit bleek in eerste instantie niet eenvoudig te realiseren i.v.m. de zorg die zij nodig heeft. In de zomer van 2008 is de familie op het idee van een mante lzorgwoning gekomen. Een familielid was betrokken geweest bij de ontwikkeling van de conceptwoning, en heeft zodoende de familie op het idee gebracht. Ze zijn vervolgens het prototype gaan bekijken in Oirschot. Ze hebben gekozen voor een mantelzorgwoning, omdat ze op deze manier dicht bij hun beide ouders konden gaan samenwonen. Op deze manier kan de zorg gedeeld worden. Er is een schema opgesteld, zodat er altijd iemand in de buurt is. In april 2009 is het stel in de mantelzorgwoning getrokken. Echter aan het begin van zomer van 2009 is de gezondheid van de bewoonster dusdanig achteruit gegaan, dat zij is opgenomen in het ziekenhuis. Daar heeft zij circa 6,5 maand doorgebracht. Sinds begin januari is zij weer thuis in de mantelzorgwoning, nog steeds in afwachting van de longtransplantatie. Realisatie Het eerste contact is met de Verbeterwinkel (bouwkundig adviesb ureau) en PasAan geweest. Daarna is contact gelegd met de wethouder van de gemeente, die de WMO in zijn portefeuille had. Er was nam elijk de mogelijkheid in de straat waar beide ouders wonen om de woning op gemeentegrond (groenstrook) te plaatsen. Deze wethouder heeft contact opgenomen met de directeur van de woningcorporatie. Beide partijen waren zeer enthousiast over het concept. Uiteindelijk is er een projectgroep opgesteld, met de gemeente, de woningcorporatie, PasAan en de Verbeterwinkel als procesmanager. Deze laatste partij onderhield alle contacten en hield zich bezig met de benodigde vergunningen. Op deze manier heeft de Verbeterwinkel de familie kunnen ontlasten gedurende het hele proces.

Mantelzorgwoningen

75

Er is gekozen om de woning op gemeentelijke grond te plaatsen. De buurt is daarvoor geënquêteerd, om te vragen of er bezwaar was t egen het plaatsen van deze woning. De buurt had geen bezwaar. De l ocatie keuze was bepalend voor de rest van de procedure. De knelpunten in het proces van realisatie waren de financiën en de duur van vergunningverlening. Aangezien de familie zelf niet in staat was de woning te kopen heeft de woningcorporatie de woning gekocht en de gemeente heeft de plaatsingskosten (circa 18.000 euro) gefinancierd met Wmo-geld. De bouwvergunning is in september 2008 aangevraagd en vier maanden later toegekend. Daarna duurde het circa 11 weken voordat de woning geplaatst is. De woning is begin april 2009 geplaatst. Beoordeling mantelzorgwoning De voordelen van de mantelzorgwoning:    

korte afstanden / geen trappen; er is veel hulp in de buurt (ook sociale factor); ze kunnen op deze manier samen wonen; zij heeft een stukje zelfstandigheid terug gekregen.

De woning is geschikt voor ouderen en minder validen. Het kan zeker ook geschikt zijn voor andere volwassen CF – patiënten, die nog in bepaalde mate zelfstandig kunnen functioneren. De patient zegt dat ze niet weet of ze er ook alleen zou zijn gaan wonen. Misschien had ze dat niet gedurfd, want dan is er niet altijd (met name ’s nachts) iemand in huis. Haar vriend (die niet afhankelijk van zorg is) zegt dat hij er zeker ook alleen had willen wonen, omdat het gewoon een kw alitatief goede woning is. De grootste meerwaarde is het feit dat ze nu kunnen samenwonen en daarmee onafhankelijk van de ouders, dat de zorg makkelijker gedeeld kan worden en dat de bewoonster een stu kje zelfstandigheid terug heeft. Het enige nadeel is dat er een vieze lucht uit het ventilatiesysteem komt, maar dat wordt binnenkort opgelost. Mantelzorg De grens aan de mantelzorgwoning is de ruimte. Er is weinig bergruimte. Met twee personen is het aan de krappe kant, maar voor de tijdelijke situatie goed te doen. Er zijn twee situaties waardoor de bewoners zouden gaa n verhuizen. De eerste is dat er een succesvolle longtransplantatie heeft plaatsgevonden, in dit geval zou het stel op termijn verhuizen naar een andere huurwoning (met meer ruimte en zelfstandigheid) wat verder weg van de ouders. Het tweede scenario is dat de vrouw overlijdt en de man naar een andere woning verhuist. De zorg voor de bewoonster bestaat voornamelijk uit mantelzorg. De wordt verleend door haar vriend, haar moeder en vader en haar schoonmoeder. De zorg bestaat uit ondersteuning bij lichameli jke verzorging (wassen en aankleden), verpleging (medicatie en infuus), huishoudelijke zorg, maaltijdverzorging en vervoer.

