Richtlijn herkenbare afvalscheiding buitenshuis
Programma VANG Buitenshuis, Rijkswaterstaat afdeling Afval & Materialen, 16 november 2015 Inhoudsopgave 1. Waarom deze richtlijn? 2. Welke afvalstromen scheiden? 3. Hoe gedrag beïnvloeden? 4. Richtlijn
1
Waarom deze richtlijn?
VANG Buitenshuis Het ministerie van IenM zet met het programma Van Afval Naar Grondstof (VANG) in op preventie en meer en betere recycling van afval dat buitenshuis ontstaat. Als we thuis ons afval steeds meer scheiden, waarom dan niet ook onderweg, op het werk, op school en in onze vrije tijd? Het afval thuis en buitenshuis lijkt op elkaar en hier is nog veel te winnen, want veel van dit afval wordt nu nog als restafval verbrand. Deze plekken zijn ook van belang, omdat iedereen er dagelijks komt. Als mensen scheiding van grondstoffen vaker tegenkomen, zullen ze eerder het afval in de juiste bak doen en zwerfafval voorkomen. Zo versterken we de norm: afval is grondstof, altijd en overal. Halveren restafval dienstensector Dit afval komt vooral vrij bij bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties in de dienstensector. In het programma onderscheiden we negen sectoren (overheid, onderwijs, vrije tijd, vervoer, winkels, horeca, handel, zakelijke dienstverlening, zorg) waarmee we de komende jaren gefaseerd samenwerken aan de halvering van de hoeveelheid restafval. Behoefte aan uniformiteit Bij beheerders van (semi-) openbare ruimte zoals winkelcentra, stations en evenementen bestaat een grote behoefte aan een richtlijn voor meer uniforme en herkenbare afvalscheiding buitenshuis. Zeker voor plekken waar veel eenmalige bezoekers komen en waar mensen haast hebben, hebben zij de wens om het goed scheiden van afval makkelijk en herkenbaar maken. De nadruk in deze richtlijn ligt daarom op plekken in de (semi-) openbare ruimte. De richtlijn is geen voorschrift en laat ruimte voor maatwerk. Immers, de samenstelling van het afval verschilt per locatie en ook de bezoekers gedragen zich op elke locatie anders. Mensen doen andere dingen op een treinstation dan op kantoor of in een park en dat heeft invloed op hun weggooigedrag. De richtlijn biedt de basis en geeft een handvat voor elke stap: van communicatie bij de aanschaf van producten tot het uiteindelijke weggooien. Groeidocument We staan aan het begin van afvalscheiding buitenshuis. Het is nog niet precies bekend hoe het afvalscheidingsgedrag het beste kunnen beïnvloeden. Deze richtlijn is gebaseerd op de ervaring met afvalscheiding buitenshuis tot nu toe. Er staan voorbeelden in die op dit moment nog worden getest. De richtlijn is daarom een groeidocument dat we aanpassen als er nieuwe inzichten zijn. Meer weten? Wilt u meer weten over preventie en afvalscheiding buitenshuis? Of heeft u suggesties voor de richtlijn? Neem contact op met Jacobine Meijer (
[email protected]) van Rijkswaterstaat Leefomgeving, afdeling Afval & Materialen.
2
Welke afvalstromen scheiden?
Om te bepalen welke afvalstromen u het beste gescheiden kunt inzamelen is het belangrijk om vooraf een goede analyse te maken. De vraag die centraal staat is: hoe kan ik een goede kwaliteit van afvalstromen krijgen? Want die stromen kunt u gescheiden afvoeren en laten recyclen.