76

Haar vriend werkt vanwege de situatie drie dagen per week (i.p.v. vijf) en is de rest van de week thuis. De drie dagen dat hij werkt wordt de mantelzorg overgenomen door een van de andere mantelzorgers, die allemaal 1 dag in de week thuis zijn. De thuiszorg komt alleen op a froep (circa 1 keer per maand) om het infuus door te spuiten. De to ekomstverwachting is dat de situatie stabiel bl ijft of dat er meer zorg nodig zal zijn. Als er meer zorg nodig is zal er iemand minder moeten gaan werken. Ook na een eventuele longtransplantatie zal er in de eerste maanden intensievere zorg nodig zijn. Li chte beperki ng Ma tige beperki ng Erns tige = ka n redel i jk = ka n een beetje beperki ng = ka n veel zel f zel f (bi jna ) ni ets zel f Pers oonl i jke verzorgi ng

X


X


X


X

Ps ychi s ch functioneren Geheugen en ori ëntaties toorni s s en

X

Kosten mantelzorgwoning Indicatiestelling: 7 uur per week verpleging en 10 uur per week persoonlijk verzorging. Dit wordt gefinancierd door middel van een PGB (circa 2.000 euro bruto per maand). Daarnaast is de inschatting dat de mantelzorg nog ongeveer 10 uur per week kost aan huishoudelijke werkzaamheden en vervoer. Voor deze uren krijgen ze geen vergo eding. De huur is 630 euro per maand (exclusief gas/water/licht). Ze hebben geen recht op huurtoeslag. Het inkomen bestaat uit een Wajonguitkering, 3 dagen inkomsten uit werk en een PGB (samen 2.000 b ruto). De eigen bijdrage AWBZ is circa 300 euro per jaar, maar dit wordt al van het PGB af gehaald. Er is sprake van inkomstenderving door het verlenen van mantelzorg. Er zijn vier mensen die minder werken dan regulier, omdat ze tijd b esteden aan mantelzorg. De mantelzorgsituatie is qua aantal uren echter niet anders dan toen ze nog bij haar ouders in huis woonde, de verdeling van de uren tussen de mantelzorgers is alleen veranderd. De moeder is nu met minder uren belast en de vriend met meer uren.

Mantelzorgwoningen

77

2.6

Casus 6 Algemeen De mantelzorgwoning is bestemd voor de 89 jarige zorgvraagster. De relatie tussen de bewoner van de mantelzorgwoning en de verzorger is grootmoeder - kleindochter. De aanleiding om te besluiten een mantelzorgwoning te bouwen was een ongeval dat de bewoonster overkwam in mei 2009. Zij is van de trap gevallen in haar eigen huis. Hierdoor is haar mobiliteit blijvend beperkt geworden. De woning zal naar verwachting betrokken worden op 15 maart 2010. Zij woonde tot het ongeval zelfstandig en zonder h ulp in haar vrijstaande woning. Na het ongeval heeft zij een aantal weken in het zi ekenhuis doorgebracht. Daarna is zij in een zorghotel getrokken (en l ater in een regulier hotel in haar woonplaats). Inmiddels is de klei ndochter met haar gezin in de woning van haar grootmoeder getrokken. De zorgwoning zal verbonden zijn aan het huis d.m.v. van een sluis/ corridor. Onmiddellijk na het ongeval van de bewoonster zijn diverse mogelijke alternatieven in overweging genomen. Enkele daarvan waren o.a.:  Het concentreren van alle woonvoorzieningen op de begane grond van de bestaande woning.  Het aanbrengen van een traplift in de bestaande woning.  Verhuizen naar een bejaardenwoning. Via de radio heeft de zoon van de zorgvraagster gehoord over het concept mantelzorgwoning. Er is toen contact opgenomen met PasAan. Uiteindelijk is gekozen voor de oplossing mantelzorgwoning, omdat de zorgvraagster hiervoor niet haar vertrouwde leefomgeving hoeft te verlaten (waar ze al 68 jaar woont!) en omdat het concept van de mantelzorgwoning ook bij een verdere achteruitgang van de lichamelijke gesteldheid van de zorgvraagster de mogelijkheid biedt nog jaren erin te kunnen blijven wonen. Andere oplossingen waren a lleen voor de kortere termijn geschikt. Realisatie Nadat er in juni 2009 contact is gelegd met PasAan, is er ook contact gelegd met de gemeente. De familie voorzag problemen met de g emeente, omdat de kwestie een overlap betreft tussen de afdelingen RO en Wmo. Omdat een mantelzorgwoning een relatief nieuw concept is, was het van meet af aan duidelijk dat er hiervoor geen voorschriften of procedures bij de gemeente voorhanden waren. In eerste instantie is er een gesprek met de wethouder van Ruimtelijke Zaken aangevraagd om hem de situatie uit te leggen en om zijn steun te vragen. Deze steun werd toegezegd. De vervolggesprekken met het ambtelijke apparaat bleken echter een stuk moeilijker. Binnen de gemeente werd krampachtig naar voorschriften en procedures gezocht die nog niet bestonden. Uiteindelijk werd er terug gevallen op voorschriften die voor een ander doel ge-

78

maakt waren. Dit leidde tot de nodige irritatie en vertraging. Eén van deze irritaties was het nadrukkelijk beperken van de tijd van bew oning tot 5 jaar. Hieruit is een uitweg gevonden door de het koppelen van de mantelzorgwoning aan de bestaande woning (d.m.v. een corridor) waardoor er geen sprake meer is van een aparte woning maar van een aanbouw. Door bemoeienis van de welstandscommissie moesten er een aantal veranderingen worden doorgevoerd, zoals dat de buitenkant van de woning van hout moet zijn. Aangezien het proces niet soepel verliep vond er een tweede gesprek plaats met de wethouder; dit keer met de toekomstige bewoonster als gesprekspartner van de wethouder. Dit leidde tot enige voorui tgang. Uiteindelijk zijn er tussen de aanvraag van de bouwvergunning en het definitief verstrekken ervan (inclusief de visietermijn van 6 weken) 8 maanden verstreken. Eerste contact PasAan: juni 2009 Contract getekend met PasAan: ? Aanvraag: november 2009 Verlening bouwvergunning: 4 januari 2010 Plaatsing woning: 15 maart 2010 (woning klaar) Beoordeling mantelzorgwoning De voordelen van de mantelzorgwoning zijn: - De zorgvraagster blijft in haar eigen vertrouwde omgeving; - De woning biedt een maximum aan comfort; - De bewoning kan, al naar gelang de gezondheidsontwikkeling van de bewoner, verder aangepast worden aan de behoefte; - De zorg wordt geboden door een naast familielid. Een mantelzorgwoning is gezien de hoeveelheid werk die de mante lzorger moet verrichten een slim concept t.o.v. andere mogelijke oplossingen. Dit werkt echter alleen goed als er een directe relatie is tussen de verzorger en de te verzorgen persoon. Deze relatie moet echter al bestaan voordat er sprake is van een mantelzorgsituatie. Het effect voor de mantelzorger is dat die zijn/haar leven moet herinrichten om aan de zorgplicht te kunnen voldoen. De meerwaarde van de (mantel)zorgwoning is dat de bewoner zo lang als denkbaar is in de vertrouwde omgeving, verzorgd door vertrouwde handen, kan verbli jven. Familie en anderen kunnen de sociale contacten met de bewoner vrijwel op dezelfde wijze blijven onderhouden als voordien het geval was. Mantelzorg De grens van het wonen in dit type mantelzorgwoning wordt bereikt wanneer de medische toestand van de bewoner zover verslechterd dat daardoor verblijf in een verpleeghuis noodzakelijk wordt.

Mantelzorgwoningen

79

De hulp die de mantelzorger moet bieden bestaat uit:  Zorg. Geschat aantal uren nu circa 10 per week. Dit aantal uren zal naar verwachting in de toekomst toenemen.  Huishoudelijke werkzaamheden, maaltijden en vervoer. Geschat aantal uren nu circa 10 per week. De toekomstverwachting is dat de bewoner, indien haar gezondheid stoestand niet ernstig verslechtert, nog geruime tijd gebruik kan blijven maken van de mantelzorgwoning. Het aantal uren zorg en huishoudelijke werkzaamheden zal dan waarschijnlijk wel toenemen. De mate van beperking van de moeder op verschillende onderdelen is als volgt: Li chte beperki ng Ma tige beperki ng Erns tige = ka n redel i jk = ka n een beetje beperki ng = ka n veel zel f zel f (bi jna ) ni ets zel f Pers oonl i jke verzorgi ng

X


X


X


X


X


X

Een alternatief voor de zorgvraagster was een bejaardenwoning / ve rzorgingshuis. Ze had in ieder geval niet terug gekund naar haar oude woning en situatie. Kosten mantelzorgwoning De oude woning wordt door de grootmoeder verhuurd aan de klei ndochter en haar gezin. Het inkomen van de zorgvraagster bestaat uit een AOW, klein pensioen van overleden echtgenoot en inkomen uit lijfrentepolissen. De kosten voor het bouwen en gereed maken voor bewoning van de mantelzorgwoning worden geheel gedragen door de bewo onster (de (groot)moeder). Deze kosten bedragen ca. € 185.000,--. Een eindafrekening met de bouwer en andere leveranciers moet nog plaats vinden. Het CIZ heeft een indicatie gesteld voor zorg/begeleiding klasse 2. Deze indicatie is ingegaan op 14 juli 2009. De echte kosten van zorg/begeleiding worden ten dele gedekt door een PGB (280 euro per

80

maand). Er wordt een eigen bijdrage AWBZ betaald, maar de hoogte daarvan is niet bekend. Bij de WMO winkel van de gemeente is een aanvraag ingediend voor:  Subsidiëring van aangepast sanitair in de mantelzorg woning ;  Het toekennen van een vergoeding voor hulp in het huishouden. De WMO winkel wilde een aanvraag niet eerder in behandeling n emen dan nadat bekend zou zijn wanneer de bewoner de mantelzor gwoning zou betrekken. Gezien de weersomstandigheden kan de a fwerking van de woning nu pas plaats vinden. De WMO aanvra ag is daarom pas in begin februari 2010 ingediend. De behandeling van de aanvraag loopt nog. In 2009 is al wel een toezegging ontvangen voor een tegemoetkoming in de verhuiskosten (2.600 euro). De mantelzorger (kleindochter) moet andere (betaalde) werkzaamheden opgeven om gedurende de vereiste uren beschikbaar te zijn. I nkomstenderving hierdoor ca. € 11.000,- per jaar. Zij heeft per 1 februari 2010 haar baan (16 uur) opgezegd. Tot slot  Het concept van de mantelzorgwoning is goed doordacht en beantwoord aan een scala van behoeften.  Er bestaat nog een kloof tussen de voorschriften en procedures op gemeentelijk niveau en het stichten van een mantelzorgwoning.  Gezien de toenemende behoefte aan dit soort aangepaste woonvoorzieningen zouden hiervoor aparte, meer dynamische, voorschriften en procedures gewenst zijn.