1
Uw situatie analyseren De analyse van uw situatie kunt u doen aan de hand van de volgende vragen: 1. Wat is het doel van de afvalscheiding? 2. Wat voor afval komt er vrij? 3. Hoe kan het afval worden ingezameld en verwerkt? 4. Hoe gedragen mensen zich op uw locatie? 1. Wat is het doel van de afvalscheiding? Uw doelen hebben invloed op welke afvalstromen u kiest, maar bijvoorbeeld ook de argumenten die u noemt in uw communicatie. U wilt bijvoorbeeld meer afval recyclen, een goede uitstraling naar uw klanten en kosten besparen. Voor gemeenten is het vaak ook belangrijk om betere afvalscheiding thuis te stimuleren. 2. Wat voor afval komt er vrij? De meest voorkomende afvalstromen buitenshuis zijn papier en karton, plastic en metalen verpakkingen, drankenkartons (samen PMD), GFT en glas. Hiernaast komen er in de openbare ruimte ook heel specifieke afvalstromen vrij die soms apart worden ingezameld, zoals peuken en kauwgom, kooltjes van barbecues en oud brood. In deze richtlijn gaan we daar niet verder op in. Het is verstandig om vooraf te bekijken waaruit uw afval bestaat. Dat kan via een visuele inspectie (bekijk het afval, maak foto’s) of via een sorteeranalyse door een gespecialiseerd bedrijf. Dat laatste geeft u inzicht in het gewicht en volume van de verschillende afvalsoorten. Daarmee kunt u beter bepalen hoe snel de afvalbakken vol zullen zijn en hoeveel u voor recycling kunt afvoeren. Daarnaast is het raadzaam om te bekijken welke producten er in uw afval zitten die voor problemen kunnen zorgen bij de afvalscheiding en recycling. Denk aan papieren drinkbekers, servetten, samengestelde of gelamineerde verpakkingen. Zo mogelijk kunt u daar bij uw inkoop rekening mee houden en ook in uw communicatie kunt u er op inspelen. Bijvoorbeeld door veelvoorkomende producten als voorbeeld te gebruiken bij de instructie op de afvalbak. 3. Hoe kan het afval worden ingezameld en verwerkt? Het is belangrijk om te weten welke stromen u kunt laten afvoeren en verwerken. Wat kunt u bronscheiden en wat zijn mogelijkheden voor nascheiden? Wat mag er wel en niet in? Welke kwaliteit is vereist? U kunt misschien het huidige contract aanpassen of u verkent de mogelijkheden bij andere afvalinzamelaars. Daarnaast is het goed om na te denken over uw eigen logistieke proces. Hoe en door wie worden de afvalbakken geleegd? Waar wordt het afval tussentijds gescheiden opgeslagen? Naast het gedrag van bezoekers is het werk van de schoonmakers en afvalinzamelaars zeker zo belangrijk voor goede resultaten. 4. Hoe gedragen mensen zich op uw locatie? Als u meer weet over welke mensen er komen, wat ze op de locatie doen en waar hun afval vandaan komt, kunt u beter bepalen waar u op moet letten bij het plaatsen van de afvalbakken en de communicatie. Komen mensen uit de buurt of zijn het buitenlandse toeristen? Komen ze er regelmatig of sporadisch? Hebben ze haast? Wat zijn looproutes? Willen ze het afval kwijt tijdens het wachten? Monitor het gebruik (vullingsgraad) van de afvalbakken om te bepalen of afvalbakken op de juiste plek staan en of de capaciteit voldoende is. Bakken die niet worden gebruikt kunnen weg, op andere plekken is misschien meer capaciteit nodig. Afvalstromen buitenshuis Papier Papier scheiden thuis is goed ingeburgerd. Ook buitenshuis komt relatief veel papier vrij (kantoorpapier, kranten, folders, verpakkingen, etc). Nascheiding is geen optie, omdat het papier dan teveel vervuild raakt door ander afval en niet meer te recyclen is. Voor oud papier gelden strenge kwaliteitseisen. Niet alle soorten oud Proef Rotterdam Centraal papier kunnen gerecycled worden. Zo is gelamineerd (geplastificeerd) papier niet geschikt voor reguliere papierrecycling. Ook papier met etensresten en servetten zijn minder geschikt voor recycling1, terwijl deze buitenshuis juist veel vrijkomen bij de verkoop van etenswaren. Per locatie moet worden afgewogen (milieuwinst en kosten) of het zin heeft om papier te scheiden. In een winkelcentrum is dit vanwege de consumptie van etenswaren lastiger, maar bij een station heeft het de voorkeur omdat er veel gratis kranten worden gelezen. 1