Mantelzorgwoningen

81

2.7

Casus 7 Algemeen Een aantal jaren geleden las de bewoonster van de mantelzorgwoning in de krant een artikel over mantelzorgwoningen. Ze was meteen g eïnteresseerd in het concept. De bewoonster is een vrouw van eind 70 die overwegend rolstoelafhankelijk is door artrose in een vergevo rderd stadium. Tot eind 2008 woonde zij zelfstandig in een driekame rflat die was aangepast aan haar behoeften. Er was geen noodzaak om deze woning te verlaten, maar met het oog op de toekomst leek een mantelzorgwoning een geschikte en fijne woonsituatie. Haar dochter en schoonzoon waren ook meteen enthousiast over het concept mantelzorgwoning. Rond de zomer van 2007 zijn zij, met hun kinderen, verhuisd naar een nieuwe woning, waar zij ook mogelijkheden zagen voor het realiseren van een mantelzorgwoning. Realisatie In het voorjaar van 2007 heeft de familie contact opgenomen met PasAan. PasAan had toen nog weinig ervaring met het realiseren van mantelzorgwoningen, en was op dat moment de enige aanbieder. In het begin is ook contact gezocht met de lokale mantelzorgorganisatie, maar deze bleek weinig te kunnen doen. In diezelfde periode is co ntact op genomen met de gemeente. Er was contact met twee afdeli ngen binnen de gemeente: Ruimtelijke Ordening en Zorg en Welzijn. Vanuit de afdeling RO kwamen vooral bezwaren. Er werd de nadruk gelegd op wat allemaal niet kon. De andere afdeling stond wel pos itief tegenover het plan. Het antwoord vanuit de gemeente liet verder lang op zich wachten. PasAan had contact met een wethouder van de gemeente. Bij de familie bestaat de indruk dat er bij de gemeente sprake was van onwil, onbekendheid en onderling slechte afstemming en coördinatie. Daarnaast was het maken van duidelijke afspraken tussen de familie en PasAan niet altijd even makkelijk. Er bestond, zeker in het begin, onduidelijkheid wie waarvoor verantwoordelijk is. Het heeft uiteindelijk ruim een jaar geduurd voordat de bouwvergu nning werd verleend. Eerste contact PasAan: voorjaar 2007 Contract getekend met PasAan: 4 juni 2008 Aanvraag bouwvergunning: 24 oktober 2007 Verlening bouwvergunning: september 2008 Plaatsing woning: eind november 2008 Beoordeling mantelzorgwoning Voordelen:     

Makkelijker naar buiten: veel in de buitenlucht; Ideale badkamer, makkelijk in het gebruik; Familie dichtbij; Veel in huis is automatisch te bedienen, kan ze dus zelf doen; Gemoedsrust dochter en familie;

82

 Veel meer contact met elkaar;  Geen reistijd meer. Er zijn wel regelmatig storingen in de woning, bijvoorbee ld met elektra. Er moeten regelmatig onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd worden. De woning is geschikt voor iedereen. Het lijkt wel krap te zijn voor twee bewoners. Het is verstandig als je ouder bent niet te lang te wachten met het betrekken van een mantelzorgwoning; op deze manier kan je er langer van genieten en staat het niet alleen in het teken van verzorging. De voorwaarden voor een dergelijke mantelzorg co nstructie is dat het contact tussen bewoner en mantelzorger(s) goed moet zijn. Een ander idee is om een groep mantelzorgwoningen bij elkaar te plaatsen, zodat er meer sociale contactmogelijkheden zijn en dat de zorg efficiënter geregeld kan worden. Voor sommige mensen is een mantelzorgwoning misschien wat eenzaam in vergelijking met een verzorgingshuis. Mantelzorg Er lijken vooralsnog geen grenzen aan de woning te zitten. Met goede zorg is het mogelijk om nog lange tijd in de woning te blijven. Alleen als er bijvoorbeeld 24-uurs zorg nodig is, dan wordt het wel erg ingewikkeld. Een alternatief scenario voor de toekomst is dan een verpleeghuis. De bewoonster vindt dat echter een vreselijk idee en zal als er zwaardere zorg nodig is dat zoveel mogelijk proberen op te va ngen door meer thuiszorg in te schakelen. De mate van beperking van de bewoonster op verschillende onderdelen is als volgt: Li chte beperki ng Ma tige beperki ng Erns tige = ka n redel i jk = ka n een beetje beperki ng = ka n veel zel f zel f (bi jna ) ni ets zel f Pers oonl i jke verzorgi ng

X

Hui s houdel i jke verzorgi ng Soci a l e redza a mhei d Bewegen en verpl a a ts en Ps ychi s ch functioneren Geheugen en ori ëntaties toorni s s en

Mantelzorgwoningen

X X X

83

De mantelzorg wordt met name verleend door d e dochter van de bewoonster en ook in enige mate door de schoonzoon . De hulp bestaat uit onder meer het huishouden, maaltijden, vervoer en administratie. Maar ook het hulp bij het opstaan, het aantrekken van steunkousen en het openslaan van het bed ’s avonds. Deze werkzaamheden kosten de mantelzorgers ongeveer 10 uur per week. Daarnaast krijgt de bewoonster vier ochtenden in de week een particuliere hulp over de vloer. Kosten mantelzorgwoning De woning is gekocht door de bewoonster. Alles bij elkaar heeft de woning 220.000 euro gekost, dat is inclusief 30.000 euro plaatsing skosten en 20.000 euro overige kosten (woningaanpassingen e.d.). De gemeente heeft niet bijgedragen aan de kosten, daar is ook niet over gesproken. De bewoonster heeft geen indicatie voor verzorging of verpleging van het CIZ. Dat is niet aangevraagd. Er is door het CIZ wel een indicatie afgegeven voor woningaanpassingen, zoals een automatische deur en een douchestoel, die zijn gedeeltelijk vergoed. Voor zover bekend wordt er door de bewoonster dus geen eigen bijdrage betaald. De bewoonster heeft vier ochtenden in de week een hulp in huis. De kosten daarvoor zijn 155 euro per week en worden privé gefinancierd . De overige zorg wordt verleend door haar dochter. Deze mantelzorg levert geen inkomstenderving op, haar dochter is niet minder gaan werken dan voorheen.

84

2.8

Casus 8 Algemeen De moeder is 86 jaar en woont momenteel in Amsterdam in een vrij groot appartement op drie hoog. Zij woont daar al 50 jaar. De buurt is de laatste jaren erg veranderd, niet meer haar oude vertrouwde buurt. De moeder heeft verschillende medische aandoenin gen, zoals artritis en hartklachten. Daarnaast is ze ook vaak eenzaam en angstig (voor vallen en inbraak). De dochter wil haar moeder graag dichtbij hebben, voor haar zorgen en bij het gezin betrekken. Al langere tijd denken ze eraan iets te bouwen in de tuin voor de moeder. Dit mag niet, alleen een aanbouw was een mogelijkheid, maar dat wilden ze niet. De dochter werkt in de verpleging en wilde geen intramurale setting voor haar moeder. Haar broer kwam via de media in contact met het concept mantelzorgwoning en PasAan. Ze hebben toen meteen contact gelegd met PasAan. Realisatie Eerste contact met PasAan was in mei 2008. In diezelfde periode is contact opgenomen met de Wmo-wethouder van de gemeente. Tevens is contact opgenomen met verschillende woningcorporaties. Met name een lokale corporatie was in eerste instantie erg enthousiast, maar trok zich later terug in verband met de financiering. De gemeente is bereid mee te werken, ze vinden het een interessant concept. Alleen de toestemming en wijze van uitvoering laten op zich wachten. Er zijn verschillende alternatieven besproken (mb.t. met name de financiering). Na ruim anderhalf jaar heeft de gemeente b esloten de mantelzorg zelf te kopen (en de plaatsingskosten voor hun rekening te nemen) en te verhuren aan de moeder. Daarnaast is de gemeente voornemens in de vorm van een pilot nog vier mantelzor gwoningen te plaatsen in de gemeente. Deze woningen kopen ze over igens niet, de constructie in Lisserbroek is eenmalig. Er is contact geweest met de volgende partijen: gemeente (ambtenaren en wethouders), raadsleden, woningcorporaties, mantelzorgorganisatie, Wmo-raad en PasAan. De Wmo-raad heeft overigens een (ongevraagd) positief advies uitgebracht, en hebben samen met een aa ntal anderen aangedrongen op een pilot met mantelzorgwoningen in de gemeente. Tussen de gemeente en de huurder van de mantelzorgwoning (mo eder) wordt een beheersovereenkomst opgesteld. Dit moet nog defin itief en ondertekend worden. Het is een soort wederzijdse overee nstemming over de rechten en plichten. Zaken als huurtoeslag, plaatsingskosten, verzekeringskosten, verhuiskosten Amsterdam, vertre kregeling en Wmo-vergoeding komen erin aan bod. Eerste contact PasAan: mei 2008; Aanvraag: loopt sinds half februari 2010

Mantelzorgwoningen

85

Verlening bouwvergunning: nog niet bekend. Plaatsing woning: hopelijk binnen drie maanden (voor half mei 2010) Beoordeling mantelzorgwoning Voordelen:    

Korte afstand van dochter en gezin (betrokken familieleven); Geen trappen meer op en af; Meer naar buiten en schonere buitenlucht; Moeder krijgt weer een gevoel van betekenis. Zij kan ook wat voor anderen betekenen;  Dochter hoeft zich minder zorgen te maken. Nadeel:  In principe geen. De echtgenoot van de dochter vraagt zich wel af wat voor een effect het zal hebben op het gezinsleven. De mantelzorgwoning lijkt geschikt voor iedereen. Het enige is dat het met twee personen misschien wat aan de krappe kant is. Geschikter voor 1 persoon. De mantelzorgwoning schept de verwachting dat het geen grenzen heeft. Alle nodige voorzieningen kunnen getro ffen worden. Alleen als er zeer specifieke medische zorg nodig is moet er naar iets anders worden uitgeweken. Mantelzorg De mate van beperking van de moeder op verschillende onderdelen is als volgt: Li chte beperki ng Ma tige beperki ng Erns tige = ka n redel i jk = ka n een beetje beperki ng = ka n veel zel f zel f (bi jna ) ni ets zel f Pers oonl i jke verzorgi ng

X


X


X


X


X


X

De mantelzorg die verleend wordt door de dochter bestaat op dit moment uit boodschappen doen, de zwaardere huishoudelijke hulp, en vervoer. Dit kost de dochter ongeveer 10 uur per week. De dochter werkt een aantal dagen per week in Amsterdam, dus die dagen is ze toch al in Amsterdam. Dit is dus reistijd die toch al gemaakt wordt.

86

Als de moeder binnenkort in een mantelzorgwoning terecht komt dichtbij de dochter zal de mantelzorg er als volgt uit zien: huishoud elijke hulp, maaltijden, boodschappen en vervoer. Het aantal uren zal ongeveer gelijk blijven, rond de 10 uur per week, maar het zal meer geïntegreerd zijn in het al bestaande gezinsleven en huishouding. Het verschil is natuurlijk wel dat als er plotseling iets gebeurt, dat de rei stijd dan aanzienlijk korter is (van een half uur naar een paar min uten). Kosten mantelzorgwoning De moeder heeft geen indicatiestelling van het CIZ. Dus ook geen PGB en dergelijke. Ze zijn wel voornemens informatie hierover aan te vr agen. De zorg en alles wat daarbij komt is altijd ‘gewoon’ door de fam ilie verleend en geregeld. De verwachte huurkosten zijn rond de 630 euro. De huurtoeslag (nog niet bekend) moet daar nog vanaf worden getrokken. Het inkomen van de moeder bestaat uit een AOW uitkering. Er is geen sprake van inkomstenderving. De dochter werkt 2/3 dagen per week in Amsterdam. Zij zal dat ook blijven doen. Tot slot Mensen die in een mantelzorgwoning gaan wonen, laten in sommige gevallen ook een (grote) woning achter. Dit is positief voor de doorstroming.