Bron: Papier Recycling Nederland (PRN) 2
Plastic of PMD verpakkingen? In de (semi-) openbare ruimte komt veel kunststof verpakkingsafval vrij. Bij huishoudens worden plastic verpakkingen in de meeste gemeenten via oranje Plastic Heroes zakken of oranje containers ingezameld. Naast de plastic verpakkingen, gooien mensen net als thuis ook andere verpakkingen weg, zoals blikjes en drinkpakjes. Bij huishoudens worden de PMD verpakkingen (plastic en metalen verpakkingen en drankenkartons) steeds vaker gecombineerd ingezameld. Een bijkomend voordeel van het inzamelen van PMD is dat diverse recyclebare afvalstromen tegelijk worden ingezameld, waardoor het aantal verschillende bakken kan worden verkleind. U moet dan natuurlijk wel onderzoeken of uw inzamelaar verwerkingsmogelijkheden heeft voor PMD. Sinds begin 2015 zijn deze mogelijkheden toegenomen. Voor de inzameling van PMD bij huishoudens worden op dit moment verschillende kleuren gebruikt, zoals oranje, paars en geel. Hiervoor is dus nog geen standaard. Aangezien steeds meer gemeenten overgaan op het gecombineerd inzamelen van PMD in de bestaande containers voor plastic verpakkingen, is het de verwachting dat oranje daar op termijn de standaardkleur zal worden. Wij adviseren daarom om nu voor de inzameling van plastic of PMD verpakkingen buitenshuis uit te gaan van oranje en de ontwikkelingen in de gaten te houden. Glas Op sommige plekken buitenshuis komt meer (verpakkings-) glas vrij. In de horeca, maar bijvoorbeeld ook in zwembaden, recreatieplassen, stadsparken en het strand. Op deze plekken kan het interessant zijn om bakken voor glas neer te zetten. Of dit inderdaad logisch is kan een sorteeranalyse uitwijzen. Afvalscheiding op strand Den Haag GFT Buitenshuis bestaat GFT-afval voornamelijk uit voedselresten. Het gescheiden inzamelen van GFT ligt op veel plekken in de (semi-) openbare ruimte niet direct voor de hand, omdat bakken met organisch afval kunnen gaan stinken als ze niet vaak worden geleegd. Bij evenementen waar veel etensresten in korte tijd vrijkomen en waar de afvalbakken vaak worden geleegd, kan het apart inzamelen van GFT bijvoorbeeld wel. Zeker als de afvalstroom gecombineerd kan worden met het keukenafval van de horeca op het evenement. Een heel ander voorbeeld zijn begraafplaatsen. Het grootste gedeelte van het afval dat op begraafplaatsen vrijkomt betreft bloemen en sierplanten die regelmatig ververst worden. Op enkele plekken is het al de praktijk om voorzieningen voor verwelkte bloemen en planten aan te bieden. Deze stroom kan mogelijk meegenomen worden met het maaisel en snoeiafval van het onderhoud van het groen op de begraafplaats.
3
GFT en restafval op begraafplaats Bronckhorst
Hoe gedrag beïnvloeden?
Bij afvalscheiding wordt vaak vooral ingezet op voorlichting over wat de bedoeling is. Maar bijna al het gedrag van mensen is onbewust en dat is ook zo bij afvalscheiding. De meeste mensen denken er niet bewust over na als zij afval weggooien en zijn bovendien tegelijkertijd met andere dingen bezig, zoals het halen van de trein. Bij afvalscheiding is het daarom van belang om ervoor zorgen dat voorzieningen en communicatie in één oogopslag duidelijk zijn. Zo spoort u de gebruikers direct aan tot de gewenste actie. Op het werk en op school zijn er meer mogelijkheden om mensen het gewenste gedrag aan te leren. In de (semi-) openbare ruimte zijn er veel bezoekers die er niet regelmatig of voor het eerst komen en bovendien haast kunnen hebben. Zeker dan is het van belang om van alle mogelijkheden om het gedrag te beïnvloeden gebruik te maken. We kijken daarom hier naar de factoren die invloed hebben op het afvalscheidingsgedrag en de momenten waarop we het gedrag kunnen beïnvloeden.