Mantelzorgwoningen

87

2.9

Casus 9 Algemeen De bewoners betreffen de (groot/schoon)oud ers van een familie die op een voormalige boerderij woont en zijn 81 en 87 jaar. Beide he bben lichamelijke problemen (gehad): slechte knieën, longembolie (ziekenhuisopname). Het gaat gelukkig nu redelijk goed met de bewoners. Vader is inactief en heeft weinig zin om iets te doen of te ondernemen, moeder wel maar zij is vanwege haar man ook veel thuis. Wanneer zij bij de mantelzorgers zouden wonen, zou er meer geze lligheid en afleiding zijn. Zij wonen zelfstandig in een eengezinswoning op 16 km afstand. Een zoon woont op enige afstand en een andere dochter woont behoorlijk ver weg. De mantelzorg wordt daarom in eerste instantie gedaan door de familie, die 1 thuiswonend kind heeft en een ander studerend kind komt elk weekend naar huis. Bewoners stonden voorheen vaker in de zomerperiode met de caravan op het erf en genoten op die wijze van het buitenleven en de gezelligheid. Mantelzorgers hebben ervaring met andere ouders in een aanle uningwoning en verzorgingshuis. Dit woonzorgconcept paste slecht, men zat te veel op elkaars lip, en had weinig behoefte aan de georganiseerde activiteiten. Nu de bewoners ouder worden en de lichamelijke gezondheid kwet sbaar is, willen de mantelzorgers de tussenfase opvangen tussen voll edig zelfstandig en mogelijk zwaar hulpbehoevend. Een aanvraag voor vergunning van een mantelzorgwoning in de tuin van de mantelzo rgers is afgewezen door de gemeente. Omdat het nu redelijk goed gaat met de bewoners zitten de mantelzorgers er op dit moment iets mi nder achteraan dan voorheen. Ontwikkelingen in de regio Veel recreatiewoningen worden permanent bewoond, daar wordt nu streng op gehandhaafd. Verder wonen volgens de geïnterviewden ook veel ouderen al in schuurtjes, caravans en voormalige “bakhuisjes” bij hun kinderen. Realisatie In de eerste helft van 2007 zagen de mantelzorgers een advertentie in de krant van Pasaan. Het mobiele aspect sprak erg aan, de mante lzorgers willen geen permanente aanbouw aan hun huis, ook om nog enige privacy te hebben als de bewoners hier ook zouden wonen. Men dacht de aanvraag direct zorgvuldig aan te pakken: de Stichting Welzijn Ouderen werd benaderd, en er werd een gesprek gepland (21 5-2007) waarbij naast de mantelzorgers Ruud Dirkse van PasAan, de SWO, een ambtenaar Wmo en een ambtenaar bouwen woningtoezicht aanwezig waren. De uitkomst van dit gesprek was dat er waa rschijnlijk wel mogelijkheden waren om de vergunning rond te krijgen. Vervolgens was het een tijd stil en kreeg men niemand meer te pa kken. Uit een vervolggesprek (in sept/okt 2007) met de twee be trokken

88

wethouders blijkt echter dat men geen vergunning gaat verlenen voor de mobiele mantelzorgwoning. De argumenten zijn:  verrommeling van het landschap  er mag volgens bestemmingsplan geen 2e woning gebouwd worden  geen precedent willen scheppen. Nu afwijken van het bestemmingsplan leidt tot allerlei verzoeken van anderen om voor a ndere situaties af te wijken van het bestemmingsplan  tijdelijke ontheffing bestemmingsplan gaat maar voor 5 jaar  bijgebouwen tot 60 m2 (eventueel buitengebied 90m2). Ma ntelzorgers hebben dit al aan schuren en zouden deze af moeten breken om een tijdelijke mantelzorgwoning neer te mogen ze tten. Is voor de mantelzorgers wel erg onaantrekkelijk: want mantelzorgwoning moet daarna worden afgebroken (of andere functie krijgen?). Ook de provincie is benaderd, die enthousiast was, maar wees op de verantwoordelijkheden van de gemeente. Gemeente wil wel vergu nning geven voor verbouwplan woning t.b.v. inwoning van de bew oners. Verder geven zij in brief februari 2008 aan te werken aan een bestemmingsplan mantelzorg. Het concept bestaat al enige tijd maar het wordt steeds maar niet in de raad besproken. De mantelzorgers hebben hier diverse keren naar geïnformeerd, maar krijgen geen rea ctie. Bespreking van het plan in de gemeenteraad geeft hen d e mogelijkheid om spreektijd te vragen. Wmo adviesraad heeft wel comme ntaar geleverd, met name op aspect van het verplicht afbreken van de mantelzorgwoning als de zorgbehoefte ophoudt. Belangrijk knelpunt is de communicatie met de gemeente: ambten aren zijn niet bereikbaar, reageren niet op brieven of e-mails, de mantelzorgers worden niet geïnformeerd over hoe de zaken er nu voo rstaan. Kosten mantelzorgwoning De bewoners zouden de mantelzorgwoning in principe geheel zelf kunnen en willen financieren. Een mogelijkheid is huren via een corporatie. Een corporatie was enthousiast maar liep tegen dezelfde knelpunten aan bij de gemeente. (Mantel)zorg De bewoners doen geen beroep op AWBZ en Wmo zorg: de mantelzorgers bieden eenmaal per week huishoudelijke hulp, en daarnaast allerlei aanvullende zorg en begeleiding, zoals meegaan naar zieke nhuis en andere bezoeken, activiteiten etc. Wanneer de zorgbehoefte toeneemt kan er thuiszorg komen. Bij zwaardere problematiek een opname in verzorgings- en verpleeghuis. Wanneer een mantelzorgwoning toch lukt kunnen de mantelzorgers i.c.m. thuiszorg veel hulp bieden. De mantelzorgers zijn veel thuis. Bij psychogeriatrische problematiek wordt het moeilijker.