3
Inspelen op weerstanden Wat maakt nu dat mensen niet goed scheiden? Gedragswetenschappers zien bij proeven met afvalscheiding buitenshuis vijf zogenaamde ‘weerstanden’: · De gelegenheid die mensen hebben om hun afval weg te gooien en de tijd/moeite die dat kost. · Gebrek aan informatie, mensen zien niet dat ze moeten scheiden. · Gebrek aan kennis, mensen weten niet welk afval in welke afvalbak moet. · De gedachte dat alles toch op een hoop komt en het toch niet gerecycled wordt. · De gedachte dat het kleine beetje afvalscheiding dat iemand bijdraagt zinloos is. Op al deze weerstanden moet u inspelen als u keuzes maakt voor de producten, voorzieningen en communicatie over afvalscheiding. In de richtlijn komt dit op verschillende punten terug. Van aanschaf tot weggooien Voor herkenbare afvalscheiding kijken we naar het proces van aanschaf tot het weggooien. Dat kunnen we indelen in vier stappen, die telkens mogelijkheden bieden om het gedrag te beïnvloeden. Bedenk hierbij dat alles een communicatiemiddel is: het product zelf, de omgeving en de kleur, de vorm en de teksten en de plaatjes op de afvalbak. In de richtlijn zijn de stappen verder uitgewerkt.
Proces van afvalscheiding door bureau Mijksenaar wayfinding experts
4
Richtlijn
Aanschaf en consumptie Bij aankoop Zorg dat mensen bij aankoop te weten komen dat op deze locatie afval gescheiden wordt: · Poster: Hang posters of andere communicatiemiddelen bij de kassa of bij de in- en uitgang met bijvoorbeeld een plaatje van de afvalbakken en de pictogrammen. · Uitleg: Leg bij aankoop van producten als service uit hoe en waar mensen hun afval en grondstoffen kunnen scheiden. Via het product Kies producten die het mensen makkelijk maken om ze in de juiste afvalbak te doen: · Preventie: Bekijk mogelijkheden om minder afval te laten ontstaan, bijvoorbeeld niet standaard een deksel meegeven bij de koffiebeker. · Samenstelling: Kies zo veel mogelijk producten die recyclebaar zijn en waarvan mensen eenvoudig begrijpen in welke bak het moet. Kies zo veel mogelijk voor één materiaal, voorkom dat mensen verschillende onderdelen van het product in verschillende bakken moeten doen. · Kleur en icoon: Standaard op de verpakking of bij aankoop als sticker erop geplakt: een icoontje met het pictogram en de kleur van de afvalstroom. Bekijk de bestaande logo’s in de Weggooiwijzer van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV).
Poster winkelcentrum Amsterdam Oost
Op de locatie Benut de locatie en de schoonmaak om mensen te laten weten dat en hoe afval gescheiden wordt: · Communicatiemiddelen: Gebruik de geluidsinstallatie, schermen en posters op de plekken waar mensen verblijven en consumeren. Leg uit wat de bedoeling is en motiveer mensen door te vertellen wat er met het gescheiden afval gebeurt en wat hun kleine beetje afval daaraan bijdraagt. · Schoonmaak: Benut ook de schoonmakers en hun inzamelmiddelen. Plaats een communicatieboodschap op hun kleding en materieel. Zorg dat ze het goede voorbeeld geven en het afval gescheiden Logo’s Weggooiwijzer houden. Daarnaast kunnen ze uitleggen wat de bedoeling is en wat op verpakking er met het afval gebeurt.