Mantelzorgwoningen

89

Slotopmerking De mantelzorgers hebben de indruk dat er geen politiek draagvlak is, en dat het daarom niet lukt in deze gemeente. Het is zo strijdig: men kan wel een vergunning krijgen voor (permanente) uitbouw van de woning, maar niet voor een tijdelijke mobiele mantelzorgwoning.

90

2.10 Casus 10 Algemeen Het mantelzorgverlenende gezin bestaat uit vader, moeder en vier thuiswonende kinderen. Zij wonen (in hun koopwoning) naast de kerk van de christelijke gemeenschap waar zij deel van uitmaken. Deze gemeenschap telt 36 leden. Een van deze leden is de zorgvrager. De zorgvrager is 77 jaar, heeft o.a. scoliose en 2 nieuwe heupen, loopt zowel binnens- als buitenshuis met rollator. Zij heeft geen familie b ehalve een zus in een zorgcentrum. Haar leven bestaat uit het dagelijks bijwonen van de kerkbijeenkomsten, verder heeft ze geen contact en. Het mantelzorgverlenende gezin heeft geen familie in Nederland en probeert al sinds 2005 een mantelzorgwoning voor de zorgvrager te realiseren op hun terrein. Het is tot nu toe nog niet gelukt. Ook acht andere leden van de kerkgemeenschap leveren mante lzorg aan de zorgvrager. De zorgvrager woont op dit moment nog zelfstandig met de benodi gde professionele hulp en mantelzorg vanuit de kerkgemeenschap, maar in een andere woonplaats met lange reistijd in de spits. Zij gaat echter steeds verder achteruit. Sinds haar bejaarde bovenbuurvrouw is overleden (in 2008) is er sprake van vereenzaming. Het traject tot nu toe September 2006

Mei 2008

Begin 2009

Voorjaar 2009 3 juli 2009

Mantelzorgwoningen

Eerste contact met de gemeente over de mogelijkheid dat er een vorm van mantelzorgwoning zou komen voor de zorgvrager. Mantelzorgers kwamen terecht bij Frontoffice publiekszaken, en er werd positief gereageerd. Men is 1,5 jaar bezig geweest, tekeningen gemaakt (a 5.500 euro) voor het bijbouwen/aanbouwen van ruimte t.b.v. de ma ntelzorgwoning. Afwijzing van de gemeente. Reden was dat in de visie tot 2020 de woning binnen een gebied valt dat als industri egebied is aangewezen. Het is een straat met 15 woni ngen. Mantelzorgers kregen het advies om te verhuizen. Hun woning heeft 9 maanden te koop gestaan, maar er was slechts 1 bezichtiging. De mantelzorgers moesten wel makelaarskosten betalen van 1500 euro. In die tijd werd een van de kinderen ernstig ziek en verbleef maanden in het ziekenhuis. Gesprek met wethouder zorg en welzijn. Hoorde het ve rhaal aan en toonde begrip, maar zei gelijk dat er ook andere belangen waren, politiek draagvlak bleek te weinig. Mantelzorgers zochten contact met Pas Aan. In maart co ntact tussen gemeente en Pas Aan. Pas Aan zag mogelij kheden, omdat het verplaatsbare aspect van de mante lzorgwoning ervoor zorgde dat het toch binnen de visie tot 2020 paste. Quick scan om te kijken of een mobiele mantelzorgwoning mogelijk was Reactie op quick scan: afwijzing door ontbreken familierelatie. Mantelzorger neemt boos telefonisch contact op.