4
Oriëntatie op afstand Plaats afvalbakken Zorg voor voldoende capaciteit op de juiste plaats en zorg dat bakken goed zichtbaar zijn: · Vindbaar: Plaats afvalbakken bij entrees, langs looproutes en op plekken waar mensen wachten. De maximale afstand verschilt per locatie. Gebruik de Leidraad afvalbakken in de openbare ruimte. Zorg dat de bakken goed zichtbaar zijn en dat de verschillende afvalstromen van een afstand in een keer te zien zijn. · Aantal: Monitor het gebruik (vullingsgraad) van de huidige afvalbakken om te bepalen of afvalbakken op de juiste plek staan en of de capaciteit voldoende is. Zorg in ieder geval dat de lediging en capaciteit goed op elkaar zijn afgestemd en dat bakken nooit overstromen. Als een bak te vol zit wordt er niet meer goed gescheiden en ontstaat er zwerfafval. Kleuren Gebruik de standaardkleuren en zorg voor een voldoende groot kleurvlak: · Uniforme kleuren: Gebruik onderstaande RAL-kleuren. · Van afstand zichtbaar: Zorg dat de kleuren vanaf een afstand zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld de hele bak, de deur of de deksel gecombineerd met een sticker of opdruk op de voorkant van de afvalbak. Dit is het belangrijkste signaal voor mensen dat ze moeten scheiden en wat in welke bak moet. Restafval
Schoon papier
Plastic verpakkingen
PMD verpakkingen
GFT
Glas
Oriëntatie bij de bak Vorm afvalbakken Kies afvalbakken passend bij de recyclebare stromen en bij het gemak voor de gebruikers: · Afvalstromen: Plastic en metalen verpakkingen, drankenkartons (samen PMD), papier en karton, GFT en glas zijn de meest voorkomende grote recyclebare afvalstromen. Analyseer het afval en het gedrag van mensen op uw locatie en bekijk welke stromen u wilt scheiden. · Gebruiksgemak: Zorg bij de keuze van het ontwerp van de afvalbak ervoor dat het gebruik voor afvalscheiding voorop staat. Alle stromen zijn in een keer duidelijk zichtbaar en bereikbaar en mensen hoeven zo min mogelijk te lopen en te kijken om hun afval in juiste bak te doen. Benaming afvalstromen Gebruik de standaard namen voor de afvalstromen en leg uit waar nodig: · Uniforme benaming: Gebruik de benaming uit bovenstaande tabel in de communicatie en zorg dat de namen op grote afstand leesbaar zijn. · Extra aandacht PMD: De afkorting PMD is nog nieuw voor veel mensen. Daarom is het verstandig om deze waar mogelijk ook uit te schrijven (plastic en metalen verpakkingen en drankenkartons).
Festival Mysteryland, verzorgingsplaats Smalhorst en winkelcentrum Amsterdam Oost
5
Pictogrammen Kies pictogrammen die aansluiten bij de producten die in de afvalbak moeten: · Herkenbare producten: Voor afvalscheiding buitenshuis is het belangrijk dat de pictogrammen aansluiten bij de producten die mensen daar weggooien. Gebruik overzichtelijke plaatjes die slechts voor één interpretatie vatbaar zijn. · Geen afvalzak: Gebruik op locaties in de openbare ruimte in het plaatje voor restafval geen afvalzak, omdat dit dumpingen van huishoudelijk afval kan aantrekken. · Standaardpictogrammen: Onderstaande pictogrammen van VROM uit 1996 en van de Recyclemanager app worden nu gebruikt voor huishoudelijk afval. Na evaluatie van proeven buitenshuis wordt gewerkt aan standaardpictogrammen die vrij van auteursrechten beschikbaar zullen worden gesteld. Restafval
Schoon papier
Plastic verpakkingen
PMD verpakkingen
GFT
Glas
Check voor het weggooien Instructies Mensen die niet weten wat in welke afvalstroom hoort, helpt u met instructies: · Uitleg: Maak met een combinatie van tekst en beeld duidelijk wat wel/niet in de bak mag. · Aandacht specifieke producten: Besteed extra aandacht aan producten waarvan mensen het lastig vinden om te bepalen in welke bak ze moeten doen, zoals drinkbekers, servetten en chipszakken. · In het blikveld: Zorg dat de instructies goed Instructie voor proef Rotterdam Centraal opvallen. Communiceren op ooghoogte heeft de voorkeur, omdat de instructie anders vaak niet gezien wordt. Inwerpopeningen De vorm van de inwerpopening stuurt het weggooien op het laatste moment: · Dumpingen voorkomen: Zorg dat de opening van de restafvalbak zo klein is dat er geen huishoudelijk afvalzakken in kunnen. · Passend bij producten: Gebruik voor papier een langwerpige smalle inwerpopening. Voor glas gebruikt u een ronde flesseninworp. Voor PMD verpakkingen en GFT zijn nog geen specifieke vormen bekend. Houd in ieder geval rekening met de grootste producten die er doorheen moeten kunnen.
Inwerpopeningen Wageningen UR en proef verzorgingsplaats Smalhorst langs de A28 6