91

28-7-2009

Augustus 2009 14 oktober 2009 9 december 2009 21-1-2010

-

-

-

Telefoontje van coördinator ruimtelijke juridische zaken, dat er tussentijds een mogelijkheid bestaat dat er gebouwd mag worden tot 1.000m3. Bevestigd via de mail dat er tijdelijk (tussen augustus 2009 en begin 2010) meer bouwrechten zijn: na inwerkingtreding van parapluherzi ening bestemmingsplannen buitengebied …., en voor de bekendmaking bestemmingsplan … Dan is gemeente ook bereid via gemeenteraad ontheffing te verlenen op eis e 1/2 graads verwachtschap. Zorgvrager en mantelzorgers willen het liefst een tijdelijke, zelfstandige woonunit voor de zorgvrager, i.v.m. privacy, geluidsoverlast, verschillende leefritmes en het ku nnen voeren van een eigen huishouden. Mantelzorger belt en het blijkt dat er tot 1.000 m3 de woning mag worden uitgebouwd (is nu 610 m3) en dat er een mantelzorgwoning als bijgebouw mag worden geplaatst. Deze mondelinge toezeggingen zijn niet op papier bevestigd. Quick scan voor twee trajecten afzonderlijk: uitbouw woning naar 1.000 m3 en mobiele mantelzorgwoning. Op 149 reactie terug. Brief van de gemeente waarin verzocht wordt om aanvu llende informatie + waarin zij afraadt dit traject voort te zetten. “Wij achten de haalbaarheid van dit plan nihil”. Uitbouw woning is goedgekeurd. Een andere wethouder bemoeit zich ermee, wat wel pol itiek draagvlak oplevert. Hij wil graag dat de mantelzorgwoning gerealiseerd wordt. Brief volgt van de gemeente waarin zij een nieuwe optie aangeeft met allerlei voorwaarden. De oplossing is om een gedoogbeschikking te vragen, waarbij de gedoogper iode geldt voor de duur van de gebruiksperiode van degene aan wie mantelzorg wordt verschaft (op naam). Voorwaarden: mantelzorgwoning moet ruimtelijk ondergeschikt zijn aan de hoofdmassa, demontabel en verplaatsbaar zijn mantelzorgwoning moet gelegen zijn achter de woning ten minste 5 meter i.v.m. brandoverslagrisico en behoud van voldoende daglicht maximaal 75m2, maximaal 50% van het erf bebouwd, maximaal een woonlaag, bouwhoogte maximaal 4 meter en ten hoogste 0,25 m boven van de vloer van de eerste verdieping van het hoofdgebouw situering unit mag niet leiden tot onevenredige hinder of overlast voor het gebruik van aangrenzende percelen bouwwerk mag gebruikt worden voor mantelzorg CIZ indicatie voor tenminste 6 maanden voldoen aan nieuwbouwvoorschriften in bouwbesluit gronden waarop de woonunit wordt geplaatst zijn uit milieuhygiënisch oogpunt geschikt voor een bouwwerk voor het permanent verblijf van personen.

92

19 februari

Verzoek om gedoogbeschikking moet ingediend worden bij college B&W. Mantelzorgers willen mantelzorgwoning liever naast de woning, dat levert meer privacy op. Dat blijkt te kunnen, 2m achter de rooilijn. Een tweede boom moet hiervoor worden omgehakt. Dag van het interview: de mantelzorgers wachten op de gedoogbeschikking. De mantelzorgwoning staat al maa nden helemaal klaar bij Pas Aan.

Knelpunten Redenen voor afwijzing (op verschillende momenten):  woning valt in gebied dat volgens visie gemeente indust rieterrein moet worden  het beleid van de gemeente is dat ouderen in het centrum van het dorp wonen  er zijn geen mantelzorgwoningen in deze gemeente en dat wi llen we zou houden. Bang voor een grote toeloop van aanvragen als 1 is goedgekeurd  zorgvrager is geen 1e of 2e graads familie. Goedkeuring zou “ongewenst precedent scheppen, wat kan leiden tot oneigenlijk gebruik van mantelzorgwoningen” (brief 3 juli 2009).  aanvraag ingediend door Pas Aan wordt niet in behandeling genomen, omdat zij geen belanghebbende zijn: bouwwerk wordt niet door hen in gebruik genomen en Pas Aan is geen eigenaar van de grond  tijdelijk bouwwerk: mantelzorgsituatie is in “veel gevallen niet tijdelijk”, en bouwvergunning kan slechts voor maximaal 5 jaar worden verleend zonder mogelijkheid van verlenging.  gegevens niet compleet: resultaten recent (max 2 jaar) verke nnend bodemonderzoek  het is niet toegestaan een gebouw op de bestemming “tuin” op te richten Contacten met diverse partijen Contact met de gemeente verloopt moeizaam. Er zijn steeds andere ambtenaren bij betrokken, er wordt weinig invoelingsvermogen g etoond en mantelzorgers zijn door houding en afwijzingen zeer g ekwetst en gefrustreerd. Het lijkt alsof de gemeente elke keer een nieuw obstakel verzint als de mantelzorgers het vorige hebben omzeild of een oplossing hebben gevonden. De diverse betrokkenen bij de gemeente weten van elkaar niet wie wat doet is de indruk van de mantelzorgers. Voor de zorgvrager is het een zeer belastend traject geweest, wat haar gezondheidssituatie geen goed heeft gedaan. De mantelzorgers proberen haar wel zoveel mogelijk te af te schermen van al het g edoe. Contact met Pas Aan verloopt goed, zij hebben veel gedaan rond het contact met de gemeente en komen verder dan zij als “gewone bu rgers”.

Mantelzorgwoningen

93

Beoordeling mantelzorgwoning      

een geschikte woning woont nabij de kerk mantelzorgers kunnen oogje in het zeil houden mantelzorgers verlenen hand en spandiensten mantelzorgers hebben minder reistijd kwaliteit van leven zo lang mogelijk behouden

(Mantel)zorg De gemeente geeft een financiële tegemoetkoming van € 5.815 voor woningaanpassingen, dat is ongeveer 50% van het totaal bedrag voor elektrische deuropener, onderrijdbare wastafel met spiegel, douch ezitje met armleuningen en opklapbare beugels naast het toilet, op voorwaarde dat de gemeente een vergunning cq gedoogverklaring afgeeft voor de mantelzorgwoning. CIZ indicatie: begeleiding individueel klasse 1 = 0 tot 1,9 uur per week en persoonlijke verzorging klasse 1 = 0 tot 1,9 uur per week. Het CIZ heeft ook positief geadviseerd m.b.t. de mantelzorgwoning. Verder heeft ze een scootmobiel (via de gemeente). Het alternatief is wonen in een verzorgingshuis. Inzet is om de mantelzorgsituatie zo lang mogelijk in stand te houden. Kosten mantelzorgwoning Zorgvrager koopt zelf de mantelzorgwoning en betaalt zelf de plaatsingskosten.

RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving Mantelzorgwoningen

Recommend Documents